UJie?
(Kunst
BOSCH
In een oeroud cultuurgebied.
Jladia
FLITSEN
FIETSLICHT
AGENDA.
WOENSDAG 25 SEPTEMBER 1940
HAARLEM'S DAGBEAD
3
De jongens van de „Pollux" werken zelf aan de voltooiing van hun nieuwe
opleidingsschip, dat te Amsterdam in wording is. De mast van de oude „Pollux",
die de nieuwe schuit zal sieren, wordt onder handen genomen.
(Foto Pax Holland.)
Reis door de Oostmark.
HALLSTATT. September. Het A.N.P. schrijft:
Het is altijd aan te bevelen in een reis een zekere
climax te brengen en dat is den organisatoren van
I onzen tocht door het mooiste deel van de Oostmark,
het Salzkammergut, wonderwel gelukt.
Eerst immers bezochten wij Linz, de groeiende
en bloeiende stad met de groote industrieën in de
I buurt, gelegen te midden van een lieflijke natuur.
Daarna ging het naar Gmunden en Ischl, de ber
gen worden hooger, de natuur woester, overwel
digender, de panorama's imposanter, de dorpjes
j schilderachtiger.
Maar het mooiste wat wij zagen was Hallstatt,
;„de parel van het Salzkammergut", zooals het in
een brochure van de plaatselijke V.V.V. terecht
wordt uitgedrukt.
Het oeroude plaatsje ligt daar te droomen tus
schen water en woud, tusschen rots en meer, bij
de zoutmijnen, het „witte goud" van Hallstatt.
I Hallstatt is wereldberoemd geworden, niet al
leen omdat het zoo'n schilderachtig plaatsje is,
maar vooral door de opgravingen, die getuigen van
een cultuur van vele duizenden jaren van dit stad-
l je aan de Hallstattersee.
We wandelen tusschen de oude schilderachtige
huizen, die reeds zoovele geslachten bergarbeiders
huisvesten. Prachtig zijn die huisjes, met him fris-
sche kleuren en hun vensters, versierd met bloe-
I men en planten. De weg stijgt sterk en voert ons
naar het kerkhof, een bergkerkhof, waar zoowel
de katholieke als de protestante bewoners van het
dorp een laatste rustplaats vinden. Van dit prach-
i tige punt af genieten wij een onbeschrijfelijk mooi
uitzicht over het vreedzame dorp, het droomende,
rimpellooze meer en op het zware bergmassief van
Sarstein, Sechserkogel, Grubberg, Krippenstein en
Hirschau-Alm. We vertoeven een wijl op het kleine
kerkhof, waar de graven zonder uitzondering be
dekt zijn met kleurige bloemen.
Het valt op, dat er moeilijk een meer tevreden
en vriendelijker volk kan worden gevonden dan
in het oeroude Hallstatt. Alles getuigt er van blijde
levenslust, van zin voor schoonheid.
Ieder huisje, hoe klein ook, is welverzorgd, is
frisch geschilderd in teere pasteltinten, is gesierd
met bloemen. Bijzonder schilderachtig is het
marktplein met zijn prachtige geveltjes en als cen
traal punt de oude put.
Een bezoek aan de Pfarrkirche is de moeite
waard, er is een prachtig gothisch altaar te bewon
deren, met fraaie schilderijen. Langs een overdek
ten gang verlaten we de kerk om via het markt
plein naar het museum te gaan, dat ondergebracht
is in een der oudste gebouwen van Hallstatt, de
vroegere gevangenis, een bouwsel uit het begin
van de zestierde eeuw en op zichzelf een bezoek
reeds overwaard. Maar het is ons in de eerste plaats
te doen om de verzameling zelf, gewijd aan over-
bliifselen uit een periode van vierduizend jaar ge
leden. Reeds in het steenen tijdperk (40002000
j. v. Chr.) leefden en werkten in de omgeving van
Hallstatt menschen, aangetrokken door het kost
bare „witte goud", het zout, dat in de mijnen in
de buurt werd aangetroffen. Vondsten uit dien tijd
van oeroude geschiedenis bewonderen wij in het
museum. Zeer veel vondsten getuigen van het bron
zen tijdperk (20001100 v. Chr.) Op 't bronzentijd
perk volgde de z.g.n. Hallstatt-periode, een volk
van bergwerkers vestigde zich in het plaatsje, waar
wij duizenden jaren later een dag vertoefden,
Uit dien tijd zijn draagkorven, waarin het zout
werd vervoerd, aanwezig. Ook het kerkhof uit deze
periode is gevonden met honderden skeletten, waar
door nauwkeurig het uiterlijk van dit volk uit het
grijs verleden kon worden gereconstrueerd. Deze
vondsten, zoowel van de skeletten als van de ge
bruiksvoorwerpen en sieraden, maakten in één slag
Hallstatt wereldberoemd. Ook uit de latere periode,
de la-tene tijd, zijn in 1938 graven ontdekt.
Wij hebben helaas maar weinig tijd om
het museum, dat zooveel schatten uit het grijs ver
leden binnen zijn historische muren herbergt, te
bezichtigen.
Zoo zien we, dat de geboortestreek van den
Führer van het Groot Duitsche rijk een der oudste
cultuurlanden van Europa is. Duizenden jaren ge
leden woonden in dit rijk gezegende land reeds
menschen met een eigen kunst, een geheel eigen
cultuur, nauw verbonden aan het land en aan hun
werk. Deze gebondenheid in kunstvorm aan den
bodem demonstreert zich in het oude Hallstatt en in
het museum wel zeer duidelijk. Maar ook op het>
gebied van die nieuwere kunstuitingen valt er in
het Salzkammergut veel te bewonderen: prach
tige staaltjes Gothiek vinden wij in vele kerkge
bouwen. De altaren in de kerken te St. Wolfgang
en Hallstatt zijn wereldberoemd. In Steyr staat het
bekende „Bummerlhaus", de kerken van Königs-
wiesen, Eferding, het Mariabeeld in Frauenstein,
het altaar in Gampern en de ruïnes in het „Muhl-
viertel" zijn even zooveele staaltje van Gothische
kunst.
De Renaissance is niet al te goed vertegenwoor
digd. Eenige kasteelen, zooals Weinberg en Hart-
heim, een paar torens en oude verdedigingswerken
te Steyr en Enns en verschillende stiften zijn in
dien stijl opgetrokken.
Barok is de echt Oostmarksche bouwstijl, een
schitterend voorbeeld is St. Florian bij Linz, waar
Anton Bruckner werkte en begraven werd. Als een
prachtig staal van rococo geldt de stiftskerk van
Withering bij Linz.
Zoo zien wij, dat in het Salzkammergut onein
dig veel te genieten is. Het is een land met een in
drukwekkend natuurschoon, hoogstaande kunst
uitingen, een vriendelijke en gelukkige bevolking,
en een roemrijke geschiedenis, een land, waar wij
graag nog vele weken vertoefd zouden hebben. Het
is een land, waar het zeer moderne, b.v. op poli
tiek gebied, op gelukkige wijze gepaard is aan het
oude en onvergankelijk schoone. Naast enorme in
dustrieën, die den laatsten tijd verrezen zijn, is
aard en wezen van de bevolking van het platte
land, van de kleine stadjes en de bergdorpjes, vol
komen onaangetast gebleven. Op de prachtige we
gen die overal verbreed en verbeterd zijn, snor
ren de zware moderne vrachtauto's van stad naar
stad, maar daarnaast zien wij in de bergdorpjes de
ossenkarren kalm en rustig langs de steile berg
wegen rijden.
In dit prachtige land hebben zesduizend Neder-
lardsche kinderen kracht en gezondheid opgedaan.
Zij hebben in hun vacantie begrip gekregen van
het leven en streven van het Duitsche buurvolk.
Rijk aan herinneringen en ervaringen zijn zij te
ruggekomen in Nederland.
Wij reisden met een groep van ruim 900 kinde
ren per extratrein terug. Het was een vroolijk
troepje, dat op ieder station, waar de trein in de
Oostmark stopte, afscheid nam van pleegouders en
vriendjes. Het afscheid kostte in veel gevallen
moeite, we zagen tranen in de oogen van vele
Oostmarksche pleegmoeders.
Wij namen dankbaar afscheid van dr. Wellner,
de Gauamtsleiter, die zooveel zorg voor ons had
op deze prachtige reis, waarop wij een indiruk kre
gen van land en volk van de Oostmark.
De diefstal van distributiebonnen.
Deel van den buit teruggezonden.
Het onderzoek in den diefstal van een groote
partij distributiebonnen uit het kantoor aan den
Laanweg te Amsterdam, met den daarbij gevolg
den kettinghandel in deze bonnen is door de poliite
van het bureau Adelaarsweg, met de meeste zorg
en kracht voortgezet. Zoo men zich zal herinneren,
was de buit verkocht aan een melkknecht te
Landsmeer. Deze verkocht de bonnen wederom,
door tusschenkomst van een zekeren J., aan den
rijwielhandelaar K. Beiden zijn inmidddels reeds
gearresteerd, doch de politie had de bonnen nog
niet teruggevonden. Dinsdagmiddag is K. wederom
aan een scherp verhoor onderworpen en tenslotte
heeft hij bekend een deel' van den buit onder den
vloer van zijn herstelplaats te hebben verstopt.
Daar zijn gistermidddag een aantal kaarten aan
getroffen. Inmiddels is alles echter nog niet bij
eengebracht, zoodat het onderzoek wordt voortge.
zet.
Schadevergoeding voor door
militairen verloren goederen.
Verzoeken worden door de Nat. Ver. tot Steun
aan Miliciens behandeld.
Bij het departement van Defensie is een
aanzienlijk aantal verzoeken van militairen inge
komen, strekkende tot vergoeding van schade we
gens het in verband met de oorlogshandelingen
te loor gaan van particuliere eigendommen.
Aan adressanten zal worden medegedeeld, dal
indien zij niet in staat zijn deze schade geheel of
gedeeltelijk te dragen, zij zich kunnen wenden
•tot de Nationale Vereeniging tot steun aan mili
ciens, onder overlegging van een verklaring als
bedoeld in artikel 857 van het Wetboek van bur
gerlijke rechtsvordering (verklaring bevattende
zoo volledig mogelijke gegevens omtrent het ambi
beroep of bedrijf en het gezin van den verzoeker
en omtrent den stand van de inkomsten en net
vermogen van deze en zijn gezin).
verstopping, overmatig vet wit
doen verdwijnen en de schade
lijke gevolgen: aambeien, rheu-
matiek, zenuwachtigheid wil
voorkomen, die zuivere bloed
en ingewanden met
Dr. Schieffer's
Stofwisselingszout
Het resultaat is verrassend 1 Men
bespeurt terstond den grooten
dienst aan de gezondheid; men
gevoelt zich vrijer en beter.
Flacon f 1.06. Oubbele flacon f 1.75
bij apothekers en vakdrogisten.
(Adv. Ingez. Med.)
NIEUWE SERIE No. 110
Looples
1. Vader besluit om zijn
zoon de eerste looples te
geven.
2. Wordt geïnstrueerd in
de eerste les van even
wicht houden op voet
zolen.
3. Kijkt vriendelijk naar
vader als hij, zoodra hij
wordt losgelaten, neer
ploft.
4. Heeft er geen idee van,
wat eigenlijk de bedoeling
is, maar vindt het leuk
om telkens te worden op
getild.
5. Wijdt zich verrukt aan
dit spel, tot vader, wiens
armen moe worden, er
genoeg van krijgt.
6. Slaagt er met een ge
zicht vol huildreiging in,
vader ertoe te krijgen het
spel nog een tijdje voort
te zetten.
BESTUUR „FONDS VOOR OORLOGS
INVALIDEN".
In de Commissie van Beheer van „Fonds voor
Oorlogsinvaliden" hebben zitting genomen: mr. J.
N. J. E. Heerkens Thijssen, voorzitter der A.V.O.,
als voorzitter; de heeren dr. C. v. d. Berg, direc
teur-generaal der Volksgezondheid; ir. M. H.
Damme, hoofd-directeur van Werkspoor; mr. dr.
L. N. Deckers, oud-minister van defensie, voor
zitter van het Centraal Comité voor deni Gewonden
en Zieken Soldaat; dr. R. N. M. Eykel, oud-onder
voorzitter der Staatscommissie inzake Onvolwaar
dige Arbeidskrachten en luitenant-generaal N. A.
A. v. d. Roemer, inspecteur van den Geneeskun
digen Dienst der Landmacht. Secretaris-penning-
meester van het fonds is de heer W. F. Detiger, die
tevens secretaris-penningmeester is der A.V.O.
in Haarlem
en daarbuiten.
SCHILDERIJENVEILINGEN VOOR VEERTIG
JAAR.
Wie zich iets langer dan sedert gisteren voor
schilderijen en hun lotgevallen heeft ge
ïnteresseerd, een in zeker opzicht weinig be
nijdbaar voorrecht zal, met half humoris
tische, half wijsgeerige herinneringen belast, de
groote tentoonstelling van kunstwerken uit de
romantische school, thans in Amsterdam's ge
meentemuseum gaande, doorgewandeld zijn.
In een eerste beschouwing daaraan gewijd,
werd hier reeds op gewezen dat veel van het
thans weer eens te voorschijn gehaalde en op
keurige wijze gerangschikte werk. een veertig
jaar geleden nog de volle belangstelling van
het groote publiek had en op de veilingen van
de toen toonaangevende firma's als Roos en
Voskuil gezochte en goed betaalde objecten op
leverde. Eenige namen van geliefde schilders
noemden wij reeds en op hun werken zullen we
nog wel terugkomen. Voor het oogenblik willen
wij ons alleen met de veilingen uit dien tijd be
zig houden, die in feite een illustratie vormden
van den kunstsmaak van hen, die toen. zoo om
streeks 1900. niet van modernismen als de
Haagsche school en nog minder van Toorop,
Pvikker en dergelijke „nieuwlichters" gediend
v/aren.
De kunstveilingen hadden in die dagen als
regel plaats in het gebouw „De Brakke Grond"
in de Nes, waar dan afwisselend de veilingfir
ma's Roos. Voskuil en ook Frederik Muller hun
bedrijf uitoefenden. Laatstgenoemde bezat toen
nog niet die vorstelijke inrichting in de Doelen
straat waar in latere jaren, vooral in den na-
oorlogstijd zulke beroemde Europeesche collec
ties, onder den hamer zouden doorgaan, waar-
De vonken spatten bij het lasschen van de buizen
voor de nieuwe kunstijsbaan in de Apollohal te
Amsterdam.
(Foto Pax Holland.)
door het een tijdlang scheen of Amsterdam
..het" centrum van den Europeeschen kunst
handel stond te worden. De firma was, onder
Frederik Muller en zijn compagnon Adama van
Scheltema (den vader van den- dichter) meer
antiquariaat dan veilingsinstituut geweest en
pas onder beider opvolger Anton Mensing tot
de bovengeschetste vermaarde activiteit uitge
groeid.
De oudste veilingfirma was C. F. Roos en Co.,
welker stamboom terugging tot in Napoleon's
dagen, toen Sybille Roos, adviseur en make
laar voor de kunstzaken van koning Lodewijk
en den raadpensionaris Gogel, evenals later
C. F., tot de bekendste kunstmakelaars der
hoofdstad behoorde. In 1900 waren er geen
Roos'en meer in de zaak; de firmanten waren
de heeren Holman en Dubourcq; de eerste „sloeg
af" en was daarbij beroemd door zijn gevatheid
bij interrupties en vaak scherpe repliekde
tweede administreerde en sprak zelden. De heer
Holman, vader van den voordrager en cabaret-
artist Piet Holman, woonde de laatste jaren
van zijn leven in het Kenaupark en wandelde,
de zeventig reeds lang gepasseerd, als een le
venslustige jonkman door Haarlem's straten.
Zijn zaken werden opgenomen in de thans be
staande firma Mak.
De veilingszaken der heeren Voskuil tenslotte
als firmanaam C ,L. C. Voskuil Co. voerend,
stonden in die dagen onder de hoofdleiding van
wie voor ons jongeren de „oude" heer Voskuil
was, omdat ook de zoon B, L„ thans al jaren
eveneens Haarlemmer, in den kunsthandel be
trokken was. De oude heer Voskuil was een rus
tig, deftig man, naar de gebruiken van den tijd
steeds door den hoogen hoed gedekt, in welk
gebruik de heer Holman, iets minder rustig, iets
minder deftig, hem ter zijde streefde.
De veilïngzaal in De Brakke Grond was een
ietwat holle, vierkante ruimte, in het midden
waarvan zich op de veilingsdagen, een weinig
boven den beganen grond, een aan vier zijden af
gesloten open houten loge bevond, waarin de
veilinghouder, de afslager en de verdere adju
danten, benevens de bevoorrechte cliënten en
handelaren plaats vonden. Het publiek zat op
stoeltjes voor die loge, hing zoo'n beetje tegen de
zijschotten ervan aan, of zwierf gemoedelijk er
omheen of langs de leeggehaalde wanden. De te
veilen schilderstukken werden dan één voor één
„ter tafel gebracht" en door het publiek critisch
bekeken, soms met een geveinsde belangstelling,
omdat ze al eenige dagen tevoren voor een ieder
te zien waren geweest. Hetzelfde zal men ook nu
nog wel op aucties kunnen waarnemen.
De heer Holman sloeg, als reeds gezegd, zelf
af; de heer Voskuil liet dat gemeenlijk door een
bevriend makelaar verrichten. Deze heer, even
keurig en welverzorgd van uiterlijk als zijn vei
lingmeester, droeg een pruikje dat aanzienlijk
jonger van kleur was dan zijn grijzend punt
baardje, en misschien daardoor voor weinigen een
geheim. Makelaar Huyer was een bekende fi
guur in de veilingwereld; hij wist de orde en de
benoodigde stilte gedurende de veiling zoowel
voor zich, onder 't publiek, als achter zich, bij de
élite in „de bak" te bewaren door nu en dan
knorrig vermanend om stilte te verzoeken. Een
der weinige keéren dat ik den chiquen kunsthan
delaar Van Gogh in het openbaar een geestig-
heidje heb hooren debiteeren, was toen Huyer
knorrig had omgekeken en om staking der ge
sprekken verzocht had, Van Gogh, met een pruil
mondje, maar heel duidelijk verstaanbaar, ant
woordde: „maar meneer Huyer, u hebt vandaag
de bokkenpruik op".
Op die zittingen, waar B. C. Koekkoek's nog zeer
hooge prijzen opbrachten, Schelfhout's en Wal-
dorp's eveneens gezocht waren en de rest naar
die verhouding getaxeerd werd al was de waar
deering al minder dan vroeger ging het over
het algemeen prettig en gemoedelijk toe. Men
hield geen pauze, maar zoo tegen lunchtijd kwa
men bedienden met enorme bladen belegde
broodjes en koppen koffie binnen en offreerden
i die zoowel den notabelen in den bak, als het pu
bliek in de stalles. Men kon desgewenscht blijven
doorbieden, zelfs met een fragment van een ca-
detje met cervelaatworst tusschen de kaken. Dat
was echt huiselijk en ik geloof dat men er pas
een eind aan gemaakt heeft toen er te veel be
zoekers kwamen, wier belangstelling voor de
veiling zich uitsluitend tusschen half één en één
uur manifesteerde en wier connecties met schil
derkunst, op z'n minst genomen, uiterst betrek
kelijk waren.
Later en nu nog pauzeert men tusschen de
ochtend- en middagzittingen, wat het gevaar
kan opleveren, dat het publiek voor een deel
„verloopt" en de animo, die een integreerend deel
van een veiling is, tweemaal op één dag moet
worden opgewekt en warm gehouden. Men heeft
daar nog geen hooikist voor uitgevonden.
In den hausse-tijd der groote aucties keerde
bij Muller het oude gebruik, gemoderniseerd,
terug en werd in de hall een complete koffietafel
aangericht, die van de straat af nu niet zoo ge
makkelijk te bereiken was als de cadetjes in de
Brakke Grond. Toch zat er in de laatste gele
genheid iets gemoedelijks, ja 2elfs iets filantro
pisch, want er waren bij die vrij geregelde
lunchklanten wel een paar waarvan de ingewij
den konden vermoeden dat het gebodene meer
dan wel aan ze besteed was. Ook de veilingen
daar verliepen uit den aard der zaak eenvoudiger,
dan de grootscheepsche van later, waar Het Bui
tenland voor over kwam en die op mondaine
gebeurtenissen gingen gelijken. Waarbij een
goed deel van de belangstelling uitging naar
den afslager, die in razend snel tempo en in alle
talen van het westelijk halfrond met enorme cij
fers werkte zonder zich daarbij te vergissen en
gomkauwend daarbij de zaal inkeek of hij de ge-
heele affaire verachtte, koopers en hun kapita
len erbij inbegrepen. Dat was een baas in zijn
vak, die zich in de Brakke Grond niet zou heb
ben thuisgevoeld. Iets van de sfeer van dat weinig
aanzienlijke gebouw in de toenmaals nog door
andere dingen dan de tabak beruchte Nes zal de
huidige bezoeker der expositie in het Stedelijk
meenen te ruikenmaar ik hoop
van harte voor hem dat hij den leeftijd ervoor
nog in een ver verschiet heeft liggen.
J. H. DE BOIS.
LET OP HET MERK ROTODYN
.Verkrijgbaar bij den Erkenden
Rijwielhandel.
(Adv. Ingez. Med.)
Hoe te handelen bij het vinden van
brandplaatjes.
's GRAVENHAGE, 24 September. Het A. N.
meldt: Officieel wordt medegedeeld:
Zooals reeds meermalen is bericht, werpen
Engelsche vliegers steeds weer brandplaatjes boven
Nederlandsch gebied uit. De bedoeling van deze
minderwaardige wijze van oorlogvoering is niet al
leen de* oogst en have en goed der bevolking te
vernietigen, maar ook menschen te verwonden.
Het is van buitengewoon belang, dat ieder weet,
hoe hij handelen moet bij het ontdekken van deze
plaatjes. Allereerst moet verhinderd worden, dat
de plaatjes brand veroorzaken. Ieder voor zich dient
dan ook op te letten, of bij het overvliegen van
Engelsche vliegers brandplaatjes uitgeworpen zijn.
Wanneer men ook maar kan vermoeden, dat
dit het geval is, moet er onmiddellijk naar wor
den gezocht. De plaatjes moeten dan verzameld
en op 'n plaats waar ze geen gevaar kunnen ver
oorzaken, worden vernietigd.
Hierbij dient men erop te letten, dat deze plaat
jes niet met de hand worden aangerakt. Ze moe
ten met een voorwerp, bijvoorbeeld met een houten
latje opgelicht en in een emmer met water gelegd
worden, aangezien bij aanraking anders verbran
ding van de huid en vergiftiging mogelijk is. In
ieder geval moet het vinden van brandplaatjes
aan de plaatselijke politie medegedeeld worden.
Deze verzameld ze en zorgt voor de vernietiging
Plaatjes, welke door de bevolking zelf verzameld
zijn. moeten, in het water ligggend, bij de politie
worden ingeleverd. Dus ook hierbij dient de grootste
voorzichtigheid en oplettendheid in acht te worden,
genomen.
DE WIJZIGING DER ZIEKTEWET.
's GRAVENHAGE, 24 September (A.N.P.) In
de toelichting op de dezer dagen verschenen ver
ordening inzake wijziging der ziektwet staat, dat
één der bepalingen ten doel heeft, een verplaat
sing van de risico's der bedrijfsraden naar de raden
van arbeid tegen te gaan.
In plaats van bedrijfsraden leze men echter:
bedrijfsvereenigingen.
ALLE-DAG-KERK.
Maandag 30 September a.s. zal een bijzondere
dienst worden gehouden in het Koor der Groote
Kerk te Haarlem (ingang Klokhuisplein).
In dezen dienst zullen voorgaan: Dr. E. Emmen,
Ned. Herv. predikant en Ds. J. M. Leendertz,
Doopsgezind predikant, terwijl mejuffr. Catharina
F. A. Hessels eenige liederen ten gehoore zal bren
gen.
PHILIPS EN ERRES
OOK IN HUURKOOP
Werk op het dek van de nieuwe „Pollux", het
opleidingsschip, dat bij Verschure te Amsterdam
zijn voltooiing nadert.
(Foto Pax Holland.)
HAGEMAN - Ged. Oude Gracht 52
(Adv. Ingez. Med.)
WOENSDAG 25 SEPTEMBER.
Rembrandt Theater „Zuster Angelica". 2.30, 5
en 7 uur.
Palace: „Het Spookschip", 2, 5 en 7 uur.
Luxor Theater: „De nacht der beslissing". 2.30,
6 tot 9.30 uur doorloopend.
Frans Hals Theater: „De blanke vrouw van den
MaHaradja", 2.30 en 7 uur.
DONDERDAG 26 SEPTEMBER.
Bioscoopvoorstellingen des middags en des avondl
