Litteraire kantteekeningen
Mogelijkheden in de ruimte
De radio geeft:
Radio Moors
Wereldnieuws J
Truman waarschuwt voor
economische depressie
Zaterdag 25 Januari 1947
JOOST VAN DEN BERCKHOUDT:
De Madonna van Brugge. Uitgeverij
Contact, A'dam.
Joost van den Berckhoudt lijkt mij een nog
jong auteur en voor hem hoop ik, dat zijn
„Madonna van Brugge" een debuut is: in dat
geval kunnen we van hem stellig werk ver
wachten dat hij. zekere zwakheden van stijl en
zegging te boven gekomen zijnde, een smet-
teloozer bijdrage zal leveren tot onze littera
tuur dan deze vermoedelijke eersteling.
Het talent van v. d. Berckhoudt kan uit deze
legendarische vertelling nog slechts vagelijk
bepaald worden: proza van een ander, reeëler
gehalte, een gegeven dus dat dichter bij de
werkelijkheid staat, zal eerst kunnen uitwij
zen of de gevaren die deze schrijftrant met
zich brengt eigen zijn aan den stijl van dezen
auteur, dan wel dat hij opzettelijk deze schoo-
ne en zinvolle legende van een Brugge'schen
Kerstnacht vertelde met een zekere patheti
sche rhetorica.
Het is de geschiedenis van eer. Madonna,
die in den Heiligen Nacht haar stille nis ver
laat om onder de menschen te gaan. In kin
derlijke devotie spreekt de schrijver de kleine
Madonna in deze gewijde sfeer met ,,Gij"
aan terecht. Maar dat dwingt hem onver
mijdelijk tot taalconstructies die. terwille van
het eerbetoon aan de Heilige Vrouwe, in be
denkelijke mate van spreek- tot preektoon
zouden kunnen worden, als de hooggestemd
heid van het gegeven en de stofverwerking
ons daarmee niet ten volle zou verzoenen
Te zwaar mag deze bedenking tegen Berck-
houdt's Kerstlegende dan ook niet wegen,
want werkelijk: deze auteur schrijft oprecht,
2ijn gevoelens zijn zuiver en voor den oor-
spronkelijken bouw van zijn vertelling kan
ik niets dan lof hebben.
Van den Berckhoudt laat zijn kleine Ma
donna. in wier hart het verlangen wakker
werd, niet langer te zijn die ze was: een ver
steende Vrouwe ;n een kille nis. tot mensch
worden onder de menschen en haar gaan tot
de zoovelen die haar wel aanriepen, zóó veel
vuldig. maar haar bij haar verschijnen niet of
nauwelijks herkenden In een kroeg wordt ze
gehouden voor een deerne en bedelares, in
het huis der vromen voor een al te vrijposti
ge indringster, door een zieke voor een
koortsspook dat de nadering van den dood
aankondigt, voor den veldheer voor een be
driegster, voor den wijze voor een mogelijk
geluk.
En zoo gaat ze verder, de kleine Madonna,
barrevoets door den sneeuwnacht, en leert ze
de klachten van de verlatene verstaan, het
verlangen der geliefden, het nuttjgheids-
scepticisme van den diplomaat, de schamper
heid van den verbitterde ze ziet in het
menschelijk hart met al zijn kommer en ver
langens, voor het eerst zóó diep De dichter
houdt haar voor de tot gestalte geworden
Vrouwe van zijn schoonsten droom; voor de
kinderen eerst is ze Hemelsvrouwe en niets
dan dat. aanvaard en aangeboord, alsof in
dezen Kerstnacht haar komst even natuurlijk
was als de opgaande zon van een nieuwen
Een héél enkele slechts herkent haat- ten-
volle bij haar heengaan aan haar bloote voe
ten met een: „Christus Maria het is wer
kelijk de Madonna van Brugge"een uit
verkorene onder de vrouwen is het gegeven
in Haar verschijnen te gelooven, het op
rechtst wel de armste onder hen, een dienst
maagd, die haar bij het heengaan appelen en
een koek In de hand drukte. Zoozeer had zij
temidden van de mensehenwere'.d gedwaald,
dat ze niet dan met moeite door den sneeuw
nacht den weg terug naar haar nis wist te
vinden, die men leeg gevonden had en waar
voor men geknield in devotie, wachtte qp
haar wederkomst. En toch tóch: toen de
kleine Madonna haar plaats weer had inge-
ZATERDAG
HILVERSUM I, 301.5 M.
19.00 Nieuws. 19.15 Buffalo Bill. 19.45 Wederop
bouw. 20,00 Nieuws. 20.05 Weeroverzicht, 20.08 De
gewone man. 20.15 Wie weet. hoe deze plaat heet.
20.30 Lichtbaken 21.00 Negen helt de klok. 22.15
Muzikale Tombola. 22.45 Avondgebed. 23.00
Nieuws. 23.15 Katholiek nieuws. 23.20 Gram.muz.
23 30 Klaas van Beeck.
HILVERSUM II. 413.SM. en 218 M.
19.00 Hélène Ludolph. 19.30 Rijpere jeugd. 19.45
Bij bel vertel ling- 20.00 Nieuws. 20.05 Dingen van
den dag. 20.15 En nu Oké. 2'.30 Socialistisch
commentaar. 2V45 Ramblers. 22.15 De operatie.
22.30 Metropole orkest. 23.00 Nieuws. 23.15 Hobby
hoek. 22,30 Nachtvoorstetling.
ZONDAG
HILVERSUM I, 301.5 M.
8.00 Nieuws. 8.15 Van man tot man. 8.30 Pro-
testantsche morgenwijding. 9.30 Nieuws. 9.45
Hoogmis. 11.30 Pianotrio van Fauré. 12 00 Angelus
en Diaten. 12.15 Boekbespreking 12.30 Lunch
concert. 13.30 Apologie. 13.45 Pianosonatine van
Reger. 14.00 Lltanei van Mozart. 14.40 Reportage
uit den Poesjenellenkelder te Maastricht. 14.50
Strijkkwartet van Lekeu. 15.30 Lichte muziek.
16 00 Causerie. 16.15 Ziekenlof. 17.00 Ned. Her
vormde kerkdienst. 18.30 Progr. voor de Strijd
krachten. 19-15 Kent Gij uw Bijbel? 19.30 Nieuws
en Sport. 20.00 Actualiteiten en Gewone man.
20.15 Metropole-orkest. 21.15 Luisterspel. 21.45
Zang en orgel. 22.00 Nieuws en avondgebed. 23.35
Jongenszang. 22.45 Lichte muziek. 23.30 Dans-
HILVERSUM II, 415.5 M. en 218 M.
8.00 Nieuws en Platen. 8.30 Voor den tuin. 8.45
Zondagmorgen-melodieën. 9.15 Causerie over
radio-amateurisme. 9.30 Platen op verzoek. 10.00
Causerie Geestelijk leven. 10.15 Kinderkoor. 10.40
Poëzie. 11.00 Serenata nottuma. Mozart. 11.15
Kleinkunstprogramma. 1200 Causerie over
Dultschland. 12.30 Zondagclub. 12.40 Mannenkoor.
13.00 Nieuws. 13.15 Tango- en rumba-orkest. 13.50
Spoorwegen spreken. 14,05 Boekenhaifuut»4.30
Omroeporkest m.m.v. Jo. Juda, vlooi. 15.45
Filmpraatje. 16.00 Dansorkest. 16.30 Voor de
vrouw. 16.40 Sport. 17.00 G.G.-Cabaret. 17.30
Oome Keesje. 18.00 Nieuws en Sport. 18.30 Lezing
Vrijzinnig Christendom nu", 19.00 Protestant-
ache Studiedienst. 20.00 Nieuws en actualiteiten.
20.15 Lichte koormuziek. 21.00 Hersengymnastiek.
21.55 Luisterspel naar Dickens. 22.30 Pierre Ber-
nac, tenor en Francis Poulenc. plano. 23.00
Nieuws. 23.15 Zuid-Amerikaansche muziek.
Van ouds bekend. Tel. 14000
Officieel Philips-reparateur
Kruisstraat 38 - Haarlem
(Adv.)
Het Amerikaansche en het Britsche depar
tement van bultenlandsche zaken zijn overeen
gekomen om de publicatie van offtcleele stuk
ken van het Duiische ministerie van bultenland
sche zaken en dergelijke documenten, die bi) de
Amerikaansche en Britsche ministeries berusten,
aan vooraanstaande historici over te laten De
geleerden zullen vrijen toegang hebben tot de
Duïtsche archieven en zullen alle documenten
voor publicatie mogen uitzoeken, dte naar hun
meenmg noodzakelijk zijn om een goed begrip
te krijgen van de Dultsche bultenlandsche poli
tiek voor en tijdens den tweeden wereldoorlog.
De Londensche bladen vermelden met groote
koppen de dapperheid en tegenwoordigheid van
geest van een Vrouwelijke postbeambte te
Londen. In de wijk Holloway van Londen stapte
een ongeveer 35-Jarlge heer het kleine post
kantoor binnen. HIJ trok een revolver en richtte
deze op het meis.ie. dat zich achter hel loket
bevond. Met de hand aan den trekker kwam hij
een of twee stappen r.ader. maar onversaagd
drukte het meisje op de brandalarmschel en dook
tegelijk weg onder de toonbank, terwijl de man
den trekker overhaalde Het schot ging over haar
heen en de dader rende de straat op. Hoewel
de gemotoriseerde politie onmiddellijk door de
radio werd gewaarschuwd, heeft ze tot nog toe
geen spoor van den man kunnen ontdekken.
nomen alsof ze die nimmer had verlaten, gold
't vernaai van haar ommegang voor een ver-
zirtsel en een ieder. d:e zc bezocht had voor
een bedrieger of een „lijder aan een vreemde
ziekte". Alleen één wijze keek peinzend naar
haar op en getuigde simpel: „ik wil den vorm
kiezen die hier gebruikelijk is en voor U
knielenDoch roerloos bleef om Uwe lip
pen. kleine Madonna van Brugge, de glim
lach van hen die tè veel weten". N
Misschien mist ze. deze vertelling, den een
voud van de Middeleeuwsche Marialegenden
zou iemand uit onzen tijd ook nog
zoo onbevangen kunnen zijn? maar
toch is ze schoon en indrukwekkend.
Moge van den Berckhoudt met een vol
gend boek bewijzen, dat hij ook de
letterkundige schoonheid in minder verheven
bewoording, in soberheid weet te beelden.
JAN SPIERDIJK- Dierbaar Land
schap. Uitgeverij Contact, A'dam.
Het blijft een hachelijke onderneming een
zoo gangbaar thema als een „driehoeksver
houding" opnieuw tot onderwerp te kiezen
van een prozawerk, zeker als dit het midden
houdt tusschen een Novelle en een Roman,
een litteraire tusschenvorm. die tóch al aller
hande compositiebezwaren met zich brengt.
Spierdijk geen onbekende voor hen, die
de letterkundige periodieken regelmatig le
zen wiens werk ik in menig opzicht op
recht wist te waardeeren. heeft niet een zoo
oorspronkelijke conceptie gehad, dat hij zijn
werk boven het gangbare niveau wist te hou
den. De onpersoonlijkheid van zijn stijl
een negatieve eigenschap, dte velen jongeren
eigen blijkt te zijn is daaraan mede schul
dig. Tevergeefs' heb ik geluisterd naar een
eigen geluid, want nog altijd hecht ik waarde
aan de bekende woord9iehng op het „Le
style c'est l'homme": „le style c'est l'oeuvre".
Maar wat ik bewonderen moet in dit boek
is een opvallend psychologisch onderschei
dingsvermogen: deze perscnen léven, hun
zielsconflicten zijn ten voile aannemelijk ge
maakt. hun handelen bliift in overeenstem
ming met hun persoonlijkheid. En zoo doet
„Het Dierbaar Landschap' de zoo sympa
thieke Proloog-reeks, waartoe ook het boven
besproken boek van Van den Berckhoudt be
hoort, geen oneer aan; men leest het geboeid
ten einde. C J. E DINAUX.
Te dure trouwpartijen
Eén coupétje en twee volgrijtuigen moester)
in 1945 bij den Haarlemschen stalhouder H'.
J. F. tezamen f 112.— kosten, hetgeen f 24
te duur was. De prijsbeheerschlng greep in
en de stalhouder moest een bezoek bii den
Tuchtrechter aflegger, die hem tot f 10.000.—
boete veroordeelde. Toen voor den Ëconomi-
schen rechter alle omstandigheden, zooals
het dure voer voor de paarden, nog eens ter
sprake waren gekomen, meende de Officier,
dat de overtreding met f 6000.boete vol
doende bestraft was.
De verdediger, mr. T. A. M A. van Löben
Seis deed het zijne en de rechter maakte er
f 1000.van, met vernietiging van het von
nis van den Tuchtrechter.
Kostbare taartjes.
De banketbakker W. F. de D. uit Haarlem,
die zijn zoete producten tegen te hoogen prijs
aan den man bracht hij verdiende volgens
de rechterlijke gegevens f 2795.in 106 da
gen en werd hiervoor door den Tuchtrechter
tot f 3000— veroordeeld, maar de verdedi
ger wist aan te toonen. dat de overwinst on
mogelijk zoo hoog heeft kunnen zijn als be
weerd werd. Hoewel het requisitoir tot be
vestiging van het tuchtrechterlijke vonnis
concludeerde, werd de boete in het vonnis
tot f 1500 teruggebracht. Bewiisexemplaren
van de gebakjes werden de pers aangeboden,
met het verzoek er niets over te publiceeren,
zoodat het thans toch in de krant staat.
Hachelijk avontuur van
Nederlander in België
Toen de Nederlander De Jongh zich Woens
dagavond per auto naar Brussel begaf, werd
hij onderweg aangehouden door twee mannen,
die hem verzochten een eindje te mogen
meerijden. De heer De Jongh had hiertegen
geen bezwaar. Een der mantien ging naast
hem zitten terwijl de ander achter hem plaats
nam. Nabij de gemeente Wolverten beval een
der mannen den heer De Jongh te stoppen,
terwijl de ander hem met eeru revolver be
dreigde, De heer De Jongh liet zich evenwel
niet van zijn stuk brengen en inplaats van te
stoppen drukte hij het gaspedaal in. Het schot
ging af doch door de plotselinge ruk werd
de neer De Jongh slechts licht aan het oor
gewond. Toen hij remde sprongen de beide
boosdoeners uit de auto en zetten net op een
loopen. De heer De Jongh begaf zich in al
lerijl naar de Belgische rijkswacht. Twee
gendarmes namen in zijn auto plaats en on
middellijk zette men de beide mannen na.
Zij werden tenslotte ontdekt in een sloot.
Beiden zijn achter slot en grendel gezet.
De Unesco gaat practiscli
werken
De UNESCO (United Nations Educational,
Scientific and Cultural Organisation) heeft
het plan opgevat 100 millioen dollar bijeen te
brengen voor steun aan het opvoedingswezen
in noodlijdende landen. De landen, die hier
voor in aanmerking komen zijn: België,
China. Tsjecho-Slowakije. Frankrijk. Grie
kenland, Luxemburg, Nederland, de Priilippij
nen. Polen, Perzië, Joego-Slavië, de OekraL-
ne, Wit-Rusland en Birma.
Dr. Julian Huxley, directeur-generaal der
Unesco, verklaarde naar aanleiding hiervan,
dat de Unesco niet de UNRRA wil vervangen,
maar landen, die materieelen steun bijzonder
van noode hebben, op opvoedkundig gebied
wil tegemoet komen.
Bovendien ligt het in het voornemen der
Unesco om documenten van bijzondere waar
de voor scholen in verwoeste gebieden uit te
geven, zoodat zij alle op de hoogte zullen zijn
met de resultaten van verschilier.de experi-
menteele werkzaamheden in allerlei Iandet^
Tenslotte heeft de Unesco nog een plan om
beurzen te stichten voor vooraanstaande des
kundigen op opvoedkundig, wetenschappelijk
en cultureel gebied in noodlijdende landen,
opdat zij in staat zullen zijn hun studies in
landen, waar het wetenschappelijk werk geen
onderbreking door den oorlog ondervonden
heeft, voort te zetten.
100 JAAR GELEDEN:
100 jaar geleden zag de we
reld er anders uit dan nu. Er
waren geen auto's, geen fiet
sen, geen radio en geen tele
foon. Maar ircwiJen waren er
reeds langkranten, die ver
haalden van gebeurtenissen
dichtbij en veraf, die schreven
over nieuwe uitvindingen en
vooruitgang.
Toen reeds greep de heer P. de
Gruyfer actief in in den opbloei
van een nieuwe welvaart door
zijn mededeelingen in de cou
ranten, die de aandacht trokken
van gemeenteraden en stadsbe
sturen. Hij werd uitgenoodigd
zijn zienswijze in lezingen uit
een te zetten en verwierf een
bestuurszetel in de Noord-Bra
bantsche Mij. tot bevordering
der Nijverheid.
Zooals vroeger kent De Cruyter
slechts één doel, steeds weer het
artikel verbeferen, terwijl de
groote omzet en eigen fabricatie
een besparing oplevert, die als
10% korting aan de klanten
ten goede komt. Speciaal ook
voor koffie en thee naar De
Cruyter, de koffie- en theezaak.
Zooals vroeger
(Adv.)
Effecten- en
Geldmarkt
Het zijn niet bepaald bemoedigende woorden,
waarmede President Truman dezer dagen het
economisch beeld van de Vereenigde stalen ge-
teekend heeft. Hij constateerde namelijk, dat
het land nimmer tevoren zoo welvarend was,
doch dat er aan den anderen kant aanwijzingen
zijn voor een komende depressie, met als gevolg
verliezen op de beurs en groote werkloosheid.
Dat Truman het critleke punt in den toestand
der V. S. ziet In de uiterst scherpe verhouding
tusschen kapitaal en arbeid, wekt het vermoeden
dat politieke bedoelingen aan zijn sombere
prognose niet vreemd zijn. Een feit is, dat er als
gevolg van de opwaartsehe spiraalbeweging van
prijzen en loonen, welke tot voor kort moest
worden geconstateerd nieuwe gevaarlijke span
ningen zijn opgeroepen, welke niet meer kunnen
worden overbrugd, nu de reëele koopkracht van
het publiek bij de stijging der nominale in
komsten ten achter blijft. De opmerking van
Truman kan daarom bedoeld zijn als een ernstige
waarschuwing tegen verdere eischen tot loons-
verhooglng, omdat inwilliging daarvan de eco
nomische basis van den geldsomloop verzwakt.
Hoe „selfsupporting" de V. S. ook mogen zijn,
het is duidelijk dat ook dit land niet uitsluitend
bij den export kan leven, zoodat een uitvoer van
15 milliard In 1946 op zich zelf nog geen waar
borg biedt voor een bestendiging der prosperi-
leit. Truman heeft terecht opgemerkt dat tegen
over dezen export een toenemende invoer moet
staan om den levensstandaard op te voeren en
uitputting van bepaalde grondstoffen te voor
komen. Vandaar de af en toe aan den dag tre
dende reserve ten aanzien van de credletver-
leening aan het buitenland, dat hierin een prik
kel moet zien om het verbroken evenwicht in de
betalingsbalans met de V. S. in sterkere mate
door een grooteren export te herstellen.
In dit verband is het gelijk wij de vorige week
reeds deden opmerken, een verheugend symp
toom, dat er %-oor tal van verbruiksgoederen in
Een beeld van den arbeid by den IJmuider vischafslag.
de V. S. recentelijk ook voor tarwe, een prijs-
daling ls ingetreden, niet alleen omdat daardoor
verdere loonsverhoogingen hun economisch mo
tief verliezen, maar ook omdat daardoor ten
slotte ook de exportprijzen worden beïnvloed
en het buitenland derhalve gemakkelijker den
onontbeerlijken import uit de V. S. zal kunnen
betalen. Stoffelijke welvaart woiat bevorderd
door toenemende productie van veröruiks- en
kapitaalgoederen, maar in verband met de his
torisch gegroeide internationale verhoudingen,
kan dit doel niet worden bereikt wanneer die
stijgende productie slechts aan eenen kant van
den Oceaan plaats heeft. Vandaar, dat het ook
voor de internationale welvaart van belang is
dat de Europeesche export een stijging vertoont.
Engeland spant op dit punt wel de kroon. In
1946 was het geldbedrag van den export met
912 millioen het hoogst sinds 1920. het volume
had weer het pell van 1938 bereikt. Intusschen
bestaat er ginds bij velen wel eenige ongerust
heid voor de ontwikkeling van den buitenland-
schen handel in de naaste toekomst, nu de
werkweek in de genationaliseerde bedrijven tot
5 dagen per week ls beperkt, hetgeen vermoede
lijk aan de lndustrieele productiviteit nie* ten
goede zal komen. Frankrijk, dat in veel onguns
tiger positie verkeert, zoekt de bestrijding van
de sterke inflatie stijging der bankbiljetten-
circulatie sinds Januari 1939 mef 665 dan
ook terecht in verlenging van de werkweek van
40 tot 48 uur.
Ook de Nederlandsche regecrlng laat geen ge
legenheid voorbijgaan om op de noodzaak
eener verhoogde productiviteit te wijzen en de
stijgende exportcijfers over het laatste kwartaal
"an 1946 wekken de hoop, dat wij ten deze op
den goeden weg zijn. Verblijdend is ook de
sinds begin Januari afnemende geldcirculatie,
welke in de week per 20 Jan. met f 28 millioen
en in de beide voorgaande met resp. 17 en f 36
millioen. dat is in totaal met f71 millioer. is
verminderd, een verschijnsel, dat Minister Llef-
tinck vermoedelijk aanleiding heeft gegeven om
in de Eerste Kamer te verklaren dat de bank-
biljettcncircnlatie In ons land niet verontrus
tend ls. Dit klopt wel niet geheel met vroegere
verklaringen van zijn kant, maar wij helpen den
Minister hopen dat ln ons land het inflatleproces
haar hoogtepunt overschreden heeft.
De Amsterdamsctie beurs was aanvankelijk in
reactie, maar gaf later weer van grootere vraag
naar lndustrieele, scheepvaart- en bankaandee-
len blijk. Vooral de aandeelen der Nederland
sche Walvlschvaart onderscheidden zich door aan
zienlijke omzetten en liepen enkele procenten
boven den emissiekoers op. Bewijs dat wij het
vertrouwen In ons zelf nog niet verloren hebben!
Herziening der Amerikaansche
zwarte lijst
Generaal Joseph McNarney, hoofd van
het Amerikaansche militaire bestuur in
Duitschland. heeft medegedeeld, dat er
groote mogelijkheid bestaat, dat vele
Europeesche en Zuid-Amerikaansche
maatschappijen spoedig van de Ameri
kaansche zwarte lijst zullen worden afge
voerd. Op deze lijst komen die maatschap
pijen voor, die tijdens den oorlog direct
of indirect betrekkingen met het nazi
régime hebben onderhouden.
Generaal McNarney verklaarde, dat de
herziening van de zwarte lijst een der be
langrijke stappen is, die noodig zijn voor
het economisch herstel van Duitschland.
De Duitschers kunnen nog
straffeloos wapens inleveren
De Amerikaansche militaire regeering zal
den Duitschers gedurende tien dagen gele
genheid geven om het illegaal bezit van vuur
wapenen en munitie in de Amerikaansche
zóne aan te geven meldt Un. Press. Straf
vervolging op grond was deze aangiften zal
niet plaats hebben. Aan het eind van de am
nestie-periode die 1 Februari begint, zal het
illegaal bezit van wapenen of munitie met
den dood bestraft kunnen worden. Ameri
kaansche autoriteiten gelooven dat er zich
nog een aanzienlijke hoeveelheid wapenen in
Duitsch bezit bevindt
Dammen
Uitbreiding; hoofdklasse
In verband met de uitbreiding van de hoofd
klasse ln het district Noordholland zullen in
district Kenr.emerland drie tientallen promovee-
ren. namelijk ..Haarlem" en de Haarlemsche
Damclub II en vermoedelijk de Beverwtjksche
Damclub. Door het besluit ls voor Oosterkwar
tier" (Haarlem) en de R.K. Dam- en Schaakclub
„St. Bavo" (Heemstede) het degradatiegevaar
geweken.
Biljarten
Voorwedstrijden kampioenschap
tweede klas driebanden
In restaurant Brinkmann zijn onder leiding
van de vereeniging T.O.P. dg voor wedstrijden
begonnen om het kampioenschap van Nederland
tweede klas drie banden. Op het oogenblik heb
ben H. van den Broek en H. Broksma de leiding
met twee gewonnen partijen. Zaterdag. Zondag
en Dinsdag worden de wedstrijden voortgezet.
Voor het kampioenschap hebben zich 58 biljar
ters aaangemeld. a:e ln verschillende plaatsen
aan voorwedstrijden deelnemen. Voor de bezet
ting ln den eindstrijd, welke in Den Haag ge
houden wordt, beslissen de gemiddelden. De uit
slagen lulden:
pnt.j
W. Maas 11
83
0.481
J. Kobus
H. v, d. Broek
speciaal ingericht voor de vertooning van
stereoscopische films, zoo zegt een klein be
richtje, dat ons verder in het ongewisse laat.
Maar we kunnen wel aannemen, dat zoo'n
nieuwtje met een bedoeling wordt verspreid
en dus ligt de conclusie voor de hand. dat de
stereoscopische film niet uit de belangstelling
verdwenen is en dat we mogen verwachten,
dat ze vandaag of morgen een heel eind ge
vorderd zal blijken te zijn.
We hebben ze in ons land ook in de bio
scoop gehad.de „audioscopics", die we moesten
bekijken door een papieren brilletje met een
rood en een groen 'stukje cel
lophane er in. Het was slechts
een attractie, maar een goede
en menig argeloos bioscoop
ganger heeft in die voor-oor-
logsche dagen een schrikbe
weging gemaakt als zoo'n ste
reoscopische filmster opeens
een dreigende hand naar hem uit stak, of als
een schommelend meisje gevaarlijk hard de
zaal in kwam zwieren
Dat filmische grapje had geen beteekenis.
Het was nog niet voor massa-gebruik ge
schikt, want géén bioscoopganger denkt er
over bij elke film, die hij gaat zien een rood
groene bril voor zijn oogen te houden. Even
min voelt hij er voor zich een bril met pola-
riséerende glazen aan te schaffen, of een ap
paraat op zijn neus te zetten, waar een klein
mechaniek in verborgen zit. dat beurtelings
een van zijn oogen een ondeelbaar oogenblik
afsluit. Dat zijn namelijk de drie tot nu toe
bekende systemen om beelden-met-diepte te
voorschijn te roepen. Ze berusten alle op het
bekende feit, dat ons linker oog een iets ander
beeld vormt van hetgeen wij zien. dan het
rechter en dat er in de bioscoop dus twee
beelden tegelijk geprojecteerd moeten w
den. willen wij daar ook .ruimtelijk" kunnen
zien. Aangezien er maar één projectie-appa
raat beschikbaar is, moeten de beelden voor
het linkeroog op hetzelfde doek geprojec
teerd worden als die voor het rechter oog.
Daarom houden de technici, zich baseerend
op de traagheid van ons netvlies, ons een
beetje voor den mal en geven ze met hun di
verse brillen orue oogen om de beurt een
lichtindruk; dan is het totale resultaat toch
een stereoscopisch beeld.
Maar wat voor één keer wel eens aardig
is. kan op den duur niet voldoen en daarom
zoeken de technici al jaren naar een methode
om ons een stereofilm zonder brillen te ge
ven Ze werken met bijzondere projectie-doe
ken, reflecties en nog meer, en waarschijn
lijk bereiken ze op den duur een schijn-
stereoscopie, in den vorm. dien wij kennen van
reclame-borden of lichtbakken, waarin een
naar het schijnt wat verticaal gestreept beeld
een wonderlijk „diepen" indruk maakt. Of
de oplossing, die eenmaal gevonden zal wor-
27. Bij een grote villa hield Joris Goed-
bloed stil. „Hier vangt mijn nieuw leven
aan!" zei hij. „Daar, in gindse behuizing,
woont mijn oudoom Gijsberts, baron Grim-
baart! Ik ga hem even bezoeken en zal hem
mededelen, dat ik een Beter Persoon wil
roorden! En terloops zal ik hem dan om
enkele geldstukken verzoeken.in leen,
natuurlijk.... in leen! Maar ik moet ten
slotte als een Heer aan het hof verschijn
nen, niet waarWelaan dan, wacht hier
op me, het zal niet lang duren want mijn
oudoom is een beminlijk edelman die blij
zal zijn als het verloren schaap tot de
kudde terugkeert!" Hij had intussen de
tuin doorgelopen en belde aan. „Hm!"
dacht Panda. „Hij wil dus zijn nieuwe
leven beginnen door geld te lenenHm!
Enfin, het is beter dan stelen, dat is waar!"
den, werkelijk natuurkundig volkomen is,
doet er echter weinig toe, wanneer de illusie
maar goed is. Dat brengt ons voor de vraag
of er in die technische ontwikkeling artis
tieke mogelijkheden zitten, want in de film
wereld zijn techniek en kunst nu eenmaal
inniger verbonden dan overal elders.
Nu is de „diepte" in films niets nieuws.
Elke normale filmvoorstelling geeft ons de
illusie, dat hetgeen er vertoond wordt werke
lijk drie dimensies heeft. Het effect van den
afstand wordt te voorschijn geroepen door
verschillen in grootte Hoe verder een voor
werp weg gaat, hoe kleiner het op het witte
doek wordt. Dat heeft de film gemeen met
de schilderkunst, maar ze is toch geen zuiver
twee-demensionale kunst, haar beweging
de innerlijke, zoowel als die in het beeld
verschaffen ons de duidelijke gewaarwording
van ruimte.
Maar er is een grens aan die ruimte: de
rand van het projectiedoek. Toen het eerste
bioscooppubliek Lumière's filmpje van 'een
naderenden trein zag. uitte het kreten van
ontzetting. Maar de trein kwam niet uit den
rand van het scherm te voorschijn. Nu de
plastische film een bokser toont, die zijn vuist
uitsteekt, klinken er weer gilletjes van schrik.
Maar nu komt de vuist wél uit de lijst van het
doek te voorschijn. Ze nadert tot vlak voor
onze oogen. De grens der film-illusies ligt
niet langer aan den rand van het witte doek.
maar bij ons zelf. Wij hebben directen toe
gang tot een wereld van illusies, die van ons
tot in de verre oneindigheid reikt.
Wat dit beteekent kan eenigszins toege
licht worden door het verschil in het per
spectief van een middeleeuwsche prent en
een schilderij uit een latere periode Op de
prent is de „diepte" primitief gesuggereerd
door verschillen in afmeting en hoogte, maar
het schilderij leert pas wat er met perspecti
vische effecten bereikt kan worden. Daér zijn
de voorwerpen pas echt ver-af en dicht-bij
In de huidige film is de suggestie der diepte
aanwezig, maar in een stereo-film zal ze veel
en veel sprekender zijn. We zullen dan niet
meer spreken van een „beeldvlak", maar ons
wennen aan het begrip, „beeldruimte" De
filmkunstenaars zullen veel meer gebruik
kunnen maken van de werking der diepte en
een bewegingsrichting zoeken, die sterk naar
den toeschouwer gericht is. Want eerst dan
za! de bioscoopganger het gevoel hebben, da'
hij midden in de handeling staat en er onont
koombaar bij betrokken is.
Dat effect zal door nog twee factoren ver
sterkt worden, namelijk door het stereofoni-
sche geluid en door de kleuren. Wat steTeo-
fonie is, weten we. Er is al een expevimen-
teele radio-uitzending aan gewijd. We kunnen
gerust aannemen, dat zoowel radio als film
er in de toekomst 8mpel gebruik van zullen
maken en dat we ruimtelijke effecten dus
zoowel kunnen hooren als zien. En dat de
kleur de „echtheid" van de beelden verrijkt,
ondervinden we nu al bij tijd en wijle in de
bioscoop.
De gewaarwordingen van zoo'n „ruimtelij
ke" film zullen dus bij het tastbare af zijn en
misschien zullen die nieuwe mogelijkheden
de film een ontwikkeling geven, die haar
zelfstandiger mankt, minder verbonden aan
tooneel en literatuur dan ze nu is. De illusie
,,in" de handeling betrokken te zijn zal de
behoefte van de toeschouwers aan handeling
vergrooten en wat is film anders dan kunst
van bewegende beelden1 Ook de bouw der
bioscoopzalen kan door de elgenschaopen van
de ruimte-film beïnvloed worden De starre
omlijsting van het witte doek. met het stereo
type toon eel-gordijn verliest dan haar laatste
restje beteekenis omdat zij niet langer, maar
ons oog de poort nsar de wereld der illusie is.
Dit ls allemaal niet meer dan toekomst
gepeins en als zoodanig natuurlijk onvrucht
baar De huidige film heeft actueeler en drin
gender problemen en er moet heel wat aan
verbeterd worden eer ze zonder een blos van
schaamte in de rij der muzen za! kunnen tre
den. Maar het is ook goed vast te stellen, dat
het verschijnsel film-anno 1947 nog heelemaal
niet gestabiliseerd is en waarschijnlijk maar
een flauwe aanduiding van de mogelijkhe
den, die er in zitten. Het is beter goede ver
wachtingen van de toekomst te hebben dan
ontevreden en afkeurend alleen naar het he
den te kijken.
Over Muziek
De hoofdvorm
nie (Haydn, Mozart, Beethoven) staat in
bijna alle gevallen in den zoogenaamden.
hoofd- óf sonatevorm. "Dit beteekent dus dat
de indeeling van alle melodische, rythmische
en harmonische gegevens volgens een plan,,
een soort plattegrond van dien naam is uitge
werkt Men kan deze in<4- iling eenigszins
vergelijken met het plan va»- een tooneelstuk.
De expositie en situatie der personen, de ver
wikkeling der contrasten en de oplossing vor
men een drievoudige constwctie. die in dra
matische samenstelling veel overeenkomst
heeft met het grondplan van een klassieke
symphonie: expositie, doorwerking en reprise
of herhaling van de expositie. Deze drie „be
drijven" van den hoofdvorm loopen zonder
schelding in elkaar over en dit maakt het
voor den hoorder dikwijls moeilijk de deelen
apart te herkennen. Wanneer tk nu de op
eenvolging der hoofdzakelijke détails meedeel
en u leest in de plaats van thema: persoon,
dan kunt u zich een beeld vormen van het
muzikale tooneelspel dat men hoofdvorm, of
sonate, soms ook symphonischen vorm noemt.
Het stuk begint met het Hoofdthema, dat
uit een of een paar afgeronde melodieën be
staat: het wordt gevolgd door een overgangs
thema, dat leidt naar het tweede thema, dat
in een of meer opzichten contrasteert met
het eerste. Op dit tweede thema volgt meestal
een z.g. slotthema. dat een einde maakt aan
de z.g. Expositie De normale situatie der te
genstellingen is nu aan den hoorder bekend.
Het tweede deel, de doorwerking, zet onmid
dellijk in; de hoorder herkent daarin een of
meer der melodieën (en die weer geheel of
gedeeltelijk) uit het eerste deel. Hij bemerkt:
dat er veranderingen zijn: dat er in die melo
dieën melodische, harmonische, rythmische
eigenschappen zijn, die aanvankelijk gezwe
gen hebben. Hij volgt de aaneenschakeling
der tegengestelde karakters en is geboeid
door de verrassende veelzijdigheid der thema
figuren. door het levendige spel der contras
ten. Dit spel leidt tot een climax en de aan
dachtige hoorder bemevkt daarna, dat de si
tuatie van het eerste deel terugkeert; hij hoort
dezelfde opeenvolging en bewust of onbe
wust neemt hij deel aan den rusttoestand
der personagiën. Dit is het slotdeel van den
hoofdvorm. De grondslag van het muzikale
spel ligt in den zoogenaamden hoofd-toon-
aard. Zelfs voor hen, die geen enkele mu
ziekterm kerinen. moet het duidelijk zijn dat
het al of niet overeenstemmen met den hoofd
toonaard samenhangt met de mate van af-
wijking van of tegenstelling tot den rusttoe
stand.
Hiermee riader ik de schoolpoort en wij
keeren dus tijdig om, teneinde op bekende
wandelwegen onze overweging voort te zet
ten, Want het mag niet de bedoeling zijn, u
langs sünkschen weg te misleiden tot de mee
ning. dat het noodzakelijk is een klok uit
elkaar te kunnen nemen om te zien hoe laat
het is. De vergelijking met een tooneelstuk
ls overigens al gevaarlijk genoeg.
De hoofdvorm ls niet een verhaal, maar
een spel Het is onmuzikaal de thematiek en
zijn ontwikkeling om te zetten in denkbeel
dig „menschenmateriaal" of in een positieve
uiting van religie, van levensstrijd, van per
soonlijken oorlog en vrede. De muziek name
lijk ontvangen en gevormd door een tem
perament kent wel tegenstellingen, maar
geen tweestrijd. Men wil wel bijvoorbeeld in
Beethoven's symphóhieën balladen hooren en
men zou vreezen een soort majesteitschennis
te begaan door aan te nemen, dat de hevige
krachtontladingen en plotselinge vermildfr-
ringen een vurig muzikaal spel zijn Alles bij
Beethoven is enthousiasme, geen lijden en
geen overwinning. De duurzaamheid zijner
symphonieën ligt in de intensiteit der muzi
kale karakters en in het evenwicht der ver
schillen. Dit meesterschap is des te bewonde
renswaardiger, naarmate de persoonlijke na
tuur van den componist onderhevig was aan
allerlei stemmingen, die er toe zouden leiden
zijn werken tot stemmingsstukken te maken,
wanneer de muzikaliteit van den maker niet
sterker was geweest dan zijn humeur. Het is
wtlar dat dit humeur of eerbiediger ge
zegd: zijn uiterlijke zielstoestand niet hee
lemaal gezwegen heeft in sommige stukken,
maar we mogen toch met bewondering er
kennen dat de thema's zijner 6ymphonieën
muzikale zelfstandigheden zijn. die hij be
handelde zooals een beeldhouwer zijn werk
behandelt, en ze niet als jammerende of jui
chende kreten slaakte in bijzondere oogen-
blikken. Voor zoover Beethoven muzikaal-
gelukkig was schiep hij schoonheid, niet voor
zoover hij klaagde of opstandig was. En dit
gelukkig zijn wordt met bepaald door zijn
stemmingen ook al zou hij dit zelf ge
meend hebben maar door de levenskracht
van zijn muzikaliteit. En deze moet zeldzaam
sterk geweest zijn.
Het is niet te verwonderen dat voor Beet-
hoven'6 natuur de hoofdvorm, zooals ik deze
hierboven schetste, zeer aantrekkelijk was.
Anders gezegd: deze hoofdvorm inspireerde
hem telkens weer. zooals de fuga-vorm tel
kens weer. Bach bezielde Hij moet als een
driftig regisseur tusschen zijn thema's' ge
leefd hebben en altijd vurig in het spel zijn
opgegaan. Zeker, deze hartstochtelijkheid be
hoort tot het wezen zijner muziek en ze is
meesleepend, zooals de openhartigheid van
een mensch u ontwapent en beminnenswaar
dig Is.
Trouwens, zou men meenen dat de klas
sieke componisten, wier symphonieën niet
zooveel aanleiding geven tot psychologische
bespiegelingen, zonder warme menschelijk-
heid in het spel van den hoofdvorm opgin
gen? Haydn en Mozart, beiden voorgangers
en leermeester van Beethoven, speelden
bij wijze van spreken met hun sujetten
mee en niets is heerlijker dan bij het hooren
hunner muziek in hun muzikaal pleizier te
declen. Bij den rumoerigen Beethoven is het
niet anders. Het onvolprezen eerste deel der
vijfde symphonie, waar zoogenaamd het nood
lot aan de deur klopt, behoeft u geen angst
en leermeesters van Beethoven, speelden
deel: het is verrukkelijk, dit heftige jagen
van rythmen. de ongebolsterde kracht der
harmonieën bij hun melodie. Het is alles po
sitief zelfstandig en waar strijd schijnt te
zijn is genot. In zijn volle beteekenis is het
geheim der muziek niet te beschrijven: de
muzikaliteit is in zichzelf romantisch in alle
tijden, bij alle componisten, alle uitvoerders
en alle hoorders, die onbevangen zijn. Het
komt er op aan, deze vrijheid van hooren en
genieten niet te verlammen door onbestemde
vermoedens en bespiegelingen over den in
houd der muziek Deze neiging komt bij
hooren en beschouwen van den hoofdvorm
dikwijls voor en velen worden door 't hoo
ren of lezen van dergelijke bespiegelingen
meer van de muziek afgehouden, dan dat ze
er toe gebracht worden.
HENDRIK ANDRIESSEN.
Na verhoor door de P.R.A.
van schrik overleden
De 60-jarige mevrouw N. uit Koog aan de
Zaan. die Donderdag voor een verhoor op
het bureau van de P.R.A. te Zaandam was
ontboden, werd tijdens dit verhoor door den
schrik plotseling bewusteloos. Men achtte
overbrenging naar haar woning noodzakelijk,
hetgeen met een taxi geschiedde. Zij over
leed tijdens den rit Mevrouw N., die lid was
geweest van de N.S.B werd verhoord door
vier rechercheurs van de P R A. daar zij er
van verdacht werd. aan den dezer dagen door
het Bijzonder Gerechtshof te Amsterdam ter
dood veroordeelden voormaligen corpschef
van de rijkspolitie te Velsen. A. Harrebomee,
te hebben medegedeeld, dat dT. H. Hagtingius
te Koog aan de Zaan een vierjarig Joodsch
weesje verborgen hield. .Dit weesje werd tij
dens de bezetting "door Harrebomee. die ver
gezeld was van zeven politiemannen, ten
huize van dr. Hagtingius gevonden Harre
bomee leverde het weesje uit aan den S D
te Amsterdam, vanwaar het op transport
naar Westerbork werd gesteld. Daar Is het
korten tijd later overleden.
