Haarlems Dagblad
nauwer insluiting
van Warschau
De Gevolgen.
Groentijd.
Nederlandsch vliegtuig
Duitsch vliegtuig
X)est>uid
aan het
Jloolsche
front
Zal Itatïè ImiddeAikf
aauÜedeu
(Kuwti nu tea
madew lüoouhuls
Duitsch vliegtuig
aangehouden.
OtHpeviup van
Soatfoudtek
audee vmt
Het Belangrijkste
57e Jaargang No. 17251
Uitgave Lonrens Coster, Maatschappij voor
Courant-Uitgaven en Aigem. Drukkerij N.V.
Bureaux! Groote Houtstraat 93, bijkantoor
Soendaplein 37. Poatgirodienst 38810.
Drukkerij! Zuider Buiten Spaarne 12.
TelefoonDirectie 13082, Hoofdred. 15054
Redactie 10600, Drukkerij 10132, 12713
Admin. 10724, 1482S. Soendaplein 12230.
Verschijnt dagelijks, behalve op Zon- en Feestdagen
Directie! P. W. PEEREBOOM EN ROBERT PEEREBOOM
Hoofdredacteur: ROBERT PEEREBOOM
Donderdag 14 September 1939
Abonnementen per week 0.25. p. maand
f 1.10. per 3 maanden f 3.25. franco pe»
post f3.55. losse nummers 6 cent per ex.
Advertentiën 1*5 regels f 1.75, elke regel
meer f 0.35. Reclames f 0.60 per regeL
Regelabonnementótarieven op «anrraag.
Vraag en aanbod 1-4 regels f 0.60. elke
regel meer f 0.15. Groentjes tie rubriek.
Het lijkt wel erg vroeg om zich nu al te gaan
bezighouden met de gevolgen van een oorlog,
die pas begonnen is. Niet alleen weten wij niet
wie overwinnaar zal worden, of er sprake van
een militaire overwinning zal zijn, of wellicht
de instorting van een bewind het pleit zal be
slechten, of onverwachte invloeden een vrede
zullen bewerkstellen. Ook is het volkomen
onzeker in hoeverre op den duur de volken
door oorlogshaat bevangen zullen worden, of
het aantal strijdende mogendheden nu
vier, dus veel minder dan in 1914 zich zal
uitbreiden of niet, of de uitputtingsstrijd in
het Westen een oorlog a outrance, met ge
bruik van alle beschikbare vernietigingsmid
delen zal worden.
Zoo'n opsomming van enkele leidende vra
gen geeft een beeld van de onzekerheid waar
in Europa verkeert. Het zwartgallig beschou
wend kan men er de somberste verwachtingen
uit halen. Het hoopvol beschouwend kan men
er allerlei gunstige kansen uit puren. Of men
het een of het ander doet is een kwestie van
temperament, maar ook van inzicht. Het
blijft verstandiger de lichtzijde te zoeken en
zich dus de goede kansen voor te houden.
Daarbij sterkt de gedachte, dat na veertien
dagen oorlog in Polen en elf dagen oorlog
tusschen Duitschland en Engeland-Frankrijk
nog steeds geen „oorlogsroes" in de betrokken
volken is ontstaan, nog steeds geen geestdrift
merkbaar is maar slechts een somber aan
vaarden van den toestand en de opgelegde
plichten. En dat de regeeringen der .betrokken
volken kennelijk hun best doen om het ont
staan van de oorlogsroes, van den volkshaat,
zoowel in eigen land als bij de tegenpartij te
voorkomen. De motieven die daarbij gelden
zijn wel duidelijk geworden en hier al eerder
besproken. Afgezien van die motieven geeft
de toestand op zichzelf reden tot hoop. Hij is
gunstiger dan men na veertien dagen oorlog
had kunnen verwachten. Niemand heeft, voor
de strijd begon, een dergelijken loop van za
ken voorzien. Dat hierbij de groei van den
afkeer van den oorlog het gedeeltelijke succes
van degenen, die jarenlang een ononderbro
ken anti-oorlogs-actie hebben gevoerd, een
factor van overheerschend belang is kan
niemand meer loochenen. Hadden wij meer
steun gehad, waren minder menschen onver
schillig, sceptisch en daarbij zooals nu wel
zonneklaar gebleken is kortzichtig en dom
geweest, deze oorlog zou vermeden zijn.
Dat de houding van den mensch jegens den
oorlog veranderd is moet de uitkomsten van
den huidigen strijd ook beïnvloeden. In het
slechtste geval is het denkbaar dat de aan
den oorlog deelnemende volken in den loop
van een langdurige slachting weer bevangen
geraken door dien onbeheerschten haat, die
in 1914-1918 heerschte. Maar er zal altijd een
meerderheid van neutraal-gebleven volken
zijn, wier invloed zich zal doen gelden. En het
ontwaken uit een oorlogspsychose zal ook
daarom anders wezen dan in 1918, toen „de
rest van de wereld" Versailles wel niet zonder
critiek, maar toch als een onvermijdelijkheid
aanvaardde. Daarom geloof ik niet aan „een
tweede Versailles", of dat nu in Frankrijk of
ergens anders moge liggen. Ik geloof niet dat
men opnieuw een vrede zal sluiten, die de
kiemen van een volgenden oorlog legt. Daar
voor heeft de wereld te veel geleerd, daarvoor
is de afkeer van den oorlog te diep geworteld.
Ook zal de historische ontwikkeling van de
internationale rechtsgedachte niet stilstaan.
In 1918 verscheen Woodrow Wilson met zijn
Volkenbond. Die mislukte, door zijn verbinding
met het tractaat van Versailles, door andere
fouten die bij zijn schepping al begaan wer
den. Welnu, het is logisch dat de volgende
vredesonderhandelingen gepaard zullen gaan
met de stichting van „een beteren Volken
bond". Het gegroeide besef in de wereld, dat
de oorlog uitgeroeid moet worden, afgeschaft
als middel tot oplossing van geschillen tus
schen staten, zal daartoe dwingen. Ik zeg
„dwingen", omdat de geest sterker is dan het
zwaard en zich in zijn ontwikkeling niet laat
remmen.
Men kan veronderstellingen gaan maken
over dien „beteren Volkenbond" die zal moe
ten komen, maar het kunnen nu slechts fan
tasieën zijn. Men kan een Europeesche Fede
ratie of een Europeeschen Statenbond voor
zien, zelfs een verbond van Europa en Ame
rika. Dat is alles volkomen onberekenbaar.
Wel zal het noodig zijn dat de geesten wak
ker blijven en voorbereid, dat allen die ge
streefd hebben naar een wereld-zonder-oorlog
met de aanhangers en navolgers die zij
gewonnen hebben door hun overtuigings
kracht en hun bewezen gedeeltelijk succes
paraat blijven. En dat zullen zij, naar mijn
vaste overtuiging, ook blijven. In alle landen
zullen zij, nu met zekerheid wetend dat zij op
den weg waren die naar uiteindelijk succes
zal leiden, hun invloed blijven doen gelden en
hun openbare actie hervatten waar en wan
neer de gelegenheid zich daartoe voordoet.
Dat ik en velen evenals ik daarmee een wet
tige en internationale actie op het oog hebben,
zooals wij die steeds hebben gevoerd, behoeft
nauwelijks te worden gezegd. Het streven naar
een samenleving zonder oorlog zonder het
exces der menschelijke verdeeldheden en ge
schillen moge thans tijdelijk teruggedron
gen zijnhet is geenszins verzwakt, veeleer
versterkt door zijn jongste ervaringen. De
«jnmaal opgeroepen geest zal niet wijken en
bet zwaard kan hem niet verslaan.
fAan onze universiteiten zal
ditmaal de groentijd een zeer
sober en volkomen intern ka
rakter dragen).
Er treedt versobering in heel ons leven,
Een reeks van feesten worden afgelast,
Reeds het idee van vroolijk feestjes geven,
Acht men in deze dagen niet gepast.
Het denkbeeld, zich uitbundig te gedragen,
En zich, met vele zorgen voor 't verschiet.
Zorgloos te toonen, ligt in deze dagen
Begrijpelijkerwijs de menschen niet.
Nu is een soortgelijk besluit genomen,
Betreffende den groentijd in dit jaar,
De nieuwelingen, die zijn aangekomen,
Zijn groen, maar niet zoo officieel als 't waar.
De oudre jaars missen hier een verzetje.
Dat staat wel vast, maar of ook de noviet
Dit voelt als het ontberen van een pretje,
Lijkt mij intusschen nog zoo zeker niet.
De groentijd zal dit jaar zeer sober wezen,
Men laat hem ditmaal grootendeels blauw-
blauw.
Ook voor studenten is een tijd als deze,
Voor zulk jolijt een beetje al te grauw.
P. GASUS.
De waarheid is op weg, niets zal haar kun
nen tegenhouden.
Inderdaad weten wij sinds September 1938
voor het eerst met zekerheid, dat de waarheid
inzake den oorlog op weg is en niet meer te
stuiten. Ondanks alles.
R. P.
tof daling gedwongen door
Duitsche gezant spreekt
leedwezen zijner regeering uit
De regeeringspersdienst meldt
Gistermiddag is benoorden de Wadden
eilanden het Nederlandsche marine
vliegtuig R5, waarvan in verband met
de gegeven strikte instructies moet wor
den aangenomen dat het zich binnen
Nederlandsch rechtsgebied bevond, door
een Duitsch militair vliegtuig aangeval
len en, na tot daling te zijn gedwongen,
vergaan.
De vier man Nederlandsche beman
ning, waarvan er twee licht gewond
zijn, zijn naar Norderney overgebracht,
en keeren zoo spoedig mogelijk naar
Delfzijl terug.
De Duitsche gezant heeft hedenmor
gen op het departement van buitenland-
sche zaken het leedwezen zijner regee
ring over het voorgevallene uitgesproken
en het aanbod overgebracht om het
vliegtuig te vervangen.
Indien bij het verhoor der Nederland
sche vliegers bijzonderheden komen vast
te staan, die tot juist begrip van het
voorgevallene van belang zijn, zal een
nadere mededeeling worden gedaan.
Duitsch leqeiAvdcht meldt:
Het woord is aan
Goethe:
Geen verstandig strijder
acht zijn vijand gering.
De Polen beweren Duitsche aanvallen in de onmiddelijke
omgeving der stad afgeslagen te hebben
BERLIJN, 14 September (D.N.B.)
Het opperbevel van het Duitsche leger
deelt mede, dat de operaties in Zuid-
Polen op slechts geringen tegenstand
stuiten, de Duitsche troepen rukken
snel op in oostelijke richting. Sterke
afdeelingen hebben den straatweg Lu-
blin-Lemberg (Lwow), nabij Rawa-
Ruska en Tomasow bereikt. Ten noor
den van Sandomierz is de Weichsel op
verscheidene plaatsen overschreden.
Het voorloopige resultaat van den vernieti
genden slag bij Radom is 60.000 krijgsgevange
nen, waaronder verscheidene generaals 143 ka
nonnen en 38 pantserwagens.
De omsingelende aanval tegen de Poolsche
divisies bij Koetno wordt voortgezet.
De ring om de Poolsche hoofdstad
werd gisteren ook in het Oosten geslo
ten. Ten Oosten van Modlin, over de
Narew trekkend, naderen de Duitsche
troepen de stad ook uit het Noord-Wes
ten.
De Duitsche troepen, die over den straatweg
WarschauSiedlce oprukken, hebben zich voor
een deel naar het Zuid-Westen en Westen ge
keerd.
De achttiende Poolsche divisie heeft gisteren
ten Noorden van Ostrwo Mazowieka de wapens
neergelegd. Zesduizend gevangenen, waaronder
de divisiestaf en dertig stukken geschut, werden
buit gemaakt.
De Duitsche troepen, die oprukken naar
Brest-Litowsk, naderen de stad snel. De Oost-
Pruisische troepen hebben gisteren de laatste
Poolsche grensvesting Ossowiec ingenomen.
Niettegenstaande het ongunstige weer zoo
eindigt het legerbericht heeft de luchtmacht
met succes geopereerd aan den oostrand van
Warschau en boven de Poolsche verbindings
wegen naar het achterland. Twee vijandelijke
met alle comfort, ook koelkast,
vanaf ƒ42.per maand, aan
de overzijde Delftlaan, bij sta
tion Bloemendaal. - Te bevr.:
S. Veldkamp, v. Dortstr. 90 Tel. 16373
(Adv. Ingez. Mea.j
Duitsche grens van 1914
Door duitsche troepen bezet
Duitsche wig naar de russische grens
Poolsche weerstandslinie
Duitsche aanvalsrichting
SPOORWEGEN i1h-
DE DUITSCHE OPERATIES IN POLEN.
De kaart geeft de Duitsche aanvalsrichtin
gen weer welke met zwarte pijltjes zijn aan
gebracht. De Duitsche operaties in Zuid-
Polen zouden ten doel hebben de Polen van
de Roemeensche- en Hongaarsche grens af
te snijden en zoodoende zelf een directe ver
binding tot aan de Russische grens tot stand
te brengen.
Hierdoor zouden zij een verbinding kunnen
vliegtuigen werden omlaag geschoten.
Het Poolsche legerbericht.'
Te half twaalf Woensdagavond werd het
dertiende legerbericht per radio bekend ge
maakt. Het luidt: „In de streek van Koetno
en Lowicz zetten wij den strijd voort en bren
gen wij bij onze aanvallen den vijand ern
stige verliezen toe. Dertig vijandelijke vlieg
tuigen zijn neergeschoten. Een aanval op de
lijn Modlin-Zegrze is afgeslagen. Het bom
bardement van Warschau duurt voort. Zuide
lijk van de lijn Kaloeszin-Siedlce trekken wij
voor de gepantserde afdeelingen van den
vijand onder hevige gevechten terug. Onze
troepen blijven den vijand, die bij Annopol
den Weichsel was overgetrokken, bestrijden
Bij Lwow is een aanval van een gemotoriseerde
colonne afgeslagen. Bij Gdynia en Kepa
Oksywska duurt de strijd voort.
Het commando van de verdediging te War
schau heeft per radio het volgende medege
deeld: „In den nacht van 12 op 13 September
hebben de Poolsche troepen den vijand uit de
onmiddellijke omgeving teruggeslagen. Woens
dagmiddag hebben Duitsche vliegtuigen de
noordelijke en noordwestelijke buitenwijken
van Warschau gebombardeerd.
Militaire objecten werden niet beschadigd,
doch te Zoliborz werd een blok arbeidershui
zen getroffen.
In den afgeloopen nacht heeft de Duitsche
artillerie Warschau met brandgranaten ge
bombardeerd, In het Pilsoedski-instituut voor
medisch onderzoek ontstond brand".
maken voor den invoer van Russische goede
ren, die anders ovre zee meet plaats vin
den.
Men overziet eveneens op de kaart, over
welke steden de Polen hun weerstandslinie
hebben berekend: ten westen van Warschau
wordt fel gestreden.
In het witte gedeelte zijn de voornaamste
spoorwegen geteekend waarover Polen nog be
schikt.
in territoriale wateren
De regeeringspersdienst meldt:
Woensdagmiddag is een Duitsch
militair watervliegtuig bij Ameland in
de Nederlandsche territoriale wateren
aangehouden door Nederlandsche
vliegtuigen, die in overeenstemming
met de regelen tot handhaving van
de onzijdigheid het Duitsche vliegtuig
hebben belet het Nederlandsche
rechtsgebied te verlaten.
Het vliegtuig is in beslag genomen
en de bemanning wordt geïnter
neerd.
Het Fransche legerbericht
Volgens de Duitschers is de
Fransche opmarsch gestuif
Het Fransche legerbericht van 14 Septem
ber des ochtends bericht, dat de zware artil
lerie van den vijand de hoogten ten zuiden
van Saarbrücken krachtig onder vuur houdt.
Het opperbevel van het Duitsche leger
deelt mede dat aan het westelijk front in het
tusschen Saarbrücken en Hornbach ver voor
den Westwall vooruitspringende Duitsche ge
bied sterker Fransche strijdkrachten dan tot
nu toe tegen de Duitsche voorposten opge
rukt zijn. Zij bleven evenwel liggen in de mij
nenvelden en het Duitsche afweervuur.
Duitschers blazen spoorweg
Trier—Metz op
Het persbureau Belga verneemt uit
Luxemburg, dat gisterochtend te elf
uur de Duitschers den spoorweg
TrierMetz tegenover het Luxem-
burgsche plaatsje Schengen, hebben
opgeblazen.
De brokstukken ijzer kwamen in
Schengen terecht, zonder evenwel
iemand te treffen.
United Press meldde hedenmorgen uit
Parijs:
Wind en stortregens belemmerden heden
morgen de operaties aan het Westelijk front.
Aan beide zijden was de artillerie echter
uiterst actief. De Franschen gaan voort met
het versterken van het bezette-terrein door
het gTaven van loopgraven en het aanleggen
van andere werken. Een groep Franschen is
daarbij door de Duitsche artillerie verrast. De
Franschen hebben daardoor eenige verliezen
geleden, aldus de berichten van Fransche
zijde gegeven, doch de Fransche vuurmonden
traden onmiddellijk op en brachten zelf de
Duitsche batterij geheel tot zwijgen, waarop
de Franschen hun werk aan de versterkingen
konden hervatten.
Onverflauwde
diplomatieke
activiteit
te Rome
BERLIJN, 14 September. - In
ingelichte nationaal-socialistischi
kringen wordt gezegd, dat Italië moge
lijk in den loop van de volgende week
een direct en formeel beroep op
Frankrijk zal deen en daarbij zijn
goede diensten zal aanbieden om de
vredesonderhandelingen te herope-
Dit aanbod, zoo verwacht men, is het di
recte resultaat van de intense Italiaansche
diplomatieke activiteit, die dit land gedurende
de laatste weken aan den dag gelegd heeft.
De Italiaansche ambassadeur te Berlijn,
Attolico, die bijna dagelijks met von Ribben-
trop en Goering heeft geconfereerd, is naar
Rome vertrokken om aan Mussolini en Ciano
verslag uit te brengen omtrent Berlijn's
houding met betrekking tot de Italiaansche
vredespogingen. Volgens doorgaans goed in
gelichte kringen heeft de Italiaansche ambas
sadeur niet alleen mondelinge rapporten naar
ook geschreven boodschappen van Berlijn
mee naar Rome genomen.
De Duitsche ambassadeur Von Mackensen
heeft te Rome sedert Zaterdag j.l. eveneens
dagelijks» met Mussolini en Ciano geconfe
reerd. Tenslotte is de Fransche ambassadeur
te Rome, Frangois Poncet, onlangs naar Parijs
vertrokken, naar men veronderstelt om de
Fransche regeering op de hoogte te brengen
omtrent de Italiaansche vredesplannen.
Goed ingelichte nationaal-soclalistLsche
kringen geven toe, dat, zelfs Indien Frankrijk
in dergelijke onderhandelingen toestemt, het
ongetwijfeld zeer moeilijk zou zijn om zelfs
te beginnen met het bereiken van een over
eenkomst, aangezien Frankrijk de laatste
dagen weinig neiging getoond heeft, noch voor
onderhandelingen, noch voor een regeling met
Duitschland.
Volgens berichten, die uit katholieke krin
gen alhier stammen, zou het Vaticaan zich
aan de zijde van de Italiaansche regeering
scharen in haar vredespogingen. Genoemde
kringen zeggen, dat er een mogelijkheid be
staat, dat de Paus een Franschen kardinaal
zou benoemen om als afgezant deze pogingen
te ondernemen.
Andere berichten, waarvan evenwel tot nu
toe geen bevestiging kon worden verkregen,
melden nog, dat de Paus. wellicht een bij
eenkomst zou voorstellen van vertegenwoor
digers van de oorlogvoerende landen in een
neutraal land bijv. ergens in Scandinavië.
(United Press).
KARDINAAL DOLCI OVERLEDEN.
ROME, 14 September (Stefani).
Kardinaal Angelo Maria Dolci is plotseling
overleden op 72-jarigen leeftijd.
De overledene is apostolisch nuntius ge
weest te Istanboel en Boekarest.
HF.DFN 12 PAGINA'S
BINNENLAND.
pag.
De bemanning van een Duitsch vliegtuig,
dat in onze territoriale wateren is aange
houden, is geïnterneerd. 1
Een Duitsch vliegtuig heeft een Neder
landsch watervliegtuig tot daling ge
dwongen. 1
Automobielen enz. mogen niet uitgevoerd
worden. 3
De Tweede Kamer neemt de noodwet in
zake het vervoer aan. 3
Halve guldens worden in omloop gebracht. 3
Emigranten worden niet meer toegelaten. 4
BUITENLAND.
Chamberlain heeft in het Lagerhuis rap
port uitgebracht over zijn besprekingen in
Frankrijk. 5
In het Lagerhuis is critiek uitgeoefend op
de werkwijze van het Britschc minis
terie van voorlichting. 5
Het Fransche oorlogskabinet is gevormd. 6
Het Amerikaansche congres komt op 21
Sept. a.s. bijeen. 6
ARTIKELEN, enz.
R. P.: De gevolgen. 1
Langs de Straat: De tent. 3
J. B. Schuil over „Uw wil geschiede" 4
II. D. Vertelling: De man met het boeiende
leven. 4
Jhr. dr. B. de Jong van Beek en Donk: Zwit
serland in oorlogstijd. 5
Brieven van een ambtenaar B. B. 6
Van een correspondent in Londen: Vreem
delingen in Engeland. 6
Jhr. dr. J. C. Mollerus: Onze sigarenindus-
trie had het moeilijk. 7
Voor de Vrouw. 10
De Burgerlijke Stand van Haarlem is opge
nomen 00 9
