Haarlems Daablad
Saneering van ons geld
De Croote Vijf
De Commissaris
der Koningin.
eoc Jaargang No. 18126 x x 1 H 1 Donderdag IS Sept. 1945
IJmuiden: Kennemerlaan 154. *mm ™3 rs^ Jfc wt» Abonnementen: p.week 31 ct.
Telef. 5437. per kwartaal 4.
Tel.: Dir.-Hoofdred. 15054. Adm. Ip724 Dirccteur-Hoofclredacteur: Robert Pcercboom Tel: Redactie 10600. Expeditie 14825.
T*E Londen hebben de vijf ministers van
Buitenlandsche Zaken van de vijf
groote mogendheden hun eerste bijeen
komst gehouden ingevolge het besluit van
Potsdam. Het zijn Byrnes (Vereenigde
Stalen), Bcvin (Groot-Brittannië), Molo-
tow (Rusland). Bidault (Frankrijk) en
Wang (China). De agenda voor hun ver
gaderingen ziet er niet zoo eenvoudig uit.
Eerst zullen zij vredesverdragen voorbe
reiden en de volgorde van deze agenda
punten luidt: 1. Italië, 2. Roemenië, 3. Bul
garije. 4. Hongarije, 5. Finland. Daarna
zullen zij de belangrijkste geschillen om
trent grondgebied in Europa behandelen.
Dan komt nog de internationalisatie van
de belangrijkste waterwegen in Europa
aan de orde.
Bvrnes heeft verklaard, dat noch
Duitschland noch de atoombom op de
agenda staan. Dat moge zoo zijn, maar de
heeren zullen wel eens buiten de orde
gaan om over die twee onderwerpen te
praten. En dan zal de atoombom nog be
langrijker zijn dan Duitschland Het is te
wenschen dat zij de Groote Vijf, die zij
vertegenwoordigen, den raad zullen geven
spoed!de algemeene beschouwingen over
de c m te openen. Want het gevaarlijke
ding beheerscht de toekomst.
Amerika en Engeland hebben de bom
gefabriceerd. Zij beschikken over de ge
heimen en over de fabriek, die groot en
duur ss. Ik heb onlangs al geschreven, dat
dit monopolie niet lang kan duren. De
geheimen zullen uitlekken. Mocht dat niet
gauw genoeg gebeuren, dan zullen natuur
kundigen in andere landen de uitvinding
herhalen. Ook zal de fabriek nagebouwd
worden. Hoe duur dat ook mag wezen, net
zal gebeuren. Voor vernietigingsmiddelen
ls er altijd geld
De Groote Vijf zullen er dus op rekenen
dat binnen enkele jaren de atoombom niet
meer alleen in Engelsch-Amerikaansch
bezit is. Waarschijnlijk hebberf' ook de
Russische en Fransche- regeeringen al op-
dracbien aan hun eigen geleerden en in-
dustr: elen gegeven, met een blanco-cre-
diet incluis. De Chineezen zijn wellicht
niet zoo goed uitgerust voor dergelijke
ondernemingen.
Nu is het maar de vraag, welke mo
gendheid in de toekomst op verovering
van werelddeelen zal uitgaan en de ande
ren een. slag voor wezen. Die slag zal im
mers erger aankomen dan ooit tevoren
mogelijk was! Stel dat een aanvaller, zon
der de ouderwetsche waarschuwing van
een oorlogsverklaring, op een schoonen
dag onverwachts eenige onschuldig-uit-
ziencle verkeersvliegtuigen naar Londen
en een paar van de voornaamste Engel-
sche industrie-centra stuurt en met enkele
atoombommen die steden uitmoordt en
vernietigt. Dat is geen fantaisie, want
Hirosjima heeft bewezen wat er gebeurt
als maar één zoo'n bom ontploft.
Het is mogelijk dat Engeland dan nog
in denzelfden stijl zal kunnen antwoor
den. Maar de tegenstander, die het er
trouwens niet bij laten zal, moet door het
toebrengen van den eersten slag zulk een
voorsprong verkregen hebben, dat hij niet
meer te stuiten is. Inplaats van Engeland
kan men ieder ander land stellen, inplaats
van dezen tegenstander wien men wil,
mits h'.'j groot is en bezield met den eigen
waan. <i'e opgedreven nationalisme aan
kweek
Hieruit valt verder de conclusie te trek
ken., dat de landen die atoombommen be
zitten de overige tot alles kunnen dwin
gen. alleen maar door te dreigen. Dat
hoeft niet eens in zoo heel krassen vorm
te «t: 1- ci-ren.
Nu V er geen born vallen, zoolang de
Groote Vijf samenwerken volgens het
We: ei "handvest van San Francisco, dit
verdrag in al zijn bepalingen nakomen en
Japar. en Duitschland onder controle hou
den. Maar ge behoeft geen zwartkijker van
nature te zijn om in te zien, dat daar wel
eens verandering in kon komen. Het gaat
niet altijd goed met de naleving van ver
dragen. Een pessimist zou zeggen: het gaat
altijd niet goed.
Enfin. Wat dan? Als verscheidene groote
mogendheden atoombommen bezitten en
éé'n ervan bezeten raakt door de gedachte,
dat zij do zegeningen van haar bewind aan
de halve of de heele wereld moet opleggen,
alle verdragen en conferentietafels ten
spijtwat zal er dan gebeuren?
Het is deze vraag dje aanleiding geeft te
veronderstellen, dat de Groote Vijf spoe
dig algemeene beschouwingen over de
atoombom zullen moeten houden, met een
agenda waarop de Bom desnoods als eenig
punt voorkomt. Zij zullen die beschouwin
gen zelfs bezwaarlijk kunnen uitstellen tot
zij de kleinere internationale kwesties,
waarvan een aantal voorkomt op de agen
da van hun vijf ministers van Buiten
landsche Zaken, zullen hebben opgelost.
Want wie weet hoeveel brandbare stoffen
die oplossingen zullen opeenhoopen! Als
zij dezen weg bleven volgen en hel hoofd
punt onopgelost lieten, zou het kunnen
zijn, dat de wereld niet veel meer respijt
kreeg dan die enkele jaren, waarin de
atoombom nog niet nagemaakt zal zijn.
Uit dit alles moet afgeleid worden, dat
nieuwe verhoudingen tusschen de volken,
waarbij een veel grooterë samenwerking
dan die van bondgenootschappen en.trac-
taten bereikt wordt, noodzakelijker zijn
dan ooit tevoren. Men kan moeilijk aan
voeren dat men niet weet. welke vorm
van samenwerking dat zou moeten wezen.
Op dit gebied is evenveel gestudeerd als
op dat der techniek. Er is alleen veel min
der uitgevoerd. Maar de werkteekeningen
liggen gereed en de fabriek kost weinig
Op 26 September wordt alle papier ongeldig
VI7 OGXSDAG.VVON heeft de minister van financiën, prof. mr. I». Lief li nek. In
een radiorede de plannen der regeer! ng Inzake «Ie Keldsnnevrlne uiteengezet.
Hei is niet de bedoeling dep regeering bel door de burgerij ingeleverde geld te
onteigenen. Een deel ervan wordt voor belastingbetaling gereserveerd, een deel
zal bet karakter van een spaarsom ontvangen, waarop rente kan worden gekweekt
en de rest zal voorzoover liet niet terstond na de inlcveringsweek wordt rij-
gegeven aan bepaalde bestemmingen worden gebonden, «lie in liet kader van
het herstel toelaatbaar zijn. Zuiver geld zal veilig geld zijn. De kern van de be
schikking is:
A- Op YYoensdag 26 September verliest al liet zieh tlians in omloop bevindende
papiergeld van de bankbiljetten van f 800 tot «1e zilvcrbons van f l en
alle miintbiljejten die door de Geallieerde troejieii zijn meegebracht zijn
waarde.
B. Met ingang van dienzelfden 26sten September worden alle tegoeden bij
lzanken, spaarbanken en giro-instellingen geblokkeerd.
In de week van 19 t.m. 25 Sept. zal men bij «le «listributicdieiisfcn oud gold
tegen nieuw geld kunnen omruilen tot een bedrag van tien gulden per jiersooii.
om de normale huishoudelijk uitgaven te kunnen doen. Grooiere betalingen in de
on 20 Sopt. volgende iiileveriugsueek zullen tot na die week moeten worden uit
gesteld. Loonbetnling zal op Zatordng 29 Sept. niet kunnen geschieden, maar aan
de werkgevers wordt verzocht, voor/ooveel zulks verantwoord is. looiivooischOtten
te geven om b.v. groote gezinnen in staat te stellen per hoofd f 10oud geld
tegen nieuw geld in te wisselen.
Om te voorkomen, dat in de Inlcveringsweek het werk zal vnstloopcn doordat
iedereen komt inleveren, wordt ieder aangeraden zijn overtollig kasgeld bij een
bank of dergelijke instelling te storten. In «le inlcveringsweek zelf zal een parti-
t meer mogen inleveren dan driebonden! gulden.
cnlier i
Het vooruitzicht van de geldsaneering
heeft bij velen, wier medewerking voor
den wederopbouw van ons land onmisbaar
is, een min of meer afwachtende houding
teweeg gebracht, die het herstel van ons
land bepaald niet kan velen, zoo zeide de
minister. De geldovervloed heeft op de
arbeidslust niet bevorderend gewerkt, ter
wijl arbeid, en de noodige hulpmiddelen
daartoe, de eerste voorwaarden zijn voor
den wederopbouw. De zwarte handelaar
met een portefeuille vol bankpapier is nog
•steeds niet geheel van het tooneel ver
dwenen. Wat tot dusverre is geschied,
kan slechts als voorbereidend werk gel
den. De volledige geldvernieuwing kon
nog niet ter hand worden genomen omdat
het nieuwe papiergeld nog niet gereed
Van het eerste moment af, dat ik op het.
departement van financiën kwam. heb ik
er achter heen gezeten om de aflevering
van het door mijn voorganger dr. Huys-
mans, die de eer verdient den grondslag
te hebben gelegd, waarop ik kon voort
bouwen, om de aflevering dus van het
door dr. Huysmans ten deele in Engeland,
ten deele in Nederland bestelde papiergeld
zooveel mogelijk te versnellen. Ik ben er
herhaaldelijk voor naar Engeland gegaan
en ik ben er in geslaagd, dank zij de hulp
van de Bank of England, bij de Engelsche
drukkers van bankpapier voor onze be
stelling voorrang te verkrijgen. De pro
ductie in Nederland, waar no'- c-"
rijke order werd geplaatst, werd geremd
door de beperkte capaciteit, van de pap.
fabriek, die de voor de biljetten benoodig-
de speciale papiersoort moest leveren.
Gedurende de laatste weken kwamen de
geplaatste bestellingen los. Wij hadden de
moeilijke vraag te beantwoorden, of de
hoeveelheid, die wij aan het eind van deze
maand ter beschikking zullen hebben, vol
doende kon worden geacht om de inwis
seling van het resteerende geld te doen
plaats vinden. Ik meen thans dat de stap
vandaag over veertien dagen verantwoord
is; hedenavond is in verband daarmede de
beschikking geldzuivering 1945 in het
Staatsblad verschenen.
Geen verrassing
Uit het feit van deze aankondiging blijkt,
dat de regeering met de geldzuivering niet
als een verrassing, als een donderslag uit
helderen hemel wil komen. Dit biedt, van
het standpunt van de regeering uit ge
zien, het voordeel, dat de ingrijpende ope
ratie, die wij gaan toepassen, beter kan
worden voorbereid en toegelicht. Het
voordeel voor allen is, dat men tijdig
rekening kan houden met hetgeen er zal
worden verlangd en dat de maatregel aan
zienlijk vlotter zal kunnen verloopen dan
wanneer men zooals bij de inlevering
der hónderd gulden biljetten het geval
was zou worden verrast.
Het behoeft geen betoog, dat een zoo in
grijpende maatregel als de geldzuivering,
door vele andere voorzieningen naast de
ongeldig verklaring van het papiergeld,
moet worden aangevuld, wanneer men
een ontwrichting van het economisch leven,
wil vermijden.
Gedurende de inleveringsweek en waar
schijnlijk nog enkele dagen daarna, zal er
vrijwel geen contant geld in omloop zijn.
De ervaring in het buitenland heeft ge
leerd, dat gelijktijdige circulatie van oud
en nieuw geld in hooge mate ongewensebt
'5. omdat de zwarte handel dan zeker pro
beert zijn oude, besmette geld tegen nieuw,
gezuiverd geld om te ruilen. Het zou het
beste zijn, als geen nieuw geld in omloop
kwam voordat al het oude geld uit de
markt is, dat is dus aan het einde van de
inleveringsweek. Wanneer dit beginsel in
.volle gestrengheid werd doorgevoerd, zou
geld. Zou, als het besef groeit in welken
toestand de wereld door de uitvinding van
de atoombom gebracht is, de kans niet
komen op dat groote nieuwe internationale
beleid, waarop sommigen tijdens den oor
log gehoopt hebben en dat toen het
scherm eindelijk opging helaas bleek te
ontbreken? R. P.
gedurende meer dan een week het beta
lingsverkeer geheel stil staan. Om dit te
voorkomen, zal ieder gezinshoofd in staat
worden gesteld vooraf, dat wil zeggen vóór
26 September a.s., een klein bedrag aan
oud geld tegen nieuw geld in te wisselen.
Voor hen die niet leven in gezinsverband
wordt een gelijke mogelijkheid geschapen.
Al het noodige zal worden gedaan om
ervoor te zorgen, dat zoo spoedig mogelijk
na het eind van de inleveringsweek op
4, 5 of 6 October dus een dubbele loon-
betaling zal kunnen geschieden. Ook de
maandsalarissen over September zullen
pas in de tweede helft van de eerste week
van October kunnen worden voldaan,
evenals de uitbetaling van wachtgelden,
pensioenen en lijfrenten e.d.. alles natuur
lijk in nieuw geld.
Dr. J. E. baron de Vos van
Steenwijk benoemd.
Met gelijktijdig eervol ontslag als bur
gemeester van Haarlem is tot Commis
saris van de Koningin in Noordholland
benoemd dr. J. E. baron de Vos van
Steenwijk, die sinds de bevrijding van ons
land reeds als waarnemer van dit hooge
ambt is opgetreden.
Deze definitieve benoeming werd alge
meen verwacht. Haarlem heeft hem als
een geboren regent, in den goeden zin des
woords en als een man van groote be
kwaamheid en scherp inzicht leeren ken
nen en voor den oorlog, toen hij burge
meester was, was het al duidelijk dat hij
tot hooger functie zou worden geroepen.
Toen verwachtte men deze benoeming al
omdat de toenmalige Commissaris, Dr. A.
baron Roëll, op hoogen leeftijd was en
waarschijnlijk spoedig zou aftreden.
Het woord is aan....
Het is veel moeilijker een
voudig dan ingewikkeld te
schrijven.
Wanneer iedereen in de inleveringsweek
zijn volledigen kasvoorraad ter inlevering
zou aanbieden, zou het in hooge mate
twijfelachtig zijn of de kantoren, die
daartoe zijn bestemd, snel genoeg den
stroom zouden kunnen verwerken het
in te leveren geld immers bestaat uit ver
scheidene honderden millioenen biljetten.
Het departement van financiën heeft u
reeds herhaaldelijk aangeraden uw over
tollige kasgeld niet in huis te houden,
maar dit naar een bank. commissionair of
spaarbank te brengen, dan wel dit te stor
ten bij een giro-instelling.
Deze handelwijze moet thans zooveel
mogelijk worden toegepast om te voor
komen. dat men gedurende de inleverings
week het werk niet aan zal kunnen. Er is
daarom bepaald en dit wordt mei bij
zonderen nadruk medegedeeld dat par
ticulieren gedurende de inleveringsweek
niet meer mogen inleveren dan driehon
derd gulden per grein. Voor alleenstaan
den geldt hetzelfde maximum.
Een ieder moet er dus voor zorgen, dat
hij, voordat de inlevering begint, zoo krap
mogelijk bij kas is. Van nu af is net van
het allergrootste belang, dat men zich
volledig overtuigt van de hoeveelheid
geld, die men en zijn huisgenooten ln
contanten hebben en dat men het over
bodige bedrag tijdig dus vóór 26 Sept.
a.s. stort bij de aangewezen instellin
gen. Men kan eveneens gebruik maken
van de mogelijkheid om zijn geld te be
stemmen voor een vrijwillige zekerheids
stelling wegens reeds vervallen of nog te
heffen belastingen, wat het voordeel heeft,
dat men dan een rente kweekt. Als de
officieele inlevering begint, wordt nog
slechts een bedrag van ten hoogste drie
honderd gulden per gezin of alleenstaande
aangenomen. Voor de bedrijven geldt deze
beperking niet.
(Vervolg op pag. 2.)
De oorlog brak uit, de heer Roëll ovi
leed kort daarop (in December 1940) en
reeds in begin 1941 werd de burgemeester
de Vos van Steenwijk door de Duitschers
ontslagen. Na ruim vier jaar ambteloos
heid werd hij bij de bevrijding tot waar
nemend Commissaris der Koningin be
noemd. In een proclamatie aan de Haar-
lemsche burgerij deelde hij dit mede en
vroeg het vertrouwen, dat hij genoten had.
eveneens te schenken aan wethouder M.
A. Reinalda, die tot waarnemend burge
meester werd benoemd. Nu neemt hij
voorgoed afscheid van het burgemeester
schap. De Haarlemmers hebben de beste
herinneringen aan zijn arbeid en optreden
in deze functie. In die herinneringen
neemt ook mevrouw de Vos van Steenwijk
een belangrijke plaats in. De taak van
burgemeestersvrouw, die niet op ambte
lijke benoeming rust, is daarom niet min
der wezenlijk en eischt een echte toewij
ding en belangstelling, zooals zij die heeft
getoond.
Aan den levensloop van den nieuwbe-
noemden Commissaris van de Koningin,
wiens benoeming op 15 September ingaat,
wordt hier in het kort herinnerd. Jacob
Evert baron de Vos van Steenwijk werd
op 30 April 1889 te Zwolle geboren, be
zocht daar de lagere school en het gym
nasium en ging in 1907 te Leiden astrono
mie studeeren. Van 1913 tot 1918 was hij
observator aan de Leidsche Sterrenwacht.
In 1916, als reserve-officier in dienst,
kreeg hij studieverlof en promoveerde te
Leiden in 1918.
Na den oorlog wilde hij zich niet tot uit
sluitend wetenschappelijken arbeid bepa
len en werd leeraar aan het Haagsch Ly
ceum, waaraan hij van 1919 tot 1925 werk
te. In Den Haag was hij voorzitter der
Alliance Frangaise. In 1925 vertrok hij
naar Parijs om deel te "nemen aan den
arbeid van het Internationaal Comité voor
intellectueele samenwerking, ingesteld
door den Volkenbond. Hij werd daar
secretaris van en chef van de afdeeling
wetenschappen en werkte samen met ge
leerden van internationale vermaardheid.
Hij maakte ook een reis naar ïndië en gaf
eenige malen college aan de Sorbonne. In
1931 legde hij zijn taak te Parijs neer, om
dat politieke invloeden zich op de Coope
ration Intellectuelle deden gelden en ver
trok naar Holland, waar hij secretaris
werd van het Nationaal Crisis Comité. Op
1 Februari 1933 werd hij burgemeester van
Zwolle als opvolger van zijn schoonvader,
mr. dr. I. A. van Royen. Deze post be
kleedde hij gedurende 4^2 jaar. waarna
hij op 15 November 1937 tot burgemeester
van Haarlem werd benoemd, welk ambt
hij 3V2 jaar lang zou vervullen.
Het burgemeesterschap van Haarlem
lag hem, zooals wij weten, zeer na aan
het hart. Het kan ons slechts spijten dat
wij er hem niet in terug zullen zien. Het
verheugt ons dat de burgemeester Haar
lemmer blijft in een functie, waarin hij
toch met zijn oude gemeente in nauw con
tact zal blijven. Hem en zijn vrouw komt,
met onzen gelukwensch bij deze eervolle
benoeming, hartelijke dank toe voor het
geen zij voor Haarlem gedaan hebben.
Verlaging rentetarief
Vanwege het voornemen het rentetype
van langioopende leeningen van 3'j op 3
firocent "te brengen heeft de minister van
inanciën een overeenkomstige verlaging
vastgesteld voor het rentetarief, waartegen
de agent van het ministerie van financiën
schatkistpromessen afgeeft, waardoor het
tarief met 2/8 tot 3/8 pet. wordt verlaagd.
Dit komt neer op een vermindering met
ongeveer cén zevende.