Weerzien van Rose Angélique
DAVITAMON
Agenda voor
Haarlem
Anders Sandvig redde de
herinneringen der Noorse cultuur
Bodemdeskundigen onderzoeken
zoutgehalte in verdronken land
JEUK
D.D.D.
Van Schendels zesde roman na jaren herdrukt
HARTENDORP
Scheveningen hoopt
op een nieuwe pier
hoge vitaminewaarde
Zwaan en eenden
3
LITTERAIRE KANTTEKENINGEN
Heringa Wathrich
gezondheid!
ORGANONOSS
Kunst in het Kurhaus
De uitvinder van het openlucht-museum
Gips en heel veel regen kunnen de inundatie-gevolgen verzachtën
Electrische methode voor
bepaling zoutgehalte
Dina Roos tachtig jaar
ZATERDAG 2 MEI 1953
V"AN ALLE WERKEN van Arthur van Schendel is „Rose Angélique" het slief-
moederlijkst bejegend. Niet alleen dat er achttien jaren verstrijken moesten aleer
er een tweede druk door de leeshonger der oorlogsjaren gulzig en achteloos verslon
den verscheen en dertien vervolgens die op een derde druk lieten wachten, in
wat er alzo over Van Schendel geschreven werd, vindt „Rose Angélique" nauwelijks
of in het geheel geen vermelding. Gold het als overschaduwd door „Der liefde bloe
sems" dat er, in 1921 verschenen, een jaar aan voorafging? Of door „Angiolino en de
lente", dat er één jaar later op volgde? Zo ja, dan ten onrechte. Herleest men na
jaren deze roman over „de dromers van de liefde", zoals de ondertitel luidt, in de
Romulus-editie*) die door achtereenvolgende herdrukken het gemis aan een
uitgave van Van Schendels Verzamelde werken enigermate tracht te vergoeden
dan voelt men zich bekropen door het gevoel alsof men een vriend, die men het
liefst heeft, een keer zonder groeten voorbij is gegaan.
Wie van Van Schendel houdt weet wel,
dat hij hem, mens èn schrijver, beiden in
één, in elk werk ontmoeten kan: Van
Schendel was „een geheel" en verschéén
als een geheel, in iedere roman of novelle,
in iedere zin zelfs die hij schreef. Niets
twijfelachtiger dan de legende van zijn
„vernieuwing" of „ommekeer", van een
Middeleeuws-Italiaanse Van Schendel en
een Hollandse, van de auteur van wat vóór
„Het Fregatschip" verscheen en de schrij
ver nadien. Wie zozeer een eenheid is als
Van Schendel „vernieuwt", verandert zich
niet; hij verdiept zich, ontplooit zich.
Van Schendel: een twee-eenheid
Lees in dit „stiefkind" onder zijn romans,
in „Rose Angélique". Lees het begin van de
eerste zin: „Een stralende boom in het waas
van lentelichtEn lees het slot van de
laatste: een „rustige, klare vreugde". En ge
hebt Van Schendel ontmoet zoals hij was
en zoals hij werd: een mens, vervuld van
het oneindig-vele dat zich schoon aan ons
voordoet; een mens, altijd op zoek naar het
volmaakte; een mens die, diep in zich ver
borgen, de angst kent voor de kwetsbaar
heid van dit volmaakte, angst voor het boze
dat alom dat broze schoon bedreigt; een
mens die, innig religieus, een macht erkent,
sterker dan ons willen en streven en be
geren: een noodlot; een mens, die deze on
doorgrondelijke bestiering ervaart en aan
vaardt; een mens die, aan de wisselvallig
heden van het aards-lokkende en aards-
berooide ontstegen, toeschouwer kan zijn
bij al dit menselijk-machteloze, dit tragi
sche strevende, in „een rustige, klare
vreugde", omdat hij van binnen verhelderd
en verwarmd is door iets dat méér is dan
Eros, de liefde der zinnen; méér is dan
Agape, de liefde van het medelijden: door
Charitas, de dienende liefde, doordat
sprankje waaruit „de tederheid, de over
gave, de plicht, de dorst naar al wat mooi
is" voorkomt, dat in „Meneer Oberon en
Mevrouw" zo onvergetelijk beschreven
slaat.
Oók die dorst. Tamalone was een zwer
ver uit eenzaamheid, uit „verlangen", zoals
Van Schendel dat zelf wgs en bleef en zoals
zovele van zijn romanfiguren dat mèt hem
v/ai-en. Want al was hij een geheel en
het is de onschatbare verdienste van Jan
Greshoff geweest, daar zo nadrukkelijk op
gewezen te hebben hij was dat als ,,dub-
belnatuur", als twee-in-één: een van „de
droom"vervulde, van „de mijmering waar
voor de mond geen woorden weet", heet
het in „Rose Angélique"; een mens die óp
de aarde mèt het aardse is en toch ook met
„dat andere"; die hier woont en „elders"
thuis is en dus wel eenzaam moest zijn, met
die muziek in het oor waar geen ander van
ADVERTENTIE
De Stofzuiger Speciaalzaak
Gen. Cronjéstr. 43 Spaarne 3
Tel. 16990 Tel. 17696
Kruidbergerwes 51, Santpoort
Het speciale adres voor
STOFZUIGERS
Reparatiën en onderdelen
ADVERTENTIE
weet. Daaruit kwam zijn zo niet alle
liefde voort, alle tederheid, alle zingende
innigheid van zijn proza, alle ingetogen
warmte en heldere eenvoud van zijn ver
haal: niet uit het verlangen-zelf dus, maar
uit het verlangde, het onbestemde, dat als
een stil, een oud en wijs licht tot hem
kwam.
In dat licht staat Rose Angélique, als een
der velen die in Van Schendel leefden,
anders en eender; vooral éénder, zowel
vóór als na zijn zogenaamde vernieuwing.
In Holland ging Van Schendels verlangen
uit naar het Verleden en Zuiden, in het
Zuiden naar Holland: „voor ieder verlan
gen is er een oord". Uit het ene kwam Ta
malone, uit het andere het Fregatschip
voort. En „Rose Angélique", ontworpen in
Holland, geschreven in Italië, is het een en
het ander: verlangen dat ervaren moet, dat
het de begeerte niet is die het geluk brengt;
begeerte die leren moet, zich tot liefde te
louteren; liefde die ondervinden moet, dat
het wenkende, dat „van verder dan ver"
komt, droom moet blijven, omdat in het
werkelijke het Noodlot immer gereedstaat
om toe te slaan.
In „Rose Angélique" dreigt en voltrekt
zich dit noodlot als in Van Schendels eer
steling „Drogon". Betovert de droom als in
„Maneschijn". Lokt het verlangen als in
„Fratilamur". Kwelt het zondebesef als in
„Een Hollands drama". Troost de wijsheid
van „Meneer Oberon". Zingt de weemoed
van „Nachtgedaanten". Wreekt zich de on
berekenbaarheid van het menselijk lot als
in „Voorbijgaande Schaduwen". Als in al
zijn werken is Van Schendel ook hier „ge
héél": „stil en ruim en hoog."
„De ijle dampkring"
Jan Greshoff heeft eens van de „ijle
dampkring" gesproken, waarin Van Schen
del ademde. Het beeld had niet beter ge
kozen kunnen worden: „stil, ruim en hoog"
een atmosfeer waarin kleuren vervloeien
en tot muziek worden, het materiële zich
ontstoffelijkt, het troebele zich aan de
klaarheid schoonwast en het menselijke
woord een andere, een ongekende, een ont
hullende zin krijgt, die niet van de rede,
niet van het hart alleen, maar van iets on
noembaars is, dat men vroeger aan zieners
toedichtte.
Bij de genade van dit „iets" werd Van
Schendel een meester: „de volmaakte ver
tegenwoordiger," schreef Du Perron, „van
het genre dat een tegenwicht vormt tegen
de overdonderende wansmaak en de be
kroonde onleesbaarheid." Met „Rosé Angé
lique" is men in het intiem gezelschap van
de vriend aan wie men tot zijn beschaming
éénmaal achteloos voorbij is gegaan: toen
men „Rose Angélique" ongelezen en onge
noemd liet. C. J. E. DINAUX
Arthur van Schendel: „Rose Angélique",
verschenen in de Romulus-uitgave (J. M. Meu-
lenhoff, Amsterdam-Wereldibibldotheek N.V.,
Amsterdam-Antwerpen), in welike gelijkvormige
editie herdrukken van de werken van Van
Schendel zullen worden uitgegeven. Reeds
verschenen: De mensenhater, De pleiziervaart
en Een zindelijke wereld.
Mr. Adema Zijlstra, lid van de raad van
beheer van de Exploitatiemaatschappij
Scheveningen, heeft in een persconferentie
medegedeeld dat er nog steeds plannen be
staan voor een nieuwe pier. Men heeft
reeds verlenging aangevraagd van de con
cessie, die in 1958 afloopt.
Mr. Adema Zijlstra zei voorts, dat, willen
de Kurzaalconcerten in de toekomst kun
nen doorgaan, zijn maatschappij over
grotere geldmiddelen zal moeten beschik
ken. Hij dacht in dit opzicht aan een con
cessie voor een speelgelegenheid en meen
de, dat er een kentering is waar te nemen
in de houding tegenover een geconcession-
aan de Eerste Kamer had gezegdemfwy
neerde speelbank. Mr. Zijlstra herinnerde
aan hetgeen de minister van Justitie in een
Memorie van Antwoord aan de Eerste Ka
mer had gezegd, namelijk, dat de bewinds
man tegen „onwettig hazardspel" was. Mr.
Zijlstra zag in deze formulering een gunstig
tegen voor de toekomst en merkte op, dat
ook de Algemene Nederlandse Vereniging
voor Vreemdelingenverkeer zich thans
onder de voorstanders van een geconces-
sionneerde speelgelegenheid heeft ge
schaard.
ADVERTENTIE
Haarlem
CENTRALE
JOHNSON
VERWARMING
OLIEBRANDERS
10 vitamines in één dragée
ZATERDAG 2 MEI
Stadsschouwburg: „Via Lissabon" (Ne
derlandse Comedie), 8 uur. Minerva: „Bag
dad", 14 jaar, 7 en 9.15 uur. Rembrandt:
„Deze vrouw is gevaarlijk", 18 jaar, 7 en
9.15 uur. Palace: „De kip met de gouden
eieren", alle leeftijden, 7 en 9.15 uur. Luxor:
„Les Belles de nuit", alle leeftijden, 7 en
9.15 uur. Lido: „Het is middernacht dokter
Schweitzer", 14 jaar, 7 en 9.15 uur. City:
„Het geheim van een mummie", 14 jaar, 7
en 9.15 uur. Spaarne: „Met de blanke sabel",
14 jaar, 7 en 9.15 uur. Frans Hals: „Lokaas",
18 'jaar, 7 en 9.15 uur.
ZONDAG 3 MEI
Stadsschouwburg: „Via Lissabon" (Neder
landse Comedie), 8 uur Minerva: „Bagdad"
14 jaar, 2, 4.15 7 en 9.15 uur. Rembrandt:
„Eroïca", alle leeft., 11 u. „De vrouw is ge
vaarlijk", 18 jaar, 2. 4.15, 7 en 9.15 uur.
Palace: „De kip met de gouden eieren", alle
leeftijden, 2, 4.15, 7 en 9.15 uur. Luxor: „Les
belles de nuit", alle leeft., 2, 4.15. 7 en 9.15
uur. Lido: Zondagmorgenvoorstelling „Ave
Maria", 18 jaar, 11 uur. „Het is middernacht
dokter Schweitzer", 14 jaar, 2, 4.15, 7 en 9.15
uur. City: „Het geheim van de mummie", 14
jaar, 2.15, 4.30, 7 en 9.15 uur. Spaarne: „Met
de blanke sabel", 14 jaar, 2, 4.15, 7 en 9.15
uur. Frans Hals: Zondagmorgenvoorstel
ling „Concerto", alle leeftijden, 11 uur. „Lok
aas", 2, 4.30, 7 en 9.15 uur.
MAANDAG 4 MEI
Minerva (geen voorstellingen). Rembrandtj
„Deze vrouw is gevaarlijk", 18 jaar, 2, 4.15
en 9.15 uur. Palace: „De kip met de gouden
eieren", alle leeftijden, 2 en 4.15 uur. „Het
geheime commando", 18 jaar, 9.15 uur. Luxor:
„Les belles de nuit", alle leeftijden, 2 en
9.15 uur. Lido: „Het is middernacht dokter
Schweitzer", 2, 4.15 en 9.15 uur. City: „La
Ronde", 18 jaar, 2.15, 4.30, en 9.15 uur.
Spaarne: „Met de blanke sabel", 14 jaar, 2.30
en 9.15 uur.
(Wegens de nationale herdenkingsdag ver
vallen de voorstellingen van 7 uur in de
Haarlemse bioscopen).
In de 88 dagen van het zomerseizoen in
het Kurhaus te Scheveningen, dat op 16
Juni met het Holland Festival begint, wor
den in totaal 52 concerten gegeven, waar
van 36 symphonische, 14 uitvoeringen van
kamermuziek of recitals en 2 koorconcer
ten. Van de 36 solisten zijn er 16 Nederlan
ders en 20 buitenlanders. De Maandag
avondconcerten van het Residentie-Orkest
zullen nog onder leiding staan van Ignace
Neumark, die wegens net bereiken van de
65-jarige leeftijd en zijn vele buitenlandse
verplichtingen in de komende jaren slechts
als gastdirigent staan onder leiding van
Antal Dorati, Josef Krips, Willem van Ot-
terloo en Mario Rossi, welke Milanese diri
gent, die vorig jaar fufore maakte tijdens
de Salzburger Festspiele, voor het eerst op
een Nederlands podium verschijnt.
De Spaanse dans wordt deze zomer in
het Kurhaus vertegenwoordigd door Mano-
lita en Salvador Vargas en door Pilar Lopez
en haar ensemble. Verder verschijnt het
Nationale Danstheater van Griekenland ten
tonele en zal een groep Parijse dansers, met-
aan het hoofd Lycette Darsonval en Milo-
rad Miskovitch, een programma onder de
titel „Drie eeuwen dans in de Opera" uit
voeren. De kunst van het chanson zal wor
den gediend door Georgette Hagedoorn,
Edith Piaf, Yves Montand, Charles Trenet
en Les frères Jacques.
Gedreven door de onbedwingbare lust
tot zwerven, waaraan nu eenmaal niets te
doen is, omdat zij het eeuwige voorrecht en
tevens de enige last der eeuwige jeugd is,
heb ik de onaantastbare rechtlijnigheid van
mijn sobere arbeidskluis verlaten, tenein
de, lichtzinnig als een lentevogel, neer te
fladderen in de parkietenkooi, die het volle
en snaterende morgenkoffyhuis mijner
keuze is.
Het is altijd weer een reden tot lichte
verwondering dan te ervaren hoeveel
heren van stoere gestalte, die nu toch
zo zou men zeggen druk doende moes
ten zijn de dagelijkse sneden brood voor
zich en de hunnen te verdienen druk
doende zijn niets te doen dan koffie te
drinken, cigaretten te roken en gesprekken
te voeren, welker langdurigheid slechts
door hun onbetamelijke ieegte wordt over
troffen.
Er zitten uiteraard ook dames bij koffie
en kleine zoete of hartige hapjes, bij wier
aanblik ik mij nooit kan onttrekken aan
de meewarige gedachte, dat haar mannen
nü, met actetassen en monsterkoffers het
land doorzeulen teneinde mama in de ge
legenheid te stellen, vleescroquetten, gar-
nalenschelpen en appeltaart-met-slagroom
te verorberen.
Ik ken dit koffyhuis met zijn zelden wis
selende levende have van haver tot gort
en niettemin is het mij steeds weer een
aanleiding tot gemelijke of geamuseerde
verwondering, dat zulke pleisterplaatsen
dik bezaaid blijven in een wereld die zich
wentelt in zweet, bloed en tranen; en dat
er, alles tezamen, nog altijd enige mil-
lioenen mannen op aarde zijn, die uren in
babbelzieke ledigheid doorbrengen, zonder
iets tot de vooruitgang van wereld en
mensheid bij te dragen door het kopen of
verkopen van oud ijzer, herensokken, bis-
kwies, of waardepapieren.
Zelfs hun geest is niet bezig met de ver
ontrustende problematiek onzer samen-
leving;want wanneer ik mijn geoefend oor,
dat aan een half woord genoeg heeft om
zin en onzin der gesprekken te omvatten,
te luisteren leg aan de koffietafeltjes rond
om mij, verneem ik niets over Tsjoe-en-
Lai, Mao Tsoeng, Malenkov, Bevan of Al-
gera; niets over de strijd tussen de wereld
machten; over wijsgerige vraagstukken of
over economische, politieke en sociale stro
mingen.
Het gaat veelal over voetbal, bridge en
de overige kinderspelen, die de gedachten
van ontelbare volwassenen bezig houden;
het gaat nog méér over geld, weersomstan
digheden, automerken en willekeurige per
sonen, welke laatsten altijd iets gedaan
hebben wat niet helemaal beantwoordt aan
de zedelijkheidsnormen der geachte spre
kers. Het zijn, zo verneem ik telkens, voor
namelijk buurmans schalkerijen en scha
vuitenstreken, die de heilige verontwaar
diging of het doffe misnoegen van de mor-
genkoffiemannen oproepen en hen, met
geestdriftige halen aan hun eeuwige ciga
retten, tot spreken dwingen. Ik hoor zelden
met een zelfde geestdrift woorden van lof
aan andermans daden gewijd.
Ik zit daar dan maar zo tussen: zwijgen
de zwaan tussen snaterende eenden. En
overweeg hoe prachtig het is anders dan
al die anderen te zijn; mede te helpen aan
de instandhouding der wei-geordende sa
menleving en steun en voedsterling tezelf
dertijd te zijn van wetenschap en schone
kunsten.
Totdat twee vriendjes binnenkomen, zich
naast mij aan de koffie zetten en qns ge
sprek een aanvang neemt: „heb je gehoord
van Van Damnou zeg....".
ELIAS
Noorwegen is geen land van grote palei
zen en oude kastelen. Het belangrijkste
cultuur-element is ongetwijfeld de bóeren-
cultuur, die bewaard is gebleven in een
van de mooiste openlucht-musea van de
wereld, namelijk in de buurt van Lilleliam-
mer. Mocht u soms van plan zijn deze
zomer een reis per auto door het land van
de middernaclit-zon te maken, probeer dan
uw route langs het stadje Lillehammer te
leggen.
De geschiedenis van „Maihaugen", zo
heet dit museum, is een sprookje op zich
zelf.
Anders Sandvig, een jonge, Noorse tand
arts, had zich al in zijn vak een naam
verworven als wetenschapsman. Juist was
hem (in 1877) een eervolle betrekking er
gens in Europa aangeboden, toen ontdekt
werd dat hij aan longtering leed. De dok
toren raadden hem aan, indien hij zijn
leven wilde behouden, terug te keren naar
Noorwegen en ergens in het binnenland te
gaan wonen waar de lucht droog was.
Sandvig vertelde zelf later hierover: „Ik
kwam naar Lillehammer om te sterven,
want op dat moment leek het alsof ik
levend begraven zou worden." Inderdaad,
in plaats van aan universiteiten en labora
toria in het buitenland te mogen werken,
moest hij een praktijk in een stadje begin
nen, met consulten op afgelegen boerde
rijen en hotels, of in het dal rondreizen.
Het laatste waaraan hij toen dacht was dat
dit noodlot hem een levenstaak zou geven,
die hem tot een van Noorwegens grootste
en verdienstelijkste zonen zou maken.
De ontwikkeling in de stille, Noorse
dalen was de laatste duizend jaren zo
langzaam vooruit gegaan dat de boeren
daar nog leefden zoals hun voorvaderen
dit gedaan hadden. Zij begrepen wel dat
ongeveer iedere generatie kleine verbete
ringen hier en daar hadden aangebracht,
maar vonden dit van zo weinig belang ver
geleken met de grote wijsheid van hun
voorouders dat het niet de moeite waard
was om over te praten.
Toen brak er 60 jaren geleden) ook
voor hen een nieuwe tijd aan. Er werden
spoorlijnen en wegen aangelegd, de water
vallen werden productief gemaakt en er
kwamen nieuwe mensen met nieuwe
ideeën. De boeren konden al dit „nieuwe"
niet verwerken, het kwam te plotseling en
zij voelden zich onzeker, ook ten opzichte
van de waarden van wat zij bezaten en
vroeger vertrouwden. Zij begonnen het
„nieuwe" na te apen. Dat kon in verschil
lende gevallen geen kwaad, want veel wat
zij leerden was natuurlijk goed en nuttig.
Maar tegelijkertijd verloren zij het ver
trouwen in hun geërfde schatten en zij ver
wierpen blindelings en zonder kritiek alles
wat „ouderwets" was. Veel daarvan was
inderdaad vrij nutteloos, maar er waren
dingen die door de eeuwen heen hun deug
delijkheid hadden bewezen. Zij braken hun
oude huizen af of lieten ze vervallen. Deze
waren gebouwd uit het allerdikste soort
hout en het dak bedekt met grasturf, lek
ker warm in de ijskoude winter en heer
lijk koel in de zomer, wanneer de hitte
van de zon tussen de bergen de lucht in
het dal benauwend warm maakte. Nu
bouwden zij hun huizen in een soort Zwit
serse stijl met tegeldak, weinig sterk, lelijk,
koud in de winter en veel te warm in de
zomer. Zij kochten goedkope confectie-
meubels in de stad en gooiden hun oude
mooie dingen op zolder of verkochten deze
aan opkopers uit de steden of buitenlan
ders. Ook legden zij hun mooie, typische
klederdrachten af en kochten „moderne'
spullen. En het allerergste: Zij verander
den totaal hun oude manier van eten. In
plaats van hard brood, veel melk, boter
en kaas, eigen geweckt of gezouten vlees
en vis, begonnen zij ettelijke malen per
dag koffie te drinken, zacht brood met
margarine te eten, en bij echt feestelijke
gelegenheden ingeblikt vlees, dus geen
wonder dat de tandarts veel werk kreeg!
Anders Sandvig begreep dat er iets goeds
en moois verloren ging. Hij zag de mooie,
oude huizen, met meesterlijk vakmanschap
gebouwd, stijlvol ingericht met oude meu
bels vol prachtig houtsnijwerk, staan te
rotten. Op een goede dag kocht hij zo'n
huis, nam het mee naar Lillehammer en
liet het in zijn tuin weer opbouwen. Na
derhand kocht hij er nog meer. Het werd
een hartstocht van hem. Redden, alles maar
redden van oude heerlijkheden uit het dal.
Inderdaad, hij kocht nu alles wat naar oud
„rook", van kleren, meubels, oude werk-
gereedschappen, ploegen, melkemmers,
weefstoelen, bijlen, oude wapens enzo
voort, alles wat hij maar de moeite waard
vond. Natuurlijk had hij langzamerhand
geen plaats meer in zijn tuin voor al deze
schatten. Toen ontdekte hij „Maihaugen",
een mooie bosheuvel even buiten de stads
grens. Hij verhuisde zijn verzameling naar
de heuvel en het museum was gemaakt.
Het groeide ieder jaar, de stad nam het
over en maakte Sandvig directeur. Hij gaf
zijn praktijk op en leefde alleen voor zijn
Deze foto van Koningin Elizabeth van Engeland werd gemaakt door de vooral om
zijn balletfoto's bekende Engelsman Baron. De Koningin draagt een zachtrose avond
japon van naaidkant over tulle, met het blauwe lint en de ster van de Orde van de
Kousenband. De diamanten broche, die zij op de schouder draagt is een familiestuk,
dat zij erfde van Koningin Mary. liet diamanten diadeem, dat de Koningin op het
hoofd draagt is zeer oud. Koningin Victoria liet het opnieuw zetten. De band die op
het hoofd rust bestaat uit twee rijen parels met gescheiden een rij diamanten.
Deze oerwoud-dans werd gedanst door
West-Indiërs, tijdens een repetitie van het
„All Nations" zang- en dansfestival, dat
op 10 Mei zal worden gehouden in de
Royal Albert Hall te Londen. Harold Hol-
ness, de leider van de West-Indische dan
sers, maakt een vervaarlijke sprong over
een van de danseresjes.
„Maihaugen", dat steeds uitgebreid werd
met nieuwe oudheden. Zo kocht hij de
heren-boerderij Björnstad, een van de
grootste van Europa met 30 gebouwen.
Ook liet hij een kerk en een kapel uit de
middeleeuwen opbouwen. Huizen die de
ontwikkeling aantoonden van Noorse
bouwmethodes uit de middeleeuwen tot de
gemotoriseerde tijden.
Maihaugen werd een voorbeeld voor
andere openlucht-musea (Oslo Folkemu-
seum, Skansen te Stockholm, misschien
zelfs Sonsbeek bij Arnhem) en Sandvig
heeft in de loop der jaren heel wat jonge
wetenschapsmannen en vrouwen opgeleid,
die zijn werk konden voortzetten. In de
winter van 1950 (18621950) stierf deze
cultuur-histoi'icus, voor wie het met enorm
succes gelukt was een wensdroom te ver
wezenlijken: een levend beeld-boek te
creëren van hoe de mensen gebouwd, ge
woond en geleefd hadden.
De stormvloed van 1 Februari en de daardoor voor kortere of langere tijd ontstane
watersnood in het Zuiden en Westen van ons land heeft behalve leed en rouw,
en schade aan de dijken, veestapel, bedrijfsgebouwen en materieel niet minder
dan 133.000 hectaren cultuurgrond, of 5,7 procent van ons totale cultuurgrond-areaal
ernstig of minder ernstig beschadigd. Deze grond is over het algemeen particulier
bezit, maar de regering acht de cultuurgrond binnen onze grenzen zo belangrijk,
dat zij er mee wil handelen als was hij nationaal bezit. Vandaar, dat grote uitgaven
voor herstel van de door het zilte zeewater beschadigde landerijen als het ware
als „rijksinvestering" worden verantwoord. Daarom ook heeft de regering in de
kringen van rijksdiensten alle hens aan dek geroepen voor dit herstel. De Rijksdienst
voor Landbouwherstel, die na de innundaties van de oorlogsjaren de leiding had van
het herstel en de vergoeding van agrarische oorlogsschade, is met de reeds opgedane
ervaring weer aan het werk getogen. Onder zijn leiding werkten de afdeling onderzoek
directie Noordoostpolder te Kampen, de wetenschappelijke afdeling van Landbouw
herstel te Goes, de Rijksland- en tuinbouwvoorlichtingsdienst met zijn consulenten
corps en de Cultuurtechnische dienst te Utrecht, met koortsachtige ijver aan voor
bereiding tot, en uitvoering van het herstel van de beschadigde cultuurgrond.
Om snel te kunnen werken heeft men
het bodemkundig onderzoek van het ramp
gebied verdeeld tussen twee medewerkende
instanties: het onderzoek van de Zeeuwse
bodem ressorteert onder de wetenschappe
lijke afdeling van Landbouwherstel te
Goes; Zuidholland wordt bediend van de
laboratoria der Noordoostpolder-directie te
Kampen uit, die tevens als supervisor op
treedt. De leider van deze laboratoria te
Kampen, prof. dr. A. J. Zuur, heeft ons
verteld, dat tot nu toe reeds ongeveer vier
duizend grondmonsters uit Zuidholland op
zoutgehalte zijn onderzocht.
Het is een gelukkige omstandigheid, dat
in de Kamper laboratoria in de laatste
jaren een methode ontwikkeld is tot een
eenvoudiger en sneller bepaling van het
zoutgehalte in de grondmonsters. Bij deze
„electrische methode" steekt men twee
electroden in de kluit aarde. De weerstand,
die de electrische stroom ondervindt op
zijn weg van de ene electrode naar de
andere houdt verband mte het zoutgehalte
in de aarde en wordt gemeten. Bij de veel
omslachtiger „chemische methode" van
vroeger werd de grond eerst met vloeistof
gemengd in een schud-apparaat. Na bezin-
king werd langs chemische weg het zout
gehalte in de vloeistof bepaald. Met de
nieuwe „electrische methode" kan men
tienmaal zo snel werken, als met de oude
methode en gezien het enorme belang van
snelverworven kennis ten behoeve van
grondherstel in het rampgebied, laat zich
juist nu het belang van deze uitvinding
begrijpen.
Het zout uit het zeewater, dat in korte
tijd de overstroomde grond doordrenkt,
doet er tweeërlei kwaad. In de eerste plaats
vergiftigt het chloorion uit dit zout het
water, dat het gewas opzuigt. Vooral ge
wassen als erwten, bonen en aardappelen
zijn voor deze vergiftiging zeer gevoelig.
In het rampgebied werden heel wat aard
appelen verbouwd; de boeren zullen dus
voorlopig op andere cultures moeten over
schakelen. Zomergerst is één van de ge
wassen, die het best tegen deze chloor-ver-
giftiging bestand zijn. In de tweede plaats
Verwoest het natriumion uit het zout de
bodemstructuur. Grond, die korrelig, los en
waterdoorlatgnd was, wordt hard; zo hard,
dat na regen de plassen er op blijven staan.
Vooral erwten en bonen kunnen in zulke
grond niet meer „aarden".
Gelukkig is er een voortreffelijk middel
om de verwoeste kruimelstructuur van de
bodem weer te herstellen. Het natrium uit
het zout verdringt namelijk de kalk uit de
grond en daarmede de kruimelstructuur.
Wanneer men de grond met gips bemest,
keert het kalkgehalte en daarmee de losse
structuur spoedig terug. Daarom verstrekt
het Rijk gratis grote hoeveelheden gips om
de beschadigde grond weer te herstellen.
Om de eerstgenoemde vijand, het
chloor uit de bodem te verwijderen is
zoet water nodig. Regenwater bijvoor
beeld spoelt het chloor weg. Alleen, er
ADVERTENTIE
Niet krabben. De helder vloei
bare D.D.D. kalmeert de jeuk
in enkele seconden, doodt da
ziektekiemen, geneest tot diep in de huidporiën.
GENEESMIDDEL TEGEN
HUIDAANDOENINGEN
zijn geweldige hoeveelheden van nodig,
zodat er heel wat regenbuien moeten
vallen eer de vijand verdreven is. De
normale regenval van één wintersei
zoen drie millioen liter per hectare
zeker. Zomerse buien verdampen te
snel om behoorlijk resultaat op te
leveren. Daarom is het ook noodzake
lijk de herstelwerkzaamheden te be
ginnen met het uitbaggeren van dicht
geslibde sloten en het weer in orde
brengen van draineringsinstallaties;
dan kan het heilzame regenwater na
opneming van natrium afvloeien.
Landbouwherstel wekt de boeren op
dit deel van de taak van het herstel
voor hun rekening te nemen.
De grote hoeveelheden regenwater, die
voor het zuiveren van de grond nodig zijn,
doen begrijpen, dat het onmogelijk is door
besproeiing met zoet water belangrijke be
spoediging van het zuiveringsproces te
bewerken. Overigens zal men binnenkort
een proef nemen met het bevloeien van
boomgaarden om te proberen ook in deze
sector van agrarisch gebied zoveel mogelijk
te redden.
Niet alle landerijen hebben evenveel van
het zoute water geleden. Uiteraard hangt
de schade nauw samen met de tijdsduur
van de overstroming en met het feit of het
overstroomde water zuiver zeewater of
brak water was. Maar bovendien is er ver
schil in schade tussen verschillend be
werkte grond. Grasland heeft de minstt
schade aan de grond ondervonden, al is het
mogelijk, dat het grasgewas afgestorven ia,
Voor landbouwgrond geldt: hoe dieper ge»
ploegd, hoe groter de schade. Voorts is het
van belang hoe men thans de grond be»
werkt: de grond heeft rust nodig en moet
zo weinig en zo ondiep mogelijk worden
bewerkt.
Er zullen streken zijn, waar men voor
lopig de grond braak zal moeten laten lig
gen omdat elk zaad er aan verspild zal zijn.
Er zijn ook streken, waar men het zal kun
nen wagen de meest geschikte gewassen
(vooral granen, soms bieten) te zaaien in
de hoop op gunstige weersomstandigheden.
En in weer andere streken zal men, als de
omstandigheden gunstig blijven, reeds op
een dragelijke oogst mogen rekenen. Maal
gelukkig is nergens de verwoesting van dé
grond blijvend. Na drie tot vijf jaren, af'
hangend van de weersomstandigheden
hebben de gronden in het rampgebied weet
hun normale productievermogen.
Op 1 Juni hoopt de liederenzangeres Dina
Roos op „De Schapenduinen" te Bloemen-
daal haar tachtigste verjaardag te vieren.
Dina Biestraten, thans douairière van jhr.
mr. S. M. S. v. Panhuys, heeft tussen 1894-
1912 onder de naam Dina Roos grotenaam
gemaakt als liederenzangeres. Vooral op
Java was haar faam in de periode van
18941902 zeer groot. Henri Borel noemde
haar Java's grootste zangeres. Zij was de
eerste, die daar liederen van Brahms, Wolf
en Strauss ten gehore bracht. Na een con
cert in 1912 te Soerabaja maakte een
diptheritis een vroegtijdig einde aan haar
carrière. Na een liederenavond te Utrecht
verzochten Wagenaar en Nolthenius haar
hoofdlerares aan de muziekschool aldaar te
worden, welke aanbieding zij echter niet
accepteerde. De zangeres die wegens
plankenkoorts haar optreden altijd zeer
heeft beperkt was gewoon haar honora
rium voor liefdadige doeleinden af te staan.
