Haarlem's Dagblad
HAARLEM IN 1898 EN 1938
De Nationale Feestdag te Haarlem
VERGELIJKINGEN EN
HERINNERINGEN
SCHOOLBOEKEN
Toespraak der Koningin.
Bericht.
6 SEPTEMBER.
Het belangrijkste
56e Jaargang No. 16935
Uitgave Lourens Coster, Maatschappij voor
Courant-Uitgaven en Algem. Drukkerij N.V.
Bureaux: Groote Houtstraat 93, bijkantoor
Soendaplein 37. Postgirodienst 38810.
Drukkerij: Zuider Buiten Spaarne 12.
Telefoon: Directie 13082,Hoofdred. 15054
Redactie 10600, Drukkerij 10132, 12713
Admin. 10724, 14825. Soendaplein 12230.
Verschijnt dagelijks, behalve op Zon- en Feestdagen
Hoofdredacteur: ROBERT PEEREBOOM
Directie: P. W. PEEREBOOM EN ROBERT PEEREBOOM
Dins'dag 6 September 1938
Abonnementen per week f 0.25. p. maand
f 1.10. per 3 maanden f 3.25. franco per
post f3.55. losse nummers 6 cent per ex.
Advertentiën1-5 regels f 1.75, elke regel
meer f 0.35. Reclames f 0.60 per regel.
Regelabonnementslarieven op aanvraag.
Vraag en aanbod 1-4 regels f 0.60. elk«
regel meer f 0.15. Groentjes tie rubriek.
Het Regeeringsjubilé van H.M. de Koningin 1
is aanleiding tot het maken van vergelijkin
gen tusschen de jaren 1898 en 1938.
interessant is ook na te gaan hoe 40 jaar
geleden de toestand te Haarlem was.
De groei van onze gemeente.
Haarlem telde op 1 Januari 1898
62.734 inwoners. In die 40 jaar is ons
inwoner-aantal gestegen tot 135356,
dus meer dan verdubbeld. Daarbij
moet evenwel bedacht worden, dat de
annexatie van 1 Mei 1927 een vermeer-
meerdering gaf van ongeveer 30.000.
Haarlem's gemeentebestuur.
Burgemeester was Jhr. Mr. J. W. G. Boreel
van Hogelanden, die zijn woning had in het
Kenaupark. Set college van B. en W. werd ge
vormd door de heeren Mr. A. C. Waller, M. O.
de Kanter, Joh. de Breuk en Mr. Th. de Haan
Hugenholtz.
In den raad hadden zitting de heeren: Joh.
Winkler, H. v. d. Berg, S. Roog. J. Sabelis, Ed.
de Lanoy, J. G. Sneltjes, W. Stolp, A. v. d.
Steur Jr, Dr. H. D. Kruseman, (die later tot
wethouder gekozen werd). G. J. van Dieren
Bijvoet, J. Krol. H. F. van Thiel, Th. G. Schur-
mann, G. L. van Lennep, Dr. J. Nieuwenhuizen
Kruseman (ook dit raadslid werd later wet
houder), J. Klein, Mr. J. de Olercq van Weel,
J. A. Lodewijks. Mr. A. A. v. d. Mersch, Dr.
H. D. Tjeenk Willink, Mr. N. G. Cnoop Koop-
mans, Jhr. Mr. A. J. Rethaan Macaré, J. J. F.
Beynes, J. Leupen. Jhr. H. M. Speelman, Jhr.
Mr. F. W. van Styrum en C. G. Loomeijer.
Gemeente-secretaris was Mr. W. F. C. C.
Pijnacker Hordijk, die toen pas Mr. C. M.
Rasch was opgevolgd.
Gemeentefinanciën.
In dien tijd was het eindcijfer van de ge-
meentebegrooting iets over de 3 millioen gul
den. Nu overschrijden wij de 20 millioen! Toen
het college van b. en W. de begrooting voor
1899 ging opmaken begon het met een batig
saldo over 1897 van 7 ton, of bijna 25 pet. van
de uitgaven die in het komende jaar gedaan
moesten worden! Het tegenwoordige college
van b. en W. is nu begonnen de begrooting
voor 1939 op te maken en het is reeds door
ons medegedeeld, dat deze begrooting weer
begonnen moet worden met een groot nadee-
lig saldo over 1937.
In 1898 werden gewone en kapitaalsuitga
ven nog vermengd. Voor 1899 werd een ge
splitste begrooting opgemaakt, waaruit bleek,
dat de gewone inkomsten en uitgaven slechts
liepen over 1 1/4 millioen gulden.
Haarlem had een schuld van f 4.113.000. Nu
40 jaar later, is die gestegen tot f 45.000.000.
In 1898 waren 9793 personen in de plaatse
lijke directe belasting aangeslagen met een
belastbaar inkomen van f 8.607.000. Zij be
taalden f 303.277.
Het kohier voor 1936/1937 bevatte 28015 aan
slagen met een totaal inkomen van f 60.527.247
De opbrengst der belastingen is niet met
elkaar te vergelijken, want nu worden andere
(en meer) belastingen geheven, maar onge
twijfeld wordt nu gemiddeld heel wat meer
betaald dan iets meer dan f 30.
40 jaar geleden was ruim 15 pet. van
de inwoners van Haarlem aangesla
gen in de belasting, in het laatste be
lastingjaar was dit percentage geste
gen tot ruim 21.
Het gemiddelde inkomen per belastingbe
taler was in 1898 f 816, in 1936/1937 f 2162.
Daarbij moet evenwel rekening gehouden
worden met het feit, dat het geld 40 jaar ge
leden meer waard was dan nu.
Natuurlijk kostte de huishouding der ge
meente 40 jaar geleden veel minder dan nu.
Het aantal ambtenaren van de secretarie was
slechts 20. nu is dit gestegen tot 86.
De politie vergde in 1898 een uitgaaf van
f 66.000. nu is dit opgeloopen tot f 850.000.
Commissaris was in 1898 de heer H. J. F. A.
A. M. van Goor.
Bij het Burgerlijk Armbestuur (Maatschap
pelijk Hulpbetoon) waren in 1898 slechts 139
personen in doorloopende ondersteuning, daar
entegen hadden de kerkbesturen 1452 armen
die geregeld een bijdrage ontvingen. Nu is de
Armenzorg door de overheid regel geworden
(Maatschappelijk Hulpbetoon heeft verschei
dene duizenden in vaste ondersteuning) en
kerkelijken steun aanvulling.
Nu wordt aan Armenzorg tweemaal
zooveel door de gemeente uitgegeven
dan de geheele gemeentehuishouding
in 1898 kostte.
Het onderwijs.
Het openbaar lager- en uitgebreid lager
onderwijs werd in 1898 bezocht door 5427
leerlingen. Nu door 6777, maar daarbij is het
noodig te bedenken, dat het bijzonder on
derwijs in verhouding veel meer leerlingen
telt dan in 1898.
Er ontvangen nu in verhouding veel meer
jongelui middelbaar en voorbereidend hooger
onderwijs dan 40 jaar geleden. Toen had
Haarlem alleen de HBB.'en. de Meisjesschool
en het Gymnasium, waar tezamen 510 leer
lingen geteld werden. Bijna allen kwamen uit
Haarlem, want de randgemeenten waren nog
klein. Nu tellen de openbare onderwijsin
stellingen tezamen 1200 leerlingen in Haar
lem en 487 uit de buitengemeenten. Daarbij
komen dan nog meer dan duizend leerlingen
die de bijzondere scholen voor Middelbaar
en Gymnasiaal onderwijs volgen en die in 1898
nog niet bestonden.
1898 was een belangrijk jaar.
1898 was voor de gemeente Haarlem een
belangrijk jaar. 29 April van dat jaar werd de
Gemeente Waterleiding feestelijk geopend
(tot heden had Haarlem water verbruikt van
Amsterdam) en op 18 Mei werd door den Raad
beslist dat de concessie van de particuliere
gasfabriek niet verlengd zou worden, maar
dat Haarlem zelf een gasfabriek zou gaan op
richten. Later werd door dat lichtbedrijf ook
de electrische centrale opgericht.
Ook werden in dat jaar de plannen goed
gekeurd voor den bouw van het politiebureau
in ae Smedestraat.
De Commissaris van de Koningin in Noord-
Holland Jhr. Mr. J. W. M. Schorer werd
benoemd tot vice-president van den Raad
van State, hij werd als Commissaris opgevolgd
door Mr. G. van Tienhoven.
Bekende persoonlijkheden.
Tenslotte vermelden wij de bekende per
soonlijkheden die 40 jaar geleden een be
langrijk aandeel hadden in het vereenigings-
leven te Haarlem: N. H. Andriessen (toon
kunstenaar), G. P. J. Beccari (brandweer),
J. .J F. Beynes (industrieel), J. W. A. Beynes
(industrieel), H. v. d. Berg, arts (volksgezond
heid), A. Bertling (verschillend gebied), J.
Bierens de Haan (onderwijs en wetenschap),
Mr. F. A. Bijvoet (verschillend gebied en
RK. vereenigingen), W. ten Boom (Christe
lijke vereenigingen). M. v. d. Boom (lichame
lijke opvoeding), W. F. Bremer Sr. (Ned. Herv.
kerk), Joh. de Breuk, (algemeene vereenigin
gen, verder op oudheidkundig gebied en tuin-
bouw-aangelegenheden)H. J. Bronkhorst
(brandweer, enz.), Dr. P. J. Beukers (onder
wijs en algemeen gebied), Dr. H. J. Calkoen
(onderwijs en algemeen gebied), H. T. Chap-
pius, garnizoenscommandant (verschillende
vereenigingen), A. de Clercq (idem), Mr. N.
G. Cnoop Koopmans (idem zat in niet min
der dan zes besturen), P. H. Craandijk (Docps
gezinde gemeente en andere vereenigingen),
J. de Vries en J. Craandijk (predikanten dei-
Doopsgezinde gemeente die zich ook op veler
lei gebied bewogen), Mr. F. R. Crommelin
(Christelijke en algemeene vereenigingen),
B. Dankelman (verschillende vereenigingen),
G. J. van Dieren Bijvoet (had zitting in 19
besturen), P. Dyserinck (verschillende be
sturen), Mr. Ch., Mr. H. en Mr. H. J. D. D.
Enschedé, die allen in verscheidene organi
saties zaten). G. F. Evelein (idem), Mr. G. C.
Everwyn Lange (algemeene en landbouw
organisaties), Dr. A. H. Garrer (onderwijs,
enz). G. J. van Gasteren.(tooneel), C. J. Gon-
net (oudheidkunde), F. A. Grysseels (alge
meene vereenigingen), W. B. Guskens (R.K.
organisaties), Mr. Th. de Haan Hugenholtz
(23 besturen), Mr. H. Ph. 't Hooft (algemeen
vereenigingen), H. L. Janssen van Raay (idem)
Mr. H. Ph. de Kanter (idem), P. Kleiweg
Dyserinck (vakonderwijs, enz.), Dr. J. Krol
Kzn. (algemeene vereenigingen), Dr. H. D.
Kruseman (idem), G. L., H. M. J. en Dr. M. F.
van Lennep (kerkelijke en andere vereeni
gingen), S. J. Graaf van van Limburg Styrum
(verschillende organisaties), Dr. H. L. van
Linden van den Heuvel! (volksgezondheid,
enz.), P. Loosjes (sport en andere vereeni
gingen), V. Loosjes (onderwijs, enz.), F. M,
baron van Lynden Overschillende vereeni
gingen, vooral op weldadigheidsgebied, G.
v. d. Most van Spijk (Handelsvereniging,
enz.), Mr. G. van Recken, Jhr. Mr. A. J. Ret
haan Macaré, W. L. Schram, J. A. G. v. d.
Steur, Jhr. F. W. van Styrum, J. K. Tadema,
Mr. A. W.a Th one, Dr. J. Timmer, N. v. d.
Voort, en J. J. Zeewoldt die alleen in vele
besturen zitting hadden.
De werkloosheid te Haarlem.
Het blijft schommelen.
In de afgeloopen week steeg het aantal
werkloozen te Haarlem met 39. Dezelfde week
van 1937 gaf een vermeerdering van 34, dus
vrijwel hetzelfde.
Haarlem heeft nu 5106 werkloozen, dat is
325 minder dan in 1937, 1064 minder dan in
1936 en 313 minder dan in 1935.
HAARLEMSCHE REDDINGSBRIGADE.
Door de dames J. J. Leyenaar en J. Weers,
beiden lid van de Haarlemsche Reddingsbri
gade voor Drenkelingen, werd deelgenomen
aan den 4 K.M. massa-propaganda-zwem-
tocht van Weesp naar Muiden; beide dames
volbrachten den tocht en ontvingen 'n fraai
uitgevoerd diploma.
UIT VOORRAAD LEVERBAAR.
BOEKHANDEL H. DE VRIES,
JACOBIJNESTRAAT 3.
(Adv. Ingez. Med.)
Groeiende gehechtheid aan Oranje.
Op de begroetingstoespraak van den bur
gemeester, dr. W. de Vlugt, heeft H.M. de
Koningin geantwoord met de volgende rede:
„Mijnheer de Burgemeester,
Voor de gevoelvolle woorden, waar
mede u Mij heden begroet namens
het gemeentebestuur en de inge
zetenen van Amsterdam, op het
oogenblik van Mijne intrede binnen
de hoofdstad des rijks voor de her
denking van Mijne plechtige inhuldi
ging voor veertig jaren, betuig Ik u
Mijnen hartgrondigen dank.
Het verheugt Mij bijzonder deze
gebeurtenis te midden van de bevol
king dezer stad te kunnen vieren eft
op denzelfden kalenderdag binnen te
trekken, waarop ik dit in 1898 deed.
Met groote erkentelijkheid zie Ik
op die lange reeks van jaren, waarin
Ik zoovele ondubbelzinnige en tref
fende blijken van warm medeleven en
aanhankelijkheid in lief en leed van
hare zijde mocht ondervinden.
Ook thans ben Ik zeer gevoelig voor
de algemeene belangstelling in deze
herdenking. En bovenal voor de onge
kende hartelijkheid bij de ontvangst
waarop u Mij voorbereidt.
Ik zelf heb steeds met even warme
en onverflauwde belangstelling in het
afgeloopen tijdperk den arbeid en het
streven van Amsterdam, alles wat hier
gewrocht is, gevolgd.
Zeker niet in de laatste plaats gaat
Mijn volle aandacht uit naar den hul
digen toestand op economisch gebied,
welke zoo talloos velen in moeilijke
en kommervolle omstandigheden
heeft gebracht en de plaatselijke over
heid met zorg vervult en voor zware
problemen stelt. Dat ondanks den
nood der tijden zooveel geestdrift en
eene zoo groote eensgezindheid en
saaimhoorigheid in deze dagen tot
uiting komen, geeft aan deze her
denking eene geheel bijzondere be-
teekenis.
Het is aan onze oudvaderlandsche
degelijkheid en wilskracht te danken,
dat ons land tot heden toe ook ern
stige moeilijkheden te boven is ge
komen en in het afgeloopen tijdperk
zelfs op menigerlei gebied belangrijke
vorderingen kan boeken.
Voor ons allen is dit een verblijdend
teeken voor de toekomst. Het is Mijn
uit het hart komende wensch, dat
het Amsterdam gegeven moge zijn
door werk, vlijt en volharding en steu
nend op den naam, dien ons vader
land zich verworven heeft, als betere
tijden; aanbreken, onder Gods zegen
samen met Nederland hier en overzee
eene gelukkige toekomst tegemoet te
Op heden, den Nationalen
Feestdag, worden ook de dagbla
den niet door de Posterijen ver
zonden. Daardoor zal ons nummer
van heden eerst morgen in het
bezit van onze postabonnés kunnen
komen.
Een dag van feest in kleur en klank.
Een dag van vurige gebeden,
Een dag vooral, vervuld van dank,
Dat is de groote dag van heden.
Geheel het volk van Nederland
Voelt sterker weer dan ooit den zegen,
In den reeds eeuwenouden band
Met het Oranjehuis gelegen.
Het denkt aan veertig jaren tijd
Een langen tijd in 's menschen leven.
Een tijdperk van veel zorg en strijd
Maar Neerland is zichzelf gebleven.
Het ziet vol dank naar de vorstin.
Die veertig jaren van Haar leven.
Aan land en volk, als koningin.
Haar hooge leiding heeft gegeven
Het dankt Haar en het bidt tot God,
Dat Hij Haar nog een reeks van jaren,
Met vreugd en voorspoed als Haar lot,
Voor vaderland en volk mag sparen.
Het woord is aan.
H.M. de Koningin:
Zeker niet in de laatste
plaats gaat Mijn voUe aan
dacht uit naar den huidigen
toestand op economisch ge
bied, welke zoo talloos velen
in moeilijke en kommervolle
omstandigheden heeft ge
bracht en de plaatselijke
overheid met zorg vervult en
voor zivare problemen stelt.
Dat ondanks den nood der
tijden zooveel geestdrift en
eene zoo groote eensgezind
heid en saamhoorigheid in
deze dagen tot uiting komen,
geeft aan deze herdenking
een geheel bijzondere betee-
kenis.
(Uit Haar te Amsterdam
gehouden toespraak op
Maandag 5 September.)
Mr. G. Sluis, president van de Arrondisscments-Rcchtbank te Haarlem, herdenkt
te midden van de rechterlijke macht het veertigjarig regeeringsjubileum van
H. M. de Koningin.
NDER een stralend Oranje
zonnetje we zijn er niet
mee verwend dezer dagen is
de Nationale Feestdag heden
morgen te Haarlem ingezet met ver
schillende muzikale ommegangen
door Harmonie Crescendo en de
Postfanfare. Er heerschte reeds vroeg
een gezellige drukte in de straten en
door de vroolijke muziek werd de
stemming nog verhoogd.
Op het Leidsche Plein was het om 9 uur al
tamelijk vol met belangstellenden die naar
de zanghulde kwamen luisteren. Onder leiding
van den heer A. Bak zongen 't R.K. Kinderkoor
St. Caecilia en het R.K. Mannenkoor St. Cae-
cilia een aantal nummers, dat door het pu
bliek ten zeerste werd gewaardeerd.
Het programma begon met het aloude Wil
helmus dat zeer goed door het kinderkoor
werd gezonden. Helder klonken de kinder
stemmen over het Plein. De zon flonkerde op
de oranje-strikjes en de vlaggetjes en alles
bood een fleurig en vroolijk schouwspel, dat
door iedereen met veel genoegen werd aan
schouwd.
De muzikanten van de muziekvereeniging
Utile Dulci deden hun best en dank zij de
uitstekende leiding vdn den heer Bak verliep
alles vlot, zoodat het bestuur van de afdeeling
Haarlem West van de Ver. Koninginnedag.
„Prins Bernhard", met dit initiatief veel eer
heeft ingelegd.
Na het Wilhelmus zong het kinderkoor
„Kent gij het land" van A. J. Schooleman. Van
dit bijzonder helder en fraai gezongen num
mer citeeren wij het volgende wel bij uitstek
toepasselijke couplet:
Kent gij het land, waar eer en trouw
Bij vorst en volk een woonplaats vindt.
Waar eendracht steunt het staatsgebouw.
En liefde Vorst en Volk verbindt?
HOE HAARLEM ER VOOR 40 J.AAR UITZAG. B o v e n De hoek
Groote Houtstraat (Noordelijk gedeelte)Ged. Oude Gracht. (Ver
bouwd in 1903 Rechts: Hoefsmederij in de Groote Houtstraat
tegenover de Korte Houtstraat. (Afgebroken in 1910.)
Dat land, bekend aan 't verste strand,
Is 't stil en rustig Nederland.
Nadat nog de liederen „Wij leven vrij" en
„Limburg mijn Vaderland" waren gezongen,
waarbij ook het verdienstelijk spelende Utile
Dulci zich niet onbetuigd had gelaten, was de
beurt aan het R.K. Mannenkoor St. Caecilia,
dat begon met „Bede voor 't Vaderland" van
C. Kreutzer. dat krachtig en fraai werd ge
zongen. Ook de overige nummers die dit voor
treffelijke koor ten gehoore bracht, werden
met luid applaus beloond, wel een bewijs dat
dè prestaties der zangers door het publiek
op prijs werden gesteld.
Het kinderkoor heeft deze waardige en ge
slaagde zanghulde tenslotte besloten met
eenige oud-Hollandsche liederen, waarvan
ieder de titels wel zal kennen: Wij willen
Holland houen, Hollands vlag, De Zilvervloot
en Neerland's Volkslied; het klonk allemaal
even aardig en den heer Bak komt zeker nog
een extra woord van lof toe voor de geslaagde
liederenkeus. De zanghulde werd o.m. bijge
woond door den wethouder van Onderwijs den
heer A. G Boes en den commissaris van Po
litie. den heer E. H. Tenckinck.
In het Centrum werden, zooals reeds ge
meld. door de muziekcorpsen Harmonie Cres
cendo en de Postfanfare muzikale omme
gangen gehouden, terwijl Harmonie Cres
cendo even over half tien koraalmuziek van
den toren van de Groote Kerk ten gehoore
bracht. Het was een aardig gezicht, de muzi
kanten op den trans van de Groote Kerk te
zien staan musiceeren. terwijl boven hen de
vlaggen lustig wapperden en alles overgoten
werd door het zonlicht. Vrij veel menschen
hebben van de muziek genoten en het werd
op de Groote Markt steeds drukker.
HEDEN: 10 PAGINA'S
HAARLEM EN OMGEVING.
pa«.
Het werkloozencijfer te Haarlem blijft
schommelen. 1
Haarlem in 1898 en 1938. Vergelijkingen en
herinneringen l
Het ruiterfeest in Haarlem-Noord is wel
geslaagd. 5
Feestelijkheden op het Stuvvesantplein. 5
v. H.: Abonnementsconcert op de Groote
Markt. 5
K. de Jong: Oranje-Cantate „1880-1938" 5
BINNENLAND.
De plechtige herdenking in de Nieuwe
Kerk te Amsterdam. 3 en 4
H. M. de Koningin maakte een waarlijk
koninklijke intocht in Amsterdam. 4
BUITENLAND.
De Tsjechische regeering zal voorstellen
doen, waarvan men te Praag verwacht,
dat zij aanvaardbaar zijn voor de Sude
ten Duitschers. 7
In Santiago de Chili brak een opstandige
beweging uit, die later onderdrukt kon
worden. 7
De Fransche regeering heeft bijzondere
maatregelen aan de Maginot-linie ge
troffen. 7
SPORT.
Geen nieuwe Nederlandsche athletieksuc-
cessen te Parijs. 2
ARTIKELEN.
Dr. P. IT Pfliröd««r orm- leio" r
