■BIS T" LY LUS. Bij haar 40 jarig Tooneeljubileum. JAN MUSCH. Tweede Feestconcert Li HIFLAIMCi DONDERDAG 3 NOVEMBER 1938 HAARLEM'S DAGBLAD 7, HET TOONEEL Tilly Lus als „Jantje" in Heyermans' „Uitkomst". Wanneer men mij vroeg naar de namen van de drie grootste actrices der tegenwoordige generatie in ons land, dan zou ik daarbij zeker Tilly Lus noemen. En toch behoort zij in het geheel niet tot wat men zoo gewoonlijk onder „groote actrices" verstaat. Zij heeft een heel apart talent en neemt in onze tooneelwereld een geheel eigen plaats in. Tilly Lus heeft in het gewone leven, uiter lijk zoowel als innerlijk,, heel weinig van de tooneelspeelster. Zij is in de eerste plaats vrouw en moeder en men behoeft er zelfs niet aan te twijfelen, dat het haar dikwijls moeite gekost heeft haar gezin te verlaten om 's avonds tooneel te spelen. Want zij is in wer kelijkheid als moeder van een zelfde innig heid en waarachtigheid, als zij zoo dikwijls op het tooneel is. Innigheiddat is het grootste kenmerk van het spel van Tilly Lus. Innigheid en zuiver heid. Ik ken geen actrice, wier spel zoo geheel en al van binnen uitkomt en daarom zoo ont roerend is, als Tilly Lus. Zij is hieraan is geen twijfel een natuurtalent. Zij is geheel verschillend van een actrice als bijvoorbeeld Elsa Mauhs, die ook tot de 3 grootsten in ons land behoort. Bij Elsa Mauhs voelt men, dat elk gebaar, elke stem-nuance van te voren is bestudeerd en vastgelegd; zij staat steeds boven haar rol, maar haar techniek is zoo volmaakt, dat alles volkomen natuurlijk aan doet. Tilly Lus daarentegen speelt zooals haar hart het haar ingeeft. Hoe zij in haar rollen een zoo groote, ontroerende innigheid be reikt? Misschien zou zij er zelf niet op kunnen antwoorden. Men zou even goed een bloem kunnen vragen, hoe zij bloeit. Van haar kan men zeggen, dat zij meer bespeeld wordt dan dat zij speelt. Tilly Lus bezit in hooge mate de vrouwelijke deugd der intuïtie. Haar spel is voornamelijk intuïtief, en haar in tuïtie doet haar bijna steeds het juiste ge baar en het juiste accent vinden. Zij staat bijna altijd geheel in haar rol, zij beleeft haar. En omdat zij een zoo zuivere, waarach tige vrouw is, is haar spel ook zoo zuiver en waarachtig. Ik herinner mij van Tilly Lus niet één val- schen toon of onecht gebaar. Wanneer men haar ziet spelen, dan voelt men: zoo moet het en niet anders. Het is dan ook heel na tuurlijk, dat de kritiek haar spel dikwijls in de meest enthousiaste soms zelfs extatische termen heeft geprezen. Met welk een gloed konden Henri Borel, Frans Mijnssen, Bar- barossa en Johan de Meester niet over haar schrijven! En laat ik ook mijn bescheiden persoon daarbij mogen voegen. Tilly Lus heeft ons herhaaldelijk het allerhoogste ge schonken, dat in de tooneelspeelkunst te be reiken is, omdat haar spel zuiver was als kris tal en van een zoo diepe menschelijkheid, dat elke gedachte aan tooneelspelen soms voor ons weg viel. Haar talent eigende Tilly Lus in haar jeugd voornamelijk voor het sprookjesachtige, het fragiele en teere van de fantasie en den droom, op lateren leeftijd voor het uitbeelden van de zachte, reine of lijdende vrouw. Wie van Tilly Lus Rautendelein in Haupt- mann's Versunkene Glocke of Hannele in zijn Hannele's Hemelvaart, Mea in De Konings bruid, van mevrouw SimonsMees Droome- lot in Heijermans' Schoone Slaapster of Jan in Uitkomst heeft gezien, zal dit in zijn her innering bewaren als het meest subtiele, rag fijne en teere, dat het tooneel hem ooit heeft geboden. Ik herinner mij een tooneel in het Chinee- sche spel De Gele Mantel, waarin Tilly Lus met een stuk hout in den arm een moeder voorstelde, die met haar kind de trappen van den hemel zou bestijgen en dit zal voor mij onvergetelijk blijven, omdat zij ons met haar spel regelrecht den hemel indroeg. Het was kortweg subliem. En van hoeveel vrouwenfiguren heeft zij het leed voor ons tot werkelijkheid gebracht, zóó dat wij het ondergingen als van iemand, die ons heel na stond. Wie zou ons zoo het lijden van een Mademoiselle Bourrat hebben kunnen geven als zij? Wie de ontluikende liefde van het reine, kuische, eenvoudige meisje Martlne en later het leed van de ont goochelde, vertrapte vrouw in deze zelfde rol. Het was zoo fijn en zoo zuiver, zoo poëtisch en daarna zoo schrijnend, zoo broos en teer en toch zoo diep menschelijk, dat Martine voor mij steeds een der mooiste en zuiverste vrou wenfiguren, die ik ooit op het tooneel heb gezien, zal blijven. Van welk een aanbiddelijke en daarom zoo ontroerende echtheid was haar Blanche in Thuiskomst evenals Martine van Jean Jacques Bernard hoe innig vrouwelijk en daarom zoo sympathiek haar lieve, de jeugd zoo begrijpende dr. Anna Molke in Meisjes- Lyceum! Wie zou als Tilly Lus zich zoo volkomen kunnen inleven in de rol van de gemartelde Eva in „Voor bewezen Diensten", waarin zij door haar spel het publiek één oogenblik zoo met ontzetting aangreep, dat niemand het waagde na afloop de stilte door applaus te verbreken. Ja, wel is zij een begenadigde kunstenares Tilly Lus, een actrice, die herhaaldelijk spei van de hoogste orde heeft gegeven, omdat het van een innigheid was, die tot het volmaakte steeg. Wanneer één actrice verdient gehuldigd te worden bij haar veertigjarig tooneeljubi leum, dan zeker zij! Zij heeft ons immer in haar rijke loopbaan het allerhoogste geschon ken, waarvoor wij niet dankbaar genoeg kun nen zijn. En dan al staat dit dan buiten haar kunstenaarschap mogen wij bij dit jubi leum ook wel zeggen dat Tilly Lus een zeer hoogstaande vrouw is. die o.a. een voorbeel dige moeder steeds is geweest. Daarom heeft het velen zoo verblijd, dat zij eenige jaren ge leden officieel ook door de benoeming tot ridder in de Orde van Oranje Nassau de erkenning heeft gekregen, die zij zoozeer heeft verdiend. En nu zullen wij spoedig in breeden kring bij haar jubileumtournee mo gen getuigen van onzen eerbied voor haar groote, innige kunst. De actrice, die aan zoo vele gezelschappen o.a. de Nederlandsch. Tooneelvereeniging, Het Hofstad Tooneel. De Haghespelers, Het Princesse-Tooneel en Het Centraal Tooneel luister heeft bijgezet door haar medewerking, zal bij het gezelschap „De Schakel" de titelrol spelen in Renée-Jeanne van Nora Jonuxi, een rol die te Parijs door Véra Sergine werd gecreëerd. Te Haarlem zal de jubileumvoorstelling plaats hebben in onzen Stadsschouwburg op Zaterdag 12 November. De jubilaresse zal op dien avond zeker op groote belangstelling mogen rekenen, vooral van de zijde der vrou wen, omdat in Tilly Lus een van de innigste en beste vertegenwoordigsters van haar sekse wordt geëerd. J. B. SCHUIL. 300 maal Harpagon. Het was op 30 November 1927 dat Jan Musch voor het eerst Harpagon speelde. Hij was toen nog bij Het Schouwtooneel en de première ging in onzen Stadsschouwburg als volksvoorstelling voor een geheel uitverkoch- Na dien dag heeft Musch in Indië en Ne derland deze groote karakterrol 300 maal gespeeld, dat is dus gemiddeld 27 keer per jaar. Voor een klassiek werk zeker een onge woon hoog getal, al haalt het dan ook nog niet bij Bouwmeester's Shylock, die ver boven de 1000 is gekomen. Ik heb De Vrek na die première in 1927 niet meer vóór gisteravond teruggezien. Het leek mij toe, dat Musch' opvatting van deze rol in die jaren wel eenigszins veranderd is. Hij speelt hem thans minder als een men schelijk roofdier dan vroeger. Met de bewe gelijke loerende oogjes de lekkende tong in den drogen mond, de als grijpklauwen ge kromde vingers deed Musch indertijd als Harpagon denken aan een hyena. Er was bijna niets menschelijks meer in dit door gierigheid bezeten wezen. Zoo speelt Musch de rol niet meer. Harpa gon is thans menschelijker dan vroeger, al blijft hij natuurlijk een door zijn hartstocht verwrongen wezen. Deze Harpagon moge wat minder virtuoos zijn hij staat ons toch nader. En zijn levendig spel is nog altijd zoo gevarieerd dat het heel den avond ongemeen boeit. Het is vol van prachtige détails en deze Harpagon wordt, zooals Musch hem speelt, waarlijk een karakterrol van zeer groot for maat. In het beroemde tooneel van de cassette voert de rol Musch op tot de hoogte van wer kelijk grootsch spel. Dan laat hij ons de diepe tragiek van dit door zijn hartstocht voor het geld bezeten wezen zoodanig voelen, dat de lach op onze lippen besterft en wij met diep medelijden naar dezen zieken mensch kijken. Het is adembeklemmend, zooals Musch deze groote scène speelt en het publiek, dat ge spannen en geslagen dit phenomenale spel had gevolgd, barstte in luide bravo's uit, toen het doek eindelijk viel. Deze bravo's herhaalden zich aan het slot. Zij waren blijkbaar bedoeld als huldebetui ging voor den als geheel prachtig gebouwden en geniaal gespeelden Harpagon van Musch. die ook in de slotscène Harpagon in extati sche vervoering voor zijn geld nog een maal tot zeer groote hoogte stijgt. Het is met Harpagon als met Shylock, men heeft eigenlijk alleen aandacht voor den hoofdpersoon. Toch mag gezegd worden, dat het gezelschap van Musch volkomen inge speeld is in deze klassieke comédie de carac- tère, die overigens als geheel niet behoort tot het beste werk van Molière. Ik voor mij stel bijvoorbeeld Hooft's Warenar boven dit we reldberoemde werk van Molière, dat feitelijk alleen belangrijk is om de figuur van Har pagon. Niet alle rollen zijn bij Musch' gezelschap sterk genoeg bezet zoo maakte Elise wel een wat al te dilettantischen indruk maar het tempo van de voorstelling is vlug en levendig en het geheel geeft voldoende relief aan Musch' prachtigen Harpagon, Na de scène met de cassette werden Musch bij deze 300ste voorstelling bloemen aange boden. J. B. SCHUIL. MUZIEK. der H. O. V. Het tweede Feestconcert had voor ons orkest een meer dan gewone beteekenis door de aan wezigheid van den Minister van Onderwijs. Kunsten en Wetenschappen, van den Com missaris der Koningin en mevrouw Röell, de burgemeesters van Haarlem en Bloemendaal en andere autoriteiten en voorts door het offi- cieele afscheid van Frits Schuurman en Hans Byvanck. Schuurman wachtte met het orkest de komst der hooge dignitarissen af, en toen deze, bege leid door bestuursleden der H. O. V., de zaal binnentraden, begroette hij hen met ons volks lied. Onmiddellijk daarna werd met de uitvoe ring van het programma begonnen. Dit programma bevatte, evenals dat van het den vorigen avond gegeven Bachconcert, slechts drie werken. Het eerste daarvan was Hendrik Andriessen's „Variaties en Fuga op een thema van Joh. Kuhnau". Volgens de toe lichting had de rijke inhoud van dit thema Andriessen aanleiding tot deze variaties gege ven en is het werk in ouden stijl gecomponeerd. Het eerste kan men zeer begrijpelijk vinden: het thema van Bach's voorganger is werkelijk mooi en rijk. Het tweede moeten we met een korreltje zout aanvaarden. Het wil mij voor komen dat veeleer Max Reger's wijze van va- rieering dan die der oude meesters Andriessen voor oogen gezweefd heeft. Dit blijkt zoowel uit het te pas brengen van themafragmen ten in enkele oogenschijnlijk zeer afwijkende variaties als uit de behandeling der speelsche dubbelfuga. Een paar variaties, nl. de eerste en de vijfde, brengen het thema in harmonische verandering, die zeker niet aan de oude stijlen herinnert. De tweede is een spookachtig scher zo, waarvan de scherts nogal bitter smaakt. De derde geeft een zeer mooie contrapuntische combinatie te hooren. In de vierde overweegt daarentegen de voorliefde voor scherp disso- neerende samenklanken en kwarten-parallel len. De fuga is een prachtig staaltje van An driessen's compositorisch meesterschap. Aan het einde daarvan komt het geheele thema in gewijzigde harmoniseering terug. Ons strijkor kest speelde dit werk met een sonoriteit, die den bij dit concert aanwezigen concertmeester van het Amsterdamsche Concertgebouworkest, Louis Zimmermann, met bewondering ver vulde. Hans Byvanck droeg daarna met het orkest Brahms' Vioolconcert voor. Men kent zijn voor name technisch meesterlijke vertolking van dit prachtige werk en men kon met vreugde constateeren. dat zij sinds de vorige malen oog gegroeid was in rijpheid en in vrijheid van temperamentsuiting. Schuurman en het orkest assisteerden voortreffelijk: den hoboist komt een bijzonder woord van lof toe voor zijn spel in het Adagio. Tschaikowsky's Vierde Symphonie vormde RcX to-OtWA. (Adv. Ingez. Med.) t tweede deel van het programma. In de ver tolking van dit werk was veel dat lof verdien de; speciaal over de uitvoering der moeilijke pizzicati in het Scherzo liet Zimmermann zich bewonderend uit, en die is zeker tot oordeelen bevoegd. Ook de Canzona deed mooi geslaagde instrumentale sok>trekjes hooren. Het werk als geheel kan mij persoonlijk niet in verrukking brengen: het bevat te veel lengten, leegten-en banale gezwollenheden. Vóór de pauze riep de voorzitter der H.O.V. Mr. A. Beets in het bijzonder den Minister en den Commissaris der Koningin een woord van wel kom toe en zeide hun komst als vertegenwoor digers van regeering en provinciaal bestuur op buitengewoon hoogen prijs te stellen. Hij sprak voorts den scheidenden dirigent en den oud- concertmeester hartelijk toe. Men had hen niet kunnen tegenhouden, nu zij tot eervolle posities geroepen werden. Vervolgens hield de Minister een geestige rede. Ook hem had men niet kunnen tegenhouden om naar Haarlem te gaan en dit concert bij te wonen. Hij prees het orkest om zijn toewijding ook in moeilijke tijden en spoorde de leden aan daarin te vol harden, en hij prees het cultureele werk der H. O. V. De voorzitter der H. O. V. had aan Schuur man en Byvanck namens een groep Haarlem- sche vrienden ieder een geschenk tot af scheid aangeboden: aan Schuurman een zil veren sigarettenkoker, aan Byvanck een staan de lamp. Beiden voerden na den Minister het woord. Schuurman herinnerde aan hetgeen Van Beinum bij zijn afscheid gezegd had: „heb vertrouwen in de toekomst" en wilde dat ook nu van toepassing zien. In 't bijzonder richtte hij zich tot het orkest, dat hij dankte voor de medewerking die het hem steeds betoond had, en tot het publiek. Een talrijk en gedistingeerd publiek woonde dit concert bij. K. DE JONG. VOOR DE PIJP Pobbelmann.... lekker, man! (Adv. Ingez. Med.) ARROND. RECHTBANK. Dierenmishandeling:. Tegen een 47-jarigen landbouwer uit de Haar lemmermeer, die een paard zoo hard met een stok op den kop zou hebben geslagen, dat het dood neer viel. had de Officier 6 maanden vangenïsstraf geëischt. In deze zitting werd een knecht van den verdachte, die als getuige op trad, in hechtenis genomen wegens meineed. De verdediger mr. dr. A. F. H. Schreurs had met klem op clementie aangedrongen. De rechtbank veroordeelde den landbouwer hedenmorgen tot een gevangenisstraf van twee maanden. Oplichting en verduistering. Op verschillende data had een 38-jarige Haar lemsche vertegenwoordiger van een boekhandel zich wederrechtelijk boeken en geldsbedragen toegeëigend, die hij aan zijn patroon af had moe ten dragen. Het benadeelde bedrag was ongeveer zevenhonderd gulden. De verdachte had boeken verkocht zonder hiervan orderbriefjes af te geven. Ook had hij eenige malen gefingeerde orderbriefjes ingele verd. „Waarom deed u dat eigenlijk", vroeg de pre sident aan den verdachte. Omdat ik in de narigheid zat, mijnheer. Maar nu zit je dan toch heelemaal in de narigheid, merkte de president op. De patroon van verdachte een 30-jarige Haar- lemsche boekhandelaar schatte de' schade op meer dan f 700. De Officier vond het een geraffineerde op lichting, daarbij komt nog dat de verdachte reeds eerder is veroordeeld wegens oplichting. Eisch: 10 maanden gevangenisstraf. Mr. L. G. van Dam, verdachte's raadsman, wees er op dat het beroep van colporteur ge makkelijk aanleiding tot oplichting kan geven. Hij leeft onder zeer moeilijke omstandigheden. Spreker drong dan ook op clementie aan. GROENTEMARKT HAARLEM. 2 November 1938. Witlof f 0.16—0.27 per K.G. Tomaten f 0.12—0.24 per K.G. Heerenboonen f 0.12—0.28 per K.G. Snijboonen f 0.15—0 28 per K.G. Andijvie f 0.10—0.35 per kist. Sla f 0.200.60 per kLst. Postelein f 0.25—0.65 per kist. Spinazie f 0.150.75 per kist. Gele kool f 0.25—0.70 per kist. Groene kool f 0.20—0.50 per kist. Boerenkool f 0.18—0.55 per kist. Uien f 0.801.10 per kist. Winterwortelen f 0.40—0.80 per kist. Bloemkool f 0.04—0.15 per stuk. Roode kool f 0.040.07 per stuk. Savoye kool f 0.040.08 per stuk. Wortelen f 0.01 V2—0.07 per bos. Selderie f 0.010.05 per bos. Prei f 0.010.12*/» per bos. Peterselie f 0.01—0.06 per bos. Radijs f 0.02—0.05 per bos. Spruiten f 1.80—3.50 per zak. Koolrapen f 0.600.9Ó per zak. Studiebijeenkomst van den Haarlemschen Bestuurdersbond. Door den Haarlemschen Bestuurdersbond werd Woensdagavond in één der zalen van Brinkmann op de Groote Markt een vergade ring gehouden met de bestuurders en vertrou wensmannen van de bij deze vakcentrale aange sloten organisaties. Door den voorzitter, den heer A. Mars werd de bijeenkomst met een toe passelijk woord geopend, waarna het woord werd verleend aan den heer J. J. van Langen ter behandeling van het onderwerp „De wette lijke arbeidsbescherming". Spreker vestigde er de aandacht op dat om streeks 1840 arbeidstijden van 12 en 14 uur per dag geen uitzondering waren en dat kinderar beid in dien tijd veelvuldig voorkwam. Ver scheidene malen werd hierover een aanklacht geuit ook in de Kamer, doch het was eerst in 1873 dat een wetsontwerp werd ingediend, dat ten doel had beperking van den kinderarbeid, welk ontwerp in September 1874 wet werd, waarbij verboden werd kinderen beneden 12 jaar in dienst te nemen. Dit verbod was even wel niet toepasselijk op huisarbeid, persoonlijke diensten en op veldarbeid. 5 Mei 1889 werd de arbeidstijd voor vrouwen en jeugdige personen beneden 16 jaar beperkt daar zij niet langer dan 11 uur per dag mochten arbeiden en des nachts niet tusschen 7 uur 's avonds en 5 uur 's morgens, terwijl de Zondagsarbeid voor hen geheel werd verboden. De landarbeid bleef even wel buiten deze wet Voorts werd toen tevens de Arbeidsinspectie ingesteld Na den wereldoorlog kwam de arbeidswetge ving in geheel andere banen en op 1 November 1919 werd de arbeidstijd beperkt in onderne mingen en daarmede gelijk te stellen zaken als ziekenhuizen, overheidsinstellingen e.d. Voor fabrieken en werkplaatsen werd de arbeidstijd bepaald op 8 uur per dag en 45 uur per week, welke tijdsduur in 1922 werd veranderd in 8J5 uur per dag en 48 uur per week. Tot aan het jaar 1909 werd het arbeidscon tract beschouwd als een bijzonder soort van huurovereenkomst, waarvan de regeling was vervat in een drie-tal artikelen, waarin per 1 April 1909 wijziging kwam door een uitvoerige regeling, welke thans nog bestaat en waarvan de hoofdelementen zijn: het verrichten van ar beid, het ontvangen van loon en het in dienst zijn. Tal van bepalingen van de Wet op de Ar beidsovereenkomst zijn van dwingenden aard, zoodat daarvan bij onderlinge overeenkomst op geen enkele wijze mag worden afgeweken, ter wijl van artikelen slechts onder bepaalde om standigheden mag worden afgeweken. Nadat spreker verder nog de Arbeidsgeschil- lenwet van 4 Mei 1923 behandelde eindigde hij zijn uiteenzetting, welke met groote aandacht door de aanwezigen was gevolgd. De voorzitter bracht spreker hartelijk dank voor zijn rede. NED. VER. VAN HUISVROUWEN. Het programma van de afd. Haarlem voor de maand November luidt als volgt: Dinsdagmiddag 8 November kunstmiddag in hotel De Leeuwerik. Voordracht van mevr. Francien Koote—Gerrese uit Den Haag. Ver der uitvoering van het koortje o.l.v. mej. Cor Igesz en uitvoering van het orkestje o.l.v. mevr. van Eden. Vrijdagmiddag 25 November houdt mej. G. Brugmans uit Groningen in de Leeuwerik een lezing over: Nederland onder de loupe van het buitenland NED. NATUUR HISTORISCHE VEREENIGING Woensdagavond 9 November hoopt mej. Ch. H. Andreas te Haarlem voor de leden de rafdee- ling Haarlem en omstreken van de Ned. Na- tuur-Historische Vereeniging in café-restaurant Brinkmann te spreken over het onderwerp: „Een speurtocht door Chili". Lichtbeelden zullen het gesproken woord verduidelijken LANGE AVONDEN ZIJN WEER OP KOMST. INTIEME zoowel GOEDE VERLICHTING zullen weer welkom zijn. als toonaangevende Lampenzaak adviseert U gaarne. Bezoekt onze fraaie showroom LANGE VEERSTRAAT HAARLEM. (Adv. Ingez. Med.) CHRISTEL. JONGEMANNEN VEREENIGING „HAARLEM-NOORD". Deze Vereeniging zal op Dinsdagavond 8 November in het gebouw St. Bavo te Haarlem haar 7de jaarvergadering houden. Deze avond zal een feestelijk karakter dragen, waarbij tooneelspel en voordrachten elkander zullen afwisselen. BO-BAR-KEI. De vlaggen wapperen, de winkelweek, geor ganiseerd ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan van de Botermarkt, Barrevoetestraat en Keizerstraat-vereeniging, is begonnen. Zij duurt tot Donderdag 10 November. Voor het publiek is hieraan een prijsvraag verbonden om toegang te verkrijgen tot den herdenkingsfeestavond die zal plaats hebben op Maanlag 21 November in 't gebouw van den Haarl. Kegelbond. Het zal een avond zijn van vroolijke kunst waarvan de leiding berust bij het gezelschap Louis Noiret. Voorts zal een bekend orkest medewerken. Met een bal zal deze avond worden besloten. NEDERLANDSCHE DRIE CENTS VEREENI GING POLEN VOOR CHRISTUS. Pred. Götze komt weer in ons land en zal ook in Haarlem (Donderdagavond 17 Novem ber in de kerk der Broedergemeente Park laan 34) een belangrijke lezing houden over het Zendingswerk in Oost-Europa en Polen. Zondag 4 December zal pred. Götze nog maals in Haarlem komen om over zijn arbeid als '.eider der zending in Polen en Oost-Europa te spreken en wel 's morgens 10 uur cn 's na middags 5 uur 30 in lokaal Parklaan 21.

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

Haarlem's Dagblad | 1938 | | pagina 11