brak
Zoo
de wereldoorlog uit.
„Hïexetd van lïloxgen"
Het bezoek aan de
va
It tegen.
ZATERDAG 29 JULI 1939
HAARLEM'S DAGBLAD
Het visiteeren der Belgische vluchtelingen aan de Zuid-Limburgsche grens.
Waren de bemiddelingspogin
gen ernstig bedoeld?
OP 28 Juli 1914 brak dus de oorlog
bussohen Oostenrijk-Hongarije en Ser
vië uit. Nog was toen het onherstelbare
niet geschied.
Nog bestond de mogelijkheid om te
voorkomen, dat alle groote Europeesche mo
gendheden zich in het conflict zouden men
gen, nog was er kans, dat het conflict gelocali-
seerd zou worden, dat Oostenrijk en Servië de
zaak alleen zouden uitvechten.
Er zijn daartoe pogingen gedaan. Voorname
lijk van Duitsche en van Engelsche zijde. Maar
als men thans de gebeurtenissen dier dagen
overziet, vraagt men zich af of het met deze
bemiddelingspogingen wel ernst is geweest, of
men wel werkelijk wenschte den vrede te
handhaven. Veeleer krijgt men den indruk,
dat de oorlogspsychose, die de bevolking van
Londen, van Parijs, van Berlijn, van Weenen,
van Sint Petersburg bevangen had, ook in
meerdere of mindere mate op de regee
ringen was overgeslagenn. Wel waren deze
natuurlijk van zorg vervuld, maar tegelijker
tijd heerschte er, zeker in Parijs en Peters-
burg, voldoening over het feit, dat het uur
der afrekening begon te slaan....
Op 28 Juli begonnen de vijandelijkheden
tussohen Oostenrijk en Servië Nog dienzelfden
dag trachtte Duitschland te bemiddelen: Kei
zer Wilhelm wendde zich tot den Tsaar van
Rusland en drong er op aan dat Rusland zijn
militaire toebereidselen zou staken. Rusland
antwoordde dat zulks niet mogelijk was maar
dat Duitschland zich niet ongerust behoefde
te maken: Petersburg beoogde geenszins een
actie tegen Duitschland.
Op 29 Juli wendt de Russische regeering zich
tot Londen en vraagt, welke houding Enge
land voornemens is aan te nemen. Uit Lon
den wordt geantwoord, dat Engeland voorne
mens is neutraal te blijven, als het conflict be
perkt blijft tot Servië en tot Oostenrijk. De
Wijlen keizer Franz Jozef van Oostenrijk.
Maarschalk /offre, de Fransche
opperbevelhebber.
toon van de pers in alle Europeesche landen is
dan inmiddels zeer fel geworden. Nog voor er
mobilisatiebevelen zijn uitgevaardigd, nog voor
er officieel van oorlogsverklaringen gesproken
kan worden, hebben de landen reeds partij
gekozen. Duitschland bijvoorbeeld houdt zeer
ernstig rekening met de mogelijkheid, dat als
het in een conflict met Rusland gewikkeld zal
worden, Frankrijk niet neutraal zal blijven. En
het vraagt te Londen, of Engeland bereid is
neutraal te blijven, als Parijs en Berlijn in
botsing mochten komen.
De toenmalige Britsche minister-president
Grey antwoordde dat Engeland zich niet kon
binden, hetgeen in overeenstemming was met
de waarheid, omdat Engeland de Belgische
neutraliteit had gegarandeerd en dus niet wer
keloos zou kunnen toezien, als Duitschland
deze neutraliteit zou schenden.
De diplomaten komen thans in volle actie.
Overal worden de regeeringen gepolst naar
hun houding, overal worden de laatste moge
lijkheden gewikt en gewogen en het schijnt,
dat op dezen 29sten Juli van Russische zijde
nog een poging is gedaan om Weenen te be
wegen tot staking der vijandelijkheden jegens
Servië. Deze poging werd ondernomen op in
stigatie van den Tsaar zelve, die niet zoo
bijster veel voelde voor een oorlog, doch over
stemd werd door de Russische oorlogspartij.
DUITSCHLAND WIJST ARBITRAGE AF.
Zoo breekt de 30ste Juli aan. Engeland doet
opnieuw een bemiddelingsvoorstel. Het
wenscht, evenals voor het uitbreken van de
vijandelijkheden, arbitrage van de groote mo
gendheden. Thans echter is het Duitschland,
dat afwijzend antwoordt. Terwijl het den vori-
gen dag nog vrede wenschte te stichten, ver
klaart het nu de dingen op hun beloop te
willen laten. Tegelijkertijd geeft Berlijn Rus
land te verstaan, dat als Petersburg besluit tot
axgemeene mobilisatie, Duitschland denzelfden
maatregel zal nemen.
Op den 31sten Juli wordt 't Russische mo>
bilisatiebevel uitgevaardigd. Italië, dat bondge
noot was van Duitschland en Oostenrijk-Hon-
garije, deelt mede dat het niet deel zal nemen
aan een oorlog, maar neutraal zal blijven. Nog
maals waarschuwt Duitschland Rusland voor
het gevaar, dat aan een mobilisatie is verbon
den, er op aandringend, dat de Russische mo
bilisatie ongedaan zal worden gemaakt. In Oos
tenrijk-Hongarije wordt de algemeene mobili
satie afgekondigd Van dit- oogenblik af is het
wachten nog slechts op de uitvaardiging van
het Duitsche mobilisatiebevel.
Nog echter mobiliseert Duitschland niet. Het
laat te Parijs informeeren, of Frankrijk neu
traal zal blijven, als Duitschland in oorlog ge
raakt met Rusland en het dringt wederom te
Petersburg aan op stopzetting van de mobili
satie
Het antwoord laat aan duidelijkheid niets
te wenschen 'over. Rusland staakt zijn mobili
satie niet. Frankrijk antwoordt, dat het zal
doen, wat zijn belangen voorschrijven en
kondigt tegelijkertijd de algeheele mobilisatie
af. Ook Duitschland mobiliseert nu en het
verklaart nog denzelfden dag. op 1 Augustus
den oorlog aan Rusland.
BELGIE KOMT IN HET GEDING.
Dan komt België in het geding. Reeds heeft
Berlijn enkele malen getracht te weten te
komen, of Engeland zich in een oorlog met
Frankrijk zou mengen. Het was voor Duitsch
land van groot belang dit te weten, omdat het
Duitsche opmarschplan rekening hield met de
mogelijkheid van een inval in Frankrijk door
België heen. Toen men geplaatst werd tegen
over de dreiging van een oorlog aan twee fron
ten, begreep men, dat neutraliteit van Enge
land zeer waardevol zou kunnen zijn en het
schijnt, dat men even geneigd is geweest om de
Belgische neutraliteit te ontzien, mits Enge
land beloven zou neutraal te blijven. Maar toen
men van Grey een in alle opzichten duidelijk
antwoord verlangde, ontweek deze de vraag.
Engeland verklaarde niet, dat het neutraal zou
blijven, als Duitschland België ontzag
De volgende stap was van Duitsche zijde het
stellen van een ultimatum aan België, waarbij
doortocht van de Duitsche troepen door België
werd verlangd. Dit ultimatum werd op 2
Augustus overhandigd en geen oogenblik heeft
men te Berlijn verondersteld, dat België wij
ken zou en zijn grenzen zou openstellen. Maar
het gevaar voor Duitschland groeide met de
minuut. Snel handelen was meer dan ooit ge
boden. Iedere dag voorsprong zou van onschat
bare waarde kunnen zijn. En om aan het ul
timatum aan België kracht bij te kunnen zet
ten, verklaarde Duitschland nu op 3 Augustus
Frankrijk den oorlog, wel wetende, dat Frank
rijk toch zou besluiten steun te verleenen aan
Rusland.
Nog eischte Engeland intrekking van het ul
timatum aan België, dat overigens door de
Belgische regeering zonder meer van de hand
werd gewezen.
Duitschland weigerde.Op 4 Augustus
verklaarde toen, nadat reeds in den nacht van
3 op 4 Augustus de Duitsche troepen België
waren binnengevallen, Engeland aan Duitsch
land den oorlog.
Vol moed stortten de verschillende staten
zich in den oorlog. Vooral aan Berlijnsche,
Weensche en Russische zijde was het enthou
siasme groot, terwijl Frankrijk niet achter
bleef. Niemand geloofde in een langen duur
van den oorlog. Duitschland meende in een
week of acht met België en Frankrijk klaar te
kunnen zijn en daarna Rusland tot onderwer
ping te kunnen dwingen.
Het is anders geloopen. De verbijsterend
snelle opmarsch van het Duitsche leger door
België en Noord-Frankrijk werd in September,
in den eersten Marneslag tot staan gebracht.
De oorlog veranderde in een stellingoorlog, de
legers beten zich vast in him loopgraven en
bijna vier jaar lang hebben zij zich daarin
met kleine schommelingen weten te handha
ven. In het Oosten boekte Rusland aanvanke
lijk succes, maar werd bij Tannenberg terug
geslagen door Hindenburg en Ludendorff. Het
was niet gelukkig in den strijd, de revolutie
riep hier een volslagen ineènstorting in het
leven.
En de staten, die zich later bij de strijdenden
voegden? Turkije koos partij, omdat zijn lot
door Rusland, Engeland en Frankrijk toch al
bezegeld was. Bulgarije koos partij om de
slechte resultaten van den Balkanoorlog on
gedaan te kunnen maken. Het schaarde zich
naast Duitschland en Oostenrijk. Italië koos
in 1915 de zijde van Frankrijk en Engeland
omdat deze staten er toen het beste voor ston
den. Portugal en Griekenland werden door
Londen bijna gedwongen om mee te doen aan
den oorlog. Roemenië, dat aanvankelijk sym
pathiseerde met Berlijn en Weenen, koos op
het beslissende moment de andere partij. En
buiten Europa mengden Japan, Siam en en-
keld kleine Amerikaansche staten zich in den
oorlog. Het laatst kwamen de Vereenigde Sta
ten erbij
De Engelsche opperbevelhebber
generaal French.
Vijf en twintig jaar geledenToen de
wereldoorlog uitbrak, hoopte men dat Europa
erdoor zou veranderen in een vreedzaam
werelddeel. Toen de oorlog eindigde, heeft men
korten tijd geloofd in een eeuwigen vrede, in
de mogelijkheid ook de zwaarden om te sme
den tot ploegen. Het werd niet bewaarheid.
Europa is door den oorlog niet beter gewor
den. Integendeel is er onnoemelijk veel leed
over de menschheid gebracht.
De A. N. V. V. maakt propaganda
in Indië.
Wekelijksche radio-uitzendingen over de
Phohi.
Door de medewerking van N.V. Philips Om
roep Holland-Indië daartoe in staat gesteld,
zal de A.N.V.V. eerstdaags een langgekoester-
den wensch in vervulling zien gaan en zal
zij een aanvang maken met de uitzending
van een reeks radio-voordrachten naar Ne-
derlandsch-Inüië betreffende het toerisme en
het verblijf in Nederland.
Op 5 Augustus zal de A.N.V.V. zelf de rij
der voordrachten, welke steeds op Zaterdag
van 14.95 tot 15 uur zullen worden gehouden,
openen met 'n algemeene beschouwing over
de aantrekkelijkheid van ons land voor den
Indischen verlofganger en den repatriëeerende
In de daarop volgende weken zullen een groot
aantal provinciale, streek- en plaatselijke
Vereenigingen voor Vreemdelingenverkeer op
haar beurt iets vertellen over het vele schoons
dat in de verschillende streken en steden van
ons land te genieten valt.
(Van onzen specialen correspondent) i
E leiders van de Wereldtentoonstelling
te New York hebben bekend gemaakt
dat gezelschappen van 500 personen
toegang kunnen verkrijgen tot „De
Wereld van Morgen" voor 50, instede van 75
cent. Een krant maakte er dit grapje op: „Als
u 499 vrienden bij elkaar weet te trommelen
kunt u één kwartje sparen", maar deze wel
erg .schuchtere" maatregel tot prijsverlaging
wordt over het aügemeen niet als een grapje
beschouwd: integendeel: men ziet er alweer
een bewijs in dat de toeloop naar de Wereld
tentoonstelling niet aan de verwachting be
antwoordt. Trouwens: uit de cijfers, die iede-
ren dag nopens het aantal bezoekers worden
gepubliceerd is dit duidelijk genoeg te zien.
Op 12 Juli ha'd het aantal bezoekers nèt de
13.000.000 bereikt, (waarvan dan nog 1/4 niet-
betalende employés zijn). Dat wil zeggen dat,
wanneer dit zoo doorgaat, met blij mag zijn
op 30 October de 30 milüoen bezoekers gehaald
te hebben, instede van de zestig millioen die
men naar officieele schatting „voorzichtig
gedaan" voorspeld had. Men zou dan dus mo
gen zeggen dat men de helft gekregen heeft
van wat men verwacht had en dat zou niet
alleen een moreele doch zeker een materieele
nederlaag beteekenen; want 30 millioen be
schouwers minder dat is 27,5 millioen dollars
aan entree minder. Wanneer men daarbij nog
rekent, dat de tentoonstelling zelve ongeveer
25 procent moet hebben van alle entree's en
verteringen op het terrein en dat die gemid
deld op 1 dollar per bezoeker worden gesteld,
dan wordt nog eens een verwachte opbrengst
van 7.5 millioen dollar minder ontvangen. Al
leen reeds het feit dat de tentoonstelling door
minder menschen zou worden bezocht dan
verwacht is zou een verminderde inkomsten-
post van 35.000.000 beteekenen.
Er zijn nog meer feiten waaruit blijkt, dat
tot midden Juli toe althans (en men had juist
in het begin van Juli de groote opleving ver
wacht) het resultaat erg is tegengevallen.
Hotels, die in Mei hun prijzen verhoogd had
den, zijn daar allang weer van teruggekomen
en ook de particuliere kamerhuren zijn weer
tot normaal peil teruggevallen. En dan heb
ben eigenaars van inrichtingen in het amuse
mentsgedeelte gedreigd met „dichtgooien van
den boel" wanneer 's avonds de toegangsprijs
niet wordt verlaagd en wanneer niet andere
faciliteiten worden gegeven.
DE leiding van de tentoonstelling, die gaar
ne den balk in eigen oog niet opmerkt,
zoekt de fout in het feit, dat in het begin die
hötelprijzen inderdaad te hoog waren, dat op
de tentoonstelling zelve de goedkoopere eet-
gelegenheden nog niet voldoende in aantal
waren en dat op den openingsdag veertig pro
cent van „De wereld van morgen" nog niet ge
reed was. Daaruit, zoo meent het bestuur, is
verkeerde critiek ontstaan, een soort anti-
propaganda, die zich als een olievlek heeft
uitgespreid. Derhalve gaat de tentoonstelling
nu een dozijn propagandisten het land inzen
den, die het gerucht van „te duur" en „niet
eens af" moeten gaan ontzenuwen. Van het
optreden dezer zendboden wordt veel goeds
verwacht.
Wij deelen deze goede verwachtingen niet
ten volle. Om deze eenvoudige reden: dat
ook al zou men den toegangsprijs halveeren
en al zou men andere prijzen op het ten
toonstellingsterrein zelf verlagen dit alles
voor den gemiddelden man (van wien deze
tentoonstelling het immers moet hebben) nóg
te duur is, omdat de gemiddelde man nu een
maal arm is. Het gemiddelde New Yorksche
wekelijksche inkomen wordt, officieel, op 25
dollar gesteld. Daarvan kan vrijwel niets wor
den overgespaard, zoodat de gemiddelde New
Yorker zich voor zijn gang naar de tentoon
stelling iets anders moet ontzeggen. De ge
middelde uitgave, entree, vervoer naar en van
de tentoonstelling inbegrepen, bedraagt 1.75
dollar per persoon. Iemand die met vrouw en
kind (één kind) de tentoonstelling bezoekt is
dus 5.25 dollar kwijt. Dan heeft hij het op de
eenvoudigste wijze gedaan en zijn eten zelf
mee moeten brengen van huis. Hieruit is on
middellijk te zien dat men zich zooiets op
zijn hoogst één of twee keer kan veroorloven,
doch wanneer men de tentoonstelling een
klein beetje wil zien moet men er tenminste
tien keer geweest zijn. Dit feit is bekend ge
noeg en dus geven vele New Yorkers er de
voorkeur aan heelemaal niet naar de ten
toonstelling te gaan. instede van haar zóó
onvolledig te zien: voor een heelen dag op
het strand uit en thuis, met drie personen, is
niet meer dan één dollar noodig.
Dit betreft dus nog alleen de inwoners van
New York zelf. Voor menschen die van bui
ten komen, die trein en hotel moeten betalen
en niet zelf hun boterhammetje mee kunnen
nemen, geldt dit natuurlijk in verhoogde ma
te, terwijl bovendien buiten de groote stad de
loonen lager zijn en men er voor één dollar
niets kan doen in New York. Ons inziens heeft
men dus twee foutieve dingen gedaan: men
heeft de tentoonstelling véél te groot gemaakt
De eerste Duitsche troepen trekken het Belgische grondgebied binnen.
en men heeft geen rekening gehouden met
den invloed van den slechten tijd op de bree-
de massa.
rpj E ontevreden heeren van het amusements-
gedeelte hebben hun lot bovendien voor
een groot gedeelte aan zichzelf te wijten. Sr
kan veelal van „amusement" nauwelijks
sprake zijn en men kan niet verwachten dat
men 40 en 25 cent zou betalen voor dingen,
die het aankijken niet waard zijn. De eenige
gelegenheid in het amusementsgedeelte, die
werkelijk „daverend" succes heeft, is Billy
Hose's zoogenaamde Aquacade, de waterrevue,
waaraan allerlei beroemde zwemmers en
zwemsters deelnemen en die geworden' is tot
een boeiend, kleurig en origineel schouwspel.
De heer Rose, die zich gaarne „De Barnum
der twintigste Eeuw" laat noemen en die zich
beschouwt als de man op wien de konings
mantel van den grooten Ziegfeld is neerge
daald. is nog maar heel jong ik meen dat
hij nog geen dertig jaar is en inderdaad
begint hij thans reeds de „legendarische fi
guur" te worden. Zijn amusementsgelegenhe-
den in de buurt van Broadway Casa Ma
riana en Diamond Horse Shoe geheeten
behooren tot de best bezochte gelegenheden
van de stad en zijn Aquacade is zóó'n succes,
dat zij hem per maand een netto winst van
125.000 dollar in het laatje werpt en dat hij
eind October dus naar huis zal wandelen met
een millioen dollar méér op zak dan toen hij
naar de tentoonstelling toeging. Dat is een
fabelachtige som. Maar Billy Rose geeft ten
minste iets. dat zeker de moeite waard is; hij
speculeert niet op die dingen, waarop de helft
van het overige amusementsgedeelte wél ge
speculeerd heeft en zijn prijzen zijn heel ma
tig. Zoodat deze kleine, zéér onaanzienlijk
uitziende Billy zijn millioen eerlijk verdiend
heeft. Daar gaat niets van af. Dit heeft hij
niet alleen aan zichzelf te danken, maar ook
aan de schromelijke onbekwaamheid zijner
concurrenten, die hier met dingen voor den
dag durven te komen, waarvoor men zich op
de kleinste Nederlandsche dorpskermis nog
zou schamen.
Dat de tentoonstelling, die nu al weer de
helft van haar leven geleefd heeft al wordt
zij misschien eerst gesloten en dan later weer
geopend zakelijk een groote tegenvaller zal
worden, wanneer er niet een zéér plotselinge,
zéér wonderbaarlijke opleving zal komen,
meen ik nu wel duidelijk te hebben aange
toond. Maar gaat u nu alstublieft niet den
ken, dat deze tentoonstelling nu ook „niks is".
Het tegendeel is waar. deze wereldtentoonstel
ling is iets reusachtigs, iets geweldigs en iets
adembenemends. Iets waarop allerlei super
latieven van toepassing zijn.
TVF AAR mijn overtuiging kan die grootheid
en geweldigheid ook wel degelijk bezwa
ren meebrengen. Heel veel bezoekers krijgen
tijd-vrees" en „ruimte-angst" wanneer zij
met duizenden anderen uit één van de drie
Spoorwegstations gespoeld worden en zich
plotseling in de overweldigende grootheid van
deze „Wereld van Morgen" bevinden. Zij wer
den bevangen door de vrees dat zij nooit in
staat zullen zijn alles te zien. Een New York
sche krant schreef, naar aanleiding van deze
vrees (die zich tevoren reeds openbaar en
meer menschen dan men denkt er toe brengt
in het gehéél niet naar de tentoonstelling te
gaan): „Wie leest ieder woord in den Bijbel?
Wie eet alles wat er op het menu van een
groot oceaanschip prijkt? Wie. die een waren
huis bezoekt, wil zoowel de keper als de zijde
zien?"
Zoo is het en men moet heusch niet de il
lusie hebben alles te willen bezoeken en te
zien tenzij men er een week of vier den tijd
voor heeft. Wie niet zoo bevoorrecht is moet
slim zijn. Hij bestudeere. vóór hij zich naar
de tentoonstelling begeeft, eerst terdege de
officieele gids. Dan dient hij een paar dikke
sokken en een paar heel stevige schoenen aan
te trekken, want er worden hooge eischen aan
de voeten gesteld. Het eerste werk op de ten
toonstelling moet zijn in één van de electri-
sche auto-treintjes te gaan zitten en voor
vijftig cent gedurende veertig minuten zich
over het geheele tentoonstellingsterrein laten
rijden 'met. den plattegrond der tentoonstel
ling opengeslagen op de knieën). Dan hebt ge
u georiënteerd omtrent de gansche „Wereld
van Morgen". En dan gaat ge de hoogtepunten
bekijken. Ik weet wel dat smaken verschillen,
maar er zijn toch enkele gebouwen, die z->ker
voor iedereen de moeite waard zijn: het Futu
rama. land- en verkeerswezen der toekomst,
door General Motors gebouwd: het gebouw
met Oude Kunst; het. interieur van den groo
ten bol; de Fransch, Russische. Nederlandsche.
Poolsche en Portugeesche paviljoens: de Medi-
sche hal: het gebouw van Kodak; dat van de
Consolidated Edison en als belooning: een
uurtje in de Aquacade. Wanneer u dit alle
maal een beetje goed wilt bekijken, heb u er
een vollen dag voor noodig. 's Avonds, na tie
nen, wanneer de gebouwen sluiten, gaat ge
van de wonderen van het licht genieten, die
het toppunt vinden in het lichtspel dat iede-
ren avond met de fonteinen aan de groote vij
ver wordt gespeeld. Dan gaat u zitten op het
terras van het Fransche paviljoen achter een
koel glas en ziet ge een van de meest betoove-
rende schouwspelen, die u ooit in uw leven
zult hebben aanschouwd.
Den tweeden dag gaan we allerlei andere
mooie, leerrijke en merkwaardige dingen be
kijken: Borden's koeien die electrisch worden
gemolken en de stad van morgen met allerlei
huis-, tuin- en keukeninrichtingen, die u van
de eene verbazing in de andere doen vallen,
de geweldige hal der spoorwegen waar ook
een heel bijzondere revue te zien is, Hcïne-
kens ..Holland aan de Zuiderzee", een aller-
genoegelijkste en mooie eet- en drinkgelegen-
hetd. die uitstekende reclame voor Nederland
maakt, en zoo nog tal van andere dingen
meer.
(Nadruk verboden)
Himalaya eischt weer slaehtoffers.
LUCKNOW, 28 Juli. (Reuter). Adam Kar-
pinski de leider van een Poolsche Himalaya-
expeditie. en een zijner metgezellen Klarner,
zijn op een hoogte van 6.000 Meter door een
lawine gedood. Hun lijken zijn nog niet ge
vonden.
Hoe Europa in vlammen geraakte.
HET ONHERSTELBARE GESCHIED.
Het onherstelbare was geschied. Oosten-
rij ksch-Hongaarsch drijven jegens Servië na
den moord te Serajewo heeft het onmogelijk
gemaakt, een conflict te voorkomen. Ander
zijds heeft de omstandigheid dat Wilhelm H
bij herhaling Duitschen steun aan Weenen be
loofde. ook bijgedragen tot de hardnekkige
Oostenrijksche houding. Ten slotte heeft de
houding van Rusland, gesteund door Frank
rijk, invloed uitgeoefend. Als de Russen er niet
zoo vlug bij waren geweest, om aan Belgrado
steun toe te zeggen, zouden de Serviërs mis
schien inschikkelijker jegens Weenen zijn ge
weest.
Men kent het verdere verloop.
Wereldtentoonstelling te New York
NEW YORK VERWACHTTE 60
MILLIOEN MENSCHEN; HET
WORDT MISSCHIEN DE HELFT.
