DKWr
Zelfwerkzaam heid
doet de volkskracht
toenemen
STOFZUIGERS
NATUURSCHOON EN LUGUBERE
HERINNERINGEN.
DIT EMBLEEM
KOOP SUNLIGHT ZEEP
Staatswerkzaamheid doet
haar onberekenbare schade
WOENSDAG 19 APR IE 1939
H X rA" REE M'S D A G READ
Mysterieuze boom die sterft...
E Amersfoortsche Galgen-
berg neen, aan de bui
tenzijde is er niet veel aan te
zien. Maar ga eens omhoog!
Reeds menigeen zei: „Hier ontrolt
zich een der mooiste panorama's van
Nederland
Zonderling, dat op dit onschuldige
en vredige bergje zooveel eeuwen te
rug een hooge galg verrees
„De zeven boompjes", heet dit plek
je ook wel eens. Doch de zevende
boom op dit heuveltje sterft steeds
de stem van hem die hier eeuwen
geleden onschuldig werd opgehangen,
schijnt nog steeds van kracht
Op een stillen Aprilmiddag ben ik wat gaan
wandelen en rust nu uit op een pretentielooze
houten bank: alleen met een paar bananen
schillen. een prop papier en een zich onder
blauw-zilveren hemel uitspreidend panorama.
Wijd als een zee: boomen, boomen en nog eens
boomen. Op een Amersfoortsche bank, op het
Galgenbergje, steek ik een pijp op. En als de
rookwolken, transparant en traag, een
speelsch lint teekenen en het zonlicht deze
sereene omgeving van kronkelende paadjes
en zacht ritselend loover plotseling met een
helder schijnsel overgiet, zou men kunnen
glimlachen om een hoogst merkwaardig con
trast. Want op dit plaatsje zijn er geen
Amersfoorters. die beweren, dat gij hier een
der mooiste gezichten van Nederland voor U
hebt? verhief zich in het grijze verleden
een lugubere stellage, die voor de stadsbewo
ners als een dreigend symbool tegen den he
mel stond. Hier verrees eens de stadsgalg.
Hier, waar men gaarne even toeft, om zich te
laten fascineeren door het fraaie panorama,
de sfeer van de wijde, rustige natuur, werden
de slachtoffers van het kortzichtige en staal
harde recht van weleer aan kettingen opge
hangen
Historische, met bloed doordrenkte grond.
Het is het bloed van spitsboeven uit 1500,
1600. 1700misschien waren er wel on-
schuldigen onder hen of menschen, die slechts
een broqd stalen.
Onze oogen zoeken onwillekeurig de plaats
waar de galg gestaan, moet hebben.
Kiezelsteentjes, kiezelsteentjes.... schalen
van pindanootjes.niets.
Een huismusch huppelt enthousiast voorbij!
Het was in 1925, toen de heer H. Martin een
onderzoek instelde naar de fundeering. Na
eenig graven kwam een groote, gelijkzijdige
steenen driehoek te voorschijn. De hoeken
vormden de steunpunten voor hooge, zware
zuilen, die boven onderling verbonden waren
door metalen staven, waaraan de misdadigers
werden opgehangen.
In het museum Fléhite, waarin zooveel
van Amersfoorts verre en vergrijsde herinne
ringen werden opgeborgen, vindt ge een schets
van J. de Beyer, die deze schepping vervaar
digde in het jaar 1749. Om precieser te zijn:
op 21 September
Daar ziet ge Amersfoort van den Berg af.
De galg in den bewusten driehoekigen vorm
op den voorgrond, steunend op een klein
bergje. Daar loopt een tamelijk oncomforta
bele weg langs, die er thans ook heel anders
uitziet: de Utrechtscheweg.
Meer naar rechts weer een heuveltje,
waarop een ander martelwerktuig: het rad.
Neen, van dezen kant zag „Amisfort" er in
1749 heel erg onpleizierig uit. We weten dan
ook niet, wat den heer de Beyer op den 21sten
September bezield heeft, om deze gemeente
uit zoo'n weinig optimistischen hoek te be
kijken
Nu is er nog slechts het heuveltje, het
thans zoo gezellige heuveltje, nabij den
Utrechtsche weg en het Berghotel, overge
bleven. De Galgenberg, ook wel „De zeven
boompjes" genaamd. Waarom „De zeven
boompjes"?
Daar zit een interessante legende
aan vast en daarvoor -laten wij onze
gedachten teruggaan tot een ver ver
zonken dag eeuwen her. Want toen
op dezen berg iemand tengevolge van
een rechterlijke dwaling onschuldig
opgehangen werd, moet hij op een
der boomen van het heuveltje gewe
zen hebben: „Deze boom zal sterven
ten bewijze van mijn onschuld
Sedert deze uitspraak wilden hier
geen zeven boomen tegelijk meer
groeien. Er stierf er altijd één in
dien men hem verving, zag men de
takken van den nieuwen boom al
spoedig kaal worden.
Het is merkwaardig. Maar nog
merkwaardiger is stellig, dat volgens
oude kronieken en prenten hier nim
mer boomen gestaan hebben, toen de
galg er nog was. Dat klopt dus niet
erg. Enfin, een legende neemt men
met het bekende korreltje zout. Des
noods met twee korreltjes: de eigen
lijke galg bevond zich trouwens in
de binnenstad. Op Den Hof.
Hier werden de lijken slechts op
gehangen om als afschrikwekkend
voorbeeld te dienen.
Op 25 Sept. 1770 schudden de raadsheeren
van Amisfort ontstemd het hoofd. In het
gemeente-archief ligt nog het volgend raads
besluit van dien datum: Door de Heeren
van den Gerechte ter Vergaderinge voorge
bracht zijnde, da: op eerstkomende Vrijdag
zeekere gevange alhier met de koorde zoude
worde gestraft en vervolgens het doode
lighaam op den Berg aan de galgh ten Spie
gel van andere gehangen, daerom in beden
ken gevende of niet, vermits de aldaer staen-
de steene galg. zeer overhellende en bouw-1
vallig is voorgekomen en dezelve genoegzaam
op de Utrechtse wegh en groote Passage ge-
stelt niet dan afschuwelijk voor rijsende Per-
soonen kan zijn, eene andere en wel provi
sioneel houte galgh op de hoogte van de eer
ste Pael eenige roeden noordelijk van de
voornoemde wegh zoude kunnen worden ge
plaatst en de andere afgebrooken
Dus verdween de galg van het bergje.
In 1809 ontving de burgemeester van Amers
foort van den „Drost van het 2e kwartier" een
zeer bijzonder bevel Alle galgen de ge
meente bezat er meerdere moeten afge
broken worden.
Nuchtere, doellooze balken
En met dit besluit verdwenen de symbolen
der ontzetting. In een donkeren hoek van
Fléhite ligt nog een der houten stadsgalgen.
Uit elkaar genomen ligt zij op den grond:
eenige nuchtere vierkante balken.
Een rariteit geworden, een stuk doelloos
hout met 'n wreede historie. Een herinnering,
die men makkelijk vergeet.
Mooi is het hier op het bergje. Vo
geltjes tjilpen rondom. Voor ons de
Geldersche Vallei. Ginds duikt de
vierkante spits van het torentje van
Oud-Leusden omhoog: een kleine,
grijze pyramide het oudste torentje
van Nederland
Westelijk van dit bouwwerkje ont
rolt zich het schier onmetelijke vlak
van de Leusderheide enzien wij
ginds niet de Pyramide van Auster-
litz?
En daar, waar de horizon als een
donkere, onrustige streep den hemel
raakt de Veluwezoomginds
de Donderberg bij Leersum. Bollige
wolkjes droomen in het uitspansel
Ik klop mijn pijp uit en sta op. Er
is in dezen hoek van Amersfoorts om
geving nog meer te zien en zal eens
verder wandelen.
Wandelen langs zilver-glinsterende
berkenboompjes en geurende dennen,
nieuwsgierig over den grond kruipen
de braamstruiken en roestbruine
heide
Via het trapje verlaat ik het bergje.
Het ziet er aan den buitenkant zoo
vredig uit.
Vreemd ook, hoe gauw het schrik
wekkende beeld van eeuwen her, dat
ik in gepeins verzonken daar op het
bankje voor mijn geestesoog opriep,
weer uit het geheugen vervaagt, wan
neer het pad. dat mij verder door
Amersfoort's natuurschoon zal lei
den, uitnoodigend voor mij ligt
WIELRIJDER DOOR AUTO AANGEREDEN
EN GEDOOD.
Dinsdag werd op den rijksstraatweg bij Vor-
den de ongeveer 45-jarige gehuwde H. Pruil
uit Warken, gemeente Warn.sveld door een
auto aangereden, vermoedelijk doordat hij
deze niet hoorde aankomen, en op slag ge
dood
is Uw waarborg voor
de betrouwbaarheid,
economie en service van
MODEL
Standaard-Model f 245.-
Luxe-Model. f 260.-
Reeds voor f. 42 - rijdt U
we9 °P een échte RT.
voOR Gemakkelijke afbetaling.
Imp.: Hart Nibbrig en Greeve N.V.
Parkstraat 91a - Tel. 116078 - Den Haag.
Overal agenten.
Officiéél agent: F. P. VAN RL'MPT,
Spaarnwouderstraat 103, Haarlem.
(Adv. ingez. Med.)
Arbeiderswoningbouw, te
Maastricht.
Onderzoekingen naar de woningtoestanden
te Maastricht hebben aangetoond, dat de
stad strikt genomen een tekort heeft van on
geveer achttienhonderd woningen en dat het
euvel van krotwoningen daardoor sterk in de
hand is gewerkt
De gemeenteraad van Maastricht heeft in
zijn vergadering van Dinsdag verschillende be
sluiten genomen inzake aanvragen voor ar
beiderswoningbouw door eenige Maastricht-
sche bouwvereenigingen. waardoor op ver
schillende plaatsen der stad enkele flinke
complexen woningen zullen worden gebouwd
voor beter gesitueerde arbeiders, gewone ar
beiders. verder z.g. overgangstypen en wo
ningen voor groote gezinnen.
De benoodigde gronden zijn door de ge
meente in erfpacht gegeven. Aan bouwvoor-
schotten werd hierbij in totaal verleend een
bedrag van 211.600 gulden, plus de noodige
bijdragen uit het werkfonds voor den bouw van
groote gezinswoningen.
24 UURSRIT VAN DE VRIJWILLIGE
BURGERWACHT AMSTERDAM
UITGESTELD.
Na wij vernemen heeft de commissie van
voorbereiding van den 24 uursrit der Vrij
willige Burgerwacht Amsterdam besloten den
op 21 en 22 April bepaalden tienden rit. wegens
verhindering door dienst van de militairen,
die het grootste contingent inschrijvers vor
men, tot nader bekend te maken datum uit
te stellen.
DE GARNALENVERDUISTERING TE
ROTTERDAM.
De rechtbank te Rotterdam heeft uit
spraak gedaan in de zaak van den 41-jarigen
expediteur A. R. en hem veroordeeld tot een
gevangenisstraf van 1 jaar met aftrek van
preventieve hechtenis.
A. R. had in den loop van anderhalf jaar
kans gezien ruim 350.000 K.G. gedroogde gar
nalen van een voorraad, die hij moest ver
voeren en opslaan, te onttrekken. Deze hoe
veelheid vertegenwoordigde een waarde van
ongeveer 30.000.
De 42-jarige graanhandelaar J. C. K. uit
Rotterdam wien opzetheling van de garnalen
was ten laste gelegd werd veroordeeld tot 6
maanden.
Kerkdieven stonden terecht.
Twee jeugdige verdachten een 22 jarige
timmerman en een 19 jarige monteur, beiden
afkomstig uit Hilversum stonden Dinsdag voor
zeer ernstige feiten, n.l. kerkdiefstallen, te
recht voor de Amsterdamscihe rechtbank.
Gedurende langer dan twee jaar heeft het
tweetal strooptochten door het Gooi gehouden.
Geen kerk was voor hen veilig. Tientallen of
ferblokken hebben zij in R.K. Gooische bede
huizen opengebroken. De inhoud varieerde
tusschen enkele dubbeltjes en eenige guldens.
De officier vorderde een gevangenisstraf
van een jaar en acht maanden tegen den
hoofddader, den timmerman en vijf maanden
gevangenisstraf tegen den monteur.
WIELRIJDER DUWDE EEN ANDER
ONDER EEN AUTO.
Dinsdagmiddag even voor twee uur is op de
drukke Koninginnebrug te Rotterdam een
ernstig ongeval gebeurd, dat een wielrijder het
leven heeft gekost. De man reed in de rich
ting binnenstad en een tweede wielrijder naast
hem gaf hem op een gegeven oogenblik een
duw, waardoor hij viel en terecht kwam onder
vrachtauto.
De man was op slag dood.
Brand ontstaan door schuld?
Ook voor het Hof boete tegen landbouwer
geëischt.
Op 20 September j.l. brandden schuur en
woning van een 30-jarigen landbouwer te
Haarlemmermeer af; 's morgens vroeg had
de man op een afstand van ruim 12 M. afval
verbrand. De vraag rees. of de brand het
gevolg was van het gestookte vuurtje. De of
ficier vervolgde den landbouwer wegens ver
oorzaken van brand door schuld en hij vor
derde 100 boete tegen hem. De rechtbank
had een ander oordeel over de schuldvraag
en sprak den verdachte vrij.
De officier van justitie ging van dit von
nis in hooger beroep en diende de zaak voor
het gerechtshof.
Verd. gaf toe. dat hij vuilnis en kaf had
verbrand op betrekkelijk korten afstand van
de schuur. De wind was echter van het ge
bouw af. Om half acht was het vuurtje uit
en hij was weggegaan. De bewoonster van het
huis naast de schuur had om 9 uur iets
zien smeulen en een uur later had zij rook
en vlammen gezien. Zij had verd.'s vrouw
gewaarschuwd en deze had haar man van het
land gehaald. Intusschen was het vuur echter
al overgeslagen op schuur en woning. De
wind was omstreeks 10 uur gedraaid.
De procureur-generaal was van oordeel, dat
verdachte hoogst onvoorzichtig heeft gehan
deld. Spr. vorderde 100 boete, subs. 25 dagen
hechtenis.
Chineesche krijgsgevangenen worden in de door Japan bezette gebieden voor
arbeid van allerlei aard opgeleid.
EN NOOIT ZEEP VAN ONBEKENDE HERKOMST
(Adv. Ingez. MedJ
Dr. Colijn:
Machiavelli's leer wordt
weer in pradijk gebracht
Rede voor
„Patrimonium"
te Groningen
Voor de afd. Groningen van „Patrimonium",
die haar zestigjarig bestaan viert en tevens de
25-jarige werkzaamheid van haar woning
stichting herdenkt, heeft de minister-president,
dr. H. Colijn, Dinsdagavqnd gesproken over
„zelfwerkzaamheid".
Dr. Colijn zeide o.m.: Het voortdurend ingrij
pen en beschermen, het regelen zelfs van de
zijde der overheid, hoezeer noodig en hoezeer
geleid hebbend tot verbetering in de toestan
den, dit alles is niet kunnen geschieden zonder
ergens schade te berokkenen. Indien men toch
op onbevangen wijze een vergelijking gaat ma
ken tusschen den volksgeest omtrent het jaar
1880 en dien van heden, dan dringt met onweer-
staanbaren drang de overtuiging naar voren: de
staatswerkzaamheid heeft zegenrijke gevolgen
gehad, maar de drang naar zelfwerkzaamheid is
in breede kringen van ons volk verzwakt. Ook
in A. R. kring. Laat ik één enkel voorbeeld noe
men om te verduidelijken wat ik eigenlijk be
doel, aldus zeide spr., de schoolstrijd is op finan
cieel terrein einde 1920 beëindigd.
De toestand van 's lands financien
dwingt thans evenwel tot allerlei ver
soberingen in de publieke huishouding.
Dus ook in de school. Veel zou op dit
gebied beter kunnen zijn, indien de
offervaardigheid voor de school ons
sierde zooals zij dit onze ouders en
grootouders deed. Zelfs met een kwart
van die offervaardigheid zouden we
thans al tevreden zijn en veel kunnen
verbeteren.
En waarom faalt het ons zelfs aan dat
kwart offervaardigheid? Omdat de over
heid nu al nagenoeg 20 jaar de lasten
van het onderwijs heeft gedragen daar
om zijn w ij aan het dragen van dien
last, zelfs van een klein deel van dien
last, ontwend.
Met dit enkele voorbeeld hoopte spr. zijn be
doeling te hebben verduidelijkt toen hij zeide,
dat verhooging van de staatswerkzaamheid in
den regel leidt tot verslapping van de zelfwerk
zaamheid. Dat geldt op elk terrein van het leven
en het geldt inzonderheid voor den tijd waarin
wij thans verkeeren. De omvang van de staats
bemoeienis gaat in onze dagen, zij het nood
gedwongen en niet van harte, zóó ver, dat de
zelfwerkzaamheid van den enkeling en van de
maatschappelijke groepen gevaar loopt in de
verdrukking te geraken. Tot onberekenbare
schade van de volkskracht.
Dit alles geschiedt niet, althans in Nederland
niet, uit begeerte naar zulk een staatsbeheer-
sching van 't leven. Ze wordt ons goeddeels op
gedrongen door de internationale toestanden
en verhoudingen op financieel en economisch
gebied, maar dat neemt niet weg, dat de scha
delijke uitwerking er van op den volksgeest ook
zóó zijn invloed gevoelen doet. De staat dirigeert
in Nederland nog niet alles, maar ook hier te
lande ontbreken de stemmen niet, die luide
roepen om nog sterker staatsingrijpen en die dus
feitelijk aansturen op verzwakking van zelf
standige volkskracht. De leer, dal den staat alles
geoorloofd is, is niet in onzen tijd ontstaan. Als
de middeleeuwen zijn afgesloten en de nieuwe
tijd zich op velerlei gebied aankondigt, dan
wordt, in tegenstelling met wat dan de middel
eeuwen als ideaal voor oogen had gestaan, al
spoedig geleeraard, dat moraal en religie voor
het staatsleven alleen beteekenis hebben in
dien zij het staatsdoel dienen. Het supreme
doel van de staatkunde is: het succes. Daarom
kan de staat eigenlijk geen moreeie bindingen
aanvaarden. Wat in den enkelen persoon op het
scherpst zou moeten worden gelaakt, kan een
onontwijkbare plicht zijn voor een staatsman,
n.l. indien het staatsdoel zulks noodig maakt. Het
is deze door Machiavelli in het begin der 16e
eeuw ontwikkelde leer, die in onze dagen niet
slechts opnieuw geleeraard, doch ook in prak
tijk wordt gebracht.
En nu verlieze men den samenhang der dingen
niet uit het oog. Eenerzijds een uit den nood der
tijden geboren steeds groeiende staatsbemoeie
nis met het volksleven in zijn verscheidene scha
keeringen en anderzijds een op zichzelf wel oude
doch thans met verdubbelde kracht gepredikte
en toegepaste staatstheorie. Twee stroomingen,
die beide tot dezelfde practische uitkomst leiden.
En nu voelt men vanzelf reeds dadelijk, hoe
uit die uiteindelijke samenvloeiing van deze
twee stroomingen een verdoezeling moet geboren
worden van de juiste onderscheiding tusschen
staat en maatschappij tusschen overheid en
volk. Men hoort den een luide prediken wat de
ander reeds bezig is te doen, zij het dan dat de
oorzaken, die tot prediken en handelen dringen,
van geheel verschillenden aard zijn. Het is van
de breede volksmassa niet te verwachten, dat
zij allereerst aandacht schenkt aan dat verschil
in motief. Ze hoort den een aandringen op on-
bepertke staatsmacht en ze ervaart aan de
andere zijde, dat de overheid steeds dieper in
het leven ingrijpt, dat de ruimte voor zelfwerk
zaamheid steeds meer inkrimpt en de taak der
overheid voortdurend groeit. Naast elkaar ont
wikkelen gedachte en daad zich in dezelfde
richting en in die gelijkvormigheid van actie
schuilt nu een ernstig gevaar voor de zuiver
heid van het waardeeringsoordeel met betrek
king tot de principieel juiste verhouding tus
schen overheid en volk, tusschen staatsmacht en
zelfwerkzaamheid. Het onderscheidingsvermo
gen in dit opzicht verzwakt, en dreigt ten slotte
geheel te loor te gaan. Zooals een volkomen ge
zond mensch, die nimmer ziek was, zich niet kan
voorstellen hoe een ernstige zieke zich voelt, zoo
mist een volk, dat geen zelfwerkzaamheid meer
kent, het juiste inzicht in hetgeen voor het be
houd der volkskracht noodig is.
Welke gevolgtrekkingen moeten we nu aan
deze beschouwing ontleenen?, zoo vroeg spr.
Allereerst deze, dat we groote voorzichtigheid
moeten betrachten wanneer het er om gaat den
machtigen staatsarm te hulp te roepen zoodra
we op onzen weg iets tegenkomen, dat ons niet
erg bevalt en dat, naar ons oordeel, verbetering
behoeft.
Er is in dezen tijd reeds zooveel, dat,
onder den dwang: van allerlei omstan
digheden, door den staat moet worden
ter hand genomen, dat dc enkeling niet
opgewassen is tegen de aanstormende
moeilijkheden, dat met alle kracht moet
worden vastgehouden aan het beginsel,
dat ware volkskracht en zelfwerkzaam
heid onafscheidenlijk niet elkaar
verbonden zijn.
Naarmate dc zelfwerkzaamheid groo-
ter is zal de volkskracht zich in guns
tiger zin ontwikkelen en die toege
nomen volkskracht prikkelt dan op haar
beurt weer tot grooter zelfwerkzaam
heid.
45 BEKENDE MERKEN - Ook in huurkoop.
DE STOFZUIGER CENTRALE HAGEMAN,
GED. OUDE GRACHT 52 - TELEF. 12762
(Adv. Ingez. MedJ
De verduisterde vijf en veertig
mille.
In een safe te Oude Pekela gevonden.
Na onafgebroken intensief speuren van ge
meente- en rijkspolitie zijn de f 45.000 welke
een vrouw uit Groningen in de hoofdstad
een oude heer uit de provincie heeft weten
afhandig te maken, teruggevonden.
Het geld is tenslotte gevonden door de ma
rechaussee te Oude Pekela in een safe van een
bankinstelling in die plaats.
Zooals men weet. zijn de vrouw en haar
jonge vriend ingesloten ln het huis van be
waring te Amsterdam, waar zij zich in een
hardnekkig stilzwijgen omtrent de plaats waar
het geld geborgen was, hulden.
„BEHOEDT ONS MOOIE LAND VOOR BOSCH
EN HEIDEBRAND.".
De Nederlandsche Heidemaatschappij heeft
een nieuwe suggestieve waarschuwingsplaat
i wandplaat), ontworpen door teekenaar Beef-
tink. laten vervaardigen, met betrekking tot
de bosch- en heidebranden. Het ligt in haar
voornemen deze plaat dit voorjaar op ruime
schaal te verspreiden, vooral onder de jeugd.
De plaat draagt het motto: „Behoedt ons
mooie land voor bosch- en heidebrand
Er is voorts een nieuw werkje, getiteld:
„Boschbrand" van de hand van den houtves
ter M. de Koning verschenen, dat evenals het
eerste door de maatschappij onder den naam
van denzelfden schrijver uitgegeven boekje
den boschbrand. zijn voorkoming en bestrij
ding behandelt en voorzien is van een groot
aantal afbeeldingen, waaronder eenige van de
platen, die hier te lande en in het buitenland
worden gebruikt, ter bescherming van de bos-
schen.
