John Millington Synge: lichtende ster aan
het sombere toneelfirmament
QKort en Bondig^J
De man
Dinsdag 27 December 1949
4
„De Held van het Westen
„Weihnachts-oraforium"
door Haarlems Gemengd Koor
De traditionele uitvoering op tweede
Kerstdag van Bachs Weihnachts-Orato-
rium, door Haarlems Gemengd Koor. onder
TfUriititf \?an .Tan TTnnr?» Kaf wai r?P Icnnr-
„Men behoort slechts één eis aan het
theater te stelien: dat het voedsel geeft aan
de verbeelding. Het toneel behoeft evenmin
als de s.vmphonie lessen of bewijzen uit te
delen. Alles wat wij verlangen is opwinding
en een roes van plezier!" Aldus ongeveer
schreef bijna vijftig jaar geleden in het
voorwoord tot een van zijn eerste stukken
de Ierse schrijver John Millington Synge,
wiens folkloristische blijspel „De Held van
het Westen" op de avond vóór Kerstmis
door het gezelschap Comedia in de slecht
bezette Haarlemse Schouwburg te zien
werd gegeven. Er is geen pijl op te trekken
of dit stuk hier te lande succes zal hebben,
maar ik hoop het van ganser harte. Want
wij moeten in onze dramatische litteratuur
teruggaan tot Bredero om een betrekkelijk
gelijkwaardig voorbeeld aan te wijzen van
onvervalste schildering van mensen en
zeden, van dagelijkse ondeugden hekelende
typeringen, van sterke locale kleur en van
pittige, direct uit de volksmond opgetekende
taal kortom: der poëzie van het ruige
realisme.
De opzet van het stuk is bijzonder ko
misch. het gegeven doorgetrokken tot in de
uiterste absurditeit. Het geval wil namelijk
dat op een avond in een schamele dorps
herberg in een afgelegen streek een vrees
achtige jongeling binnenkomt, die in de
mening verkeert dat hij in een vlaag van
opstandigheid zijn vader heeft vermoord.
Deze in zijn groeiend zelfbewustzijn steeds
krassere vormen aannemende heldendaad,
waartoe geen enkele „edelman, bedelman,
dokter, pastoor" de moed zou hebben be
zeten, bezorgt hem een ongedroomde ver
ering vooral van de zijde van het vrouwe
lijk geslacht. Dan verschijnt echter volko
men onverwacht het slachtoffer met een
afschuwelijke hoofdwond ten tonele. Als de
nu plotseling tot een lafaard ontluisterde
held"zijn reputatie door een tweede aanslag
gestand wil doen, keren zijn bedrogen be
wonderaars zich tegen hem, waarop vader
en zoon zich verzoenen om gezamenlijk
door het land. te trekken, hun lotgevallen
bezingend in een lied van glorieuze leugens.
tot de sfeer. Henk Rigters speelde de titel
rol zeer bevredigend, voortdurend groeiend
in zijn snoeverij, met een goed beheerste
climax in het laatste bedrijf. Lous Hensen
greep haar kans, om haar talent nu eens
niet van de zoetelieve kant te laten zien,
gretig aan. Haar instinctief gedreven her
bergiersdochter, de eigenlijke hoofdpersoon
van het stuk, rijk aan bruisend tempera
ment, bazig over de onvolwaardïgen, harts
tochtelijk jaloers op haar mededingsters,
breed en zacht in haar liefde, verkreeg een
bijna symbolische gestalte. Daarom was het
dubbel jammer dat John Soer als haar
domme karakterloze verloofde door een te
slijmerige manier van doen ik kan er
Lous Hensen en Henk Rigters in het thans
door Comedia tot vertoning gebrachte
blijspel „De Held van het Westen" door
J. M. Synge.
prestaties betreft, geen opmerkelijke ver
schillen te horen met die van vorige jaren.
Booda bracht als altijd een flink vocaal
i ensemble op het podium en haalde er met
zijn vurig temperament de effectrijkste
klank uit, die past bij zijn romantische op
vatting van Bach. Het is - vooral in som
mige koralen - wel méér Mendelssohn dan
Bach, maar als zodanig zeer brillant. Fraai
en zeer aannemelijk klonken als steeds de
sopraan-koralen, gezongen door de cory-
pheeën van de sopraan-vleugel.
De samenstelling van de solisten-groep
onderging wèl enige verandering. De tenor
partij werd ditmaal vervuld door Chris
Scheffer van de Nederlandse Opera; zijn
prestaties als recitant en ook als colora
tuurzanger in de veeleisende aria „Frohe
Hirten" waren alleszins opmerkelijk en
zelfs verrassend mooi van klank, want
wanneer deze zanger niet aan het galmen
slaat, maar zijn stem beheerst gebruikt,
blijkt het, dat hij over een bijzonder fraai
en licht aansprekend geluid beschikt. Maar
op stuk van rhythmiseh zingen schoot hij
in de aria „Ich wil dir zu Ehren leb en"
toch te kort. De bedenkelijke uitvoex-ing
van deze merkwaardige aria was echter
niet alleen aan de zanger te wijten: ook
het orkest (en dat is hier even belangrijk
als de solostem, die er als het ware een
onderdeel van uitmaakt) bleef beneden
zijn taak.
De sopraan Nely de Bock, die besehei
den maar zuiver en correct de Echo-aria
zong, trof het beter met de begeleiding,
want de hoboïst die met haar concerteerde,
vervulde zijn partij naar behoren, althans
na de inleiding, toen hij rhythmiseh in de
pas van de zangeres kwam.
De altpartij werd gezongen door Riek
van Veen, aanvankelijk wat scherp van
klank, maar in de aria „Schlafe mein
Liebster" mooi en expressief gekleurd.
Haar bezield zingen contrasteei-de wel heel
sterk tegen het vlak gespeelde ritornel van
het strijkorkest.
Hei-man Hulsmann zong, zoals reeds sinds
jaren, de baspartij, het was als altijd be
trouwbaar en ï-hythmisch correct, maar
tezeer met een keelstem.
Een belangi'ijke wijziging in het appa
raat der uitvoering betrof de orchestrale
begeleiding. In plaats van onze H.O.V.
werkte thans mee het zogenaamde Am
sterdams Philharmonisch Orkest. Het is
een publiek geheim dat een financiële
quaestie de oorzaak van deze mutatie ge
weest is. Het ligt niet op onze weg op het
zakelijke hiervan in te gaan. Maar we
voelen ons toch verplicht erop te wijzen,
dat de prestaties van het Amsterdamse
orkest verre beneden het peil lagen van
wat we sinds jaren gewend waren en dat
zulks aan de uitvoering veel afbreuk deed.
In de grote koorgedeelten was dit niet zo
opvallend, doch in de tussenspelen, in de
Sinfonia en bij solo-stukken met een obli-
gaatpai-tij ging het meestal erg dunnetjes.
De hobo- en trompetpartij waren wel be
hoorlijk bezet, maar de fluiten en de solo
viool bediei-ven veel. Het strijkoi-kest klonk
vlak en van rhythmiseh geacheveerd sa
menspel was geen sprake; dit lag waar-
achtig niet aan de directie van Booda, dié
sommige tempi rustiger nam dan voor
heen.
Gosse Kroese vervulde zijn taak als
organist heel goed en Emmy van Eden
deed op de piano gewetensvol wat men van
haar kan verwachten. Maar het is verre
van ideaal de klank van de vleugel in dit
werk te horen. Kan het niet met clave-
cimbel, dan zou het beter zijn al de con-
tïnuo's op het orgel te laten uitvoeren,
zoals het trouwens ook bij de Nederlandse
Baehvereniging gebeurt. JOS. DE KLERK
De verjaardag van
Henriëtte Roland Holst
Tom Rot opende Zaterdagavond in het
Concertgebouw te Amsterdam de feeste
lijke bijeenkomst ter gelegenheid van de
80ste verjaardag van de Nederlandse
schrijfster en dichteres, Henriëtte Roland
Holstvan der Schalk, die zelf niet aan
wezig was.
Er waren drie sprekers. Jef last voerde
het woord over „Tante Jet, de bekende
figuur in de arbeidersbeweging, een der
groet moeders van het socialisme en de
sti-ijdster voor de onafhankelijkheid van
Indonesië". Pi-of. dr. W. Banning noemde
de jarige „een geestelijk bezit van Hol
land, een der gi-ootste socialisten". Verder
belichtte hij wat zij als godsdienstige figuur
voor ons volk betekent: „Zij is een van
die mensen, die van tijd tot tijd in de
wereldgeschiedenis verschijnen, in wie het
Messiaans verlangen vorm en gestalte aan
neemt". De heer S. de Wolff tenslotte
noemde deze dichteres een profete.
Des morgens werd Henriëtte Roland
Holst-van der Schalk in het rusthuis aan
de Van Eeghenstraai, waar zij verblijf
houdt, door vrienden en familieleden, on
der wie de dichter A. Roland Holst, geluk
gewenst. Om tien uur bracht de Amster
damse afdeling van de A.J.C. haar een
aubade.
„Muziek rond de kribbe"
De herdenking van het Kerstgebeuren
wex-d voor de organist Maarten W. Kooy
aanleiding tot het organiseren van een con
cert, dat op de tweede Kerstmiddag in de
zaal van net Gereformeerd of Burgerwees
huis gegeven werd onder de naam „Muziek
rond de kribbe".
Het programma was in zijn geheel vol
komen in ovei-eenstemming met de intieme
sfeer van stille beslotenheid van de uit
voeringsruimte, die de talrijke aanwezigen
zeer ontvankelijk deqd worden voor hetgeen
hier geboden werd.
De organist Adriaan Verschool- bespeelde
het mooie kabinet-orgel, dat in de zaal van
het weeshuis staat opgesteld. Enkele wer
ken van J. Pachelibel: vier Fuga's op Mag
nificat-thema's en een koraal-bewerking
van „Vom Himmel hoch", alsmede een be
werking van J. S. Bach van hetzelfde koraal
klonken prachtig transparant in de gave
uitvoering van de solist. De dispositie van
het orgel is uiteraard bescheiden van om
vang, maar zij vormt een harmonische een
heid, die de organist voor het kiezen van
passende klank-tinten voortreffelijk wist te
gebruiken.
De tweede soliste: de sopraan Tineke van
Raalte, begon haar omvangrijke taak op
deze middag met het zingen van de korte
Weihnachts-kantate van J. S. Beyer (1669-
1744). Een werk van belangrijker aard
schonk de zangeres met de melodisch rijke
„Kantate am Feste der heiligen drei Kö-
nige"~van G. Ph. Telemann, muziek, die in
het tweede grote recitatief een merkwaar
dige programmatische inslag krijgt. Tineke
van Raalte kon hiermede haar klare stem
volkomen laten gelden. De expressie bleef
nog wat naief, de articulatié over het alge
meen te vaag, waardoor het woord een
onduidelijke begrenzing ki-eeg. Ongetwijfeld
zal concreter zegging het zingen van Tineke
van Raalte meer kern van uitdrukking
kunnen geven. Over haar vertolking van
een cantate van D. Buxtehude kan in de
zelfde zin gewag gemaakt worden.
Van betekenis voor de indruk van. Tele-
mann's cantate werd het frisse, technisch
goed verzorgde solo-spel van de fluitiste
Gerda Brands.
Het concert werd besloten met de uitvoe
ring van een kleine Kerstcantate van Maar
ten Kooy, opgedragen aan het Gerefor
meerd Weeshuis. Het wei-kje, dat enigszins
liturgisch van aard is, bewees bij de ver
tolking een compositorische aanleg van de
componist, die beloften inhoudt. Het is in
muzikaal opzicht nogal hybridisch van
karakter. Een evenwichtige ontwikkeling
van de klankcombinaties, die de componist
in de hedendaagse muziek zocht, kwam nog
niet tot stand. Het lijkt de moeite waard de
kantate later te gaan omwerken en dan de
voorlezer te vervangen door een zingende
„Evangelist".
Een kinderkoor deed bij de uitvoering
dapper zijn best en een gemengd koortje,
dat in de cantate van Beyer reeds verdien
stelijk optrad, weerde zich goed in Kooy's
cantate, al stond het nog wat onwennig
tegenover de verstandelijke harmonieën.
Adriaan Verschoor begeleidde de vocale
uitvoeringen bekwaam.
P. ZWAANSWIJK.
Ontwerp voor een
nieuwe kieswet
Grotere bevoegdheden der
kiezers voorgesteld
De voorzitter en de secretaris van het
Centraal Stembureau voor de verkiezing
van de leden der Staten-generaal, prof.
rar. di*. G. v. d. Bergh en mr. dr. W. K. J. J.
van Ommen Kloeke hebben aan de minis
ter van Binnenlandse Zaken overhandigd
het door dat bureau voorbereide ontwerp
van een nieuwe Kieswet.
De voornaamste voorstellen, welke het
ontwerp bevat, zijn:
Alle kiesrechtbepalingen uit de gemeen
tewet en de Provinciale Wet vervallen en
worden in de Kieswet zelf opgenomen. De
volgens de bestaande Kieswet jaarlijks vast
te stellen kiezerslijsten worden door kie-
zersregisters vervangen, die van dag tot
dag bijgehouden worden.
De mogelijkheid om bij volmacht te
stemmen wordt vergroot en vergemakke
lijkt, zodat zieken en personen, die op de
dag van de stemming niet in hun woon
plaats aanwezig zullen zijn, hun stem kun
nen uitbrengen.
Het stelsel van de enkelvoudige voor
keur, zoals dit thans voor alle verkiezin
gen geldt, wordt vervangen door dat van
de facultatieve meervoudige voorkeur,
dat wil zeggen, dat de kiezer óf kan
stemmen op de lijst in haar geheel,
waardoor hij mede de volgorde daarvan
aanvaardt, óf wel die volgorde door
nummering van de candidaten der lijst
geheel naar eigen wens kan wijzigen.
Bij vei'kiezingen van de kleine gemeen
teraden, te weten die met 7 of 11 leden,
krijgt de kiezer de bevoegdheid de num
mering niet tot de candidaten van één lijst
te beperken, maar zijn candidaten vrij te
kiezen uit alle gestelde candidaten, op wel
ke lijst zij ook voorkomen
Kerstboodschap
van Koning George
LONDEN, 25 December (Reuter).
Volgens de 17 jaar geleden door zijn vader
Koning George V ingestelde traditie heeft
Koning George VI van Engeland op eerste
Kerstdag voor de radio een persoonlijk
woord gericht tot de bevolking van En
geland en het gemenebest. Aan het begin
van zijn toespraak gaf de Koning uiting
aan zijn dankbaarheid, op deze wijze een
zo direct persoonlijk contact te kunnen
leggen met zijn volk en dat zijn gezond
heidstoestand zover verbeterd is, dat hij
weer vele openbare plichten kan vervullen.
„De meesten onzer maken Kerstmis tot
een gezinsfeest en over deze kant van
Kerstmis wil ik heden iets zeggen". Koning
George noemde het geluk der kinderen
„voor ons ouderen" een van de voornaam
ste bronnen van vreugde. „En indien wij
deze geest van Kerstmis in 1950 met ons
mee kunnen dragen, zal dit het leven niet
alleen voor onze naasten gemakkelijker
maken, maar zullen wij kracht geven aan
dat grotere gezin van het gehele Britse
Gemenebest, welks levenskracht afhanke
lijk is van de gezondheid van al zijn leden".
Indien ieder onzer dag aan dag zijn plicht
tracht te vervullen in de geest van moed,
volharding, verdraagzaamheid, onzelfzuch
tigheid en sociale zin, kan hij ervan over
tuigd zijn, dat hij zijn aandeel levert voor
het doorkomen van deze gevaarlijke tijden.
Hoewel Engeland nog „een lange weg te
gaan heeft" en „flink aanpakken" het pa
rool zal zijn, kan niemand onzer tevreden
zijn voordat wij weer overeind staan op
eigen kracht, aldus de Koning. „Indien
wij er door heen willen komen, wat ook
zal gebeuren, moeten wij altijd het belang
van ons land voorop stellen".
De Koning bracht oprechte dank aan
„onze goede vrienden in de Verenigde Sta
ten om het begrip en de sympathie, waar
mee zij eerst onze problemen beseften en
toen aan het werk gingen om ons er door
heen te helpen".
West-Duitse regering ageert
nog tegen ontmanteling
HANNOVER, 26 December (Reuter)
De West-Duitse kanselier dr. Adenauer
heeft de Nedersaksische bond van vakver
enigingen medegedeeld, dat zijn regering
„nieuwe stappen heeft gedaan" om her
vatting van de ontmanteling bij de voor
malige Hermann Göring ijzer- en staal
fabrieken te verminderen, zo werd van
daag vernomen.
De Britse autoriteiten hadden de rege-
rïng van Neder-Saksen vorige week doen
weten, dat de ontmantelingswerkzaam
heden bij genoemde fabrieken te Waten-
stedt-Salzgitter in het begin van Januari
zouden worden voortgezet. De vakvereni
gingen verzochten daarop dr. Adenauer bij
de geallieerden te interveniëren, zo meld
de het West-Duitse nieuwsagentschap.
De fabrieken te Watenstedt-Salzgittex-
worden beschouwd als de belangx-ijkste
bedrijven, die niet vallen onder de vier
weken geleden gesloten overeenkomst van
Petersberg tussen de geallieerde Hoge
Commisax-issen en dr. Adenauer, waarbij
besloten werd tot stopzetting van de ont
manteling.
Rusllainid besdwldliigS Sapasmeys wara
bact©ra@ï©g!sche @©rll©gv@eplrog
ara Chsna
Een Sovjet-Russische militaire x-echtbank
te Chabarofsk is Zondag begonnen met het
proces tegen twaalf Japanners, die be
schuldigd worden van het voorbereiden
en voeren van een bacteriologische oorlog.
De aangeklaagden, allen voormalige mili
tairen, hebben schuld bekend.
De eerste, die voorkwam, was Kawasjima
Kiyosji. een arts, die de leiding zou heb
ben gehad van een eenheid van het Japan
se leger, die zich toelegde op onderzoekin
gen op het gebied van oóx-logvoering met
bacteriën. Deze afdeling bestond uit drie
duizend man en was op speciale order van
de keizer ingesteld, zo vei-klaarde Kiyosji.
De ai-ts werd ervan beschuldigd in 1941 en
1942 zelf massaproeven op levende per
sonen te hebben genomen en aan het hoofd
te hebben gestaan van een microbenge-
vechtseenheid in Centraal China. Kiyosji
deelde het hof mee. dat zijn eenheid een
afdeling had, die Sovjet Russische en Chi
nese krijgsgevangenen met dodelijke bac
teriën inentte.
In vijf jaar zouden drieduizencf personen,
onder wie vrouwen, in het proefstation
overleden zijn. Een andere afdeling wierp
microbenbommen en vuurde bacteriëndra-
gende granaten op mensen af. In een be
paalde periode was de eenheid in staat
iedere maand bijna 300 pond pestmicroben,
ruim 900 pond typhusbacillen, 450 pond
pestkool en een ton choleramicx-oben te
vervaardigen. In 1941 veroorzaakten pest-
bommen in Centx-aal en Zuid China een
epidemie in het gebied van Tsjangteh. In
1942 werden bronnen, rivieren en reser
voirs in Midden-China besmet met cholera,
parathyphus en pestkool, zo bekende de
arts.
BINNENLAND
Overwogen wordt in de Koninklijke
Landmacht de rang van onderluitenant als
hoogste onderófficiersrang in te stellen. In
het K.N.I.L. bestaat de rang van onderluite
nant. Degenen, die deze rang bekleden, zou
den dus bij samenvoeging van K.N.LL. en
Kon. Landmacht in rang worden verlaagd,
tenzij ook de Kon. Landmacht deze rang zal
instellen.
Met ingang vart 23 December is ingesteld
de functie 'van commandant der marine op
Nieuw Guinea. Als standplaats is Hollandia
aangewezen.
Te Goirle is op 70-jarige leeftijd over
leden de heer G. H. M. J. Majoie, oprichter
en mede-directeur der N.V. Gulden Vlies
sigarenfabrieken.
De heer P. C. Scherpenberg, immigra
tie-attaché bij het Nederlands gezantschap
te Rio de Janeiro vertoeft gedurende 14
dagen in het Hotel des Indes te Den Haag.
Het Bijzondere Gerechtshof te Amster
dam heeft uitspraak gedaan in de zaak tegen
vier leden van het voormalig commando-
Pieters. De 22-jarige H. D. D. werd veroor
deeld tot twaalf jaar gevangenisstraf, de
27-jarige H. A. K. en de 26-jarige J. A. van
der S. ieder tot 20 jaar en de 23-jarige A. J. F.
van der G. tot 15 jaar.
De K.N.A.C. heeft bericht ontvangen, dat
de benzineprijs in Frankrijk met ingang
1 Januari zal worden verlaagd tot 44.20 francs
per liter. Verder zal in de loop van Januari
..super-benzine" verkrijgbaar worden ge
steld, waarvan de prijs 49 of 50 francs per
liter zal bedragen.
De nieuwe burgemeester van Rheden,
de heer J. de Bruin, zal op 10 Januari wor
den geïnstalleerd. In de zeven dorpen tellen
de gemeente worden voorbereidingen ge
troffen, om de nieuwe burgemeester feestelijk
in te halen.
De maximumprijsregeling voor rijst en
rijstebloem is ingetrokken.
De herbouw der binnenstad van Vlissin-
gen zal nog 30 jaar duren, volgens burgemees
ter Kolff. De hei-bouw vergt ruim 330.000
kubieke meter. De gemeente kan slechts
10.000 kubieke meter per jaar voor herbouw-
gevallen beschikbaar stellen, omdat volgens
mr. Kolff de totale toewijzing aan Zeeland
in verhouding tot die aan andere provincies
gering is.
HAARLEM EN OMGEVING
Een automobilist die in de afgelopen
nacht over de Haarlemse Dreef reed, was in
zo'n aangename conversatie met zijn gade
gewikkeld, dat hij een verlceerszuil niet op
merkte. Zowel de zuil als de auto sloegen
om. De echtgenote van de bestuurder liep
enige snijwonden op en de wagen werd aan
de linkerzijde ernstig beschadigd.
Tsjengfoe gevallen
Tsjengtoe, de laatste hoofdstad der
nationalistische Chinese regering op het
vaste land, is Zaterdag in handen der com
munisten gevallen, aldus is volgens Chi
nese pex-sberichten op het militaire hoofd
kwartier te Taipeh (Formosa) bekend ge
maakt.
Massa-executie door vluchtende
Chinese nationalisten
Volgens een te Londen opgevangen be
richt van het officiële communistische Chi
nese persbureau zijn te Tsjoengking een
groot aantal politieke gevangenen door de
nationalistische autoriteiten voor hun ver
trek terechtgesteld.
Van de 700 tot dusver gevonden lijken
heeft men er ongeveer 300 kunnen iden
tificeren, aldus het persbureau.
Wijziging in het wereldklimaat
De „Sunday Express" citeert een aantal
vooraanstaande deskundigen op klimatolo
gisch gebied ter bevestiging van de mening
dat het klimaat in de wereld zich wijzigt
en grote gebieden, die tot nog toe door ijs
bedekt zijn, spoedig bewoonbaar zullen
worden. Volgens dr. C. E. P. Brooks, een
wereldberoemd klimatoloog, en sir George
Clarke Simpson, van 1920 tot 1938 direc
teur van de Engelse meteorologische dienst,
worden de zomers warmer en de winters
kouder, aldus het blad. Vermindering van
de regenval is een van de opmerkelijkste
factoren der jongste klimaatwijzigingen,
bijvoorbeeld in Zuid-Afrika.
Volgens dr. Brooks is het nog te vroeg
om reeds te kunen zeggen, of dit proces,
dat omstreeks 1850 begon, van lange duur
zal zijn, bijvoorbeeld duizenden jaren, of
slechts tijdelijk, bijvoorbeeld een eeuw.
„In de komende 25 jaar zullen we beter
v/eten, of wij terugkeren tot het klimaat
van tussen 400 en 1000".
Amerikaans-Joegoslavisch
luchtvaartverdrag
De Verenigde Staten en Joegoslavië heb
ben een voorlopige burgexduchtvaartover-
eenkomst getekend, welke terstond van
kracht wordt.t Volgens de overeenkomst
stelt Joegoslavië een luchtlijn in naar de
Amerikaanse zönes van Oostenrijk en
Duitsland vice-versa en krijgen de Vex>
enigde Staten vergunning voor een lucht
lijn naar Belgrado en verder.
Verbeelding als inspiratie
Toen „The Playboy of the Western World"
(zoals de oorspronkelijke titel luidt) in
Januari 1907 voor het eerst te Dublin werd
vertoond, moesten er vijfhonderd politie
agenten aan te pas komen om op straat en
in de zaal de orde te herstellen. De Ierse
bevolking protesteerde heftig tegen wat
men noemde de schaamteloze openhartig
heid. waarmee de nationale eigenaardig
heden waren blootgelegd. In Engeland ech
ter had men een open oog voor de wilde,
oorspronkelijke schoonheid dezer klare
weerspiegeling van het leven in een achter
hoek van de beschaving. Synge werd door
vooraanstaande critici vergeleken met nie
mand minder dan Shakespeare op grond
van zijn dooreenweving van werkelijk
heidszin en fantasie, van boertige, humor
en bloemrijke taal. Men hoede zich voor
deze overschatting, waartoe ook Jóhan de
Meester, die de Nederlandse opvoering
regisseerde, ons wil verleiden. Want Synge
was een aartsromanticus die vluchtte in de
primitiviteit. Zijn authentieke beeldspraak
mist echter voldoende kunstzinnige wiek
slag om zich ver boven het nest van her
komst te verheffen. Deze. wonderlijke
stroom van natuurlijke poëzie geeft kleur
aan de schetsmatig getekende karaktei-s en
bezorgt de handeling een schilderachtige
entourage, maar de expressiviteit berust
slechts op vreemdsoortigheid.
Dit alles neemt niet weg dat de ster van
John M. Synge nog altijd onvei-minderd
schittert zo helder omdat er zo weinig
zijn aan het sombere toneelfirmament,
als een wegwijzer naar de bevrijding uit het
vreugdeloze naturalisme, de mondaine zoe
tigheden, het hersenschimmige intellectua
lisme, de burgerlijke bekrompenheid of
welke dorre stromingen ook, die reeds jaren
lang onvruchtbaar in onze theaters huis
houden. Hier dient de verbeelding als in
spiratiebron. Men moet Comedia dan ook
driewerf dankbaar zijn voor deze kostelijke
vertoning.
Sterke opvoering
Synge schreef dit boerenblijspel in de
Engelse schrijftaal, doorspekt met eigen
aardigheden van het Ierse idioom. Uit vx-ees
dat het bij vertaling in het „steedse" Neder
lands sterk aan ruwe bekoring zou inboe
ten, heeft men het in het Vlaams laten be
werken door Karei Jonckheere, die voor
een kernachtig en toch breedvloeiend proza
zorgde. Aan deze zeer gelukkige oplossing
zijn toch enkele bezwaren verbonden: de
enigszins wrange ironie kreeg een te ge
moedelijke inslag en het rhythme verloor
aan spankracht. Bovendien klonk'de voor
dracht vaak niet duidelijk genoeg.
De regie van Johan de Meester sloot
(evenals het décor van Lucas Wensing)
vooral aan bij het grillig pittoreske. Spe
ciaal zijn groepsarrangementen, waarbij hij
herhaling niet schuwde, droegen veel bij
geen ander woord voor vinden het even
wicht verstoorde. Inderdaad heeft men hier
te doen met een halve idioot, de belicha
ming als het ware van de Ierse degenex-atie,
doch deze acteur probeerde de komische
werking niet uit zijn rol of uit het stuk,
maar uit zichzelf ie halen.
Magda Janssens als de vrijster op de ge
vaarlijke leeftijd, voelde zich -met deze
roomvette taal danig in haar element, even
als John Gobau, die zijn spel met brede
gebaren indrukwekkend ontplooide. Van de
vier dox-psmeisjes berokkenden alleen Eöv
de Boer en Emmy Lopes Dias het hoge peil
van deze voorstelling geen schade.
DAVID KONING.
Kerkconcert door Haarlems
Christelijk Mannenkoor
Op de avond van de Tweede Kerstdag
gaf Haarlems Christelijk Mannenkoor een
uitvoering in de Wilhelminakerk.
De dirigent van het koor, de heer Jac.
Zwaan, opende als organist met een stem
mige vertolking van Bachs koraalvoorspel
„Vater unser". Het koorprogx-amma bestond
hoofdzakelijk uit bewerkingen door de di
recteur, waaronder die van „Stille Nacht"
en die van „Le Message des Anges" zeer
geslaagd zijn te noemen. Na een weifelend
begin kwam het mannenkoor aldra tot
een stevig, klankvol geheel en zo bleef het
verder ook. Een goede noot verdient het
koor ditmaal om de zuiverheid van into
natie. Als de samenklank altijd zo goed
geweest was als in het laatste nummer,
zou ook op dit punt een onderscheiding op
zijn plaats zijn. Maar het zuiver afwegen
van de klank eist, evenals bij sommige
zangers de vocaalvorming, nog voortdu
rende zorg. Toch was de sfeer, die van de
vertolking dezer meestal eenvoudige Kerst
zangen uitging, zeer verheffend. Er werd
„met hart" gezongen.
Als soliste werkte aan het concert de
alt mevrouw Bep Misset-Van Andel mede.
Begeleid door Jac Zwaan, vertolkte zij
zeven Kerstliederen. Haar zuivere zang had
veel innigheid. Bijzonder veel indruk
maakte zij met een Engelse Christmas-
carol en vooral met een oud lied bewerkt
door dr. Van der.Horst. Het nummertje dat
hiei-na kwam. kon, artistiek gesproken, de
goede stemming slechts bederven.
Jac. Zwaan vertolkte zeer verdienstelijk
de „Pastoi-ale" van César Franck: het was
alleen jammer, dat het tongwerk van het
orgel niet geheel zuiver van stemming was.
ïn aansluiting op een orgelfantasïe van
Jan Zwart, zongen tot slot de aanwezigen
gezamenlijk het „Ere zij God". De avond
was met gebed geopend door de voorzitter
van Haarlems Chr. Mannenkoor, de heer
D. A. J. Spek.
JOS. DE KLERK
FEUILLETON
die zijn geheugen verloor
DOOR PATRICIA WENTWORTh
Vertaald uit het Engels
51)
Juffrouw Silver schoof haar stoel bij
de tafel en bekeek met veel belangstelling
een hele serie portretten van de Salt-
familie, die er nog glimmend en zeer góed
uitzagen, waax-schijnlijk tengevolge van het
feit, dat ze practisch nooit bekeken wer
den. De foto's hadden twee maten, kabinet-
en visitekaart-formaat, en kwamen goed
uit op hei stevige crème-kleurige carton,
waaruit de bladen van het album beston
den.
„Aardig, bïjzondqy aardig", mompelde
juffrouw Silver zo nu en dan. Hoewel de
zaak, waarvoor ze werkte op het punt
stond de climax te bereiken, had ze
toch nog wérkelijke belangstelling voor
de bladzijden van een dergelijk foto-album,
waarin de geschiedenis van een glorieus
tijdperk als 't ware weerspiegeld was. Deze
foto's gaven een doorsnee-beeld van de
degelijke middenklasse, waaraan Engeland
zoveel verschuldigd was, en welke deels
gevormd werd door mensen, die met vol
harding, hersens en ambitie hun weg van
onderaf naar omhoog hadden gevonden,
deels door afstammelingen uit aristocrati
sche geslachten, die zich om geschakeld
hadden naar handel, bedrijfsleven en al
lerlei andere beroepen.
Abby sloeg een bladzij om en vond een
open plek. Ze fronste en zei met iets van
verwondering in haar stem: „Die foto zat
hier. Wie kan die er uit genomen hebben?"
En na even zwijgen voegde ze eraan toe:
„Dat heeft Emily zeker gedaan. Ze heeft
die foto vast aan May willen laten zien.
Ze zei altijd, dat er zo'n frappante gelijke
nis v/as. Maar dat had ze toch echt niet
mogen doen....".
Op dat moment betrad Emily Salt het
huis. In de salon hoorden ze duidelijk het
openen en sluiten van de voordeur. Daarna
was er even geen geluid. Abby Salt sloot
het foto-album en legde het weer op z'n
plaats, nadat ze 't vergulde slot zorgvuldig
had dicht gemaakt. Een en ander nam
slechts enkele minuten tijd in beslag. Maar
't was jtiist genoeg, Emily Salt had de
voordeur achter zich gesloten. Ze stak de
sleutel in haar handtas en nam hier iets
uit. Ze liep naar de trap toe. Boven in de
salon hoorden ze haar neervallen. Met een
verschrikt gezicht liep Abby het poi'taal
op en over de trapleuning hangend, riep
ze. „Emily!"
Nauwelijks was het woord uit haar
mond, of ze was al bezig de trap af te
rennen. Juffrouw Silver volgde haar.
Emily Salt lag dood op de eerste trede
van de ti*ap en in haar rechterhand, waar
aan ze nog een handschoen had, hield ze
een reep chocolade geklemd
HOOFDSTUK XXXVII.
Abby x'ichtte zich langzaam overeind. Ze
lag voorover geknield bij het ontzielde
lichaam van Emily en ze had haar pols
gevoeld die niet meer klopte. Ze stond op
en hield zichzelf voor steun aan de trap
leuning vast. „Ze is dood
Juffrouw Silver had zich ook voorover
gebogen en stond nu ook weer overeind.
Ze keek ernstig. Abby zei op doffe toon:
„Haar hart was altijd uitsekendde
dokter heeft dat zelf gezegd
Juffrouw Silver kwam naast haai* staan.
„U moet dit moedig onder ogen zien, me
vrouw Salt. Ik vrees, dat dit een geval
van vergiftiging is".
„O nee!"
„Ja heus, cyaankali. Er zijn alle symp
tomen: het onmiddellijke intreden van de
dood, het uiterlijk en de speciale lucht.
We mogen' haar niet aanraken en moeten
alles precies zo laten liggen. Scotland Yard
moet terstond gewaarschuwd worden".
Abby Salt's ogen vulden zich met tra
nen. Ze was zeer ontdaan. De tranen be
gonnen langzaam over haar wangen te
druppelen, waaruit alle klem* vei*dwenen
was, Ze hield zich nog steeds aan de trap
leuning vast.
„Waarom?"
„Kunt u geen reden bedenken, mevrouw
Salt? Waar is de telefoon? De politie moet
op de hoogte gesteld worden".
„De telefoon is daar, in die kamer", zei
Abby. Ze gingen de beneden-salon binnen,
waarin ze met William Smith had gespro
ken op de avond, dat hij werd aangevallen.
Op korte, zakelijke toon vroeg juffrouw
Silver of ze met detective Abbott of In
specteur Lamb kon spreken. Toen ze Frank
Abbott's stem hoorde, zette ze hem 't ge-
va! in 't kort uiteen: „Er is hier een dode
lijk ongeluk gebeurd. Ik bel vanuit Selby
Street no. 176. Juffrouw Emily Salt is
thuis gekomen en prompt dood neer ge
vallen. Ik vexmoed cyaankali".
Ze hoorde hem aan het andere eind van
de lijn een fluitend geluid maken. „Zelf
moord?"
„Dat lijkt me niet. Is over degene die
geschaduwd wordt, nog iets nieuws te
melden?"
„Jaeven kijkenDonald rap
porteerde, dat ze gistermiddag naar de
stad terug is gegaan".
„Dat wist ik al",
j „Hij is haar naar haar flat gevolgd. U
j weet altijd alles, maar ik vraag me toch
af, of u weet, dat ze daar woonde als me
vrouw Woods".
Juffrouw Silver kuchte. „Sinds het laat
ste half uur vermoedde ik zo iets. Dit is
de schakel, die me nog ontbrak".
Toen ze de hoorn ophing, werkten haar
hersens op volle kracht.
De onontbeerlijke schakel was er. Mavis
Jones was gedurende 15 jaar privé-secre-
taresse geweest. Momenteel was ze me
vrouw Cyril Eversley, maar gedurende
een groot deel van die 15 jai'en had ze
in een zeer comfortabele flat gewoond als
mevrouw Woods.
Mevrouw Woods was Mary Salt's doch
ter en Emily Salt's nichtje MayZe
dacht aan Emily's abnormaliteit, haar
j dwaze affectie voor het nieuw-ontdekte
j nichtje, het verslappen van deze affectie
en het feit, dat er sinds een maand of twee
weer tekenen waren geweest, dat deze
liefde herleefd was....
i Ongeveer twee maanden geleden was
William voor 't eerst bij de Fa. Eversley
geweest en door die oude klerk herkend
Ongeveer twee maanden geleden,
werd meneer Tattlecombe neergeslagen en
had meneer Yates in het bed naast hem
de klerk van Davies iets horen mompelen,
dat leek op „Joan.,., of Jones" en „Ze
duwde me",
Daarmee was het begonnen: de dood van
meneer Davies en het ongeval van meneer
Tattlecombe. Daarna waren er aanslagen
op William Smith gevolgd en het geknoei
met het wiel van zijn auto. En was nu de
dood van Emily Salt het einde?
Haar gedachten concentreerden zich op
dit laatste geval.
Waarom stierf Emily Salt? Ze had haar
gezien als een werktuig en nu was dit
werktuig definitief uitgeschakeld. Wan
neer gebeurt dat? Het antwoord hierop
was duidelijk. Als het werktuig niet meer
nodig is en een gevaar oplevert. Maar het
werk, waarvoor gebruik van dit werktuig
was gemaakt, was het uit de weg ruimen
van William Smith. Een werktuig wordt
alleen vernietigd, als het werk volbracht
is en het gevaarlijk is het werktuig te be
houden.
Het werk, dat volbracht moest worden,
was de dood ,van William Smith.
Hoè? In juffrouw Silver's heldere brein
kwam opeens heel duidelijk het antwoord:
cyaankali, de doodsoorzaak, die ze tegen
over Abby Salt genoemd had voor Emily's
dood.
Cyaankali had waarschijnlijk aan de
reep chocolade gezeten, die Emily in haar
hand geklemd hield. Cyaankali kan ook
in andere dingen gedaan worden. Onmid
dellijk gingen haar gedachten naar de pot
bloemenhoning, waarover Abby Salt haar
verteld had.
„Een pot honing, die ik opzij had gezet
om bij m'n broer te brengen als 'n cadeau
tje voor William Smith en z'n vrouw.
hoorde ze Abby weer zeggen.
Ze wendde zich tot Abby. „Mevrouw
Salt, u zei, dat u een pot honing miste,
nietwaar?"
Abby keek verrast en enigszins ont
hutst. Deze vraag leek geheel zonder ver
band, en het voorval was zo onbeduidend.
„Ja", antwoordde ze.
„U zei, dat u die opzij had gezet. Be
doelde u, dat deze al ingepakt klaar stond?"
„Ja, ik had de pot ingepakt om mee te
nemen".
„Zat er nog een briefje of zo iets bij?"
„Ja, een kx-abbeltje „Met vriendelijke
groeten van Abby Salt"."
Juffrouw Silver zocht in haar tas. Ze
haalde haar agenda te voorschijn, zocht
hier even in en toen ze het bewuste tele
foonnummer gevonden had, nam ze vast
beraden de hoorn van de haak.
Toen ze aan de andere kant hoorde ant
woorden, klonk haar stem beheerst: „Bent
u daar mevrouw Eversley?"
Niemand dan zij zelf zou ooit weten
met wélk een gevoel van opluchting en
dankbaarheid ze Katherine „ja" hoorde
antwoorden.
HOOFDSTUK XXXVIII.
Een dergelijke plotselinge dood brengt
diverse routine-werkzaamheden mee. In
Abby Salt's huis verschenen allerlei men
sen, die hiermee te maken hadden, zoals
detective Abbott, een politiedokter, een
politiefotograaf en een expert voor vin
gerafdrukken. Juffrouw Silver zat met
Abby in de boven-salon, terwijl deze man
nen hun werk verrichten. Na enige tijd
voegde Kathex-ine zich bij hen. William
was beneden bezig een verklaring af te
leggen. Ze hadden de pot honing in ver
pakking zo voorzichtig mogelijk meege
bracht, evenals het schaaltje, waarop een
deel van de doorzichtige zoetigheid over
gebracht was, met de twee dode vliegen
erop. j
(Wordt vew.olg^.
