Haarlem's Dagblad
Eerste Indrukken
van Hitlers rede
Onrust in Tsjecho-Slowakije neemt toe
Hitier heeft gesproken
Karimata.
Hef belangrijkste
Londen
Washington:
Parijs
Praag
Rome
Cenève
Verschijnt dagelijks, behalve op Zon- en Feestdagen
Directie: P. W. PEEREBOOM EIS ROBERT PEEREBOOM
Hoofdredacteur: ROBERT PEEREBOOM
bij dit conflict betrokken, in onmiskenbaar-
duidelijke en rustige bewoordingen kunnen
doen hooren. Zij zouden de noodzaak van
vrede kunnen bepleiten en hun bemiddeling
kunnen aanbieden. In de opgewonden sfeer, in
de betrokken landen heerschend, zou dit ont
spanning brengen en wellicht uitkomst geven.
En het zou alleen iets goeds, nooit iets kwaads
kunnen uitwerken.
R. P.
Noodtoestand in
vijf departementen afgekondigd
Drie dooden bij incidenten in
den afgeloopen nacht
vermeerderd. De incidenten zelve
hebben ook een ander karakter ge
kregen.
5.6e Jaargang No. 16941
Uitgave Lonrcns Coster, Maatschappij voor
Courant-Uitgaven en Algem. Drukkerij N. V.
Bureaux: Groote Houtstraat 93, bijkantoor
Soendaplein 37. Postgirodienst 38810.
Drukkerij: Zuider Buiten Spuarne 12.
Telefoon: Directie 13082,Hoofdred. 15054
Redactie 10600, Drukkerij 10132, 12713
Adiuin. 10724, 14825. Soendaplein 12230.
Adolf Hitler heeft te Neurenberg de rede
uitgesproken, die door de geheele wereld in
spanning werd verbeid. Maar de wereld is er
niet veel wijzer door geworden omtrent zijn
plannen. Hij heeft zelfbeschikkingsrecht voor
de Sudeten geëischt, verklaard dat het Duit-
sche rijk „de onderdrukking van deze %y2 mil-
lioen Duitschers niet meer zal dulden" en den
buitenlandschen staatslieden uitgenoodigd te
beseffen, dat dit geen phrase is. Deze passages
vormden vrijwel de kern van het betoog. Maar
nieuw waren ze niet. Een aankondiging van
te nemen maatregelen ontbrak. De voldoe
ning daarover in vele ochtendbladen in vele
landen begrijp ik overigens niet, want als
iemand van plan is aan te vallen gaat hij dat
niet tevoren aankondigen. Zeker niet in dezen
tijd, waarin de oorlogsverklaringen ook al zijn
afgeschaft. Hitier bepaalde zich tot opsom
mingen betreffende de sterkte van zijn weer
macht en de uitbreiding van zijn vestingwer
ken maar gaf zich daarnevens veel moeite om
aan te toonen dat hij tijdens de Tsjechische
gemeenteraadsverkiezingen geen enkelen mi
litairen maatregel had genomen. Men had
hem in Tsjecho-Slowakije daarvan beschul
digd en dit nam hij zeer hoog op. Volgens hem
was een perscampagne ontketend „die dreigde
geheel Europa te alarmeeren en in een bloe-
digen oorlog te storten". Een groote mogend
heid kan niet voor de tweede maal een der-
gelijken lagen streek aanvaarden. Daarom had
hij hieruit voorzichtigheidshalve de noodige
consequenties getrokken. „Ik ben nationaal-
socialist en als zoodanig ben ik gewoon terug
te slaan".
Uitlatingen als deze werden door den hem
orr^gevenden aanhang met bijzondere geest
drift ontvangen. Bij nauwkeurige beschouwing
is de logica evenwel niet geheel duidelijk. Een
perscampagne wil niet zeggen dat iemand van
zins is Duitschland aan te vallen. Ook op dit
oogenblik is het volkomen duidelijk dat nie
mand van zins is, Duitschland 'aan te vallen.
Het „terugslaan" kan dus alleen beteekenen:
een beschuldiging-in-woorden beantwoorden
met bewapening.
Natuurlijk is de uitwerking van deze rede
op de openbare meening in de andere groote
landen en in Tsjecho-Slowakije van belang.
Wij vermelden de perscommentaren in dit
nummer uitvoerig. U zult daaruit zien dat de
algemeen© strekking is: „De rede van Hitier
heeft geen verandering in den toestand ge
bracht, de spanning duurt voort en kan nog
lang voortduren, de Führer heeft de deur
opengelaten voor onderhandelingen."
Deze meening komt ook in de Tsjechische
pers tot uiting. Wat de uitwerking van een
rede als deze op de Sudeten-Duitschers zal
zijn is evenwel nog niet met klaarheid vast te
stellen.
En hieromtrent kan men met reden bezorgd
heid gevoelen. De bij tijden zeer opgewonden
toon, de vergelijking met de Arabieren in
Palestina, die „weerloos en zonder steun" zijn
in tegenstelling met de Sudeten-Duitschers,
de herhaalde verzekering dat deze laatsten
onderdrukt worden, terwijl in den loop der
onderhandelingen toch al zeer belangrijke
concessies aan hen zijn gedaan, de beleedi-
gende commentaren op president Benesj moe
ten wel een mate van ophitsende uitwerking
hebben. De vrees voor meer en ernstiger in
cidenten in Tsjecho-Slowakije is daardoor
toegenomen. „Burgeroorlog" is een groot
woord, maar het gevaar voor een dergelijke
ontwikkeling van zaken in Tsjecho-Slowakije
schijnt onder den invloed van zulk een rede
op de zich zoo miskend-voelende minderheid
niet te loochenen.
Vredelievend was de toon van Hitler's rede
zeer zeker niet. Wie er naar geluisterd heb
ben moeten zich wel onbehagelijk gevoeld en
gehuiverd hebben voor den vrede in Europa.
Dat zoovele dingen over de democratische
landen gezegd werden, die niet anders dan
een prikkelende uitwerking konden hebben
door de verachting die eruit sprak, verhoog
de dit gevoel van onbehagelijkheid. De nood
zaak van dergelijke uitlatingen is onduidelijk.
Zij verhoogen de spanning, zij wekken bij
sommigen een gevoel van verbittering dat op
zichzelf gevaarlijk voor den vrede is.
Den vrede te redden moet de hoofdzaak zijn
en blijven. Dit is niet alleen het Nederland-
sche belang maar het belang van geheel
Europa, dat door een nieuwen oorlog te gron
de zou worden gericht en een gemakkelijke
prooi worden voor de Aziatische grootmachten.
Zelfs nu is Europa's leidende positie in het
wereldbestel al zeer verzwakt en diep onder
mijnd. Daarom geloof ik dat inderdaad een
volksstemming in het Sudeten-gebied de beste
uitkomst zou zijn. Tsjecho-Slowakije heeft
met zulk een bevolkingsminderheid onder zijn
bewind geen redelijke toekomst. Ik zou zelfs
verder willen gaan en de meening uiten, dat
een economisch-zwak Duitschland, voortdu
rend dreigend en onrust verwekkend, een
grooter gevaar en tevens economisch nadeel
voor Europa is dan een Duitschland dat in
staat van wérkelijke welvaart verkeert en
waarmee men zaken kan doen. Aan die laat
ste mogelijkheid gelooven velen niet. Maar
wat is het alternatief? Voortdurende achter
docht, voortdurende spanning, tenslotte een
oorlog. Men moet alles doen om dien te ver
mijden.
Ik zou wenschen dat de Oslo-staten meer
deden dan zich strikt neutraal verklaren in
geval van conflicten, zooals zij vandaag heb
ben gedaan. Hun staatshoofden zouden op dit
oogenblik een beroep op de mogendheden,
Het groote rioleeringsplan.
Goedgekeurd door Ged. Staten.
Naar wij vernemen hebben Ged. Staten hun
goedkeuring gehecht aan het groote riolee
ringsplan, dat eenigen tijd geleden door de
gemeenteraad werd aangenomen.
Zooals bekend, is dit een werk van vijf
millioen.
PRAAG, 13 September (Havas).
In de Sudeten Duilsche gebieden heeft
de redevoering van Hitier volgens
Havas de uitwerking gehad van een
oproep tot opstand.
Vannacht zij nbij incidenten drie
personen gedood .1 is een aantal ge
wond. De incidenten hebben zich in
den afgelocpen nacht als op een sein
Voor den eersten keer heeft men opgemerkt
dat van vuurwapenen werd gebruik gemaakt.
Aanvallen werden gedaan op spoorwegstations
politiebureaux en postkantoren.
Bij een aanval van dezen aard werd de di
recteur van het postkantoor te Trinksaifen
bij Joachimsthal aan de Saksisch-Boheeansche
grens gedood.
Te Krasne Brezno (Schönpreisel) in Noord-
Bohemen stonden groote groepen Tsjechen en
Duitschers tegenover elkander. Uit de Duit-
sche menigte werd geschoten doch niemand
werd getroffen. Aan Tsjechische zijde werd
het vuur beantwoord. Er zijn twee dooden.
Als gevolg van de incidenten van
den afgeloopen nacht zijn de ministers
vanochtend bijeengekomen. De mi
nisterraad zal de maatregelen nemen
welke worden vereischt door den ernst
en den aard dezer incidenten.
De Sudeten-Duitsche afgevaardig
den Kundt en Rosche zullen overigens
over deze aangelegenheid door mi
nister-president Hodza worden ont
vangen. De regeering zou inderdaad
wenschen maatregelen van buitenge
wonen aard te nemen in overeen
stemming met de verantwoordelijke
Sudeten-Duitsche leiders.
Nader meldt Reuter, dat de Tsje-
cho Slowaaksche regeering besloten
heeft den noodtoestand in vijf depar
tementen af te kondigen.
Over de incidenten, die zich gisteren heb
ben voorgedaan, geeft Havas de volgende
nadere bijzonderheden:
Te SCHÖNPREISEL hebben eenige honder
den Sudeten Duitschers Tsjechische voorbij
gangers aangevallen. Zij hebben de ruiten
van Tsjechische zaken vernield. Vervolgens
kwam het tot een waren slag tusschen de
Tsjechische en de Duitsche menigte. Een
Tsjech werd doodelijk gewond aangetroffen
in de vitrine van een winkelzaak. Tijdens dit
gevecht werd ook één Sudeten Duitscher ge
wond.
Te CHEB (Eger) heeft een menigte van 800
tot 1000 personen geprobeerd het volkshuis
der socialistische partij te" bestormen
Na de ruiten te hebben vernield van de eer
ste en tweede verdieping wilden de betoogers
de deuren forceeren, doch zij werden terug
gedrongen door de arbeiders, die zich in het
gebouw bevonden. Het gevecht duurde drie
kwartier.
De Sudeten Duitschers hebben meer dan
twintig schoten gelost. De Tsjechen verdedig
den zich met stokken en stoelen.
In denzelfden tijd reden mannen der F.S.
op motorfietsen door de straten. Hun rijwie
len waren voorzien van hakenkruisvlaggen.
Later vernielden de betoogers de ruiten van
verscheiden winkelzaken.
Te Asch werden de straten door de F.S. af
gesloten. De Sudeten Duitschers hebben er de
kruispunten van wegen bezet.
Een nat ionaal-socialist probeerde te schie
ten op den secretaris der socialistische partij,
die voorbijkwam op zijn motorfiets.
Te Nydeck (Neudeck) hebben 4000 leden der
Sudeten Duitsche partij de ruiten vernield
van de arbeiderscoöperatieve inkoopsvereeni-
ging. Zij hebben de deur van het volkshuis der
socialistische partij ingeslagen. De arbeiders
die zich vannacht naar hun werk in de fa
brieken begaven werden aangevallen door
leden der partij van Henlein.
Tegen middernacht kondigden sirenes het
einde aan van de „oefening" aldus Havas.
Te Ustinad Labem (Aussig) werd een haken-
kruisvlag geheschen op het balkon van café
Falk.
Te Jablonec (Gablonz) hebben de aanhan
gers van Henlein een optocht gevormd, waar
aan meer dan 10.000 personen deelnamen. De
menigte riep „Heil Hitler"; van het stadhuis
wapperde de hakenkruisvlag. De politie was on
machtig de orde te herstellen, zoodat militai
ren tusschenbeide moesten komen. Een F.S.
man vernielde den band van een militaire
auto. Hij werd door de politie gearresteerd.
Tijdens het verhoor stond een geweldige
menigte voor het politiebureau. De toestand
was zeer gespannen. Men vreesde bloedvergie
ten.
Een beambte, die een betooger wilde onder
vragen. werd gedwongen hem los te laten, na
dat hij slechts zijn naam had opgeschreven.
De politie en het leger zijn thans te Gablonz
in alarmtoestand gebracht. Zij bezetten het
centrum van de stad.
Een ongunstige week.
In de afgeloopen week is het aantal werk-
loozen te Haarlem met 156 omhoog gegaan.
Dezelfde week van 1937 gaf slechts een stijging
van 36 te zien. Het was dus een slechte week
voor de werkloosheidsstatistiek.
Een gedeeltelijke verklaring ligt in het feit,
dat de lichting 1937 naar huis is gegaan, waar
door het aantal werkzoekenden vermeer
derd is.
Er zijn thans te Haarlem 5262 werkloozen.
dat is nog 204 minder dan in 1937, 1081 min
der dan in 1936 en 233 minder dan in 1935.
Wij zijn nog 183 boven het aantal van 1934.
Dinsdag 13 September 1938
Abonnementen per »*eek f 0.25. p mnand
f 1.10. per 3 maanden f 3.25. franco per
post f 3.55. losse nummer* 6 cent per ex.
Advertenticn i 1-5 regels f 1.75, elke regel
meer f 0.35. Reclames f 0.60 per regel.
Regelnbonnementsiarievco op uunvraag.
Vraag en aanbod 1-4 regels f 0.60. elko
regel meer f 0.15. Groentje» zie rubriek.
Het woord is aan.
Bossuet:
De oorlog is iets zoo ver
schrikkelijks. dat ik mij ver
wonder hoe het ivoord alleen
ops niet doet gruwen.
Friedrich Naumann:
De oorlog heeft ons. ook
als hij met een overwinning
eindigt, in ieder geval tien
tallen jaren achteruitgezet.
Lord Brougham:
De oorlog is een misdaad,
die alle andere misdaden in
zich bevat.
Bryan:
Ik heb geen menschen
noodig, die voor hun vader
land sterven; ik heb men
schen noodig, die voor hun
vaderland leven.
De Karimata heeft het opgegeven,
Ook zij heeft voor de overmacht gebukt,
De grootsche goudvischvangst is niet gelukt,
De groote „aap" is onontdekt gebleven.
Van dezen aap is eens te meer gebleken,
Hoezeer zijn ras zich moeilijk vangen laat.
Wanneer de mensch het naar zijn vrijheid
staat,
Onttrekt het zich daaraan door apenstreken.
De Billiton is slecht erbij gevaren,
Maar gooit geen goed goud nu naar kwaad
goud meer,
Het mager resultaat komt hierop neer:
Eén baar in dubblen zin uit vele baren.
Het heeft geen zin het pogen nog te rekken.
Kanonnen, spijkers, kogels en veel hout.
Wat Spaansche matten, aardig, maar geen
goud,
Dat slechts de baat brengt, die de kost
moet dekken.
De goudkoorts zal wel nooit voorgoed
verdwijnen,
Waar 't zand en niet de tand des tijds het
won,
Maar 't zij in storm of regenweer of zon.
Blijft de Noordzee er onverstoorbaar deinen.
Z' onthield de groote buit tnn haar
beroover,
Die maandenlang bleef woelen in haar bed.
En het met diepe geulen heeft verlet,
Het deert haar niet, 't is uit, dus
zand erover.
P. GASUS
HEDEN: 14 PAGINA'S.
HAARLEM EN OMGEVING.
pag.
Een slechte week voor de Haarlcmsche
werkloozen-statistick. 1
Een overzicht van de schulden van Heem
stede. De rente is belangrijk gedaald. 4
De belastingkohieren van Heemstede. Na
een inzinking over 1935 1936 toonde
1936 1937 weer een stijging. 4
Het nieuwe zusterhuis van het Diaconcs-
senhuis te Haarlem maakt een zake-
lijken en doelmatigen indruk. 6
De burgemeester van Haarlem zal op 21
September de tentoonstelling Voeding
en genotmiddelen openen. 13
BINNENLAND.
Blijkens cijfers van spoor en tram is de
de drukte in Amsterdam tijdens de
feest week overweldigend geweest. 3
De defensieverboden voor S.D.A.P. en
N.V.V. zijn opgeheven. 3
De K.L.M. heeft voor 1939 een aanzienlijk
grooter subsidie aangevraagd. 3
Voor Reinaerdt de Vos is te Hulst een
monument onthuld. 3
BUITENLAND.
SPORT.
De Nederlandsche zwembond viert 17 Sep
tember zijn 50-jarig bestaan. 9
ARTIKELEN.
R. P.: Adolf Hitler heeft gesproken. 1
Jhr. dr. J. C. Mollerus: Hoe de afzet van
het Nederlandsch product in Indië te
vergrooten. 4
II. D. vertelling: De Roos. 6
Burgerlijke Stand van Haarlem is opge
nomen op IJ,
Het Brifcsche kabinet kwam Maandag bijeen ter beraadslaging over den inter
nationalen toestand. Drie ministers voor Downingstreet 10 v. 1. n. r.: Sir John
Simon, Sir Samuel Hoare en Lord Halifax.
Rede in geen enkel opzicht constructief. Van een
streven de beide partijen tot elkaar te laten komen
voor het bereiken van een regeling blijkt niets. In tac
tisch opzicht zou de bedoeling der rede zijn, een drei
gende houding te laten zien, zonder den juisten
vorm der bedreiging te toonen, of te doen blijken van
welken kant deze komt. Zoolang de Duitsche manoeu
vres niet achter den rug zijn en de stemming in
Duitschland niet verandert, mag geen realist gelooven,
dat het gevaar voorbij is. De rede od zichzelf was niet
sterk verontrustend.
Bijtend en agressief van toon de woorden waren
onrustbarend, maar de daden zijn uitgesteld. Europa
heeft echter slechts respijt gekregen. De deur voor
onderhandelingen is open gebleven. De toestand is
niet veranderd.
Na de rede nog even ver als tevoren. De toestand is
niet verslechterd, want de weg der onderhandelingen is
niet afgesloten. Er is evenwel geen reden wijziging
te brengen in de genomen veiligheidsmaatregelen.
Toestand hoogst ernstig, maar toch nog ruimte voor
een weinig hoop. Hitier heeft geen volksstemming
geëischt, doch practisch heeft hij de Sudeten-Duit
schers uitgenoodigd er een te eischen.
Het volk heeft de rede met merkwaardige verlichting
ontvangen Men gelooft, dat Hitier een vredelievende
oplossing na zal streven, zoolang die bij menschen-
mogelijkheid te verkrijgen is. Het Italiaansche volk
wenscht geen oorlog om Tsjecho-Slowakije.
Tevreden, dat Hitier geen concrete maatregelen heeft
aangekondigd dit beteekent, zoo gelooven de gede
legeerden, dat Duitschland thans niet zijn toevlucht wil
nemen tot geweld, doch een zekere mate van span
ning wil laten voortbestaan, tot het gekregen heeft
wat het wenscht.
(Voor de rede van Hitier zie men de pagina Buitenland)
In een communiqué maakt de Sudeten
Duitsche Partij bekend, dat het gedurende
feestelijkheden in verband met de rede van
Hitier tot botsingen is gekomen tusschen
Tsjechen en Sudeten Duitschers, waarbij drie
Sudeten Duitschers werden gedood.
De algemeene opvatting is. dat 15 Septem
ber, de datum waarop te Aussig het congres
zal worden geopend, de volgende kritieke dag
zal zijn. Indien dan nog geen regeling zal zijn
tot stand gekomen, zal de kwestie van het
plebisciet zeer zeker formeel aan de orde
worden gesteld.
De werkloosheid te Haarlem.
Hedennacht hebben verschillende ernstige
incidenten in Tsjecho-Slowakije plaats
gehad.
Eerste indrukken van Hitler's rede.
Persstemmen over de rede van Hitier.
Hitier heeft in zijn rede voor den Rijksdag
te Neurenberg ernstige verwijten tot
Tsjecho Slowakije gericht en gezegd, dat
de „onderdrukking der Sudeten Duit
schers" niet langer geduld zal worden,
den.
De Tsjechische regeering acht een volks
stemming in het Sudctenland onmogelijk
In het Sudeten Duitsche gebied hebben
zich gisteren twee ernstige schietpar
tijen voorgedaan.