Geen feestvreugde in Rijk
Een tentoonstelling
wordt opgebouwd 1 Programma der feestelijkheden
Machtig stoomgemaal verstilde tot museum
Duimendraaien, piekeren en hopen
Kleine polderbuurtschap moet wijken
voor steeds groeiend Schiphol
9
XXXXXOCOCOCOCOOCOCOCOCOCOOCXXXXXXXXXXXXXX>CiOCOOCCOC<XXOOOOOCCOCOC<X)OCODOCOOCOOOCCOC<XXX>30COCCOCCOCCC<XXXXX5COOOCCCO
Eén minuut voor de opening
is alles klaar
Hoofddorp
Vijfhuizen
Zwanenburg
Nieuw-Vennep
Niemand weet wanneer
W aar he en?
Doodvonnis een verlossing
Kapot motten we99
DONDERDAG 30 JUNI 1955
HAARLEMS DAGBLAD OPRECHTE HAARLEMSGHE COURANT
HONDERD JAREN HAARLEMMERMEERPOLDER
Het zou een uitzondering op de regel
zijn, wanneer men bij het bezoek aan de
Eeuwfeesttentoonstelling, die reeds over
enkele dagen geopend moet worden, na het
passeren van het geïmproviseerde en wan
kele toegangshek niet tot de overtuiging
kwam, dat het van de organisator, de heer
H. C. Vermeulen, ongetwijfeld verstandi
ger zou zijn de officiële openingsdatum nog
maar enige tijd uit te stellen en tegenover
de verschillende autoriteiten zijn excuses
over deze vertraging aan te bieden. Maar
volgens dezelfde onnaspeurlijke wetten
wordt een dergelijke pessimist om één
minuut voor de openingstijd opnieuw be
schaamd gemaakt, zodat hij zich alleen
maar kan afvragen of de robot Sabor mis
schien ook tot de vele medewerkers van
de heer Vermeulen heeft behoord. Want
ofschoon er in Hoofddorp stellig nog won
deren verricht moeten worden kan men er
nu reeds van overtuigd zijn, dat Zaterdag
morgen de vlag in top zal gaan boven een
tentoonstelling, die gedurende veertien
dagen hét evenement voor Noordholland
zal betekenen.
Het is de bedoeling dat de tentoonstelling
Eeuwfeest Haarlemmermeer bij haar vol
tooiing een algemeen beeld en een goede
indruk zal geven van de totstandkoming
en ontwikkeling van deze bloeiende polder.
Op dezelfde plaats, waar nog slechts wei-
nig weken geleden nauwelijks meer dan
j gewone kleigrond kon worden opgemerkt,,
zijn nu reeds^enige grote tentoonstellings
hallen verrezen, brede tegelpaden aange
legd, voorzieningen getroffen voor riole
ring, electriciteit en waterleiding en geven
fraaie plantsoenen de terreinen een fleurig
aanzien. Het concoursterrein werd eveneens
met een moderne overdekte tribune uitge
breid, die berekend is op twaalfhonderd
bezoekers. Daarnaast wordt nu de laatste
hand gelegd aan e.en viertal tijdelijke zij-
tribunes, vanwaar straks ook vele duizen
den toeschouwers de verschillende gebeur
tenissen gemakkelijk kunnen volgen.
In de grote tentoonstellingshal heerst nog
de traditionele verwarring, veroorzaakt
door timmerlieden, decorateurs en andere
nijvere lieden, die deze chaos, waarin zelfs
met de beste wil geen enkele vaste lijn te
onderkennen valt, gestadig veranderen in
een combinatie van interessante exposities
van de meest uiteenlopende aard, welke in
totaal toch geheel aan de bedoelingen zal
beantwoorden. Af en toe wordt door een
bijna voltooid werkstuk een tipje van deze
moeilijk te doorgronden voornemens ont
huld. Zo valt uit een verkleind model van
het gemaal „De Cruquius" af te leiden, dat
de schilders hier een grote maquette van
de gehele Haarlemmermeer onderhanden
hebben en geeft in de andere hal het ge
deelte van een cockpit de plaats aan, waar
de K.L.M. straks de geïnteresseerde toe
schouwer enig inzicht in haar omvang
rijke organisatie zal verschaffen.
Maar overigens moet de voortijdige be
zoeker nog genoegen nemen met de ge
gevens, die hij op de hem bereidwillig ver
strekte plattegrond vond vermeld. Slechts
aan de hand daarvan kon hij de plaats ont
dekken, waar de miniatuur-gebouwen van
„Lilliputstad" nog moeten verrijzen en de
uitgespaarde ruimte voor het beeld, dat de
bekende affiehe met de stoere boer (ont
werp van H. C. Vermeulen en getekend
door de jonge kunstenaar Reyn Dirksen)
nu eens in steen zal uitbeelden. Alleen door
deze plattegrond werd het hem duidelijk,
welk gebouw voor het grote café-restau
rant is bestemd, dat door de directie van
het Jaarbeurs-restaurant zal worden ge
ëxploiteerd, want overigens is hierin nog
geen glas of kopje aanwezig.
„Hoofddorp-Feestdorp", geeft een bord
te kennen, wanneer men op het punt staat
het centrum van de Haarlemmermeer bin
nen te komen. Het korte bezoek aan deze
actieve en in afwachting verkerende plaats
heeft ons ervan overtuigd, dat die slagzin
over enige dagen volledig bewaarheid zal
worden. En hierbij moet de Eeuwfeest Ten
toonstelling „Haarlemmermeer" dan wel
een der grootste en meest attractieve trek
pleisters zijn.
Vrijdag 1 Juli:
19 uur: leggen van krans op
graf van mr. J. P. Amers-
foordt.
20 uur: voorronde van brid
gedrive.
Zaterdag 2 Juli:
10.10 uur: ontvangst Ko
ningin Juliana in het
raadhuis.
10.30 uur: opening van het
eeuwfeest in de Gerefor
meerde kerk aan het
Marktplein (sprekers dr.
W. Drees, de burgemees
ter en de dijkgraaf).
11.30 uur: de Koningin
opent de tentoonstelling.
13 uur: opening van de
tentoonstelling voor het
publiek.
15 uur: oefening van het
Rode Kruis.
16 uur: wielerwedstrijd.
16.30 uur: receptie van het
gemeente- en polderbe
stuur in het raadhuis.
22 uur: ontsteking van de
feestverlichting.
Zondag 3 Juli:
Diensten in de kerken.
Maandag 4 Juli:
10 tot 23 uur: tentoonstel
ling; de landbouwexposi-
tie is tot 18 uur geopend
(de tentoonstelling duurt
tot en met Zaterdag 16
Juli).
Het feestterrein blijft tot
24 uur geopend.
14 uur: wedstrijden van de
Raden van Jonge boeren
en boerinnen op het ten
toonstellingsterrein.
15.30 uur: bijeenkomst voor
de polderbesturen uit
Noordholland.
20.30 uur: gymnastiekde-
monstratie en opvoering
van het openluchtspel
„Holle bolle Gijs."
Dinsdag 5 Juli:
10 tot 16 uur: voorkeuring
yan de dressuurwedstrij-
den voor landelijke rui
ters.
14 uur: wedstrijden van
jonge boeren en boer
innen.
Woensdag 6 Juli:
13 uur: concours-hippique
op het gemeentelijk
sportterrein.
14 uur: wedstrijden van
jonge boeren en boer
innen.
14.30 uur: feest voor ouden
van dagen in „De Beurs"
(voor bewoners uit
Hoofddorp en De Rijk).
19 uur: voetbalwedstrijd
Hoofddorp BoysN.A.S.
(terrein Hoofddorp B.).
19.30 uur: feest voor ouden
van dagen in „De Beurs"
(voor bewoners van Vijf
huizen en de Cruquius).
Donderdag 7 Juli:
13 uur: concours-hippique
op het gemeentelijk
sportterrein.
14 uur: wedstrijd voor jon
ge boeren en boerinnen.
Vrijdag 8 Juli:
14 uur: wedstrijden voor
jonge boeren en boer
innen.
20.30 uur: openluchtspel
„Holle bolle Gijs" (twee
de voorstelling).
Zaterdag 9 Juli
13 uur: sterrit van de mo
torclub „Haarlemmer
meer".
14 uur: wedstrijden jonge
boeren en boerinnen.
Draaiorgelconcours.
Van Maandag 11 Juli:
tot en met 16 Juli:
1024 uur: tentoonstelling.
Zaterdag 16 Juli:
10 uur: autopedwedstrijden
op feestterrein.
19 uur: finale voetbaltour-
nooi.
22 uur: vuurwerk en con
cert.
Maandag 18 Juli:
10 tot 17 uur: kinderspelen.
Zaterdag 2 Juli:
16.30 uur: opening verma
kelijkheden op het „Prik
kerplein."
20.30 uur: officiële opening
feestelijkheden en op
tocht. Route: Vijihuizer-
dijk, Cruquiusdijk, Fort-
weg, Spieringweg, Vijf-
huizerweg, Prikkerst
(onthulling straatnaam
borden en plaatsing krans
voor B. en W.), Weg der
Zuchten, Vijfhuizerdyk,
Vijfhuizerweg, D. S. O-
terrein.
19 uur: gecostumeerde voet
balwedstrijd DSOGym
nastiekvereniging.
20 uur: onthulling van het
monument iii de tuin van
de openbare school door
Vijfhuizens oudste in
woner.
Muziek Boerenkapel en
prijsuitreiking versierin
gen.
Dinsdag 5 Juli
20 uur: „De ronde van
Vijfhuizen" op gewone
rijwielen. Route: Prik
kerstraat, Vijfhuizerweg,
Spieringweg, Fortweg,
Cruquiusdijk, Vijfhuizer-
dijk, Weg der Zuchten,
Prikkerstr. Jongens tot
en met 16 j. rijden 2 x de
route, daarboven 3 x.
21 uur: Hindernisrace op de
fiets voor dames-tweetal
len. Parcours: Prikker
straat. Muzikale opluis
tering: draaiorgel.
Woensdag 6 Juli:
13.30 uur: Mars schoolkin
deren door het dorp,
waarna kinderspelen op
het DSO-terrein.
19 uur: Voetbalwedstrijd
DSO—ETO I (Zaterdag
elftal).
21 uur: Wedstrijd papeten.
Donderdag 7 Juli:
13.30 uur: Feestmiddag voor
de kinderen der kleuter
scholen.
20 uur: gymnastiekdemon-
stratie op het plein van
de openbare school door
de leden van „DSO" en
„Vijfhuizen."
21 uur: wedstrijd langzaam
fietsen in de Prikker
straat voor heren.
Zaterdag 9 Juli:
14.30 uur: feestmiddag voor
de jeugd op het speel
plein van de openbare
school.
17 uur: zeepkistenrace voor
jongens.
17 uur: doorkomst deelne
mers Sterrit motorclub.
Route: Cruquiusdijk, Vijf
huizerweg.
19 uur: voetbalwedstrijd
(tournooi).
20 uur: slotfeest met medé-
werking van de Accor
deonvereniging „Aals
meer" en Joop van
Schoorldam. Lampionop
tocht met verloting.
Zaterdag 2 Juli:
14 uur: opening „Winkel
week."
19.30 uur: voetbalwedstrijd
Halfweg—N.A.S.
21 uur: gondelvaart in de
Ringvaart.
Maandag 4 Juli
19 uur: herdenking geval
lenen (Kastanjeplein).
Rondgang van de drum
band der Koninklijke
Nationale Reserve.
Dinsdag 5 Juli:
19 uur: volksspelen.
Schipholdag (jeugd).
Woensdag 6 Juli:
14 uur: opening feestpark.
10 uur: rondgang en con
cert te verzorgen door
de Amsterdamse Politie
Kapel.
19 uur: voetbaltournooi.
Donderdag 7 Juli:
10 uur: zangconcours „Kunst
na Arbeid."
19.30 uur: feest Ouden van
Dagen.
Vrijdag 8 Juli:
19 uur: pijpenrace.
22 uur: vuurwerk.
Zaterdag 9 Juli:
10 uur: zangconcours „Kunst
na Arbeid".
11 uur: kinderspelen en
tractatie.
Sterrit Motorclub „Haar
lemmermeer."
18 uur: lossen en wedvlucht
van postduiven.
Zaterdag 2 Juli:
13 uur: taptoe door de
Rijkspolitie.
14 uur: kortebaandraverij
(parcours Venneperweg
tussen Hoofdweg en Jhr.
v. d. Pollstraat).
19 uur: concert door Rijks
politie.
Maandag 4 Juli
14 uur: kinderspelen.
Dinsdag 5 Juli:
19.30 uur: zaalfeest Ouden
van Dagen in „De Gou
den Leeuw" en „De Rus
tende Jager."
Woensdag 6 Juli:
14 uur: volksspelen in het
dorp (1418 jaar).
19 uur: voetbaltournooi.
20 uur: luchtacrobatiek
door troupe René in het
plantsoen St. Antonius-
straat.
Donderdag 7 Juli:
18 uur: volksspelen in het
dorp.
19 uur: voetbaltournooi.
Vrijdag 8 Juli:
19 uur: wielerwedstrijd
(nieuwelingen), georga
niseerd door „De Bataaf"
Start en finish: Jhr..v. d.
Pollstraat.
Zaterdag 9 Juli
1416 uur: optocht met
versierde voertuigen.
19 uur: wielerwedstrijden.
23 uur: vuurwerk.
Dinsdag 12 Juli:
19 uur: voetbaltournooi.
Woensdag 13 Juli:
19 uur: voetbaltournooi.
Een der meest karakteristieke punten van de Haarlemmer
meer is stellig het polder- en machinemuseum „De Cruquius",
dat zich, ingesloten door dichte rijen bomen, naast de Ring
vaart nabij Heemstede verscholen houdt. Karakteristiek niet
alleen om zijn merkwaardige uiterlijk, dat op zich al een
langdurig aanschouwen waard is, maar vooral om zijn uit
historisch-technisch oogpunt belangwekkend innerlijk. In dit
museum bevindt zich namelijk het stoomgemaal „Cruquius".
Eigenlijk is dit een foute weergave van de werkelijkheid;
beter is het te zeggen, dat het gebouw, nadat de kolossale
installatie tot rust was gemaand, museum geworden is.
Het stoomgemaal „Cruquius" heeft 84 dienstjaren op zijn
naam staan. Het trad in 1849 in werking en werd in 1933
buiten bedrijf gesteld. Het kon toen met een gerust hart het
drooghouden van de Haarlemmermeerpolder overlaten aan
de „Leeghwater" en de „Lijnden", die ook thans nog, gemo
derniseerd en wel, in werking zijn. In zijn welbestede dagen
placht de „Cruquius" met acht pompen, die elk vijf slagen
per minuut maakten, in totaal 325 kubieke meter water per
minuut te verplaatsen.
Reeds meer dan twintig jaar staat de „Cruquius" nu werke
loos, een prooi van de nieuwsgierige blikken van toeristen,
die vol ontzag staren naar de afmetingen van deze kolos, een
prooi evenzeer van de deskundige ogen van technici, die hier
het vernuft van de voorvaderen kunnen prijzen en becriti-
seren.
Al zou men deze glimmend gepoetste geweldenaar alléén al
een museum kunnen noemen, er is meer te zien in dit vrien
delijk gebouw: de tien stoomketels hebben het veld moeten
ruimen in de eerste plaats voor een gemaal van veel geringer
afmetingen dan de „Cruquius", een stoomgemaal van Cocke-
rill, dat dienst heeft gedaan bij Arkel boven Gorinchem, maar
nu op het scheprad na onderdak heeft gekregen in het
ketelhuis. En natuurlijk de maquette welke de bezoeker net
zo ver kan laten overstromen als hij wenst: een vreedzame
imitatie van het watergeweld van de Eerste Februari 1953.
Timmerman Den Ouden in zijn werkplaats-
„Mijn meeste klanten ben 'k al kwijt door
de afsluiting van de dijk".
Op dit kruispunt Aalsmeerderweg-Vijfhuizerweg begint de buurtschap Rijk. Naar
Noord en naar Oost eindigt de wereld er met een doodlopende weg, spoedig zal de
isolatie ook in Westelijke richting volkomen zijn. Wethouder C. Beem van Hoofd
dorp (rechts) bespreekt met dominee Swets, wat er dan allemaal verdwijnen moet.
Bouwboer Knoop voor zijn hofstede: „Wal
moet ik beginnen als ze ons eraf jagen?
Elders krijg ik geen plaats meer".
Ook dit is een aspect van de Haarlemmermeer: Nederlands nationale luchthaven Schiphol. Dagelijks ronken honderd zilveren
vogels boven de welvarende landouwen van de honderdjarige polder. Vele Haarlemmermeer der s begroeten hen echter niet
langer met vreugde. Want Schiphol is voor hen niet alleen het hart van een internationaal luchtnet, maar ook de constante
bedreiging van Min werk en welvaart, zoals men in de reportage op deze pagina kan lezen.
Terwijl heel de Meer als het ware tintelt van de voorpret op de komende Eeuw
feesten, heerst er in de kleine buurtschap Rijk, reeds half geworgd in de greep
van de luchthaven Schiphol, een trieste mineurstemming. De gezichten van de
f>aar honderd bewoners boeren, landarbeiders, plus een handvol ambachts-
ieden en neringdoenden staan al maandenlang op half zeven, want de men
sen weten, dat hun dorpje ten dode gedoemd is. Zij weten dat al lang het
is na de oorlog begonnen met de afsluiting van de Aalsmeerderweg ten Noor
den van hun kleine gemeenschap. Een jaar geleden volgde de amputatie van
hun tweede toegangsweg de Vijfhuizerweg Oost met de bijbehorende Schip
holdijk-bebouwing en als nu ook, zoals te verwachten is, de Westelijke zijde
van de Vijfhuizerweg aan de luchtvaartbelangen ten offer gaat vallen, dan is
hun buurtschap practisch helemaal geïsoleerd. Het heeft dan alleen nog ver
binding met de buitenwereld via de Aalsmeerderweg Zuid, die echter voor Rijks
locale belangen vrijwel geen betekenis heeft -
Daar komt nog bij, dat Schiphol reeds
een begerig oog heeft geslagen op het dorp
je zelf: aan de Westkant van de dorps
straat zijn alle panden zelfs al onteigend.
En al mogen de bewoners er dan tot nader
order blijven zitten, niemand weet, of hij
niet van vandaag op morgen bevel zal
krijgen om op te krassen. IJet is echter ook
mogelijk dat de bestaande toestand nog
jaren zal duren, want men fluistert reeds
cm Schiphoïs startbaanplannen tenslotte
weer zo gewijzigd kunnen worden, dat
Rijk toch vcissfto. de tenetakels van het
vliegveld zou kunnea blijven liggen. Maar
ook dan is het lot van het dorp bezegeld,
want als een eiland temidden van de be
tonnen strartbanen zou het economisch
noch verkeerstechnisch kunnen voortbe
staan.
Hoe de zaak zich dus ook ontwikkelen
zal, Rijks vonnis is bezegeld: het zal dom
weg verdwijnen moeten.
De moeilijkheid is alleen maar, dat nie
mand weet wanneer en onder welke voor
waarden - en die onzekerheid vinden de
dorpelingen het zwaarst te verduren. H. P.
den Ouden, die er met zijn broer een tim-
merwinkel drijft, drukt het als volgt uit:
„Mijn meeste klanten ben ik door het af
snijden van onze toegangswegen toch al
kwijt en nieuwe krijg ik om dezelfde reden,
al evenmin. Toch blijf ik hier zitten tot ze
ons eruitzagen, want als je vrijwillig weg
gaat, krijg je natuurlijk geen schadever
goeding".
Dat is het algemene gevoelen in de be
dreigde buurtschap en men kan de men
sen geen ongelijk geven. Maar het resul
taat is, dat niemand probeert, op eigen
initiatief tijdig een nieuw bestaan elders
te scheppen. Trouwens: waarom zouden zij
ook, zolang er nog een micriscopisch kans
je is, dat Rijk nog een jaar of wat intact
kan blijven? De meeste bewoners zijn hier
geboren en getogen en zo verknocht aan
hun plekje grond dat zij stellig niet uit
vrije wil vertrekken zullen.
Bovendien: waar moeten zij heen, de
vijftig gezinnen van deze welhaast geslo
ten dorpshuishouding? Alleen de landar
beiders zouden zonder veel moeite emplooi
enders in de polder kunnen vinden, maar-
met de rest van de beroepsbevolking
en vooral met de boeren is het heel an
ders gesteld.
Een van hen, de bouwboer Knoop een
stoere negenenzestiger, die er zestig bunder
land, wat koeien en een welvarende hof
stede bezit, gaf ons daar een voorbeeld
va?.: hij, zelf komt, wegens zijn leeftijd,
niet meer voor een „bedoening" elders in
aanmerking en zijn beide zoons, 39 en 30
jaar oud, getrouwd en volslagen boeren,
solliciteren al vijf jaar vergeefs naar een
stuk land in de Noordoostpolder. „Onze
plaats is onteigend en we moeten van
maand tot maand inhuren, zegt hij, „maar
wat moeten wij beginnen als ze ons straks
eraf jagen?"
Het is dezelfde vraag, die hier overal
gesteld wordt en waarop niemand een ant
woord weet. Goed, destijds zijn er plannen
geweest, om heel de buurtschap en masse
te verhuizen naar de kleine kern rond het
kruispunt BennebroekerwegAalsmeer
derweg Zuid, maar ook dat bleek ondoen
lijk. En dus blijft men maar plakken, in
angst en vreze voor de toekomst, in het
wegkwijnende dorpje, wachtend op het
doodvonnis dat toch ook weer een verlos
sing zal zijn, omdat het een eind maakt
aan de martelende onzekerheid. „Wat moe
ten wij doen" is het thema, waarop alle
gesprekken gebaseerd zijn maar nie
mand doet iets.
Alleen wethouder C. van Beem, zelf
Rijkenaar, en dominee H. P. Swets, pro
beren met veel geduld en tact de mensen
voor te bereiden op het onvermijdelijke.
Zij zijn er zelfs in geslaagd, de noodlijden
de school en het kerkje nog zo'n beetje op
gang te houden na amputatie van de Schip-
holdijk-woonkern. De kinderen uit die con
treien komen nu naar school met de lijn
dienst-bussen van Maarse en Kroon, die
daartoe een omweg van zes kilometer ma
ken. De gemeentenaren van de dominee
worden elke Zondag per speciale bus ge
haald en gebracht om de diensten in het
bedehuis te kunnen bijwonen.
Ook de smid-wagenmaker, de beide krui
deniers en de andere neringdrijvenden zoe
ken ijverig compensatie voor hun teloor
gegane debiet (de afsluiting van de Vijf
huizerweg Oost kostte hun honderden
klanten onder de dijkbewoners), maar ook
dat is goeddeels verloren moeite, want
overal stuiten zij op het hatelijke bordje:
„Doodlopende weg" en ook de onverbidde
lijke hekken van Schiphol en Fokker.
Voor het overige bepalen die van Rijk
zich tot duimendraaien, piekeren en hopen.
Piekeren over de hoegrootheid van de
schadevergoeding als zij straks weg moeten
en hopen, tegen beter weten in, dat het
allemaal misschien toch nog „over zal
gaan". Vijftig gezinnen telt de bedreigde
buurtschap en van die vijftig wil negentig
procent maar het liefst blijven zitten „tot
de dood erop volgt". Een typisch voorbeeld:
de oud-boerenknecht Jan Slagt, nu 67 en
rustend, maar niet berustend: „In de oorlog
benne we ook verplicht geëvacueerd ge
weest in Hoofddorp omdat 't hier zo spook
te. 't Most naturlijk en daarom ginge we,
maar ik was liever hier gebleven, al viele
de bommen als rijpe appele om je heen",
zegt hij.
Het zal dan wel een hel toer worden,
deze mensen te overtuigen, dat zij verdwij
nen moeten om hun eigen bestwil. Voor
lopig echter is het wachten op de defini
tieve Schipholplannen, die nog dit jaar hun
beslag zouden krijgen. „Misschien wachten
de hoge heren wel kalmpjes af tot Rijk van
eigens doodgaat", zeggen ze tegen elkaar,
„maar kapot motten we, da's zo klaar als
een klontje."
Dwars over de Vijfhuizerweg staat het hek dat Rijks lot bezegelde. Daarachter is alles
- tot aan de dijk - opgeslokt door Schiphol en de Fokkerfabrieken.
