Adriaan van der Horst,
regisseur van grote ernst
Madame
New Yorkers doen winterjassen uit
en gaan paraderen op Fifth Avenue
Neen AKKERTJE
in, Clown, Moralist, Messias
ZATERDAG 27 MAART 1948
Toneel herinneringen en toned portretten
In mijn vorig artikel over de Neder
landse Toneelvereniging noemde ik reeds
de naam van Adriaan van der Horst, die
met Ternooy Apèl jaren lang van dit voor
de Nederlandse toneelkunst zo belangrijke
gezelschap de ziel is geweest.
Ik heb A'driaan van der Horst persoonlijk
zeer goed gekend en telkens weer, wanneer
ik met hem in aanraking kwam, werd ik
getroffen door zijn ernst, zijn enorme ken
nis van het toneel en de grote liefde voor
zijn kunst. Van der Horst is nooit een
„Streber" geweest. Hij is altijd stil en kalm
zijn weg gegaan zonder ooit op de grote
trom te slaan. En toch heeft hij Vooral
in het begin van deze eeuw een vooraan-
I staande en zeer belangrijke plaats in onze
toneelwereld ingenomen. Meer als leider en
'regisseur dan als toneelspeler.
Zijn grootste tijd is zeker wel die van het
j naturalisme en het realisme geweest, welk^
tijd samenviel met de bloeiperiode van de
Nederlandse Toneelvereniging, toen de
I stukken van Heyermans voor het eerst voor
het voetlicht kwamen. Van de oprichting
der Toneelvereniging In 1892 af tot aan
1912, toen Heyermans persoonlijk de direc-
i tie overnam dus 20 jaar lang was Van
I der Horst de stuwende kracht van dit voor
onze toneelkunst zo belangrijk gezelschap
en hij heeft dit altijd de mooiste tijd van
zijn leven genoemd.
Nadat Van der Horst de Toneelvereni
ging had verlaten, engageerde Willem
Royaards hem en zijn vrquw, de eminente,
onvergetelijke toneelspeelster Wilhelmina
van der Horst-van der Lugt Melsert, aan
zijn gezelschap en ook hier voerde Van der
Horst de regie, al was het dan ook over,
wat wij noemden, de „Bijwagen van Het
Toneel".
I Lang heeft Me verbintenis met Royaards
niet geduurd, want reeds na een jaar ver
trok het echtpaar Van der Horst naar Ant
werpen, waar Van der Horst de leiding van
I de^Vlaamse Schouwburg en zijn gezelschap
j op zich nam. Maar ook dit duurde slechts
[I een jaar, want toen de oorlog in 1914 over
I België uitbrak, vluchtten de meeste leden
van het Vlaatnse gezelschap naar het vei-
jj lige Nederland en de Van der Horsten trok
ken met hen mee.
Bekwaam regisseur als hij was, bleef hij
niet lang zonder engagement. Nu eens zien
wij hem in de residentie bij Het Hof
stad Toneel dan weer.in de hoofdstad,
bij Heyermans/totdat hij met Jan Musch
in 1919 Het Schouwtoneel oprichtte, het
gezelschap, dat evenals thans Comedia
voornamelijk de Stadsschouwburg te
Haarlem bespeelde. En van die tijd af wa
ren de Van der Horsten nauw aan de Spaar-
nestad verbonden.
Het Schouwtoneel moge in de geschie
denis van ons toneel niet een zo belangrijke
plaats hebben ingenomen als de Neder
landse Toneelvereniging en zeker niet als
de gezelschappèn van Royaards en Ver-
kade,^ die in die jaren artistiek baanbre
kend werk verrichtten, in Haarlem ver
overde dit gezelschap met krachten als
Wilhelmina van der Horst, Esther de Boer-
van Rijk, Greet Lobo, Stine van der Gaag,
Jan Musch, Ko van Dijk, Lau Ezerman,
Johan Kaart en Mari van Warnaelo vooral
in de eerste jaren van zijn bestaan zich een
eigen publiek en wij dankten het vele uit
stekende voorstellingen van\ stukken als De
Paradijsvloek van Laudy, Het Wederzijds
i Huwelijksbedrog en Krelis Louwen0van
Langendijk, Cyrano de Bergerac van Ros-
tand, De Vrek ert De' ingebeelde zieke van
Molière, Peer Gynt, De Comedie der Liefde
I en Een Vijand van 't Volk van Ibsen, De
Naakten kleden ten De Consequentie van
Fatsoen van Pirandello, Dr. Knock van
Jules ïtomain, Marike van Nieumeghen,
Pelléas en Mélisande van Maeterlinck, om
hier maar de voornaamste te noemen.
Veertien jaar heeft Het Schouwtoneel
bestaan. Toen het gezelschap in 1933
werd opgeheven, heeft Van der Horst
zich uit het actieve toneellevèn terug
getrokken en na die tijd zag en sprak ik
hem alleen nog maar bij de verschillende
premières te Amsterdam aan deze zijde van
het voetlicht". Maar zijn belangstelling, zijn
liefde voor het toneel bleef ook toen onver
zwakt.
Nu ik over Adriaan van der Horst schrijf,
wil-ik hier ook met dankbaarheid getuigen
dat er geen toneeldirecteur ooit in Neder
land is geweest, die zo veel voor de Neder
landse toneelschrijvers heeft gedaan als hij.
Hoe vele oorspronkelijke stukken heeft Van
der Horst eerst als leider van de Toneel
vereniging en later als directeur van Het
Schouwtoneel niet voor het voetlicht
gebracht! En van de meeste dier stukken
heeft hij zelf de regie gevoerd.
Van der Horst had een zeer hoge opvat
ting van zijn taak als regisseur. Hij zou
nooit in zijn regie zijn eigen persoon naar
voren schuiven; het werk en de auteur
bleven voor hem steeds hoofdzaak. Accu
raat als weinigen, ernstig in hoge mate,
man van grote, algemeen erkende vakken
nis heeft hij ais regisseur dikwijls voortref
felijk werk verricht, vooral wanneer het
er op aankwam sfeer te scheppen!
Als acteur is Van der Horst minder op de
voorgrond getreden, al heeft hij dan ook
enkele creaties geleverd, die ik nooit zal
vergeten. Ik denk bijv. aan de kindse groot
vader in „De Opgaande Zon", Kobus in Op
Hoop van Zegen èn zijn rebbe in Ghetto.
Ik zie deze personen weer voor me en weet
tegelijk, dat ze na hem nooit zijn over
troffen.
Een bescheiden kunstenaar wes Van der
Horst, maar hij was iemand aan wie. het
toneel in ons land zeer veel te danken heeft
gehad. J. B. SCHUIL
Vlaams Kunst- en Cultuurverbond. Door
verscheidene Vlaamse organisaties te Brus
sel ia het „Vlaams kunst- en cultuurcentrum"
opgericht. Dit verbond heeft zich tot taak
gesteld de Nederlandse cultuur te bevorde
ren in samenwerking met de meest vooraan
staande kunstenaars van Vlaanderen en het
buitenland. Het verbond zal voor de eerst
komende periode enige tentoonstellingen
organiseren van grafisch werk van Jozef
Cantré, J.'van Krimpen en S. H. de Roos.
Internationaal filmfestival- De volgende
landen z.jn uitgenodigd tot deelneming aan
het derde Tsjechoslowaakse filmfestival, dat
gehouden zal worden te Marianske Lazne
van 17 Juli tot 1 Augustus: België, Bulgarije,
Denemarken, Egypte, Finland, Frankrijk,
Groot-Brittannie, Hongarije, India, Italië,
Joego-Slavië, Marokko, Mexico, Mongolië,
Nederland. Nöord-China (voor zover onder
bewind van Mao Tse Toeng). Noorwegen,"
Polen. Roemenië, de Sovjet-Unie. de Ver
enigde» Staten, Zweden en Zwitserland.
Eduard Flipse naar Spanje en Portugal.
De Rótterdamse dirigent Eduard Flipse heeft
uitnodigingen ontvangen uit Madrid en Lis
sabon om daar in het begin van het komende
seizoen als gastdirigent op te treden. In beide
steden zullen de nieuwste Nederlandse com
posities .worden gebracht.
Een vdst openluchttheater tussen Maas
trichts beroemde kerken? Op initiatief van
het Heiligdomsvaart-comité te Maastricht, dat
dit jaar de zeven jaarlijkse plechtigheden
wederom gaat organiseren, is een plan ge
maakt om het Henric van Veldekenplein, een
intieme open ruimte achter de St. Servaas-
en de St. Janskerk in te richtën tot een open
luchttheater.
Zuid-Tunis als décor. De regisseur van
„CJuai des Orfèvres", Henri Georges Clouzot,
is "te Parijs teruggekeerd van een studiereis
door Zuid-Tunis in gezelschap van de oprea-
teur Thirard.
Clouzot heeft daar landstreken uitgezocht
om er, waarschijnlijk in de' tweede helft van
April, het laatste gedeelte van zijn film
„Manon" op te nemen.
I Hqjdiging Henriëtte Davids
Ook in* Haarlem zal 'cabaretière Hen-
rictte Davids een huldigingsavond worden
eangeboden ter gelegenheid van haar zes»
tigste verjaardag en van het feit, dat zij
werd uitgenodigd in Hollywood een film
te komen maken.
Er is een Huldigingscomité in voorbe
reiding.
De huldiging zal xop 1 April in het Ge-
I meentelijke Concertgebouw plaats vinden.
Het juhilé van de
Oud-Onderofficieren
Enige tijd geleden gaven wij reeds een
uitvoerige mededeling over de afd. Haar
lem van de Koninklijke Nederlandse Bond
van Oud-onderofficieren die haar 6(Vjarig
bestaan zal herdenken. Ook het feestpro-
gramma gaven wij reeds. Zaterdag 3 April
I wordt een feceptie gehouden van 3 tot 4.30
uur in de Leeuwerik.
Er is een feestnummer van het orgaan
1 uitgegeven waarin .veel aandacht gewijd
I Is aan de geschiedenis der afdeling. De
beschermheer burgemeester mr. P. O. F.
VM. Cremers en de ere-voorzitter, de gar-
I nizoenscommandant H. W. Lenderink,
schreven er waarderende woorden in.
Rusland koclit oude
Amerikaanse vliegtuigen
Volgens een commissie van onderzoek
van het Ameijikaanse Huis van Afgevaar-
I digden heeft de Sovjet-Unie tot 6.000 dol
lar betaald voor vliegtuigen, di^ uit^oör-
logssurplusvoorraden voor slechts 150 dol
lar aan particuliere Amerikaanse kopers
waren verkocht. Een particulier handelaar
had de commissie meegedeeld, dat hij in
het afgelopen jaar 123 enigszins versleten
bommenwerpers aan makelaars heeft ver
kocht, die deze per schip naar de Sovjet-
Unie en Polen hebben verzonden.
MOOI GEBAAR VAN
BIO-VACANTTEOORD
Het bestuur van de stichting Bio-Vacan-
tie-Oord heeft besloten, gezien het feit
dat het ondanks al zijn pogingen niet ge
lukt is om tot uitbreiding van het aantal
bedden in* haar koloniehuis of elders te ge
raken, uit de collecte-opbrengsten voor het
jfcar 1948 f 150.000 beschikbaar te stellen
aan stichtingen die hetzelfde doel nastre
ven. namelijk de verzorging van het Neder
landse zwakke kind en die niet over
voldoende geldmiddelen beschikken om de
door hen geëxploiteerde huizen bij voort
during bezet te houden.
Bouwvakarbeiders
weer aan het werk in Amsterdam
De stakende bouwvakarbeiders te Am
sterdam hebben op een door de bedrijfs
groep bouwnijverheid der E.V.C. belegde
vergadering besloten de staking in de
hoofdstad op te heffeq.
Dit besluit werd genomen naar aanlei
ding van de bereikte overeenstemming tus-
sfen de organisaties in het bouwbedrijf,, de
Stichting van de Arbeid en de overheid
over de opheffing van -het z.g. „tariefpla
fond" voor de volkswoningbouw - in Am
sterdam, Arnhem, Eindhoven en Nijmegen.
Rotterdamse E.V.C.-leden
scharen zich achter
hun bestuur
Een warm Sn koeste
rend voorjaarszonnetje
deed een eenvoudig,
doch enigszinswijdlopig
hoofddeksel plotseling
ontluiken met een weel
de van bloesem en bloe-
men, en -zieddareen
nieuwe Parijse mode
creatie is geboren. Na
tuurlijk gaat het in
werkelijkheid niet zo
eenvoudig, maar men
moet' een ambacht al$
dat van Madame La
Mode niet al te prozaXsch
beschrijven, omdat een
zo poëtisch eindproduct
als dat, waarvan hier
naast een afbeelding
wordt gegeven, het een
voudig niet verdraagt te
wórden geschoren over
een kam met al die or
dinaire fabriekmatige
voortbrengselen die een
mens om, aan of op zijn
ledematen torst teneinde
gekleed te gaan". Neen,
een dergelijk fleurig en
bijna geurig bloemstuk
van een hoed moet waar
lijk ergens gegroeid z\jn
zoals een iveelde van
bloemen in één lente
nacht aan een dode
boomtak kan ontluiken.
INSTRUCTIE-SPITFIRES ZIJN
GEARRIVEERD.
De Spitfire-trainers, welke enige tijd ge
leden in Engeland besteld waren, zijn op
de jachtvliegschool van het legerluchtmacht
„Nederland" gearriveerd. De Spitfire-
trainer biedt plaats aan een instructeur en
een leerling.
Bonte „Easter Paradein Paasbeste kleding
De winter met al zijn plagèri heeft het
onderspit gedolven. Het zonnetje is gaan
schijnen en de New Yorkers denken erover
om hun winterjas nu maar in de piotten-
zak te gaan opbergen. De plagen waren
vele: een recordsneeuwval ca. 150 cm
het opruimen waarvan de gemeente eeïl
dikke zeven millioen dollar heeft gekost,
gebrek aan stookolie, waardoor vele bur
gers in koude huizen kwamen te zitten en
dan die andere plaag, die niets met natuur
verschijnselen te maken heeft: de onbetaal
de rekeningen van de Kerstviering.
Maar ook dit laatste is thans weer „onder
controle" en het publiek winkelt alweer
met ijver, een betere zaak waardig voor de
voorjaarsuitrusting. En eerlijk gezegd, het
is de New Yorkse vrouwen nauwelijks kwa
lijk te nemen, dat zij „zwak" worden: want
afgezien van de grote- verleiding, die er van
de uitgestalde toiletten moet uitgaan, wat
staat haar verder nog te wachten? Niets
minder dan de jaarlijkse Easter Parade op
Paaszondag! De New Yorkse Paasparade is
een spontane bijeenkomst van minstens een
millioen New Yorkse burgers (vorig jaar
waren het er 1.250.000) op 5th Avenue. Na
dat de kerkdiensten zijn afgelopen is het
„on the Avenue" een geflaneer van belang,
De trottoirs zijn afgepakt met mannen,
vrouwen en kinderen, uitgedost in hun
nieuwe Paasbeste kleding. De rijweg is vrij
gehouden en daar glijden stapvoets fonke
lende auto's met hun inzittenden, die op
deze wijze aan de Paasparade luister bij
zetten. Het geheel speelt zich af tussen de.
twee-en-veertigste en Negen-en-vijftigste
straat, daar waar het Central Park begint.
Het knooppunt is echter in de biiurt van de
Vijftigste straat, waar de Avenue aan de
ene zijde \vordt opgeluisterd door de Saint
Patrick's Cathedral en aan de andere zijde
door het fraaie Rockefeller Center complex.
Het merkwaardige is, dat deze parade niet
„georganiseerd" is. Ieder,' die lust hèeft,
gaat er heen, om te kijken, maar tevens
bekeken te worden. De chique in „morning
coat", jaquet met grijze hoge hoed op en
hun dames dit jaar zonder twijfel in de
„new look". Natuurlijk zijn er grappen
makers of grappenmaaksters, die erop uit
-zijn om coute que coute op de foto te ko
men: dameS met grootgerande hoeden met
een drukke opmaak van bloemen en fruit:
maar dan levende bloemen en echt fruit,
een tros druiven, enkele bananen en een
kleine ananas. Het cosmopolitisch karakter
van New York spreekt wel heel sterk, als
men een groep Brits-Indiërs tegen komt in
hun fraaie en opvallende klederdracht, de
vrouwen in lange slepende gewaden, de
voeten in sandalen gestoken en het haar,
dat bijna blauwzwart aandoet, in dikke
wrongen in de hals opgemaakt. Vorig jaar
hadden wij zelfs een onmiskenbare Neder
landse representant. Weliswaar gelukkig
geen Volendammer op klompen, maar een
Utrecht in licht en bloemen
tijdens de Jaarbeurs
In Utrecht bestonden plannen om de stad
tijdens de jaarbeurs- feestelijk te versieren
en tevens te verlichten. Tegen de verlich
ting had het departement van Economische
Zaken bezwaar wegens «het extra kolen-
verbruik. Pogingen van de Commissaris
der Koningin in de provincfe Utrecht, de
heer M. A. Reinalda, om dit verbod inge
trokken te krijgen hebben suqces opgele
verd. Het departement van Economische
Zaken heeft de bezwaren teruggenomen.
De 100.000 electrische lampen, die'reeds
weken gereed liggen, zullen dus toch dienst
doen. De stad zal met lichtbanen van vele
kilometers lang wofden doorkruist. Dag en
nacht zullen de bloemisten aan het werk
zijn om de verloren tijd in te halen en de
weg tussen de twee jaarbeursterreinen in
een onafgebroken allee van groen en bloe
men om te toveren.
inkoper voor de Nederlandse regering, die
zich voor deze gebeurtenis in de indruk
wekkende uniform van het Militair Gezag
had gestoken.
Tijdefis de parade wordt er nu eens voor
geen enkele zaak of voor geen enkel bedrijf
reclame gemaakt, men maakt alleen re
clame voor -zichzelf en voor zijn eigen
smaak; vier aardige meisjes, die in Bieder-
mayer costuum plaats,hebben genomen in
een open rijtuigje, getrokken .door een dar
tel paardje, dat zich nogal wat onwennig
voelt tussen die kleurige menigte. Of een
bekend toneelspeler, die gedost in cow-boy
costuum en gezeten op een machtige witte
knol, tussen de auto's door laveert en met
zijn buitenmodel hoed op familiaire wijze
alle mooie meisjes begroet, die,kleuren, gie
chelen of zijn groet met een kwinkslag
beantwoorden.
Dit jaar. met de vroege Pasen en het
voorjaar, dat in Amerika maar niet wilde
komen pas hadden wij de zoveelste
storm met ijsregens houdt natuurlijk een
ieder zijn hart vast. dat het weer als spel
breker zou optreden. Traditioneel wordt dg
Easter Parade begunstigd door mild en zon
nig voorjaarsweer en men moet er niet aan
denken, wat de regen zou kunnen bederven.
Stellen wij, aan de matige kant gerekend,
dat ieder der deelnemers voor vijf-en-
twintig dollar aanlijn of haar nieuwe gar
derobe heeft besteed, dan zou er voor min
stens vijf-en-twintig millioen aan nieuwe
creaties in de„ klerenkast moeten blijven
hangen.
Welk een' bittere tranen zouden er bij
vele meisjes die dag vloeien
Over Muziek
SpSé, rheumatiek
Oorlogsvrijwilligers komen
vóór October uit Indië tepig
Het A.N.P. verneemt van bevoegde zijde,
dat de reeds begonnen aflossing der zich
in Indië bevindende delen der Koninklijke
Landmacht in de loop van dit jaar regel
matig voortgang zal ljebbên. -
Verwacht mag worderi. dat alle Onder
delen, die vóór de eerste divisie „7 Decem
ber" (vóór 29 September 1946) in Indië
aankwamen, vóór October 1948 geleidelijk
zullen repatriëren.
Liften verboden voor
officieren en onderofficieren
De minister van Oorl'og heeft voor offi
cieren, adjudanten-onderofficier, vaandrigs
en kornetten het „liften" verboden. Dit
verbod geldt eveneens voor onderofficie
ren van hogere rang. Nu dg verkeersmid
delen weer zoveel beter zijn dan kort na
de bevrijding wordt, dit liften door deze
militairen, in uniform gekleed, beschouwd
als te zijn niet overeenkomstig de waar
digheid van hun stand.
Griekse1 regeringstroepen
hebben succes bij de Olympus
Genéraal-majoor James van Fleet, leider
van de Amerikaanse militaire» missie in
Griekenland, heeft medegedeeld, dat het
Griekse leger met ondersteuning van de
luchtmacht elfhonderd-vijf-en-vijftig gue-
rillastrijders heeft doen sneuvelen of ge
vangen genomen bij „een schitterende over
winning" in het gebied van de Olympus. De
strijd duurt voort en de verliezen der
guerillastrijders nemen nog steeds toe.
De leden van dé Rotterdamse E.V.C.-
hebben zich achter hun bestuur geplaatst.
Met op twee na algemene stemmen werd
een motie aangenomen waarin „met diepe
verontwaardiging kennis wordt genomen
van de handelingen en het drijven van de
Communistische Partij Nederland binnen
de E.V.C., waardoor de organisatorische
zelfstandigheid der E.V.C. in groot gevaar
verkèert en bovendien een verderfelijke i
moraal wordt gekweekt, waardoor de*ka-
meraadschap en de eenheidernstig wordt
bedreigd."
De leden besloten volledige goedkeuring
te hechten aan de stappen, die door het
plaatselijk bestuur te Rotterdam reeds zijn
„TWEE ZIELEN LEVEN ltf MIJN
BORST". Deze regel van een groot dichter
is wel bij uitstek toepasselijk op de pionier
der filmkunst, die in deze weken weer de
aandacht vraagt van allen, die het wel me
nen met het witte doek: Charles Spencer
Chaplin.
In zijn jongste geesteskind „Monsieur
Verdoux'' verbeeldt hij ons een bankbe
diende, die na 32 jaren, trouwe dienst,
wegens de crisis door zijn firma wordt
ontslagen. Van dat ogenblik af leidt hij
een dubbel leven. Voor zijn invalide vrouw
een zorgzame echtgenoot, voor zijn zoontje
een liefdevolle vader, begaat hij de ene
afgrijselijke roofmoord na
ï-i-i de andere. In drie jaar tijd
rljrn I huwt telkens onder
andere namen, *12 vrou
wen, die hij doodt en van
wier fortuin hij zich meester maakt ten
einde zijn gezin een onblzorgd leven te
verschaffen.
Hét lijdt geen twijfel, dat de geschiede-
i JU „y,. nisevqn de moderne Blauwbaard Landru
ondernomen en geen enkele inmenging, het ^asis van hét scenario vormt en men
zij direct of indirect van welke politieke
partij ook in de organen der E.V.C. te Rot
terdam te zullen dulden, geen enkele be
stuurswijziging of aanvulling op last van
de landelijke leiding der E.V.C. te aanvaar
den, doch de beslissing over deze zaken uit
sluitend in "handen van de bij de Rotter
damse E.V.C. aangesloten
laten.
Tijdens de besprekingen werd medege
deeld, dat van de centrale E.V.C.-leiding
nog was getracht een minnelijke oplossing
van hêt.geschil tot stand te brengen en dat
er Woensdagavond te Amsterdam nog een
bespreking had plaats gronden, welke
echter tot niets had geleid.'
Rijdend wrak
De Heemsteedse motorpolitie heeft een
truck met oplegger( uit Haarlem aange
houden, welke in Verregaande staat van
verwaarlozing verkeerde. De stuurinrich
ting was vrijwel geheel versleten en de
remmen werkten zeer* slecht.
Met de voetrem kón dit rijdende wrak
bij een snelheid van 40 km. Der uur eerst
na 58 meter tot stilstand worden gebracht
met de handrem was daarvoor 100 meter
nodig!
De nummerborden aan voor- en achter
zijde waren vrijwel onleesbaar. Richting
aanwijzers ontbraken.
De politie heeft het gevaarlijke voertuig
in beslag genomen en tegen de chauffeur
proces-verbaal opgemaakt.
kan van een merkwaardige coïncidentie
spreken, dat Cnaplins eerste meesterwerk
,;A woman of Paris" evenals Monsieur
Verdoux in Frankrijk speelt. Beide films
zijn uitgesproken satirisch van aard en het
décor dient slechts tot een oppervlakkige
uc ixunei- camoufIage van het land, dat door Chaplins
arhPi<W>T"tpl ironie niet gespaard werd: de Verenigde
Staten van Noord-Amerika. Wellicht is in
dit feit.de verklaring te zoeken voor' de
ijzige ontvangt, die deze rolprent bij dè
Amerikanen ten deel viel.
In (?haplin's oeuvre verdwijnt het
clowneske meer en meer en winnen de
Messiaanse tendenzen steeds duidelijker
veld. Hoe lang lijkt het al geleden, dat hij
voor het grote publiek alleen maar een
gooi- en smijtkomiek. was zonder meer.
Een mannetje in een veel te wijde broek
en veel te grote schoenen, dat in latere
films de grens van de sentimentaliteit na
derde. maar nooit overschreed. Dan* werd
hij tot het symbool vaq de kleine man, die
in een vijandige wereld zijn geluk zoekt,
dat hem steeds door allen en iedereen
misgund wordt-. Tegelijkertijd bleef hij
de dwaas, die alle porseleinkasten in dig
gelen gooide, uit alle ramen duikelde, op
alle tenen trapte en tenslotte na alle avon
turen het vege en lenige lijf nog wist te
bergen. Maar zowel City lights als Modern
Times verrieden, dat hét deze Amerikaan
se cineast niet om eefi goedkoop lach effect
te doen was.
Waar hét hem wel ojji begonnen was,
het redden van een steeds meer tot ont
binding vervallende en hopeloos-ontspoor
de mensheid, toonde hij in volle omvang
in „De dictator". Het demonischb werd
toen belichaamd in de fameuse figuur van
de tyran Hynkel, het algemeen-menselijke
in die van de benauwde Jodenman.
In Monsieur Verdoux smolten deze twee
polen van de menselijke ziel ineen. Goed
en kwaad, licht en duister, heiligheid en
zonde, zij zijn alle in het wezen van ieder
schepsel aanwezig.
Henry Verdoux is niet zo verdorven of
hij schrikt er op het laatste ogenblik voor
terug een meisje, door het leven getrapt
als hij zelf, te gebruiken voor een van zijn
vergifügingsexperimentën.
Evenals „De dictator" eindigt „Monsieur
Verdoux" met een preek van de moralist
Chaplin. Wanneer Verdoux voor zijn rech
ters staat want het kwaad straft zich
zelf, zoals hij eens opmerkte zegt hij in
zijn laatste woord: „Tien moorden: een
schurk; duizend moorden: een held". En
buiten de rechtzaal bereiden de volken en
hun regeringen zich voor op de strijd.
Het slot van de film blykt in hoge mate
onbevredigend. Want Henry Verdoux.
voor de executie, is.net iets te rustig, iets
te zelfverzekerd en in het gesprek met de 1
geestelijke iets te ad rem. Wij konden des
noods blijven geloven in een misdadiger,
die glimlachend zijn schurkenstreken be-«
drijft, al worflt hij voortdurend opgejaagd
door vrees en begeerte. Doch wij weigeren
te aanvaarden, dat deze gespleten figuur,
die zijn ondergang aan de.duistere driften
van het eigen hart te wijten heeft, in het
aangezicht van dé dood in een heroïsche
pose zou verstarren. Het is zonder meer
duidelijk, dat het clowneske in deze film
geheel op de achtergrond is geschoven en
hier en daar vooral in het spiegelge
vecht van Verdoux met een onwillig
slachtoffer op de rand van een wankel
roeibootje slechts storend werkt.
Ir» het overgrote deel vari deze rolprent
wordt evenwel bewezen, dat de cinemato
grafie toch bij uitstek de kunst van de
eenling is.
Chaplin schreef het scenario, hij regis
seerde en speelde, hij sqhreef de muziek.
Het resultaat is, fiimisch bezien, van een
zeldzame eenheid. De middelen, die hy
daartoe gebruikt, zijn van iedere buitenis
sigheid gespeend, doch met dat bijzondere
gevoel voor filmische verhoudingen en mo
gelijkheden, dat Chaplin eigen is, zodanig
aangewend, dat een maximaal effect op de
toeschouwer bereikt» wordt.
En is het niet altijd de beperking, waar
door .zich de Meesters onderscheiden?
J. H. B.
De ontmaskering vdi\ Monsieur Verdoux.
Een droom
Vannacht in een droom zag ik de sphim
van Johaun Sebastian Bach naderbij ko
men. Nu is wat wij een schim noemen, in
de droom werkelijkheid; ik zag de oude
Bach in levende lijve; hij had een spier
witte pruik over zijn groot, blozend h'oofd,
zijn rijzig lichaam droeg een deftige. Zon
dagse zwarte jas en onder de aardig-schui-
mende witte kant zag ik eenzwart zijden
hemd. Zijn forse benen stonden sierlijk
gegrondvest in glimmende schoenen met
mooie gespen. Nu hij daar zo onverwacht
voor mij stond verstomden in mij de tal
loze vragen die ik dikwijls in gedachte
aan de oude meester wil stellen. Ik kreeg
trouwens geen kans hem aan te spreken.
„Waarde jonge vriend", begon hij, en dit
was aardig om te horen, „ik hoop dat je
niet behoort tot degenen die»denken dat
ik dood ben; ik bén alleen maar bijna
t\free honderd jaar met meèr op de aarde,
n? mag wej zeggen dat ik werkelijk in
betere gewesten ben, al betreur ik nooit
de jaren dat ik op de wereld was, want
mijn huwelijksgeluk en het altijd1door
werden in- de muziek werden door de vele
zorgen nooit verstoord. Nu ik eens een
ogenblik kom praten heb ik mijn oude
kleren aangedaan, wij hier op onze eeuwi
ge reis dragen heel andere dingen,-maar ik
wilde je als Thomas-Cantor zeggen wat ik
over het voortbestaan van mijn werken
denk. Ik ben in de hemel niet opgezet als
in een Panopticum, om als arbeidcr-in-de-
muziek voor eeuwig te verstenen; ik leef'
en mijn werken zullen zo lang mogelijk
deel hebben aan dit leven en niet alleen
maar een getuigenis zijn van mijn bestaan
indertijd in Leipzig. Begrijp je-wat ik be
doel?" Ik antwoordde eerbiedig dat ik ver
moedde wat hij zeggen wilde en vroeg hem
voort te gaan. „Mijn aards bestaan was niet
langer dan dat van andere mensen, maar
het was Gods bestel dat mijn muziek* lanr
ger zou voortbestaan in de wereld. Zij was
niet alleen bestemd voor de mensen van
de tijd waarin ik werkte, maar zij zou le
ven en verstaanbaar zijn voor alle muziek
liefhebbers in allerlei tijden. Geloof niet
dat ik onbekend bleef met de wisselingen
van het aards gedoe sinds het ogenblik dat
ik weg ging. Al wordt onze vrede niet ge
stoord door wat er op aarde gebeurt, wij
zien alles en kunnen de dingen begrijpen.
Wij weten dat het moest gaan zoals he^
gaat. maar dat de goede muziek langer
leeft dan" de mensen, heeft zijn zin en be
tekenis. Dit was mij op aarde al enigszins
bekend, ik was 't mij eerlijk gezegd
toen al bewust en de hemel mag getuigen
dat ik nooit werkte om mijn tijdelijke
roem, maar dat ik slechts wilde zorgen
mijn taak zo ^oed mogelijk te vervullen.
Ik had dus op de wereld eigenlijk twee
dingen te doen: als-componist'in de ge
geven omstandigheden mijn opdrachten af
te leveren en ten twqede eist de muziek van
mij de levenskracht onafhankelijk van die
omstandigheden. Want die omstandigheden
waren klein-en mijn muziek wjlde groot
zijn. Die twee dingen (moesten tegelijker
tijd gebeuren".
Ik keek in de scherpe ogen die vurig
blonken in zijn vol gezicht waarin de ernst
geplooid stond. „Je weet".- ging hij voort,
„dat ik hel niet gemakkelijk had aan de
Thomas-kerk in Leipzig. Ik was niet zo
eenvoudig als de meeste andere organis
ten: ik was lastig, maar God weet dat het
de overmaat van mijn muzikale loven in
mijn '*;binnenste was die altijd wilde uit
breken. Hoe had ik alles kunnen voegen
naar die benauwde omstandigheden?-Ze
ker, ik had een goed orgel en soms twee
tot mijn beschikking, maar als ik thans
van uit de hoogte zie wat er aan koren,
solo-zangers, aan orkestinstrumeoten sinds
meer dan honderd jaren is gegroeid en
vooruit gegaan, dan zou ik met bitterheid
worden vervuld als mij niet dergelijke ge
voelens in de hemel bespaard, bleven. Ik
denk nu vooral aan mijn Matthéus-passie,
mijn oude liefde: een liefde die ik mee
mocht nemen in mijn hart, omdat- ze niet
misstaan zou in het hemelse geluk.
maar wat hoor ik nu? Ik hoor dat men
hier en daar het werk uitvoert in dezelfde
omstandigheden waaronder ik vroeger
moest werken. Denkt men dat ik als ik
eens terug zou keren tevreden zou ziin
met die kleine koortjes, die weinige instru
menten, die blokfluiten, met al het gehar
rewar dier brave mensen wier onen niet
gewend konden 'raken aan mijn muziek?
Je weet hoe ik in mi .i aardse tijd altijd
hunkerde naar vernieuwingen; je zult,
hoop ik, mijn „Welgestemde Klavier" nooit
vergeten, je wegt dat'- ik anders werkte
dan mijn tijdgenoten en nu wil men
dat miin muziek' aangepast blijft aan die
omstandigheden, die mij toen zoveel zorg
gaven. Ik ben geen componist van een koor
in Leipzig, ik ben een componist van le
vende muziek, en zomin ik in de'hemel in
e*en panopticum ben, zomin mag mijn mu
ziek een museum worden. Ja, ja, die goéde
bedoelingen, die geestelijke achtergrond,
maar wat betekent dat allemaal? Mijn mu
ziek is vrije, levende muziek en men moet
er niet meer van willen weten dan onze
lieve Heer en ik. Er is één omstandigheid
die onverwoestbaar verbonden is aan mijn
Mattheus-passie, het is de heilige rouw-
tijd waarvoor het werk bestemd is, en wat
hoor ik nu nog meer? Dat deze passie ook
gezongen "wordt op of na het Paasfeest!
Hoe kunnen de christenen tot zo'n smake
loosheid komen? Als ze het dan zo ernstig,
nemén met de Lijdenstijd dat ze de passie
zingen, waarom nemen zij het dan niet
even ernstig met het heerlijke Paasfeest?
Dat zou in mijn tijd in ieder geval niet
gebeuren!"
De krachtige, zelfbewuste meester keek
mij aan en verwachtte blijkbaar geen ant
woord. Ik was van trots vervuld, want hij
had gezegd'wat ik altijd gemeend had: ik
wilde hem de hand drukken, maar plotse
ling Was hij verdwenen. Ik had een ogen
blik in de eeuwigheid geleefd, de droom
vervloeide en ik kwatn weer in de dage
lijkse omstandigheden, maar ik was vol
doende gesterkt om te weten dat men in
alle omstandigheden aan de eeuwigheid
moet denken.
HENDRIK ANDRIESSEN.
Eisenhower toch candiclaat?
Volgens de „Star Times" zou generaal
Eisenhower aan leden van de democrati
sche partij verklaard hebben, dat hij op
grond van de .wijziging, die in de wereld
situatie is gekomen na zijn laatste verkla
ringen, het plan heeft zich opnieuw te be
ramen, of hij zich voor dc oresidentsver-
kiezingen candidaat zal stellen.
Belgische Senaat aanvaardt
Brussels verdrag
De Belgische Senaat heeft Woensdag-
mfddag met 138 tegen 15 stemmer hef
wetsontwerp ter h ki-v: v.,n eet
verdrag van Brussel goedgekeurd. Tegen
stemden de communisten.
