c
J
Het Hek van de Dam.
Harten dorp
CHEFAROX
Litteraire Kanttekeningen
Waarom Ohefarox
bij maagzuur?
De 9 Muzen
SCHOOLBOEKEN
Evolutie
Zaterdag 5 Augustus 1950
Haarlems Dagblad en Oprechte Haarlemsche Courant
D
B. STROMAN: „Het Huis Carbentus" (Uitgeverij „Contact"
Amsterdam/Antwerpen).
(AT ER VROEG OF LAAT een poging opening van het grote offensief, het bom-
gewaagd zou worden, de schokkende bardement van Rotterdam, de capitulatie,
bezetting, terreur, Jodenvervolging, onder-
gebeurtenissen der laatste vijftien ja
ren, heel de beproeving van deze Europese
tragedie, in de vorm van een historische
roman samen te vatten, was te verwachten.
Een totale oorlog grijpt de totale mens aan
en dwingt de 'kunstenaar tot getuigen: hij
spaart geen „beschermend domein", geen
eiland der afzijdigheid, geen ivoren toren.
Maar wel is het de vraag of de overstel
pende indrukken na een zo korte tijd vol
doende bezonken en de kwetsuren genoeg
zaam geheeld zijn om een dermate met
emoties geladen stof te beheersen door de
vormgevende distantie, die voorwaarde is
tot elk kunstwerk.
B. Stroman is zich bij het ontwerpen en
schrijven van „Het Huis Carbentus" van
deze moeilijkheid zeker terdege bewust ge
weest. Pijnlijk nauwgezet, bijna schema-
tisch-resumerend, heeft hij het „feitenma
teriaal" ééns beklemmende, noodlottige
werkelijkheid voor ons allen naar be
langrijkheid geschift en naar tijdsorde ge
rangschikt om zo volledig en objectief mo
gelijk een historisch „beeld" te geven van
ons land, van Europa, ten tijde der Hitier-
verschrikking. Het is deze al te opzettelijke
opzet wellicht, die aan dit boek meer het
karakter heeft gegeven van een historische
reportage (een litterair genre, dat Stroman
bijzonder goed ligt) dan van een roman,
hoe „romantisch" het achttiende-eeuws
verleden van het „Huis Carbentus" Rot
terdams koopmanshuis, waarin de geest
van een voor goed voorbije tijd nadroomt
in speels versierde wanden en kaarsen-
hichters, in engelen-motieven op plafonds
en meubilair en in gratievolle muziek
verweven werd in het relaas van een in
zijn nawerking steeds nog actueel „jongste
verleden". Stroman heeft zich enerzijds
tegen elk pathos van nationaal martelaar
schap gewapend door de ervaringen van
ooi-log en bezetting binnen de perken der
soberheid te houden en trachtte anderzijds
aan de zakelijke weergave de spanning
van een roman te geven door alle hulp
middelen der compositie te baat te nemen:
afwisseling tussen beschrijving en dialoog,
beschouwing en handeling, terugblik en
voortgang van het verhaal. Vooral door
middel van het spel der tegenstellingen
beproefde hij datgene te forceren, wat aan
het historisch „document" als zodanig niet
eigen is: de kracht te boeien, te verleven
digen, te ontroeren. Natuurbeschrijving en
harde steedse werkelijkheid, gemijmer en
dreigende actualiteit, liefdesavonturen en
doodsbedreiging, geluksverlangen van de
enkeling en onverbiddelijke loop der ge
beurtenissen, gedroomde vrede van een
„gratievol verleden" en tot leer verheven
Nazi-liederlijkheid van die aard zijn de
contrasten, waarvan Stroman zich heeft
bediend, door de hoofdpersoon Martijn in
een bewogen periode domicilie te doen kie
zen in een huis dat „het waarmerk van een
eeuwenoude traditie" draagt: het Huis
Carbentus.
Het staat aan de Binnenhaven te Rot
terdam, afzijdig van de tijd, teruggetrok
ken in zichzelf, voortdromend in'zijn stilte,
waardig-hooghartig, herlevend enkel in de
verbeelding van de zolderbewoner Martijn
Carbentus, een enkele keer in een visioen,
dat aan deze patriciërnazaat (ietwat on
waarschijnlijk) het leven onthult van de
voorvader Jan Marinus, die de bouw van
het huis zijner dromen betaalde uit slaven-
winst en er de vreugde der muziek, de be
proeving van een mensenlot en de troebe
len van zijn tijd beleefde. Onwézenlijk
wordt het Huis Carbentus, een zich over
levend verleden, een anachroisme, zodra
het Hitler-onhéil nadersluipt: de Spaanse
burgeroorlog, Schuschnigg, Seys-Inquart,
de inlijving van Oostenrijk, straks van
Tsjecho-Slowakije voorteken van een
wereldramp die tot een journalist als Mar
tijn Carbentus een duidelijk verstaanbare
taal konden spreken, maar deze dromerige
in zichzelf gekeerde nog nauwelijks ver
ontrusten. En zo vervaagt dit patriciërs
huis geleidelijk aan, wordt het tot facade
van een uitgebloeide eeuw. Is het symbo
lisch bedoeld dat naarmate de roman
dichter nadert tot het „heden der ver
schrikking het Huis Carbentus zich
meer en meer voordoet als een naamloos
perceel zonder historie, óf verloor Stroman,
op drift geraakt door de duizelingwekken
de gang der gebeurtenissen, zijn uitgangs
punt uit het oog? Mij dunkt het eerste:
zelfs een „mens van de stilte", een mens
van droom en afgetrokkenheid als deze
Carbentus, kan zich niet onttrekken aan
de angst, waarmee „Dantzig" en de krij
sende redevoeringen van de „Führer"
EuroDa terroriseren.
Men leest dit alles en wéét het weer,
huiverend vooral door eigen herinnering
aan de feiten, meer dan door de beklem
ming, waartoe deze roman wil suggereren.
Mobilisatie, oorlog, acht maanden van
frontschermutselingen, de tiende Mei als
ADVERTENTIE
Omdat Ohefarox géén vorming
van steeds méér zuur ver
oorzaakt, zoals bij gewoon maag-
zout vaak voorkomt. Bovendien
beschermt Ohefarox de maag
wand met een geleiachtige ge
nezende laag.
Agenda voor Haarlem
ZATERDAG 5 AUGUSTUS
Rembrandt: „Alles wel aan boord", alle
leeft., 2, 4.15, 7 en 9.15 uur. Palace: „Malle
gevallen", alle leeft., 10.30 uur; ,Bud Abbott
en Lou Costello" in Hollywood", alle leeft.,.
2 4,15, 7 en 9.15 uur. Luxor: „Wonderman",
14 j'., 2, 4.15, 7 en 9.15 uur. City: „Tafeltje
dek je', alle leeft., 11 uur; „Bud Abott en
Lou Costello in donker Afrika', alle leeft.,
2.15, 4.30, 7 en 9.15 uur. Spaarne: „Zorro",
14 j., 6.45 en 9.15 uur. Frans Hals: „IJsco-
man, kijk uit!", 14 j., 2.30, 7 en 9.15 uur.
ZONDAG 6 AUGUSTUS
Concertgebouw: Het Rotterdams Kinder
toneel, 2.30 uur. Luxor: „Het verborgen
leven Van Walter Mitty", 2, 4.15, 7 en 9.15 u.
Bioscopen: Middag- en avondvoorstellingen.
Zandvoort, circuit: Internationale motor
races, 12.30 uur.
MAANDAG 7 AUGUSTUS
Bioscopen: Middag- en avondvoorstellingen.
grondse, verraderspractijken, arbeidsinzet,
invasie, slag om Arnhem en hongerwinter
al deze bloedrode vlekken op de blad
zijden van ons jongste verleden, zorgvuldig
beschreven en soms zelfs historiegetrouw
gedocumenteerd, zijn niet voldoende om
aan een zo doorwoeld stuk van ons eigen
leven, waarin de wortels van ons mens-zijn
werden aangetast, evenwaardig uitdruk
king te geven in de vorm van een roman.
Het schrijnt nog te veel, het werkt nog te
zeer na, het is nog te menselijk nabij en
kunst betekent afstand-nemen en afstand
doen, overwinning van het ervarene en
bevrijding. Een hoge vlucht moet een ta
lent nemen om het „gebeurende" tot een
„gebeurd-zijn" te objectiveren. Een man
als Feuchtwanger bijvoorbeeld kon destijds
daarin slagen met zijn „Geschwister Op-
penheim": slachtoffer zijnde, kon hij zich
tot toeschouwer verheffen. Stroman, be
gaafd reporter, schrijver van enkele voor
treffelijke novellen en minder geslaagde
romans, heeft of te hoog of te vroegtijdig
naar de stof gegrepen om zijn geromanti
seerde kroniek te doen uitgroeien tot een
volwaardige roman. Dat het hem daartoe
aan stijlgevoel en techniek ontbreekt zal
niet beweerd kunnen worden. Omstandig
beschrijvend, de naturalistische „kunst van
het détail" niet zonder gratie beoefenend,
waar de geschiedenis van het Huis Car
bentus verhaald en aan de schrijver ruim
schoots gelegenheid geboden wordt zijn
schrijfkunst aan te passen aan een tijd, die
rustiger en sierlijker van gang was- (een
tijd die de tijd had), voert hij het tempo
op naar gelang de actuele gebeurtenissen
in overrompelende vaart toenemen. Maar
zelfs deze, overigens waardeerbare, gelijk-
Van Stallaert. De Haagse pianist Dani
Wayenberg, die verleden jaar de grote prijs
van de stad Parijs won op het concours
Marguérite Long-Jacques Thibaud, is uit
genodigd om in het aanstaande winterseizoen
in de Franse hoofdstad met de orkesten
Pasdeloup, Colonne en van het Conserva
toire te concerteren. Te Florence zal hij
met het orkest van de Maggio Musicale het
eerste Pianoconcert ten doop houden van A.
Stallaert, een jonge Nedei-landse musleus
die in Frankrijk woonachtig is.
Vioolconcert. In Bad-Pyrmont wordt op
het van 27 Augustus tot 9 September te
houden internationale muziekfeest het Viool
concert van de in Duitsland levende Neder
landse componist Berend Giltay voor het eerst
ten uitvoer gebracht. De solopartij zal wor
den gespeeld door de violiste Alice Schönfeld.
ADVERTENTIE
voor alle inrichtingen van onderwijs
SCHOOLBOEKHANDEL
H. DE VRIES
Jacobijnestraat j Geel. Oude Gracht 27-270
schakeling van „tijd" en „tempo" kan het
Huis Carbentus xxiet anders doen herrijzen
uit zijn verleden dan als schemerige ach
tergrond van een met zorg gerecoxxstrueerd
historisch tafereel, dat wij alleszeggexxd
„de oorlog" plegen te noemeiv,.
Stroman doet het Huis Carbentus voort
bestaan als „cultuurcentrum", met welks
feestelijke opening de roman opent en sluit.
Als zodanig, als cultuur-historisch docu
ment, kan „Het Huis Cax-bentus" boeien.
Niet als roman.
C. J. E. DINAUX.
In Engeland is weer de traditionele Cowes-ioeek gehoudentijdens welke tal van
bekende wedstrijdzeilers hun krachten maten. Een fraaie foto van drie der deel
nemende jachten bij het passeren van de machtige oorlogsbodem „Vanguard".
LOF DER PARKEN
Wellicht dat er mettertijd nog eens een
specifieke voortuinkunst ontstaat, een on
derdeel van de toch al zo veel omvattende
tuinarchitectuur.
Want er zit aan zo'n lapje grond voor
aan de straat toch meer vast dan men zo
oppervlakkig zou denken. Dat komt aller
eerst door het feit, dat een voortuin een
tweeledig doel heeft: de bewoner moét de
illusie hebben min of meer op een eigen
erf te zitten, enigszins omsloten en bevei
ligd tegen „de straat"; de voorbijganger
daarentegen wordt een zeker landelijke
sfeer gesuggereerd. Op zichzelf nare stra-
ten xxiet een morbide bebouwing krijgen
door een reeks voortuintjes een lichtelijk
landelijk karakter.
Het hangt er natuurlijk maar vanaf wat
de bewoners van die paar vierkante meter
maken. Er zijxx er die volstaan met een laag
grint en er zijn er ook die met puur zand
genoegen nemen. Weer anderen prefereren
een mélange van gras en onkruid. Over
het algemeen echter kan men een voorkeur
voor bloemperken signaleren met een
enorme hortensia als pièce de milieu, ter
wijl de pelagonia vrijwel nooit en de ro
zen maar zelden ontbreken. Maar al te
vaak gaan deze heerlijkheden schuil achter
een bijkans tot oerwoud uitgegx-oeide haag.
In de twintiger jaren toen het eindelijk
tot de bij de stedebouw beti-okkenen begon
door te dringen, dat ook de gemiddelde
huurder wel enig recht op iets meer dan
een door vier stenen wanden afgescherm
de ruimte had, zwoer men bij de hoge ha
gen en heggen, vaak uit de egaal groene
Iigustrum geformeerd. Bij het door zijn
originele en ten onrechte vaak verguis
de indeling opvallende complex van
„Rosehaghe" tussen Zijlweg en Brouwers
vaart in Haarlem heeft men het aanvanke
lijk eens met rozenhagen geprobeerd, van
daar de naam der woningbouwvereniging.
Met de rozen is het anders niet best ge
lukt en vandaar dat men ook daar tot een
egale afscheiding is gekomen. In de oudere
wijken van Haarlem-Noord, de bomen-
buurt bijvoorbeeld, kan men goede voor
beelden van deze wijze van voortuin-af
scheiding vinden.
In latere jaren is men tot de ovex*tuiging
gekomen, dat het aantrekkelijker was de
wandelaar een blik te gunnen in de tuinen
en omgekeerd de bewoner het idee te ge
ven dat hij niet opgesloten zat achter een
gx-oene gordel. Hij kreeg niet alleen een
vrij uitzicht op de straat, doch ook een in
zicht in de tuin vaxx zijn overbuurman, die
immers voortaan eveneens slechts door een
lage begroeiing van het trottoir was ge
scheiden. Men kan dergelijke tuinen vinden
in de nieuwe wijken van Haarlem-Noord,
inzondex-heid om het blok voor de ouden
van dagen aan de Dinkelstraat. Nu heeft
men daar voor, dat de gemeente de gehele
vex-zorging van alle voortuinen' heeft, zodat
men niet voor een ratjetoe van indelingen,
beplantingen of verwaarlozingen behoeft
te vrezen. Want alle voortreffelijkheden
van dit open systeem vei-keren in hun te
gendeel wanneer in aanleg en onderhoud
een ongebreideld individualisme hoogtij
viert. Deze tuinen zijn een deel van de
gemeenschap zij behoren immers even
zeer aan de straat als aan de bewoner
en dienen dus ook gemeenschappelijk be
heerd te worden. Anders kan men beter
tot de oude methode terugkeren.
Professor Iiolt is bij de kloeke huizéxi
die hij aan de Muiderslotweg ontwierp en
die een van de weixiige specimen van mo
derne bouwkunst in Haarlem vormen, nog
OVER MUZIEK
FRANZ LISZT
De „plantsoentuinen" aan de Muiderslotweg
verder gegaan. Bij hem zijn de voortuinen
een deel vaxx de straat geworden. Zij zijn
niet meer gesepareerd van de weg en vor
men evenzeer een plantsoen als een tuin
aan de vooi-zijde der woningen. Doordat de
huizenblokken onder een hoek van 45 gra
den op de stx-aat werden geplaatst, kwa
men er steeds driehoekige oppervlakten
vrij, die uitstekend tot een klein plantsoen
tevens voortuin konden worden om
getoverd.
Zo verkreeg men in de Muiderslotweg
een heerlijk ruim stads- en straatbeeld,
waarvan men ónmogelijk kan zeggen, dat
het „een steenwoestijn" is. Daar de „Hout
en Plantsoenen" met het onderhoud belast
zijxi van deze gx-asstroken, waarin nu de
Polyantha geurt, is bovendien in alle jaar
getijden een fraaie aanblik gewaarborgd.
De enige wens die men nog zou kunnen
koesteren heeft betrekking op de hoge mu
ren van deze forse bebouwing. Die doen
nog wat kaal aan, hetgeen wellicht te on
dervangen is door wingerd, klimop of
kampei-foelie. Welk een lieflijk effect dat
kan opleveren, wordt iedere dag weer in
de bloemenbuurt in de omgeving van de
Pijlslaan gedemonstx-eex-d. Al moet men
toegeven, dat zo'n Bruidssluier op het dak
wel eens een verstopte goot kan vei'oorza
ken en dat men snoeischaar en mes bij
voortduring gewet dient te houden. Om
van de -spinnen nog maar te zwijgexx.
SPOORWEGVERKEER ZWIJNDRECHT—
DORDRECHT ZATERDAGNACHT
GESTREMD.
In de nacht van Zaterdag 5 op Zondag
6 Augustus zullen in de spoorwegbrug
over de Oude Maas bij Dordrecht twee
enkelspox-ige hulpbruggen worden vervan
gen door één definitieve dubbelspox-ige
brug.
Wegens de daaraan verbonden werk
zaamheden zal hst spoorwegverkeer op het,
traject Zwijndx-echt-Dordrecht van Zater
dagavond 21.30 uur tot Zondagmox-gen
7.30- uur zijn gestremd. Het vervoer van
reizigers tussen deze beide plaatsen zal
gedurende deze periojie met autobussen
geschieden.
Vork en vulpen
Wanneer gij binnentreedt, de eerste
trap links opgaat en bovengekomen
een glazen deur opent, dan zijt ge in
de ABC vooropgesteld althans dat
gij het boven omschreven binnenhuis-
Alpiri'isme hebt volvoerd in het Pol
manshuis, dat in de Warmoesstraat recht
tegenover het Paleis op de Dam ligt.
In andere gebouwen is de kans dat gij
de American Businessmen's Club op
deze wijze aan zoudt treffen veel ge
ringer, dat kunt ge wel op uw vingers
natellen. De mogelijkheid dat gij er
lang zoudt verwijlen is echter'niet groot,
want het motto van deze vereniging
(die zich ten doel stelt de Amex-ikaans-
Nederlandse handelsbetrekkingen te
vex-stevigen) is: „Wie niet groot en
voornaam hier binnenhuppelt, wordt
er een-tweë-dx-ie weer uitgeknuppeld".
De dame, die achter het bureau bij
de ingang zetelt en vandaar het beheer
voert over de lokaliteiten van de club,
zei ons dan ook: „Wij zijn niet zozeer
ingesteld op de kleine man hier. Om
lid te worden vallen alleen de grootste
en voornaamste zaken in de termen".
Men moet er blijkbaar wat voor over
hebben, want zo'n val in de termen kan
allerpijnlijkst zijn.
Deze dame was overigens de bereid
willigheid zelve en zij verstrekte ons
allerlei inlichtingen over deze alfa
betische vereniging. Ze zei: „De Ame
rikanen hebben gx-ote behoefte aan een
lichaam als het onze. Daarom werd in
1946 de ABC in het leven geroepen. Er
zijn ook Amerikanen lid van en wan
neer die nu naar ons land komen, dan
staan wij klaar om ze direct op te
vangen." Men moet hier overigens
naar wij menen niet uit afleiden dat
de businessmen door de onderscheidene
luchtvaartmaatschappijen zonder meer
boven Amstex-dam uit de vliegmachines
worden geworpen.
Al koutend leidde onze zegsvrouwe
ons binnen in de smaakvol ingerichte
appax-tementen, waar zij de gastvrij
heid beoefent. Wij namen plaats bij de
bar, teneinde meer te vernemen over
deze merkwaardige instelling. Zij ver
strekte ons een dag-schema van de
activiteit waaruit bleek, dat 's ochtends
de mensen uit de hotels (van Vicki
Baum?) hier hun opwachting maken
met het doel elkaar uit zakelijke over
wegingen te ontmoeten. Dit is het zo
genaamde „contactje leggen" dat gij
de/twee heren in de linkerhoek van het
bijgaande gobelin ziet verrichten. De
rechtse speler heeft echter alle troe
ven in handen en op het aristocratische
gelaat van de ander is dan ook duidelijk
te lezen, dat hij liever een potje zou
willen hartenjagen. Wanneer de kaart-
spelen ten einde zijn, gaat men over
tot de lunch die eveneens veelal aan
zakelijke besprekingen is gewijd. De
tafels worden dan ook vermoedelijk ge
dekt met vork en vulpen als verrukke
lijke symbolen van een gracieuze le
vensstijl. Bij deze eterij wordt van
tijd tot tijd heel wat meer opgesneden
dan wox-st en kaas, want één keer in
de maand is er een discussie-lunch,
waax-bij het woord wordt gevoerd door
iemand die weet waarover hij het heeft.
De kaas de kaas
Dat de club in een behoefte voorziet,
werd ons bewezen aan de hand van
het gastenboek. Daaruit vernamen wij
dat uit de „States" zoals de Verenigde
Staten in algemeen beschaafd Neder
lands heten, tal van belangrijke mensen,
die wij weliswaar nimmer ontmoetten,
maar aan wier importantie wij daarom
nog geen afbreuk willen doen, de club
bezochten. Namen als Johnson, Jackson
en Peterson spreken in dit opzicht
boekdelen. Verder vertelde onze gast-
vi'ouwe nog: „Ook Amerikaanse journa
listen komen hier regelmatig binnenval
len, kun je wel zeggen". Op het gobelin,
dat deze reportage vex-gezelt, ziet men
rechts onze Amerikaanse collega's op
ongedwongen wijze deze verklaring
waar maken.
Het bleek tot onze teleurstelling on
mogelijk om de ganse inhoud van het
gastenboek gedétaïlleerd weer te geven.
De Voorlezing werd echter niet ge
staakt aleer vermeld werd, dat ook een
groep van dertig vooraanstaande za
kenlieden uit Wisconsin een bezoek
brachten. Met het oog op de beperkte
plaatsruimte zullen zij waarschijnlijk
niet allen hun bevoorrechte positie heb-
ben kunnen innemen.
„O ja", zei onze gastvrouw, „daar zou
ik bijna mister Taft vergeten".
„De senator?", vroegen wij geïmpo
neerd.
„De sènneter",zei zij bestraffend.
„O juist", fluisterden wij timide.
Tenslotte informeerden wij nog naar
enige concrete activiteiten van de ABC.
Eén van de belangrijkste daarvan was
de goodwill-vlucht in 1948 naar New
York en New Orleans. De deelnemers
bewaren daaraan naar men ons ver
zekerde de aangenaamste herinne
ringen, want zij konden goede zaken
afsluiten en iedereen vlucht de volgende
keer weer mee.
Ook worden volgens een druk
werkje, dat ons ter hand wordt gesteld
en waarin doelstellingen van de ver
eniging of de „eems of de klup" zoals
onze gastvrouwe verduidelijkend zei,
helder uiteen zijn gezet aan Ameri
kaanse zakenlieden die nog geen lid
zijn, introductiekaarten voor de club
verstrekt hetgeen „op zichzelf reeds een
waardevolle propaganda voor ons land
betekent". De diensten die het secre
tariaat aan de leden verstrekt zijn even
eens van vérstrekkende aard. Mocht
een Amerikaanse zakenman de wens
uitspreken met de kaaswereld (hoofd
stad Alkmaar) in contact te komen,
dan zit hij om zo te zeggen al midden
in de zuivel, voordat hij pap kan zeg
gen. Hij kan dat echter desgewenst ook
dan nog doen.
De boog kan echter niet altijd ge
spannen blijven en wanneer het mo-
Het A.T.G. speelt Zaterdag en Zon-\
dag in de Stadsschouwburg „De dood
van eer. handelsreiziger" door Arthur
Miller (met Louis Saalborn, onder
regie van Albert van Dalsuih) en
dinsdagavond het blijspel „Drieko
ningenavond" van Shakespeare met
Paul Huf als Malvolio.
In de Doelenzaal aan de Klove
niersburgwal verzorgt het Nederlands
Volkstoneel onder regie van Hans van
'Meerten op 6 Augustus loeclerom een
opvoering van „Eva Bonheur" van
Heijermans met Marie Faassen in de
titelrol. In het Centraal Theater is
Jolian Boskamp met zijn gezelschap
reeds aan de 75ste vertoning van de
Zomerparade 1950" toe.
Wim Sonneveld blijft de gehele
maand in het Leidseplein Theater,
Chiel de Boer in het Theater de la
Mar en de revue Copacabanamet
Willy Walden en Piet Muyselaar in
In de hoofdstad uit
Carré. Het Spaanse ballet van Teresa
en Luisillo neemt Maandagavond in
de Stadsschouioburg afscheid van
Amsterdam.
De Amsterdamse Politiekapel onder
leiding van Jolian Pinkse houdt Dins
dagavond een taptoe op het Van der
Helstplein. Op het Zaandammerplein
gaat men Maandagavond volksdansen.
In het Indisch Museum loordt Zon
dagmiddag een gamelan-bespeling
gegeven.
In Tuschinski draait een nieuwe,
geheel gekleurde tekenfilm van Walt
Disney met in het Nederlands gespro
ken tekst: „Lied van het Zuiden"
(met de verhalen van Oom Remus).
In City vindt men na jaren het be
roemde danspaar Fred Astaire en
Ginger Rogers op het witte doek
terug in de muzikale comedie „De
Barkley's van Broadway". Daar de
meeste films der laatste weken zijn
geprolongeerd, vestigen wij de aan
dacht op de reprise in Rialto van
Frank Capra's kostelijke rolprent
„Oké meneer Deeds" met Gary Coo
per in de titelrol.
bi het Stedelijk Museum zijn boek
illustraties en sculpturen van Joan
Miro tentoongesteld, in Kunsthandel
P. de Boer aan de Keizersgracht oude
schilderijen.
ment daar is dat de kaas de kaas gela
ten moet woi-den, dan organiseert de
ABC allerlei pretjes. Onze zegsvrouwe
verklaarde: „Wij doen altijd ons best
om de mensen zoveel mogelijk te amu
seren, ofliever te entertenen" (zeer
practisch vóór zeerovers).
Daarna gingen wij de glazen deur
weer uit, de marmeren trap af en traden
naar- buiten. Wij hadden het alfabei
van de internationale handelsbetrek
kingen van A tot C geleerd.
BOEDA
Iedereen weet dat Liszt een gi-oot pianist
was, de eerste held van het virtuozendom;
velen weten te vertellen van zijn bijzon
der romantisch leven. Men spreekt over
Liszt in opgewekte toon zolang zijn com
posities niet ter sprake komen; ik geloof
dat zijn werk in het algemeen niet door
grond wordt. Voor degenen die inzake mu
ziek zogenaamd anti-romantisch zijn, is
Liszt een gesloten figuur, voor hen die een
wijzere levenskunst huldigen, is het
wezen van de fameuze musicus en zijn
werk een onuitputtelijke bron van boeiende
ervaringen. Ik houd mijn hart vast voor de
mogelijkheid dat een of andere filmpro
ductie-onderneming zich meester maakt
van zijn levensgeschiedenis en er dan weer
zo'n miserabel-sentimentele rolprent zal
kómen waarnaar Jan-en-alleman met be
traande ogen in het duister zullen staren,
zoetig aangedaan door aangepaste muziek
uit de zwakste delen van 's meesters werk.
Laat ik echter niet klagen zolang er nog
geen wolken aan de lucht zijn; overigens,
misschien bestaat er wel een film over
Liszt; gelukkig heb ik het dan niet ge
merkt. Toch wens ik juist de romantiek van
Liszt en zijn muziek te verdedigen. De
strengste artistieke opvattingen staan een
medeleven met de romantiek niet in de
weg, maar een px-ïneïpieel afwijzen van
„het romantische" in de muziek is in strijd
met de natuur der muziek, onafhankelijk
van tijdskarakter en volksaard.
Toen Liszt zes en dertig jaren telde, was
hij een zeer beroemd virtuoos. Iedereen in
de muziekwereld dacht dat hij zijn levens
doel met vrolijke heersersvoldoening had
bereikt. Waanzinnige vererings-uitingen
werden hem wenend naar het hoofd ge
slingerd, maar Liszt was er niet gelukkig
mee. Hij bemerkte dat zijn muzikale fan
tasie in het klaviex-spel alleen als acroba
tiek werd beschouwd en hij maakte ei
meteen een eind aan. Hij zou nog wel eens
spelen, maar men moest maar ondervinden
dat er diepere dingen in zijn muzikaliteit
waren dan het loslaten van verrassende
vertoningen. De dx-ang tot het maken van
fantastische klankgebouwen was sterk in
hem, maar het zou zijn maatschappelijk lot
worden dat men in alles wat hij schiep het
oppervlakkige werk van een piano-virtuoos
zou zien. Zo is het altijd gebleven: een
stuk van Liszt is het werk van een pianist-
■in~zijn-vrije-tijd. Het lag niet in de aard
van de artist om somber en ontevreden te
worden. Zijn wex-ken zijn nooit spiegelbeel
den van zijn stemmingen ten opzichte van
de wereld, en dit is een der fundamentele
kenmerken van zijn romantiek: hij leefde in
zijn muzikale verbeeldingswereld en deze
werkelijkheid was sterk genoeg.
Men noemt hem tex-echt als componist
van programmamuziek: dat wit dus zeggen
dat zijn muziek altijd de inhoud van een
gedicht of in ieder geval een buiten-muzi
kaal onderwerp weergeeft. Zij die weinig
vextrouwen in de cx-eatieve kracht van
Liszt hebben, zien in dit muzikaal „behan
delen" van onderwex-pen een bewijs voor
zijn oppervlakkigheid. De pathetische
rethoriek van zijn symphonische gedichten
wexkt deze mening in de hand, maar mij
dunkt dat zijn muziek een positief-müzikale
waarde heeft buiten die vertolking van het
onderwérp. Wie de grote symphonische
werken en zijn beide piano-concerten be
studeert, moet met bewondering consta
teren dat de muzikale inhoud een klassiek
organisch geheel is met de vorm. De af
wijkingen van de gebruikelijke constructies
werden veroorzaakt door logische ontwik
keling van het organisme. De beslissende
functies in de structuur zijn bij Liszt zeer
origineel toegepast en bewijzen de kracht
van zijn gedachtengang. En de werkelijke
weerklank: de keuze en de behandeling der
instrumenten, de piano of het orkest, is
geniaal.
Het is waar dat behalve de roem van
de virtuoos nog twee feiten de echte erken
ning van de componist in de weg staan.
Ten eerste het rhetox-isch gebaar van zijn
melodieën en ten tweede de vele kleinere
composities waarin hij te gemakkelijk een
sentiment in pathetische weekheid liet
ontaarden. Beide feiten lijken mij de zelf
kant van zijn royaal enthousiasme. Des te
meer bewonder ik de beheersing van het
vuur in zijn gx-ote werken. Het is merk-
waax-dig dat men Liszt alles zwaar aan
rekent en dat men blind is voor zwakke
momenten in componisten die van nature
zeer beheerst zijn.
Horen wij werkelijk de werken van
Liszt te dikwijls? Kent ieder muzieklief
hebber heel goed de Sonate in b-mineur, de
Dante-symphonie, de Faust-symphonie, de
Tasso, de Orpheus, het Tweede Piano
concert, de - grote orgelwerken, zoals de
Phantasie en Fuga op B.A.C.H.? Ik geloof
het niet. Het lijkt eerder waar te zijn dat
de uitvoerende artisten bang zijn voor het
moderne element onder het publiek. Er
zweeft nu eenmaal in het concertleven een
geest van meningsstrijd, die allebei defen
sieve en aggressieve houdingen meebrengt.
Als men het muziekleven op de keper be
schouwt kan men vaststellen dat de groots-
ridderlijke en genei-euze artisten-natuur
van Liszt te x-oyaal is voor onze tijd. Stelt
u zich voor dat hij nog eens kon optreden
als pianist of dirigent: het ene jaar in zijn
ere-costuum als Hongaars ridder, het
andere jaar als abbémaar altijd als
fantast, als ax-tist. Hoe velen zouden grijn
zen, hoe weinigen zouden er pleizier in
hebben. Of is dit te somber gezien? Het is
zeer goed mogelijk dat na de eerste honderd
jaar van onze muziekcultuur het levens
beeld thans geleidelijk mooier zal worden.
Deze mening houdt niet een miskenning in
van de vordex-ingen der techniek in de
i'uimste zin, maar betekent de hoop op
nieuwe vrijheid in het leven der muziek.
HENDRIK ANDRIESSEN.
ADVERTENTIE
Voor alle merken STOFZUIGERS
vanaf 2.50 per week
GEN. CRONJéSTRAAT 43
KRUIBBERGERWEG 51 - SANTPOORT
TEL. ieaso—17696
Beverwijkse bloemen
in Haarlem
Op de wekelijkse keuring in Haarlem
kan men een tweetal inzendingen uit Be
verwijk bewonderen. De heer Chr. Duijn
zond de gladiool Rebecca West in en de
heer Th. Jansen liet de aanwezigen enige
prachtige exemplaren van de lelie „Ru-
brum" zien.
