Het stadsbeeld van 1839
AGENDA.
3ioc SCiCdefauuid Siawdzm zag,.
DINSDAG 6 JUNI 193C
HAAREEM'S DAGBEAD
Ti
De Raamgracht op den hoek van de Lange Raamstraat.
Het eeuwfeest van de Camera, dat wij
in September gaan vieren, wekt na
tuurlijk belangstelling voor Haarlem
zooals Hildebrand en zijn tijdgenooten
het gekend hebben.
Gemakkelijk is het niet om een juist
beeld van onze stad in 1839 te krijgen
omdat er geen beschrijving uit dien tijd
bestaat. Wij moeten ons dus zelf een
voorstelling maken geholpen door feiten
die wij uil de Kroniek van Haarlem
opdiepten.
Nog geen 25000 inwoners.
Haarlem had een eeuw geleden nog geen 25.000
inwoners. Het juiste cijfer weten wij niet, maar
zeker is, dat er op 1 Januari 1850 niet meer
waren dan 25.888. Lang heeft het cijfer ge
zweefd tusschen de 25 en de 30 duizend. In 1860
was er zelfs weer een daling geconstateerd,
want toen was het aantal dat na 1850 de 30.000
dicht genaderd was, weer gezakt tot 27.781.
Haarlem is nu de 137.500 gepasseerd.
Er zijn dus thans 5*4 maal zooveel
inwoners dan in 1839.
Het keurslijf der vesting.
De bebouwing beperkte zich dan ook in
hoofdzaak tot wat wij nog noemen „de oude
binnenstad", wat niet te verwonderen is omdat
Haarlem nog geheel gekneld was in het keurslijf
van de vestingmuren. De wallen en poorten wa
ren in het begin der 19e eeuw nog voor een
groot gedeelte in tact, hoewel ze natuurlijk
voor de verdediging der stad niet veel meer te
beteekenen hadden. Ter wille van de scheep
vaart was de Deymans-waterpoort al in 1807
afgebroken. Het verkeer te water had toen blijk
baar meer te beteekenen dan dat te land.
Langzaam-aan groeide Haarlem buiten het
keurslijf. In 1833 was het grondgebied der ge
meente vergroot ten koste van Heemstede en
Schoten. De Heemsteedsche grens werd verlegd
tot de Meesterlottenlaan en de Schotenschc tot
voorbij „het Zieken" aan den Schoterweg.
Al eerder was er een „drang naar het Westen"
gekomen.want in 1829 was de Zijlpoort gesloopt.
In datzelfde jaar kwam ook de slooper bij de
Groote Houtpoort, maar nadat die vertrokken
was werd de smid ontboden om het Houthek te
plaatsen. Het stadsbestuur bleef controleeren
wie „uit en in ging", wat begrijpelijk is, want
het poortgeld werd pas in 1852 afgeschaft.
In den loop dei jaren werd af en toe een stuk
van een wal of een poort gesloopt. In 1849 viel de
Raampoort en in 1853 werden, om nog enkele
voorbeelden te noemen de wallen tusschen het
Houthek en den Papentoren (bij de Papentoren-
vest) gesloopt. De wallen tusschen de Raaks en
het Houthek bleven tot 1857 in stand.
Veel grachten gedempt.
In 1839 was er veel meer water in de binnen
stad dan nu. Wij althans een deel van ons
dachten er verleden jaar over om de Bakenes-
sergracht te dempen, maar er rees tegen dat plan
zooveel verzet, dat de voorstanders van de ver
betering van verkeerswegen genoegen moesten
nemen met een versmalling van de watergang.
Onze voorouders waren niet zoo zuinig op hun
grachten. In 1858 werd een deel van de Raam
gracht gedempt, in 1860 volgde het overgebleven
stuk, als ook de Voldersgracht, nadat in 1859 de
Oude Gracht en de Kraaienhorstergracht (thans
Nassaulaan) dicht gegooid waren.
De beek bij de Raaks werd in 1866 gedempt.
De Achter Gracht (waar nu de Parklaan is)
was reeds in 1821 gedempt.
Door het dicht gooien van de grachten is het
Haarlemsche Stadsbeeld natuurlijk ingrijpend
veranderd.
Omstreeks 1839 was er nog niet veel verkeer
in de stad, maar toen in het midden der 19e
eeuw meer wagens op den weg kwamen, was
het noodig offers aan het verkeer te brengen.
Ook al zijn daarmee natuurlijk heel wat mooie
plekjes uit oud-Haarlem verdwenen. Het was
toen op de Kraaienhorstergracht heel wat
schilderachtiger dan thans op de Nassaulaan,
maar ieder zal gaarne erkennen, dat die toe
stand uit verkeersoogpunt niet bestendigd kon
blijven. Zoo was het ook langs de Oude Gracht
en niet minder langs de Volders, en Raam
gracht, Door het dempen van die grachten kreeg
men in de binnenstad, waar meestal slechts
smalle straten gevonden werden, flinke breede
verkeerswegen.
Eenige toegangen tot de stad.
In het begin en ook nog gedeeltelijk in het
midden van de 19e eeuw waren er enge toe
gangswegen tot de stad. Nog in 1841 was de
Kleverlaan (de verbinding met Bloemendaal)
een smal zandwegje. In dat jaar verleende de
Raad concessie aan een combinatie die dezen
weg ging verbreeden en bepuinen onder condi
tie dat zij de kosten op de gebruikers van den
weg mocht verhalen in den vorm van tolheffing.
Als Hildebrand nu nog eens de breede geasphal-
teerde Kleverlaan kon aanschouwen
Op eiken toegangsweg naar de stad stonden tol
len. Zelfs menschen van middelbaren leeftijd
herinneren zich die. Bij voorbeeld aan het einde
van den Zijlweg bij Overveen, aan de Leidsche
vaart bij de Zandvoortsche laan, op de Zand-
voortsche laan onder Zandvoort, op den Binnen
weg bij de Koedicfslaan te Heemstede, op den
Schoterweg onder Schoten.
In Hildebrand's tijd werd ook voor het eerst
een behoorlijke (voor dien tijd althans!) weg
tusschen Haarlem en Zandvoort aangelegd.
Zandvoort had als badplaats in dien tijd nog
niet veel te beteekenen. Na de stichting van
Groot Badhuis in 1826 is de badplaats slechts
zeer langzaam tot bloei gekomen.
Het duurde tot 1857 voor tusschen Haarlem
en Heemstede een grintweg werd aangelegd.
In een volgend artikel zullen wij in het bij
zonder het verkeer schetsen zooals het een eeuw
geleden was.
C. J. v. T.
Maandagavond werd ter gelegenheid van het
40-jarig bestaan van de Coöperatie „Vooruit
gang" door het personeel aan het bestuur een
geschenk aangeboden, bestaande uit een smaak
vol en artistiek bewerkte plafondverlichting in
glas-in-lood voor de bestuurskamer.
De heer L. Peper sprak hierbij namens het
personeel een kort woord, waarin hij gewaagde
van de goede gezindheid van het personeel
tegenover het bestuur en de plafondversiering
(ontworpen en bewerkt door Huib de Ru, die
naar de heer Peper zeide, het door de commissie
aangegeven idéé uitstekend heeft uitgewerkt)
aan het bestuur overdroeg.
De voorzitter der Coöperatie, de heer P. van
Gessel dankte, mede namens het bestuur voor
het kostbaar, mooi en doelmatig geschenk, dat
gaarne door het bestuur wordt aanvaard als een
bewijs van de goede gezindheid van het perso
neel, waarvan het bestuur trouwens wel over
tuigd is, want speciaal in de laatste jaren is de
verhouding tusschen bestuur en personeel aller
prettigst en laat de samenwerking niets te wen-
schen over. Natuurlijk is de éérste taak der
coöperatie het behartigen van de belangen der
verbruikers, maar dan komt dadelijk als tweede
taak: het aankweeken en handhaven van een
goede verhouding tusschen bestuur en personeel
Spr. dankt ook den huisschilders van de
coöperatie, den heer Bakker, die het bestuur voor
versiering van de bestuurskamer een door hem
geschilderd stilleven had geschonken, voorstel
lende verschillende Haka-producten „in de
bloemen".
Voor het personeel stelde de heer van Gessel
nog een feestavond in het vooruitzicht in Sep
tember, na afloop van de vacanties.
Tenslotte deelde spr. diploma's uit door de
Haka beschikbaar gesteld aan winkelchefs
en winkelpersoneel van de 13 winkels van
Vooruitgang, die ter gelegenheid van het congres
der Haka gezorgd hadden voor smaakvolle
Haka^ en jubileum-etalages. Bovendien kreeg
de heer Ineke van den winkel aan den Rijks
straatweg nog een afzonderlijk diploma, omdat
de Commissie zijn etalage als de beste be
schouwde.
Vervolgens gaf de heer Huib de Ru een toe
lichting op de door hem ontworpen plafondver
siering. Hij was gebonden aan de door de com
missie uit het personeel aangegeven leidende
gedachte: de coöperatie is een belangrijke factor
voor het behoud van vrede en welvaart en een
middel tot afvoer van oorlogsdreiging en ellende.
De figuren, op het glas geschilderd en in bruin
en zwart gehouden geven uitdrukking aan de ge-
Dezer dagen verscheen ons
Bestek- en Zeereizenboekje
Zomer 1939
In dtt werkje leggen wij U een serie
reizen voor te kust en te keur.
Vraagt hierom, U ontvangt het ten
geschenke!
REISBUREAU LINDEMAN N.V.
Haarlem,
Barteljorisstraat 3,
Telef. 12678;?
(Adv. Ingez. Med.)
De binnenkant van de .Amsterdamsche Poort. Al het verkeer dat in dien
tijd misschien eenige procenten was van het tegenwoordige moest door de
vrij smalle poort passeeren.
De Raakstorens die in 1866 zijn afgebroken.
(Adv. ingez. Med.)
noemde gedachte: de middengroep neemt deels
een verdedigende houding aan tegen oorlogs
dreiging en ellende en ziet deels verlangend uit
naar vrede en welvaart. De oorlogsdreiging
wordt uitgebeeld door een aasgier en een in
brand geschoten dorpje; vrede en welvaart door
een duif en een dorpje met korenveld, waarop
gebonden korenschuren.
Tot slot van den avond liet op de binnen
plaats der bakkerij het in het laatst van het
vorig jaar opgerichtte muziekcorps „Vooruit
gang" (geheel bestaande uit personeel der
coöperatie „Vooruitgang"è eenige pittige mar-
schen hooren. Dit corps zal heden bij den op
tocht voor het eerst in het openbaar optreden.
Hedenavond een optocht.
Het ligt in de bedoeling hedenavond een op
tocht te houden van het personeel van „Voor
uitgang", waarin wordt medegevoerd al het
materiaal van de coöperatie.
Te 7 uur vertrekt de stoet van het Leidsche-
plein, om verder te trekken door de Leidsche-
buurt, Zijlweg, Wilhelminastraat, langs de sin
gels naar het Plein, langs Sportfondsenbad,
over nieuwe brug naar de Slachthuisbuurt en
Amsterdamsche buurt. Ontbinding van den stoet
op het Teylerplein.
Dinsdag a.s. 13 Juni wordt de stoet herhaald.
Men vertrekt dan om 7 uur van het Stuyvesant-
plein en maakt een wandeling door Haarlem-
Noord.
Zooals boven reeds gemeld verleent het mu
ziekcorps „Vooruitgang" zijn medewerking.
INSTITUUT „MERCURIUS".
Bij de aan het Instituut „Mercurius" aan het
Houtplein, alhier gehouden examens zijn .ge
slaagd:
Voor machineschrijven: de heer P. Kramer te
Heemstede (50 lettergrepen per minuut): de
heer I. de Kok te Haarlem (50 lgr.); mej. E. S.
Dingemans te Haarlem (45 lgr.); mej. R. Oskam
te Haarlem (50 lgr.); de heer P. Neumann (45
lgr.). Afgewezen 3 candidaten.
Voor stenografie Nederlandsch: mej. J. M.
Heijerman te Haarlem (130 lettergrepen per mi
nuut); mej. E. A. van Kalmthout te Haarlem
130 lgr.); de heer M. J. Vollenga te Heemstede
(130 lgr.); mej. P. A. de Jong te Heemstede
(100 lgr.). Afgewezen twee candidaten.
Voor stenografie Engelsch: mej. C. J. Rezel-
man (100 lgr.). Afgewezen: geen.
STADS BIBLIOTHEEK EN LEESZAAL.
Aanwinsten in het filiaal.
In het filiaal „Huis te Zaanen", van de Stads
bibliotheek en leeszaal zijn de volgende aan
winsten ter beschikking gekomen:
Opvoeding en onderwijs:
DICKE, RO. Dat, wat je op school niet leert.
WILLIAMS. De rijpere jeugd.
Dierkunde:
BREHM. Het leven van de dieren; 5 dln.
II. Zoogdieren; dl. I
II. Zoogdieren; dl. II.
III. Vogels.
IV. Kruipende dieren; visschen.
V. Ongewervelde dieren.
Land- en Volkenkunde:
CLAES. Reisverhaal.
DOOLAARD, Den. Door het land der lemen
torens.
VIRULY. Logboek.
Nederlandsche cn in het Nederlandsch vert.
roans:
CRAMER, RIE. Het land van belofte.
FoLDES, JOLAN. Kruis of munt.
NOVELLEN, DRIE; door Ant. Coolen, Aug. de
Wit en Joh. van der Woude.
SCHI NAI AN. Soeng doolt naar de roovers
(vervolg op: „De roovers van het Liang Schan
Moer).
Engelsche romans:
HEMINGWAY. A farewell to arms.
HOBART. Oil for the lamps of China.
MAC AULA Y. Crewe train.
EXAMENS INSTITUUT PONT.
Voor de in April en Mei gehouden Practijk-
examens, afgenomen door het Centraal Bureau
Instituut Pont te 's-Gravenhage, hebben zich 97
leerlingen van net Haarlemsche Instituut Pont
aangemeld. Hiervan slaagden:
Voor Boekhouden c.a.: mej. Voss.
Voor Handelscorrespondentie Ned.: de dames
van Hasselt, van Hoewijk, Kemper, Otto, Son-
neveld.
Voor Stenografie Ned. 165 lgm.: de dames Ar
nold, de Baat Doelman, Blom, van Hoewijk,
Koot, Sonneveld, Spoelder, Van Vuure.
Voor Stenografie Ned. 130 lgm.: de dames Ar
nold, Boogaard, Dankelman, Deuling, Grundel,
Kemper, Keur, Kiewit, Koker, Mendes de Leon,
Mouw, Nieuwenhuys, Preyde, v. d. Putten, Raad-
man, Stroman, Toepoel, Veen, de Vreugd en de
heeren Romers, van Woerden.
Voor Stenografie Fransch 130 lgm.: de dames
Otto, van Vuure.
Voor Stenografie Fransch 100 lgm.: de dames
Arnold, de Baat Doelman, Blom, Koot, Spoelder,
Toepoel.
Voor Stenografie Duitsch 100 lgm.: de dames
van Hoewijk, Kamp, Kemper, de Ronde, Toe
poel, van Vuure.
Voor Stenografie Engelsche 130 lgm.: de dames
Arnold, de Baat Doelman, Blom, van Hasselt,
Otto, Spoelder, van Vuure.
Voor Stenografie Engelsch 100 lgm.: de dames
van Hoewjjk. Koot. Toepoel.
Voor machineschrijven vaardigheidsdiploma:
de dames Arnold, Grundel. Visarius, Spaan en
de heeren v. d. Bos, Nijsten, Romers, Visser, v.
d. Worp.
Voor Machineschrijven practijkdiploma: de
dames Arnold, de Baat Doelman, Deuling, van
Hoewijk, Hulsebosch, Kemper, Koot, Raadman.
Sonneveld. Toepoel, van Vuure, Wouterlood en
de heeren Nijhuis, van Woerden.
Voor Machineschrijven Snelheidsdiploma: de
dames Blom, Spoelder.
Met zand gegooid.
Een zestienjarig meisje, dat Zondagmiddag
met eenige vriendinnen in het Boschpark te Al
phen aan den Rijn, wandelde werd door onbe
kend gebleven jongens met zand gegooid, waar
bij zij zandkorrels in haar oogen kreeg.
Aanvankelijk werd niet gedacht dat haar
oogen letsel hadden bekomen, doch 's nachts
kreeg zij hevige pijnen, 't Meisje werd Maandag
naar het Academisch Ziekenhuis te Leiden ge
bracht, waar bleek dat de beide oogen zoodanig
zijn gekwetst, dat voor blindheid moet worden
gevreesd.
Harmonische Lichaams
ontwikkeling.
Meer dan driehonderd candidaten.
Dat de belangstelling in Haarlem en Om
streken voor de Harmonische Lichaamsont
wikkeling groeiende, is. blijkt uit het feit. dat
deze maand meer dan driehonderd candidaten
zullen deelnemen aan de proeven van de Na
tionale Vereeniging tot bevordering van Har
monische Lichaamsontwikkeling.
Door den grooten toeloop was het Werk
comité voor Haarlem en omstreken genood
zaakt eenige groepen te vormen. Vrijdag.
Zaterdag en Zondag 9, 10 en 11 Juni is de
eerste groep aan de beurt, die bestaat uit een
aantal candidaten werkzaam bij politiecorp
sen uit Haarlem, Heemstede en Veisen, candi
daten, die bij een vereeniging zijn aangeslo
ten en verder vele particulieren. Zij zullen
Vrijdagavond van zeven uur af in de gele
genheid zijn in de Zweminrichting aan de
Kleverlaan de zwemproef af te leggen.
Zaterdagmiddag wordt het tweede ge
deelte van de proef gehouden en wel athletiek
en klimmen op het Gem. Sportterrein aan
de Van Oosten de Bruynstraat, De candidaten
moeten hardloopen, verspringen hoogspringen
en balwerpen (of kogelstooten).
Tenslotte wordt Zondag het laatste gedeel
te gehouden. Te negen uur komen de dames
en heeren bij het terrein van het Kennemer
Lyceum bijeen, om per fiets in een half uur
tijds een bepaald aantal kilometers af te leg
gen. Gereden zal worden in de richting Zee
weg. Na een half uur pauze worden de wan-
delproeven afgenomen over 15. 25 of 30 K.M.
Gewandeld wordt via Spaarndam over Bloe
mendaal en terug naar het Kennemer Ly
ceum.
Belangstelling onder de jeugd.
Een verheugend feit acht het Werkcomité
het, dat er een groote belangstelling be
staat onder de jeugd. Dank zij den steun van
dr. J. van der Eist, rector aan het Chr, Ly
ceum en den gymnastiekleraar, den heer D.
C. v. Alewijk, zullen 135 leerlingen de proe
ven afleggen.
Het Chr. Lyceum is de eerste school, die aan
de proeven deelneemt en mogelijk zullen an
dere middelbare scholen het goede voorbeeld
volgen. 16 Juni en 5 Juli zullen de leerlingen
de proeven afleggen.
De derde groep candidaten zal zich Don
derdag 22 en Vrijdag 23 Juni aan de eischen
onderwerpen op het voorterrein van de ka
zerne van den Motordienst. Hieraan zullen
hoofdzakelijk militairen (het aantal is meer
dan 100) deelnemen. Het wordt dus de twee
de keer in dit jaar, dat militairen in de ge
legenheid worden gesteld de proeven af te
leggen. In Maart j.l. was een vijftigtal van
de vorige lichting aan de beurt.
Het ligt in het voornemen van het Werk
comité, half Juli een feestelijke bijeenkomst
te houden, waarop de diploma's uitgereikt
worden.
Zij die nader kennis willen maken met het
werk van de Vereeniging, kunnen Vrijdag. Za
terdag en Zondag a.s. de proeven bijwonen of
inlichtingen inwinnen bij den secretaris, den
heer K. Rijpma. Heussensstraat 22.
In September zullen opnieuw de proeven
worden afgenomen voor nieuwe candidaten
en voor hen. die vroeger reeds de proef heb
ben afgelegd.
brengt hulp in gezinnen, waar
door geboorte, onvolwaardig
heid of ziekte van kinderen bij
zondere nooden zijn ontstaan.
Zendt Uw bijdrage op Postgiro
75000 Den Haag.
(Adv. Ingez. Med.)
DINSDAG 6 JUNI
Haarl. Kegelbond: Ned. Ver. voor Luchtbe
scherming. Lezing drs. A. van Vianen. 8 uur.
Groote Kerk: Orgelbespeling van 8.15 tot 9.15
uur.
Frans Hals Theater: ,,'t Zit in de lucht", ge
prolongeerd. 2.30, 7 en 9.15 uur.
Palace Familie Cinema: „Het dubbele huwe
lijk" en „Moeder's jongen", 2 en 8.15 uur.
Luxor Theater: „Jongensstad" geprolongeerd.
2.30, 7 en 9,15 uur.
Rembrandt Theater: „Je kunt 't toch niet
meenemen", geprolongeerd. 2.30, 7 en 9.15 uur.
Moviac Theater: „Nina, het Indlanenkind",
geprolongeerd. 2.30, 7.15 en 9.15 uur.
WOENSDAG 7 JUNI
Stadsschouwburg; Fritz Hirsch Operette „Bel
Ami", 8.15 uur.
Bioscoopvoorstellingen des middags en des
ivonds.
Palestina Diorama's: Schotersingel 117a. Ge
opend eiken werkdag (behalve Vrijdags) van
35 en 79 uur.
Het jubileum van „Vooruitgang".
Het personeel biedt een geschenk aan.
