Haarlem's Dagblad
ERNSTIGE EXCESSEN
Elf November.
Twintig jaar.
VAN ANTI SEMITISME
IN DUITSCHLAND
TURKIJE heeft een
nieuwen president.
56e Jaargang No. 16092
Uitgave Lourens Coster, Maatschappij voor
Courant-Uitgaven en Algem. Drukkerij N.V.
Bureaux: Groote Houtstraat 93, bijkantoor
Soendaplein 37. Postgirodienst 38810.
Drukkerij: Zuider Buiten Spaarne 12.
Telefoon: Directie 13082, Hoofdred. 15054
Redactie 10600, Drukkerij 10132, 12713
Admin. 10724, L4825. Soendaplein 12230.
Verschijnt dagelijks, behalve op Zon- en Feestdagen
Directie: P. W. PEEREBOOM EN ROBERT PEEREBOOM
Hoofdredacteur: ROBERT PEEREBOOM
Vrijdag 11 November 1938
Abonnementen per week f 0.25. p. maand
f 1.10. per 3 maanden f 3.25. franco per
post f3.55. losse nummers 6 cent per ex.
Advertentiën1-5 regels f 1.75, elke regel
meer f 0.35. Reclames f 0.60 per regeL
Regelabonnementstarieven op aanvraag.
Vraag en aanbod 1-4 regels f 0.60. elke
regel meer f 0.15. Groentjes sie rubriek.
Voor de twintigste maal herdenkt de we-
Feld den elfden November 1918.
Wij houden allemaal van ronde getallen. De
tiende herdenking was dus wat extra's en
deze twintigste is het opnieuw. Over vijf jaar
zal het zilveren jubileum van den wapenstil
stand gevierd worden met een bizonderen
overvloed van toespraken, herdenkingsarti
kelen, films en foto's. Ik hoop het tenminste
Want als er dan een stemming tot viering zal
zijn, zal dat beteekenen dat althans een
kwarteeuw genoeg is geweest om de wegen van
hef gezonde verstand weer te bereiken
nadat tweeënvijftig maanden oorlog hun
tracé hadden uitgewischt. De huidige verwar
ring en bewapeningsrazernij kunnen moeilijk
nog vijf jaar voortduren. Dat is een hoopvolle
gedachte. En er is nu pas gebleken, dat er
geen enthousiasme voor Europeesche oorlo
gen meer is. Dat is een nog hoopvoller ge
dachte. Niet vruchteloos blijkt dan toch zoo
veel jaren lang tegen het Beest en tegen laks
heid en scepticisme, tegen den Dood en voor
het Leven gestreden.
Maar we zijn er nog lang niet. Het gaat
langzaam. Op dien elfden November 1918,
toen een golf van blijdschap door de massaas
der overlevenden ging overlevenden van de
gruwelijkste slachting, die ooit was geschied
en die meer dan tien millioen jonge levens
had vernietigd vermoedde niemand hoe de
twintigste herdenkingsdag zou zijn. Burger
oorlog in Spanje sinds jaren. Oorlog tusschen
Japan en China sinds jaren. Opstand in Pa
lestina. Jodenpogrom in Duitschland. Emi
granten en vluchtelingen, meerendeels Joden,
in heel Europa. Ontwrichte internationale
handel. Millioenen werkloozen. Haat en wan
trouwen tusschen verscheidene groote mo
gendheden, zij het dan vermengd met pogingen
tot toenadering. En voor de rest: wapen
stilstand.
Ja, wapenstilstand.
Net als op 11 November 1918.
Verder zijn we nog niet gekomen.
De vredesverdragen, die acht maanden na
dien datum gesloten werden, waren onmo
gelijke misbaksels. Ik behoef dat niet nog eens
•toe te lichten. Men is nog steeds bezig ze te
niet te doen Het is voor een groot deel ge
schied zonder hervatting van de twintig jaar
geleden gestaakte vijandelijkheden. Maar de
wapens zijn vernieuwd en hoe! Ze zijn uit
gebreid, worden nog steeds uitgebreid. En
hoe! En ze zijn nog veel gemeener en geraf
fineerder geworden. Vooral in de beide genres
die in 19141918, ofschoon zij toen al tien
duizenden slachtoffers eischten, nog maar in
heel primitieven vorm voor 't eerst werden toe
past: het vliegtuig en het chemische wapen:
het gifgas. Dit laatste vooral is evenwel voor
den oorlogsgod Mars een tweesnijdend zwaard
gebleken. Het is zoo intens gemeen dat ieder
een zijn laagheid en afschuwelijkheid begre
pen en Mars' ware inborst daarmee herkend
heeft. En dan het vliegtuig! De bommen
werper, die „de verdediging van huis en
haard" door den uitrukkenden strijder tot
een historische fictie heeft gemaakt! Ieder
weet, als hij ooit genoopt mocht worden tot
oprukken in een nieuwen Europeeschen
oorlog, dat hij vrouwen en kinderen onbe
schermd achterlaat, dat hun Noodlot straks
hoog over zijn hoofd zal suizen, hun. onder
gang tegemoet
Daarom waren er geen bloemen meer in
de geweerloopen, zooals in 1914, daarom was
er geen gejuich meer bij het voorbijtrekken
der troepen, daarom was er geen heldhaftig
gezangdaarom was er niets dan droef
heid en naargeestige stemming en afgrijzen,
toen in die laatste Septemberdagen van dit
jaar gedeeltelijke mobilisaties alom in
Europa plaats hadden.
Die Septemberdagen hebben velen tot een
andere ontdekking geleid. Er waren menschen
die het allang beseften, maar hun aantal
werd Goddank met velen vermeerderd. En
daar waren zelfs staatslieden bij. Zij ontdek
ten eindelijk voor zichzelf, dat als men vrede
wil men dien niet kan afwachten,maar ervoor
moet werken. Dit werken kan zich niet be
palen tot het ontwerpen van kunstige juridi
sche regelingen, die zeer logisch in elkaar
zitten, en het sluiten van schoon-geformu-
leerde verdragen met groote zegels eraan.
Want de juridische concepten zullen veron
achtzaamd en de verdragen verscheurd wor
den, zooals wij al zoo tallooze malen hebben
zien gebeuren, als de menschheid niet eerst
rijp voor hun toepassing en aanvaarding is
gemaakt. Dat is een zware taak. Dat is de
schepping van een nieuwe gedachtenwereld
waarin de oorlog tusschen de volken voorgoed
Is geschandvlekt, ontdaan van zijn oude glo
rie, geminacht en verworpen als een bar-
baarsche herinnering.
Wij zijn gevorderd op dien weg, ondanks
alle onrecht en alle wantoestanden van het
Heden. Zij die alleen het kwade kunnen
onderscheiden en niet zien dat daarnevens
toch het goede groeit zijn de zwartgalligen en
ontmoedigden. Van hen zal het nooit kunnen
komen, zoolang zij zoo blijven. Zij missen den
moed en den levenslust die alleen tot schep
ping van groote nieuwe dingen in staat zijn
Internationaal Recht blijft het doel. Maar
men zal het eerst kunnen codificeeren als de
bodem er rijp voor is. Dien bodem te bewer
ken is de groote moeilijke taak. En daarbij
moet naar het begrijpen van alle andere
volken, naar sympathie met hun moeilijkheden
en beproevingen, naar erkenning van hun
verdiensten gestreefd worden. Begrijpen zij,
die niet aarzelen over gansche volken te oor-
Twintig jaar vandaag geleden,
Was het wapenstilstandsdag,
Toen een wereld, moegestreden,
Nieuwe tij dan gloren zag.
Menschen aroomden schoone droomen
Van een nieuwen broedermin,
Nooit meer zou er ruzie komen,
In het wereldhuisgezin.
In een ongestoorden vrede,
Zonder dreigend krijgsgeschal,
Zouden voortaan recht en rede
Heerschen in ons tranendal.
Twintig jaren zijn vergleden,
Twintig jaar vandaag den dag.
Overal betaalt men heden,
Naast het oud, een nieuw gelag.
En vandaag gaan de gedachten,
Door die twintig jaren tijd,
Die ons op den drempel brachten
Van een nieuwen wereldstrijd
Waar gaan wij te langen leste,
Nog naar toe in het verschiet?
Ach, wij hopen op het beste
Maar de zorg verlaat ons niet
P. GASUS.
Onze VULPEN-PRIJSVRAAG is tot 15 Nov. a.s.
Telt U nog mee? Ziet onze Etalages
OSliSarttwnïoi
ZIJLSTRAAT 90, HAARLEM, TELEF. 11161.
(Adv. Ingez. Méd.)
deelen, hen en de omstandigheden waarin zij
ieven goed? Begrijpen die volken ons? Even
weinig. Maar dat moet en kan verbeteren.
Nu, op 11 November 1938, herdenken wij
den wapenstilstand en leven nog zelfin
wapenstilstand.
R. P
Spoorwegen niet ontvankelijk
verklaard in eisch tot stop
zetting van busdienst.
Wel schadevergoeding toegewezen.
Art. 2 R.A.P. in laatste redactie
onverbindend.
's-GRAVENHAGE, 11 November. De ci
viele Kamer van de Haagsche Rechtbank
heeft hedenochtend uitspraak gedaan in het
geding van de N.V. Nederlandsche Spoorwe
gen tegen de N. V. Sommeling's Automo
bielbedrijf, waarbij de Spoorwegen stopzet
ting van" Sommeling's busdiensten hebben ge
vraagd, met veroordeeling tot dwangsom en
schadevergoeding.
Naar men zich zal herinneren, zijn de
Spoorwegen dezen zomer door den president
van de Haagsche rechtbank in het ongelijk
gesteld in een kort geding, dat zij tegen Som-
meling aanhangig hadden gemaakt. Daarna
zijn de Spoorwegen gaan procedeeren over de
hoofdzaak.
De Rechtbank, heden vonnis wij
zend, achtte het artikel 2 van het
R.A.P, in zijn tegenwoordige redac
tie onverbindend en verklaarde de
spoorwegen, voorzoover zij uit deze
tegenwoordige redactie ageeren, niet
ontvankelijk in hun vordering.
Ook verklaart de rechtbank de
Spoorwegen niet ontvankelijk in hun
eisch tot stopzetting' van de diensten
der N.V. Sommeling.
Wel ontvankelijk zijn de Spoorwe
gen, aldus het vonnis, voor zoover
zij ageeren uit de voorlaatste re
dactie van art. 2 R.A.P. en de recht
bank wijst voor het tijdvak van 1
Januari 1938 tot 13 Juni 1938 scha
devergoeding toe.
Wat de aansprakelijkheid van den heer
Sommeling persoonlijk betreft, hem heeft
de Rechtbank getuigenbewijs opgelegd, dat
in het tijdvak van 1 Januari tot 13 Juni
1938 het bedrijf in werkelijkheid door een
bedrijfsleider en niet door den heer Somme
ling persoonlijk is geleid.
PAS VANNACHT MAAKTE
DE POLITIE EEN EINDE AAN
DE „DEMONSTRATIE"
TE BERLIJN WARE
VERWOESTINGEN
AANGERICHT
Donderdagmiddag en Donderdagavond is de anti-semitische actie
in Duitschland met volle kracht doorgezet. Vooral in de hoofdstad
uitvoerige bijzonderheden hierover vindt men op pag. 5 kwam
het tot ongekend woeste tooneelen. De ruiten der Joodsche winkels
werden stukgeslagen, de inventaris in vele gevallen naar buiten ge
gooid en vernield.
Te Weenen werden alle synagogen op één na, een prooi der vlam
men. Ondanks een proclamatie van Goebbels, waarin stopzetting der
demonstraties bevolen werd, bleven de excessen voortduren.
Te München kregen de Joodsche bewoners de aanzegging de stad
binnen 48 uur te verlaten.
Naar United Press vanmorgen uit
Berlijn vernam is vannacht voor het
eerst een pauze ingetreden in de Jo
denvervolgingen. De politie was ver
sterkt met afdeelingen S.S.-mannen
en hield streng toezicht. Plotseling en
volkomen onverwacht werd, nadat
men toch geruimen tijd de grootste
inschikkelijkheid tegenover de „de
monstranten" gehad had, streng op
getreden tegen hen die Joodsch eigen
dom vernielden of probeerden te ver
nielen. Deze plotselinge verandering
verwonderde de aanvallers uiteraard
zeer.
Vanmorgen was het beeld der Berlijnsche
straten zooals gewoonlijk, zij het met dit ver
schil, dat de verbrijzelde étalages en dat
zijn er in de winkelwijk vele, practisch om
het andere huis met karton zijn dichtge
timmerd.
Reuter meldt, dat in den loop van den
nacht de straten te Berlijn schoongeveegd
zijn en behalve de Vensters zonder ruiten en
de gesloten Joodsche winkels is er niets, dat
de voorbijgangers aan de gebeurtenissen van
gisteren herinnert.
In de kranten komen slechts een paar korte
berichtjes over anti-Joodsche betoogingen
voor.
Generaal Ismet Inönü, de nieuwe Turksche
president. Een foto door hemzelf gesigneerd.
In tegenwoordigheid van de militaire autoriteiten slaat mej. Mary Fleischmann,
de „soldatenmoeder" het défilé gade. dat haar ter gelegenheid van haar 85sten
verjaardag door het korps Motordienst werd gebracht.
Op het vliegveld en de stations was een
ongewone drukte, daar groote drommen Joden
poogden, met de grootste snelheid Duitschland
te verlaten.
Een der eerste Jodenwetten, die thans op
komst zijn, is naar United Press verneemt,
een soort Ghettowet, die een regeling zal ge
ven van de uitwisseling van huizen tusschen
Joden en Ariërs. Bijzonderheden worden nog
tegen het eind van deze week verwacht. De
kwestie van de uitwijzing van buitenlandsche
Joden is een onderwerp van speciale zorg,
daar de mogelijkheid bestaat, dat bepaalde
landen tot represailles zouden overgaan Zoo
kan men vernemen, dat Polen in de laatste
dagen voldoende Duitscli bezit in beslag geno
men heeft om daarmede de kosten te dekken
voor de uitwijzing van 10.000 Poolsche Joden
uit Duitschland.
De meeste Engelsche bladen wijden van
daag hoofdartikelen aan de anti Semitische
uitspattingen in Duitschland.
De „Times" is van oordeel, dat geen bui
tenlandsche propagandist, die erop uit is,
Duitschland zwart te maken voor het oog
der wereld, de beschijving van de brandstich
tingen, mishandelingen en laaghartige aan
vallen op een weerloos en onschuldig volk,
zooals deze gisteren in Duitschland hebben
plaatsgehad, zou kunnen overtreffen. Millioe
nen Duitschers moeten afschuw hebben voor
de oneer, die hun naam gisteren is aangedaan
en de verantwoordelijkheid, waarin men hen
heeft laten deelen".
De „Daily Telegraph" verklaart, dat de orgie
van beestachtigheid, die men gisteren in
Duitschland kon zien, overal in de beschaafde
wereld een rilling van afgrijzen zal verwek
ken.
De „News Chronicle" schrijft, dat de pogrom
die sedert de donkere Middeleeuwen nau
welijks in felheid is overtroffen, overal in
Groot-Duitschland met welberekende gron
digheid is uitgevoerd. Niet op basis van zulke
beestachtigheid kan er eenige hoop op begrip
zijn tusschen de leiders van Duitschland en
het volk van dit land.
De „Petit Parisien" schrijft: de wereld ver
wondert er zich met verontwaardiging over,
dat in een zoo beschaafd land als Duitschland
de misdaad van een enkeling kan leiden tot
represaillemaatregelen tegen slachtoffers, die
met den moordenaar in niets anders dan het
ras in betrekking staan.
De „Populaire" schrijft: De misdaad van een
kind maakt het mogelijk, dat de regeering
van een rijk met 80 millioen inwoners de
meest sombere gebeurtenissen in de middel
eeuwen doet herleven.
Havas meldt uit New-York, dat de
Duitsche anti-semietische betoogin
gen algemeene afkeuring in de Ver-
eenigde Staten gewekt hebben.
Amerikaansche kringen zijn verontwaardigd
over het „georganiseerde" karakter der betoo
gingen. Men is van meening, dat Duitschland
over de geheele wereld haat zaait tegen het
huidige regime in Duitschland.
In de Joodsche kolonie te New-York, waar
tal van personen familie in Duitschland heb
ben, heerscht hevige beroering.
In de buurt van het Duitsche consulaat is
de ordedienst op discrete wijze versterkt.
De „New-York Times" schrijft in een hoofd
artikel: de tooneelen, die zich gisteren hebben
afgespeeld, kan niemand aanzien zonder zich
te schamen voor de ontaarding van het
menschdom.
De „New-York Herald Tribune", welk blad
evenals de „Times" zeer fel is in zijn uitlatin
gen, schrijft: Wat men niet kan begrijpen is,
hoe zelfs de tegenwoordige meesters in
Duitschland zich kunnen verbeelden, dat zij,
door dit soort dingen toe te laten, zich voor
hun groote schepping iets anders verwerven
dan den afschuw van alle beschaafde
menschen.
BERLIJN, 11 Nov. (D.N.B.) Verscheidene
ochtendbladen houden zich bezig met den
gisteren door rijksminister Goebbels uitgevaar-
digden oproep tot de Duitsche bevolking, om
zich verder te onthouden van betoogingen en
actie tegen de Joden.
De „Völkischer Beobachter" schrijft: De op
roep van den rijksminister is het bewijs voor
Duitschland's voornemen, geen Joodsche
martelaars te maken.
Het „Berliner Tageblatt" schrijft: Thans
heeft de staat het woord. De staat zal met de
wet in de hand antwoorden op de hetze, welke
ook de misdaad tegen den jeugdigen Duitschen
diplomaat heeft uitgelokt. Men mag verwach
ten, dat de komende verordeningen in over
eenstemming zullen zjjn met het recht op
vergelding.
Het woord is aan
George Sand:
Moedeloosheid, bevangt ons
alleen dan, wanneer toij niet
langer op het toeval rekenen.
ISTANBOEL, 11 November (Reuter-A.N.P.)
Generaal Ismit Inönü is tot president
van Turkije gekozen.
Inönü, dien Europa jaren lang ge
kend heeft onder den naam van Ismet
Pasja en die dertien jaar lang ministerpresi
dent van Turkije is geweest, heeft het be
vel gevoerd over een van Kemal's legers in
den Turkschen onafhankelijkheidsoorlog.
Inoenue, die thans 58 jaar is, heeft zijn
land vertegenwoordigd op de conferentie van
Lausanne en hij bleek toen een bekwaam on
derhandelaar. Jaren lang is hij de rechter
hand van Ataturk geweest. Hij deelde ook
diens inzichten omtrent de buitenlandsche
politiek en is overtuigd van de wenschelijk-
heia van het onderhouden van vriendschap
pelijke betrekkingen met de Sovjet-Unie en
Engeland.
Een aantal leden van de nationale
vergadering heeft 'n motie ingediend
waarin wordt voorgesteld, den naam
van Turkije's hoofdstad te verande
ren van Ankara in „Ataturk", tenein
de herinnering aan den schepper van
het moderne Turkije te vereeuwigen.
Dit voorstel vindt te Istanboel vrij
wel algemeen bijval.
Men verwacht, dat de begrafenis
Woensdag of Donderdag zal ge
schieden.
Het stoffelijk overschot van Ataturk zal
heden gebalsemd worden. Gisteren reeds zijn
gipsafdrukken van gelaat en handen geno
men Men is voornemens aan debevolking drie
dagen gelegenheid te geven afscheid van den
leider in het paleis van Dolmabagste te ne
men. De vervoerplechtigheid begint in Istan
boel, waar het lijk, onder begeleiding van de
oorlogsvloot over den Bosporus naar de
Anatolische kust gebracht wordt, om dan
langzaam naar Ankara te worden overge
bracht. Met het oog op de verwachte buiten
landsche gasten, zal de officieele teraarde
bestelling pas in het midden van de volgen
de week plaats hebben. Als laatste rustplaats
is uitgekozen de heuvel van Cankaya in
Ankara, waar thans nog het huis staat, van
waar Ataturk in December 1919 den bevrij
dingsoorlog van het Turksche volk heeft ge
leid.
In alle steden en dorpen van Turkije wap
peren de vlaggen halfstok.
De Turksche regeering heeft de volgende
mededeeling ter gelegenheid van het over
lijden van Ataturk gepubliceerd: Het Turk
sche volk heeft zijn grooten leider en bouw
meester verloren. Het groote werk van den
ontslapene zal door ons in den dienst van
het vaderland worden voortgezet. Zijn groot
onsterfelijk werk is het republikeinsche
Turkije. Niemand zal eraan twijfelen dat
het Turksche volk met zijn regeering solidaiE
is op het punt om de bestaande orde te be
waren en te beschermen. De Turksche jeugd
zal in de voetstappen van haar grooten leider
voortstappen. Kemal Ataturk zal eeuwig in
het boek der Turksche geschiedenis en in het
hart van het Turksche volk verder leven.
Havas meldt, dat de Turksche studenten
en scholieren in een bijeenkomst op het Plein
der natie gezworen hebben alles te zullen doen
voor de verdediging van de door Ataturk op
gestelde republikeinsche beginselen.
HEDEN: 16 PAGINA'S
HAARLEM EN OMGEVING.
Stichting van een volksmuziekschool te
Haarlem voor kinderen van onvermo
gende ouders. 2
De Blcemendaalsche raad geeft subsidie
voor restauratie van het plafond der
Ned. Herv. Kerk. 9
Dr. E. A. M. Droog stelt zich niet meer be
schikbaar voor de Prov. Staten; ook het
volgend jaar niet voor den Raad van
Heemstede. 6
BINNENLAND.
De Spoorwegen zijn niet ontvangelijk ver
klaard in hun eisch tot stopzetting van
den busdienst der N.V. Sommeling. 1
Dr. H. Colijn verdedigt het Kabinetsbeleid 3
Voor 1939 wordt geen hoogere P. T. T.
winst verwacht. 3
BUITENLAND.
Turkije heeft een nieuwen president. 1
Twintig jaar geleden werd de wapenstil
stand gesloten. 2
De anti-semitische actie in Duitschland
heeft gisteren zeer felle vormen aange
nomen. 5
SPORT.
Euwe verliest in het A. V. R. O.-tournooi
van Aljechin en Reshevsky van Botwinnik 8
Schaakrubrick. 8
ARTIKELEN enz.
R. P.: Elf November.
J. B. Schuil: „De Krubbebieter".
Mr. E. Elias: Verzuchting van een ouder -
wetsche
Jhr. dr. B. de Jong van Beek en Donk:
Levensmiddelengebrek dreigt in het
Republikeinsche Spanje.
C. Sipkes over: De Zeeweg.
Voor de Jeugd.
De Burgerlijke Stand van Haarlem is op
genomen op