In de stad van Bata.
„de töitde Bmfteu" doet H. C. Andetseu m Coelcvem
Haiw Deftuwper
AGENDA.
ONS WEKELIJKSCH
KNIPPATROON.
ZATERDAG 3 DECEMBER 1938
H X 'A R E E. M'S D ACRE 'A' D
Bezoek aan de schoenenfabrieken te Zlin.
Opkomst
moderne
en bloei van een
fabrieksstad.
(Van onzen Boedapester correspondent.)
Boedapest, 25 November.
DOOR een toeval liep ik te Boedapest
een jongen Engelschman tegen het
lijf, die net uit Bagdad kwam, van
waar hij een klein vliegtuig naar Londen
moest brengen, dat een jaar of vier in Irak
en in Perzië had rondgezworven. Hij moest
onderweg nog even Zlin in Tsiecho-Slowa-
kije aandoen en zou daarna even naar Wee-
nen gaan en hij vroeg mij, of ik lust had met
hem mee te gaan. Ik zou dan weer van Wee-
nen op eigen houtje naar Boedapest terug
kunnen keeren. Ik aanvaardde zijn aanbod.
We mochten niet in één directe lijn van
Boedapest naar Zlin vliegen en moesten ten
zuiden van den Donau blijven en de route van
Komarom en Györ (of Raab) volgen, want
er mogen nog altijd geen toestellen over het
pas door de Hongaren bezette nieuwe Hon-
gaarsche gebied ten noorden van die rivier
vliegen. Eerst bij Pressburg konden we den
Donau oversteken. Op het vliegveld van
Pressburg, dat een heel eind van de stad ver
wijderd is, waren wij vanwege de pascontröle
en de douane genoodzaakt te landen.
De vlieghaven maakte een verlaten indruk.
Gedurende het winterseizoen is hier geen ge
regeld verkeer. De pas-beambte moest tele
fonisch uit de stad geroepen werden. Het
duurde langer dan een uur voor hij ver
scheen. Hij was met een taxi gekomen, waar
voor wij den heen- en den terugtocht moesten
betalen, hetgeen een bedrag van honderd
Tsjecho-Slowaaksche kronen uitmaakte.
De tocht naar Zlin, waarvan ik altijd al zoo
veel gehoord had en dat ik al seoert lang
eens gaarne had willen zien, werd voortgezet.
In deze stad bevinden zich de groote Bata-
schoenfabrieken, die feitelijk de heele stad
beheerschen. Bata bezit er een eigen parti
culier vliegveld en hierop streken we neer.
De hangars en het betonnen kantoor- en
restaurantgebouw waren donkergroen geschil
derd. Een paar maanden geleden waren zij,
zoo vertelde men mij later, nog wit geweest.
Maar toen de internationale politieke toestan
den een poos geleden zoo kritiek waren, heeft
men deze gebouwen gecamoufleerd.
De stad van Bata maakt bij den eersten
aanblik reeds een uiterst modernen indruk.
Geweldig groote fabrieksgebouwen rijzen in
het door lage bergen omgeven dal omhoog.
Alles is hoekig en recht. Het lijkt uit de verte
wel. of er lucifersdoosjes op en naast elkaar
gestapeld zijn. Het is een stijl, die men
trouwens ook in Praag en in Pressburg en in
de andere Tsjechische steden ziet. Mooi kan
ik ze niet vinden, maar het is wel practisch.
Een uitstekende, gladde straatweg verbindt
het vliegveld met de stad. We namen onzen
intrek in het reusachtige hotel Spolecensky
Duin, dat ook alweer van Bata is. Ik kreeg er
kamer 924. Dat wil niet zeggen dat er over de
900 kamers zijn. Mijn kamer was op de ne
gende verdieping. Alle nummers van de
kamers op die étage beginnen er met negen
en die op de achtste met acht. Zij zijn er
zeer mcdern ingericht. Bij elke kamer is een
aparte kleine badkamer met koud- en warm
water en toilet. De prijzen zijn laag. maar
voor schoenenpoetsen en voor het gebruik van
een zeer groote handdoek (niet voor de andere,
gewone handdoek) wordt afzonderlijk een
kelinigheid in rekening gebracht. In iedere
kamer staat trouwens een metalen laarzen
knecht met een flanellen poetslap erop. zoo
dat men daar desgewenscht zelf zijn schoe
nen mee kan opwrijven. Op 'n kleine schrijf
tafel in elk vertrek ligt een schrijfmap met
opschriften in dertien talen. In het Neder-
lansch leest men er „Uit Zlin in nieuwe
schoenen", hetgeen eigenlijk een germanisme
is en de woordelijke vertaling van den Duit-
schen zin „Aus Zlin in neuen Schuhen" op
denzelfden omslag van de map. Op de dekens
van het bed staat met groote letters de naam
Bata (die, zooals u misschien weet, als ,3atja"
wordt uitgesproken).
Recht tegenover het hotel liggen de groote
fabriekscomplexen, die ik voor een groot deel
van binnen bezichtigd heb. Er werken 30.000
personen. Vroeg in den morgen, om zeven uur
al, vangt men hier met den arbeid aan.
Iedereen moet aan den ingang zijn kaart
laten afstempelen, ook de ambtenaren van
de kantoren en de directeuren moeten dit doen.
Het is voor hen, die zooiets nog nooit gezien
hebben, een vreemd gezicht, wanneer direc
teuren in prachtige automobielen komen aan
rijden en hun arm uit het venster steken
teneinde een stempel op hun kaart te laten
drukken. Ook Bata zelf laat zijn kaart steeds
afstempelen.
Zlin heeft tegenwoordig 45.000 inwoners.
30.000 ervan ik zeide dit reeds verdienen
hun brood in de Bata-werken. Vroeger was
Zlin meer een klein dorpje, dat in 1894 nog
maar 2.834 inwoners en aan het begin van
onze eeuw 2.976 zielen telde. In 1915 waren
er nog altijd slechts 4000 inwoners, vijf jaar
later 4.672 en in 1925 telde men er 8.092.
In 1894 had Thomas Bata met zijn broe:
Anton en zijn zuster Anna 'n schoenmakers
werkplaats opgericht. Deze breidde zich in den
loop der jaren voortdurend uit. Vooral na
1923 nam het werk geweldig in omvang toe.
In 1930 telde men al over de 22.000 inwoners
in Zlin, in 1932 over de 26.000 en in 1935 over
de 30.000 inwoners.
Bata heeft een eigenaardig loonsysteem in
gevoerd. De arbeiders worden niet alleen
volgens hun werkuren, maar ook volgens de
kwantiteit en tevens volgens de kwaliteit van
het door hen geproduceerde betaald, zoodat
een ieder er, in zijn eigen belang, op uit is
zoo veel en zoo goed mogelijk werk te leve
ren. Hij heeft groote moderne internaten laten
bouwen, waarin de leerlingen en de jonge
werklieden kunnen wonen en waar zij niet veel
betalen, en verder tuinwijken met aardige
huisjes vcor de gehuwden laten aanleggen,
waar het wonen ook alweer goedkoop is. Een
ieder kan ik zag het aan de hand van
duidelijk sprekende cijfers voortdurend geld
opzij leggen. Men brengt den leerlingen al
het sparen bij.
-ID ATA fabriceert niet alleen schoenen, maar
JD vervaardigt ook rubberwaren, hij bouwt
zijn eigen machines, hij heeft electriciteits-
en gaswerken aangelegd en hij houdt er thans
ook een vliegtuigenfabriek op na, die reeds
toestellen naar verschillende landen van
Europa en van de andere werelddeelen levert.
Verder heeft hij een reusachtig land- en bosch
bouwbedrijf en bouwt hij zelf zijn huizen en
fabrieken. Op het oogenblik is men bezig een
geweldig gebouw voor het centrale bureau
neer te zetten, waarvan al veertien verdie
pingen zijn gereed gekomen.
Het ligt voor de hand, dat er ziekenhuizen
en sanatoria zijn, scholen en een soort van
volksuniversiteit, waaraan een museum ver
bonden is, sportterreinen, een bioscoop met
3000 zitplaatsen, een groot warenhuis en wat
al niet meer!
In 1932 is Thomas Bata bij een vliegtuig
ongeluk om het leven gekomen. Aan zijn na
gedachtenis is een hal gewijd, waarvan de
wanden bijna uitsluitend uit glas bestaan.
Hierin kan men verschillende voorwerpen
zien, die in zijn leven een rol gespeeld heb
ben, alsmede tal van foto's. Tegenover den
ingang hangt het zwarte vliegtoestel, waar
mede hij verongelukt is. Thans staat zijn
stiefbroer Jan Bata aan het hoofd van het
bedrijf. Zijn zoon Thomas, die 24 jaren telt,
is in Engeland in een schoentoedrijf werkzaam
Bata heeft in verschillende landen eigen fa
brieken en in de heele wereld filialen. Te Zlin
worden eiken dag ongeveer 170.000 schoenen
vervaardigd. Sedert eeuwen hebben de Bata's
in Zlin gewoond en zijn zij voortdurend
schoenmaker geweest. De eerste, die hier
dit beroep uitoefende, was Lukas Batiu (zoo
werd de naam toentertijd geschreven) die
van 1610 tot 1683 geleefd heeft.
W. M. BEKAAR.
Gif O— SneI cn goed
rï©p| RtOUj rijHi helpen hierbij
altijd een poeder of cachet van Mijnhardt.
Mijnhardt's Poeders per stuk 8 ct. Doos 45 cr.
Cachets,genaamd,,Mijnhardtjes"2st. 10ct.Doos50ct
(Adv Ingez. Med.j
Voor den Politierechter.
Landelijk drama.
Onder den rook van de stad Purmerend
spelen zich nog wel eens van die drama's af,
die meer in een roman van Theun de
Vries of Antoon Coolen zouden passen dan
dat men ze in den vriendelijken Beemster zou
verwachten.
Haat, achterklap en twisten om gebeurte
nissen die voor een buitenstaander dikwijls
te onbenullig lijken om er lang bij stil te
staan, zijn aan de orde van den dag.
Een van die drama's is gisteren met alle
schoone details voor den politierechter ont
rold. Allereerst verscheen in het verdachten
bankje een 59-jarige koopman uit Z.O. Beem
ster. Zijn blozende welgedaanheid liet hem
nauwelijks toe zich in het bankje behoorlijk
te bewegen, maar dat belette hem niet zijn
zaak met klem en met een stroom van argu
menten te verdedigen.
Terwijl het zonnetje op drie Augustus haar
koesterende stralen over den Beemster liet
schijnen, had op de Purmerender brug een
ontmoeting plaats, die niet in overeenstem
ming was met de mildheid van het weer.
De verdachte wilde met zijn fiets aan de
hand de brug overgaan toen hij bemerkte,
dat een 43-jarige losse arbeider gemeen naar
hem stond te gluren. Nu was dit niet zoo on
gewoon, want dat deed die arbeider al 5
maanden achtereen.
Hij achtervolgt me op de meest beest
achtige wijze, zei de verdachte.
Hoe dan ook, de koopman werd althans
volgens zijn verklaring door den werkman
bedreigd. Dies zette hij zijn fiets tegen de
brugleuning en greep zijn belager bij de
borst vast. Deze zou hem bovendien eerst
nog eenige minder fraaie woorden toegeroe
pen hebben, waarvan „gemeene boef" nog een
van de netste geweest was.
Hij greep me in mijn haren en toen heb ik
hem beet gepakt, zei de verdachte.
Aan die haren van u zal hij anders wei
nig houvast gehad hebben!, merkte de presi
dent op en hij doelde hier kennelijk op ver-
dachte's uiterst spaarzame haardos.
Verd.: Ja, maar mijn haar is er uitgetrok
ken. De verkeerde staat op het oogenblik in
het getuigenbankje!
Dat was de 43-jarige los werkman, die ge
tuigde, echter niet met hem eens. Hij had
slechts rustig bij de brug staan kijken en
was toen door den koopman aangevallen.
Ik greep aan m'n gezicht om een vlieg te
verjagen, zoo vertelde hij, en toen dacht
de verdachte, dat ik hem bedreigde. Hij heeft
me daarna een klap in mijn gezicht gegeven.
Pres: Hebben jullie iets tegen elkaar?
Get.: Ja, dat komt, ik ben eens door
een hekje gereden dat aan de hospita van den
verdachte behoort en sinds dien tijd is het
mis.
Al vijf maanden lang scheldt hij me
uit, interrumpeerde de verdachte, doch de
getuige beweerde dat hij nog nooit iets ge
zegd had. Ik kijk hem alleen maar aan.
U kunt wel heel erg kwaad kijken, zei
de president
Een derde getuige had gezien, dat de koop
man den eersten klap had gegeven en of
schoon de hospita verklaarde, dat ze ook al
tijd door den werkman lastig werd gevallen,
eischte de officier 15 boete, de politierechter
deed er nog drie af.
Doch ook de werkman kwam er niet zonder
meer af, het bleek, dat ook hij eenige flinke
klappen had uitgedeeld. En dat niet alleen,
maar hij had ook leelijke dingen van den
koopman verteld. Enfin, er loopen over deze
kwestie nog meer zaken, zoodat u binnen
kort misschien nog nadere bijzonderheden
hoort.
Als de koopman en de werkman tenminste
niet zoo verstandig zijn om de ruzie bij te
leggen. Want ook de werkman kreeg nog een
tientje boete.
Zal de gemeenschappelijke straf hen wat
milder stemmen. Ook al schijnt de zon nu
niet
PROPAGANDAVERGADERING JOODSCHE
JEUGD VEREENIGING.
Zondagavond half acht houdt de Joodsche
Jeugdvereeniging „Macbi" in de muziekzaal
van café-restaurant Brinkmann aan de Groo
te Markt een openbare propaganda-vergade-
ring. Dr. A. de Vries uit Amsterdam, zal
spreken over het onderwerp: „Voor de Jood
sche jeugd een vrije toekomst".
EXAMENS.
Academische opleiding.
Bevorderd aan de Gem. Universiteit te Am
sterdam tot doctor in de rechtsgeleerdheid op
proefschrift: getiteld „Invloed van het Chris
tendom op de Romeinsche wetgeving betref
fende het concubinaat en de echtscheiding",
de heer E. J. Jonkers, geb. te Groningen. Ge
slaagd voor het doet. ex. rechten de heer P.
Diamant.
Voor het eerste gedeelte van het arts
examen slaagde aan de Leidsche Universiteit
de heer A. Verkuyl, te Nieuw-Vennep.
Er zijn nog exemplaren aan de bureaux van Haarlem's Dagblad te krijgen. Geeft het Uw kinderen.
Prijs 30 cent.
De vader van de twee broers was in zijn hart erg trotsch op hen. II hij hun een prachtig paard. Gelukkig hadden zij goed rijden ge-
En opdat zij aan het hof een goeden indruk zouden maken, schonk leerd, zoodat zij in den staat, waar het paleis was, vast niet uit
gelachen zouden worden.
De zoon die het Latynsche woordenboek uit zijn hoofd had ge- II zeggen, kreeg een koolzwart paard. En de andere broer, die zoo
leerd en bladzijde na bladzy'de daaruit zonder haperen kon op- veel van het gildewezen afwist en 2100 prachtig kon borduren,
kreeg een melkwit paard.
De dag van vertrek brak aan. Zorgvuldig smeerden de broers
him mondhoeken met levertraan in, zoodat zij met het spreken
geen last zouden hebben. En toen stegen zij op, onder de 00gen
van het geheele personeel van het landgoed, dat hen veel succe#
toewenschte in den komenden wedstrijd.
(Wordt vervolgd).
TOURNEE PRED. B. GöTZE.
Men schrijft ons:
Momenteel maakt de leider van den Hilfs-
bund für Mission und Evangelisation in Ost-
Europa, Pred. B. Götze uit Warschau (Polen)
een tournee door ons land, ten einde mede-
deelingen te doen over en belangstelling te
wekken voor het Zendingswerk in Oost-Euro
pa. Pred. Götze werkt met meer dan 40 me
de-arbeiders in Polen, Roemenië en de Rand
staten onder Polen, Russen, Roemenen, Joden
en andere volken. Hij kan van veel strijd en
moeilijkheden, maar ook- van zegen en over
winningen vertellen. Pred. Götze zal Zondag
4 December des morgens om 10 uur en des na
middags om half zes spreken in lokaal Park
laan 21 te Haarlem en vertellen van de Won
derdaden Gods in Oost-Europa.
t Zware verkoudheid
onmiddellijk verlicht door in-
aleeren van de bacteriën-
doodende Karsote-dampen.
F 0.70 en F 1.— per flacon.
i KARSOTE
(Adv. Ingez. Med.)
Heden:
ZATERDAG 3 DECEMBER
Stadsschouwburg: Sint Nicolaasfeest Haar
lem's Dagblad, 2 uur nam.
Palace Familie Cinema: „Vrouwen van
1938" en „Welkom vreemdeling", 2 en 9.15 uur.
Frans Hals Theater: „Vadertje Langbeen",
geprolongeerd. 2.30, 7 en 9.15 uur.
Rembrandt Theater: „De terugkeer van den
Rooden Pimpernel". 2.30. 7 en 9.15 urn:.
Spaarne Theater: „De Zwarte Ruiter" en
„Autocar 99", 8 uur.
Moviac Theater: „Het lied van geluk". 2.30,
7.15 en 9.15 uur.
Teyler Museum, Spaarne 16. Geopend op
werkdagen van 113 uur. behalve 's Maan
dags. Toegang vrij.
Palestina Diorama's, Schotersingel 117a.
Geopend eiken werkdag (behalve Vrijdags)
van 35 en 79 uur.
ZONDAG 4 DECEMBER
Rembrandt Theater: „De avonturen van
de By Maja", 11.30 uur.
Bioscoopvoorstellingen 's middags en des
avonds.
MAANDAG 5 DECEMBER
Bioscoopvoorstellingen 's middags en des
avonds.
ROOSTER VAN APOTHEKEN
(Samengesteld door den Inspecteur der
Volksgezondheid.)
Voor de apotheken die toestemming ge
vraagd hebben, om 's avonds en 's nachts en
Zondags te sluiten, is door den Inspecteur
der Volksgezondheid een sluitingsrooster op
gemaakt.
Van Zaterdag 3 Dec. 's avonds 8 uur tot
en met Vrijdag 9 Dec. zijn de volgende
apotheken op Zondag 's avonds na acht uur en
des nachts geopend.
I. Koster, apotheek .Bosch en Vaart", Bosch
en Vaartstraat 26. Tel. 13290.
H. Cohen, firma H Remmers en Zn. Kruis
straat 6. Tel. 10354.
M. E. Plaatzer van den Huil. Noorder-Apo
theek, Jan Gijzenkade 181. Tel. 23821.
B. K. Blommendaal. Nolf's goedkoope apo»
theek, Kruisstraat 26, Tel. 11174.
ELEGANTE JAPON.
Dit elegante japonnetje kan men vervaar
digen van 4 Meter fluweel van 90 c.M. breed
te. Langs de punt in het voorpand wordt een
bies gezet van wit crêpe satin. De mouw is
driekwart en wordt met een kop ingezet.
Het patroon is vervaardigd in maat 48, bo
venwijdte 112 c.M., taillewijdte 96 c.M. heup
wijdte 128 c.M.
Door het al of niet aanknippen van naden
kan men het patroon passend maken voor
het eigen figuur.
Prijs van het patroon 26 cents. Het is van
Maandag af gedurende een week verkrijg
baar bij de bureaux van dit blad, Gr. Hout
straat 93 en Soendaplein 37.
