Haarlem's Dagblad ERNSTIGE EXCESSEN Elf November. Twintig jaar. VAN ANTI SEMITISME IN DUITSCHLAND TURKIJE heeft een nieuwen president. 56e Jaargang No. 16092 Uitgave Lourens Coster, Maatschappij voor Courant-Uitgaven en Algem. Drukkerij N.V. Bureaux: Groote Houtstraat 93, bijkantoor Soendaplein 37. Postgirodienst 38810. Drukkerij: Zuider Buiten Spaarne 12. Telefoon: Directie 13082, Hoofdred. 15054 Redactie 10600, Drukkerij 10132, 12713 Admin. 10724, L4825. Soendaplein 12230. Verschijnt dagelijks, behalve op Zon- en Feestdagen Directie: P. W. PEEREBOOM EN ROBERT PEEREBOOM Hoofdredacteur: ROBERT PEEREBOOM Vrijdag 11 November 1938 Abonnementen per week f 0.25. p. maand f 1.10. per 3 maanden f 3.25. franco per post f3.55. losse nummers 6 cent per ex. Advertentiën1-5 regels f 1.75, elke regel meer f 0.35. Reclames f 0.60 per regeL Regelabonnementstarieven op aanvraag. Vraag en aanbod 1-4 regels f 0.60. elke regel meer f 0.15. Groentjes sie rubriek. Voor de twintigste maal herdenkt de we- Feld den elfden November 1918. Wij houden allemaal van ronde getallen. De tiende herdenking was dus wat extra's en deze twintigste is het opnieuw. Over vijf jaar zal het zilveren jubileum van den wapenstil stand gevierd worden met een bizonderen overvloed van toespraken, herdenkingsarti kelen, films en foto's. Ik hoop het tenminste Want als er dan een stemming tot viering zal zijn, zal dat beteekenen dat althans een kwarteeuw genoeg is geweest om de wegen van hef gezonde verstand weer te bereiken nadat tweeënvijftig maanden oorlog hun tracé hadden uitgewischt. De huidige verwar ring en bewapeningsrazernij kunnen moeilijk nog vijf jaar voortduren. Dat is een hoopvolle gedachte. En er is nu pas gebleken, dat er geen enthousiasme voor Europeesche oorlo gen meer is. Dat is een nog hoopvoller ge dachte. Niet vruchteloos blijkt dan toch zoo veel jaren lang tegen het Beest en tegen laks heid en scepticisme, tegen den Dood en voor het Leven gestreden. Maar we zijn er nog lang niet. Het gaat langzaam. Op dien elfden November 1918, toen een golf van blijdschap door de massaas der overlevenden ging overlevenden van de gruwelijkste slachting, die ooit was geschied en die meer dan tien millioen jonge levens had vernietigd vermoedde niemand hoe de twintigste herdenkingsdag zou zijn. Burger oorlog in Spanje sinds jaren. Oorlog tusschen Japan en China sinds jaren. Opstand in Pa lestina. Jodenpogrom in Duitschland. Emi granten en vluchtelingen, meerendeels Joden, in heel Europa. Ontwrichte internationale handel. Millioenen werkloozen. Haat en wan trouwen tusschen verscheidene groote mo gendheden, zij het dan vermengd met pogingen tot toenadering. En voor de rest: wapen stilstand. Ja, wapenstilstand. Net als op 11 November 1918. Verder zijn we nog niet gekomen. De vredesverdragen, die acht maanden na dien datum gesloten werden, waren onmo gelijke misbaksels. Ik behoef dat niet nog eens •toe te lichten. Men is nog steeds bezig ze te niet te doen Het is voor een groot deel ge schied zonder hervatting van de twintig jaar geleden gestaakte vijandelijkheden. Maar de wapens zijn vernieuwd en hoe! Ze zijn uit gebreid, worden nog steeds uitgebreid. En hoe! En ze zijn nog veel gemeener en geraf fineerder geworden. Vooral in de beide genres die in 19141918, ofschoon zij toen al tien duizenden slachtoffers eischten, nog maar in heel primitieven vorm voor 't eerst werden toe past: het vliegtuig en het chemische wapen: het gifgas. Dit laatste vooral is evenwel voor den oorlogsgod Mars een tweesnijdend zwaard gebleken. Het is zoo intens gemeen dat ieder een zijn laagheid en afschuwelijkheid begre pen en Mars' ware inborst daarmee herkend heeft. En dan het vliegtuig! De bommen werper, die „de verdediging van huis en haard" door den uitrukkenden strijder tot een historische fictie heeft gemaakt! Ieder weet, als hij ooit genoopt mocht worden tot oprukken in een nieuwen Europeeschen oorlog, dat hij vrouwen en kinderen onbe schermd achterlaat, dat hun Noodlot straks hoog over zijn hoofd zal suizen, hun. onder gang tegemoet Daarom waren er geen bloemen meer in de geweerloopen, zooals in 1914, daarom was er geen gejuich meer bij het voorbijtrekken der troepen, daarom was er geen heldhaftig gezangdaarom was er niets dan droef heid en naargeestige stemming en afgrijzen, toen in die laatste Septemberdagen van dit jaar gedeeltelijke mobilisaties alom in Europa plaats hadden. Die Septemberdagen hebben velen tot een andere ontdekking geleid. Er waren menschen die het allang beseften, maar hun aantal werd Goddank met velen vermeerderd. En daar waren zelfs staatslieden bij. Zij ontdek ten eindelijk voor zichzelf, dat als men vrede wil men dien niet kan afwachten,maar ervoor moet werken. Dit werken kan zich niet be palen tot het ontwerpen van kunstige juridi sche regelingen, die zeer logisch in elkaar zitten, en het sluiten van schoon-geformu- leerde verdragen met groote zegels eraan. Want de juridische concepten zullen veron achtzaamd en de verdragen verscheurd wor den, zooals wij al zoo tallooze malen hebben zien gebeuren, als de menschheid niet eerst rijp voor hun toepassing en aanvaarding is gemaakt. Dat is een zware taak. Dat is de schepping van een nieuwe gedachtenwereld waarin de oorlog tusschen de volken voorgoed Is geschandvlekt, ontdaan van zijn oude glo rie, geminacht en verworpen als een bar- baarsche herinnering. Wij zijn gevorderd op dien weg, ondanks alle onrecht en alle wantoestanden van het Heden. Zij die alleen het kwade kunnen onderscheiden en niet zien dat daarnevens toch het goede groeit zijn de zwartgalligen en ontmoedigden. Van hen zal het nooit kunnen komen, zoolang zij zoo blijven. Zij missen den moed en den levenslust die alleen tot schep ping van groote nieuwe dingen in staat zijn Internationaal Recht blijft het doel. Maar men zal het eerst kunnen codificeeren als de bodem er rijp voor is. Dien bodem te bewer ken is de groote moeilijke taak. En daarbij moet naar het begrijpen van alle andere volken, naar sympathie met hun moeilijkheden en beproevingen, naar erkenning van hun verdiensten gestreefd worden. Begrijpen zij, die niet aarzelen over gansche volken te oor- Twintig jaar vandaag geleden, Was het wapenstilstandsdag, Toen een wereld, moegestreden, Nieuwe tij dan gloren zag. Menschen aroomden schoone droomen Van een nieuwen broedermin, Nooit meer zou er ruzie komen, In het wereldhuisgezin. In een ongestoorden vrede, Zonder dreigend krijgsgeschal, Zouden voortaan recht en rede Heerschen in ons tranendal. Twintig jaren zijn vergleden, Twintig jaar vandaag den dag. Overal betaalt men heden, Naast het oud, een nieuw gelag. En vandaag gaan de gedachten, Door die twintig jaren tijd, Die ons op den drempel brachten Van een nieuwen wereldstrijd Waar gaan wij te langen leste, Nog naar toe in het verschiet? Ach, wij hopen op het beste Maar de zorg verlaat ons niet P. GASUS. Onze VULPEN-PRIJSVRAAG is tot 15 Nov. a.s. Telt U nog mee? Ziet onze Etalages OSliSarttwnïoi ZIJLSTRAAT 90, HAARLEM, TELEF. 11161. (Adv. Ingez. Méd.) deelen, hen en de omstandigheden waarin zij ieven goed? Begrijpen die volken ons? Even weinig. Maar dat moet en kan verbeteren. Nu, op 11 November 1938, herdenken wij den wapenstilstand en leven nog zelfin wapenstilstand. R. P Spoorwegen niet ontvankelijk verklaard in eisch tot stop zetting van busdienst. Wel schadevergoeding toegewezen. Art. 2 R.A.P. in laatste redactie onverbindend. 's-GRAVENHAGE, 11 November. De ci viele Kamer van de Haagsche Rechtbank heeft hedenochtend uitspraak gedaan in het geding van de N.V. Nederlandsche Spoorwe gen tegen de N. V. Sommeling's Automo bielbedrijf, waarbij de Spoorwegen stopzet ting van" Sommeling's busdiensten hebben ge vraagd, met veroordeeling tot dwangsom en schadevergoeding. Naar men zich zal herinneren, zijn de Spoorwegen dezen zomer door den president van de Haagsche rechtbank in het ongelijk gesteld in een kort geding, dat zij tegen Som- meling aanhangig hadden gemaakt. Daarna zijn de Spoorwegen gaan procedeeren over de hoofdzaak. De Rechtbank, heden vonnis wij zend, achtte het artikel 2 van het R.A.P, in zijn tegenwoordige redac tie onverbindend en verklaarde de spoorwegen, voorzoover zij uit deze tegenwoordige redactie ageeren, niet ontvankelijk in hun vordering. Ook verklaart de rechtbank de Spoorwegen niet ontvankelijk in hun eisch tot stopzetting' van de diensten der N.V. Sommeling. Wel ontvankelijk zijn de Spoorwe gen, aldus het vonnis, voor zoover zij ageeren uit de voorlaatste re dactie van art. 2 R.A.P. en de recht bank wijst voor het tijdvak van 1 Januari 1938 tot 13 Juni 1938 scha devergoeding toe. Wat de aansprakelijkheid van den heer Sommeling persoonlijk betreft, hem heeft de Rechtbank getuigenbewijs opgelegd, dat in het tijdvak van 1 Januari tot 13 Juni 1938 het bedrijf in werkelijkheid door een bedrijfsleider en niet door den heer Somme ling persoonlijk is geleid. PAS VANNACHT MAAKTE DE POLITIE EEN EINDE AAN DE „DEMONSTRATIE" TE BERLIJN WARE VERWOESTINGEN AANGERICHT Donderdagmiddag en Donderdagavond is de anti-semitische actie in Duitschland met volle kracht doorgezet. Vooral in de hoofdstad uitvoerige bijzonderheden hierover vindt men op pag. 5 kwam het tot ongekend woeste tooneelen. De ruiten der Joodsche winkels werden stukgeslagen, de inventaris in vele gevallen naar buiten ge gooid en vernield. Te Weenen werden alle synagogen op één na, een prooi der vlam men. Ondanks een proclamatie van Goebbels, waarin stopzetting der demonstraties bevolen werd, bleven de excessen voortduren. Te München kregen de Joodsche bewoners de aanzegging de stad binnen 48 uur te verlaten. Naar United Press vanmorgen uit Berlijn vernam is vannacht voor het eerst een pauze ingetreden in de Jo denvervolgingen. De politie was ver sterkt met afdeelingen S.S.-mannen en hield streng toezicht. Plotseling en volkomen onverwacht werd, nadat men toch geruimen tijd de grootste inschikkelijkheid tegenover de „de monstranten" gehad had, streng op getreden tegen hen die Joodsch eigen dom vernielden of probeerden te ver nielen. Deze plotselinge verandering verwonderde de aanvallers uiteraard zeer. Vanmorgen was het beeld der Berlijnsche straten zooals gewoonlijk, zij het met dit ver schil, dat de verbrijzelde étalages en dat zijn er in de winkelwijk vele, practisch om het andere huis met karton zijn dichtge timmerd. Reuter meldt, dat in den loop van den nacht de straten te Berlijn schoongeveegd zijn en behalve de Vensters zonder ruiten en de gesloten Joodsche winkels is er niets, dat de voorbijgangers aan de gebeurtenissen van gisteren herinnert. In de kranten komen slechts een paar korte berichtjes over anti-Joodsche betoogingen voor. Generaal Ismet Inönü, de nieuwe Turksche president. Een foto door hemzelf gesigneerd. In tegenwoordigheid van de militaire autoriteiten slaat mej. Mary Fleischmann, de „soldatenmoeder" het défilé gade. dat haar ter gelegenheid van haar 85sten verjaardag door het korps Motordienst werd gebracht. Op het vliegveld en de stations was een ongewone drukte, daar groote drommen Joden poogden, met de grootste snelheid Duitschland te verlaten. Een der eerste Jodenwetten, die thans op komst zijn, is naar United Press verneemt, een soort Ghettowet, die een regeling zal ge ven van de uitwisseling van huizen tusschen Joden en Ariërs. Bijzonderheden worden nog tegen het eind van deze week verwacht. De kwestie van de uitwijzing van buitenlandsche Joden is een onderwerp van speciale zorg, daar de mogelijkheid bestaat, dat bepaalde landen tot represailles zouden overgaan Zoo kan men vernemen, dat Polen in de laatste dagen voldoende Duitscli bezit in beslag geno men heeft om daarmede de kosten te dekken voor de uitwijzing van 10.000 Poolsche Joden uit Duitschland. De meeste Engelsche bladen wijden van daag hoofdartikelen aan de anti Semitische uitspattingen in Duitschland. De „Times" is van oordeel, dat geen bui tenlandsche propagandist, die erop uit is, Duitschland zwart te maken voor het oog der wereld, de beschijving van de brandstich tingen, mishandelingen en laaghartige aan vallen op een weerloos en onschuldig volk, zooals deze gisteren in Duitschland hebben plaatsgehad, zou kunnen overtreffen. Millioe nen Duitschers moeten afschuw hebben voor de oneer, die hun naam gisteren is aangedaan en de verantwoordelijkheid, waarin men hen heeft laten deelen". De „Daily Telegraph" verklaart, dat de orgie van beestachtigheid, die men gisteren in Duitschland kon zien, overal in de beschaafde wereld een rilling van afgrijzen zal verwek ken. De „News Chronicle" schrijft, dat de pogrom die sedert de donkere Middeleeuwen nau welijks in felheid is overtroffen, overal in Groot-Duitschland met welberekende gron digheid is uitgevoerd. Niet op basis van zulke beestachtigheid kan er eenige hoop op begrip zijn tusschen de leiders van Duitschland en het volk van dit land. De „Petit Parisien" schrijft: de wereld ver wondert er zich met verontwaardiging over, dat in een zoo beschaafd land als Duitschland de misdaad van een enkeling kan leiden tot represaillemaatregelen tegen slachtoffers, die met den moordenaar in niets anders dan het ras in betrekking staan. De „Populaire" schrijft: De misdaad van een kind maakt het mogelijk, dat de regeering van een rijk met 80 millioen inwoners de meest sombere gebeurtenissen in de middel eeuwen doet herleven. Havas meldt uit New-York, dat de Duitsche anti-semietische betoogin gen algemeene afkeuring in de Ver- eenigde Staten gewekt hebben. Amerikaansche kringen zijn verontwaardigd over het „georganiseerde" karakter der betoo gingen. Men is van meening, dat Duitschland over de geheele wereld haat zaait tegen het huidige regime in Duitschland. In de Joodsche kolonie te New-York, waar tal van personen familie in Duitschland heb ben, heerscht hevige beroering. In de buurt van het Duitsche consulaat is de ordedienst op discrete wijze versterkt. De „New-York Times" schrijft in een hoofd artikel: de tooneelen, die zich gisteren hebben afgespeeld, kan niemand aanzien zonder zich te schamen voor de ontaarding van het menschdom. De „New-York Herald Tribune", welk blad evenals de „Times" zeer fel is in zijn uitlatin gen, schrijft: Wat men niet kan begrijpen is, hoe zelfs de tegenwoordige meesters in Duitschland zich kunnen verbeelden, dat zij, door dit soort dingen toe te laten, zich voor hun groote schepping iets anders verwerven dan den afschuw van alle beschaafde menschen. BERLIJN, 11 Nov. (D.N.B.) Verscheidene ochtendbladen houden zich bezig met den gisteren door rijksminister Goebbels uitgevaar- digden oproep tot de Duitsche bevolking, om zich verder te onthouden van betoogingen en actie tegen de Joden. De „Völkischer Beobachter" schrijft: De op roep van den rijksminister is het bewijs voor Duitschland's voornemen, geen Joodsche martelaars te maken. Het „Berliner Tageblatt" schrijft: Thans heeft de staat het woord. De staat zal met de wet in de hand antwoorden op de hetze, welke ook de misdaad tegen den jeugdigen Duitschen diplomaat heeft uitgelokt. Men mag verwach ten, dat de komende verordeningen in over eenstemming zullen zjjn met het recht op vergelding. Het woord is aan George Sand: Moedeloosheid, bevangt ons alleen dan, wanneer toij niet langer op het toeval rekenen. ISTANBOEL, 11 November (Reuter-A.N.P.) Generaal Ismit Inönü is tot president van Turkije gekozen. Inönü, dien Europa jaren lang ge kend heeft onder den naam van Ismet Pasja en die dertien jaar lang ministerpresi dent van Turkije is geweest, heeft het be vel gevoerd over een van Kemal's legers in den Turkschen onafhankelijkheidsoorlog. Inoenue, die thans 58 jaar is, heeft zijn land vertegenwoordigd op de conferentie van Lausanne en hij bleek toen een bekwaam on derhandelaar. Jaren lang is hij de rechter hand van Ataturk geweest. Hij deelde ook diens inzichten omtrent de buitenlandsche politiek en is overtuigd van de wenschelijk- heia van het onderhouden van vriendschap pelijke betrekkingen met de Sovjet-Unie en Engeland. Een aantal leden van de nationale vergadering heeft 'n motie ingediend waarin wordt voorgesteld, den naam van Turkije's hoofdstad te verande ren van Ankara in „Ataturk", tenein de herinnering aan den schepper van het moderne Turkije te vereeuwigen. Dit voorstel vindt te Istanboel vrij wel algemeen bijval. Men verwacht, dat de begrafenis Woensdag of Donderdag zal ge schieden. Het stoffelijk overschot van Ataturk zal heden gebalsemd worden. Gisteren reeds zijn gipsafdrukken van gelaat en handen geno men Men is voornemens aan debevolking drie dagen gelegenheid te geven afscheid van den leider in het paleis van Dolmabagste te ne men. De vervoerplechtigheid begint in Istan boel, waar het lijk, onder begeleiding van de oorlogsvloot over den Bosporus naar de Anatolische kust gebracht wordt, om dan langzaam naar Ankara te worden overge bracht. Met het oog op de verwachte buiten landsche gasten, zal de officieele teraarde bestelling pas in het midden van de volgen de week plaats hebben. Als laatste rustplaats is uitgekozen de heuvel van Cankaya in Ankara, waar thans nog het huis staat, van waar Ataturk in December 1919 den bevrij dingsoorlog van het Turksche volk heeft ge leid. In alle steden en dorpen van Turkije wap peren de vlaggen halfstok. De Turksche regeering heeft de volgende mededeeling ter gelegenheid van het over lijden van Ataturk gepubliceerd: Het Turk sche volk heeft zijn grooten leider en bouw meester verloren. Het groote werk van den ontslapene zal door ons in den dienst van het vaderland worden voortgezet. Zijn groot onsterfelijk werk is het republikeinsche Turkije. Niemand zal eraan twijfelen dat het Turksche volk met zijn regeering solidaiE is op het punt om de bestaande orde te be waren en te beschermen. De Turksche jeugd zal in de voetstappen van haar grooten leider voortstappen. Kemal Ataturk zal eeuwig in het boek der Turksche geschiedenis en in het hart van het Turksche volk verder leven. Havas meldt, dat de Turksche studenten en scholieren in een bijeenkomst op het Plein der natie gezworen hebben alles te zullen doen voor de verdediging van de door Ataturk op gestelde republikeinsche beginselen. HEDEN: 16 PAGINA'S HAARLEM EN OMGEVING. Stichting van een volksmuziekschool te Haarlem voor kinderen van onvermo gende ouders. 2 De Blcemendaalsche raad geeft subsidie voor restauratie van het plafond der Ned. Herv. Kerk. 9 Dr. E. A. M. Droog stelt zich niet meer be schikbaar voor de Prov. Staten; ook het volgend jaar niet voor den Raad van Heemstede. 6 BINNENLAND. De Spoorwegen zijn niet ontvangelijk ver klaard in hun eisch tot stopzetting van den busdienst der N.V. Sommeling. 1 Dr. H. Colijn verdedigt het Kabinetsbeleid 3 Voor 1939 wordt geen hoogere P. T. T. winst verwacht. 3 BUITENLAND. Turkije heeft een nieuwen president. 1 Twintig jaar geleden werd de wapenstil stand gesloten. 2 De anti-semitische actie in Duitschland heeft gisteren zeer felle vormen aange nomen. 5 SPORT. Euwe verliest in het A. V. R. O.-tournooi van Aljechin en Reshevsky van Botwinnik 8 Schaakrubrick. 8 ARTIKELEN enz. R. P.: Elf November. J. B. Schuil: „De Krubbebieter". Mr. E. Elias: Verzuchting van een ouder - wetsche Jhr. dr. B. de Jong van Beek en Donk: Levensmiddelengebrek dreigt in het Republikeinsche Spanje. C. Sipkes over: De Zeeweg. Voor de Jeugd. De Burgerlijke Stand van Haarlem is op genomen op

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

Haarlem's Dagblad | 1938 | | pagina 1