MARKIEZENHOF
DE JEUGD VLIEGT UIT
La Folia
BRABANTS CULTUURCENTRUM
F.N KLIMT IN DE PEN
- meer dan een eeuw kazerne geweest - tlians
tut'
ZATERDAG 2 NOVEMBER 1957
Erbij
PAGINA DRIE
Opdracht aan Picasso
Buservaringen
1 5eTiddeld aCht ?Ven- .Aan de^emdpunten licht in doordringt en dat aan beide zijden
DAAR WAS Vale
rius, ontvanger van
de konvooien en li-
centen, die na de af
tocht van Spinola het
gedicht „Merck toch
hoe sterck" toonzette
op de melodie van een
Engels soldatenlied,
daar waren de Mar
kiezen van Glymes,
daar was de kern van
TekeningenBoven een gezicht op Bergen op Zoom van Dürer. Daaronder de
Hoogstraat met de kerk door S. Fokke in 1772. De derde afbeelding is een blik op
de Wouwpoort door J. de Grave in 1761. Als vignetten zijn oude stadswapens gebruikt
zichzelf is dit een boeiend gezicht. Kelder
mans, lezen wij, maakte gebruik van de
helling van de straat en verdeelde de voor
gevel in twee partijen, waardoor het ge
bouw ook naar buiten blijk geeft dat de
inwendige woonruimten rond twee binnen
plaatsen zijn geschaard. „Het zuidelijk ge
deelte geeft hij twee hoogopgaande, op
Over enige dagen begint Pablo Picasso
aan een schildering van negen bij achten-
eenhalve meter, die bestemd is voor de hal
van het paleis van de UNESCO in Parijs.
Tevens heeft hij een opdracht aanvaard
om tekeningen te maken voor tweeënzestig
gebrandschilderde ramen, die moeten ko
men in de basiliek van Mezières in de Ar
dennen ter vervanging van de ramen die
in de tweede wereldoorlog verloren zijn
gegaan. Tevens moet hij voor de hal van
een gebouw in New York vier beeldhouw
werken van zes meter hoog maken. Ten
slotte zal hij de tekening maken voor een
in ceramiek uit te voeren gevelversiering
van veertig bij drie meter voor een ten
toonstellingsgebouw, dat nabij Vallauris
aan de Franse Rivièra zal worden ge
bouwd.
het hele roemruchte verleden van de stad J
Bergen op Zoom, waar nu kortgeleden na brede basis rustende, trapgevels met een
jaren van voorbereiding de beroemde Mar- vrjj iage middenpartij, welke de verbin-
kiezenhof tot Brabants cultuurcentrum ding vormt tussen deze woonhuizen. Tege-
werd voorbestemd. Zoals in de krant van ]jjk camoufleert hij door die trapgevels
24 september reeds werd vermeld, diende je£s van de twee vierkante, oudere trap-
de Markiezenhof in de zestiende eeuw als torens. Het noordelijk deel met de hoofd
paleis voor de Heren van Bergen op Zoom, ingang met juist begrip recht tegenover
onder architectuur van Antonie Kelder- ecn straat gebracht, zodat men er goed
mans gebouwd. Wie gevoel heeft voor onze zicht op hee£t hieid hij iets lager, doch
cultuur zal uiteraard begrijpen, dat een bouwde boven dit gedeelte een verdieping
dergelijk gebouw van bijzondere historische met combiessen, met daarachter een boven
betekenis niet zijn bestemming heeft ge- het gebouw uitstekende, achtkantige toren,
vonden zolang het wat lange tijd het waardoor het accent van het vooraanzicht
geval was als kazerne in gebruik is. wordt verlegd. En verder: „De strakke ar-
Het is de moeite waard Bergen op Zoom duinen kolommen der open galerijen met
te bezoeken om zijn ligging en vooral ook verbindende Tudorbogen, waarmee Kelder-
om zijn Markiezenhof en andere gebouwen mans ook een andere kleur in het geheel
uit de historie. Men behoeft geen vreemde- brengt, geven tegenover de langgerekte
ling te zijn om te kunnen genieten van een verticale lijn van de bovenbouw stellig
oude stad, waar de gemoedelijke Braban- een luchtig accent. Aan drie kanten
der woont dichtbij het Zeeuwse land, met west, oost en noord schenken de grote
nog de vaart en zicht op de Ooster Schelde en kleine poortdoorgangen hem weer ver
en aan de andere zijde hei, bos en vennen, sohillende mogelijkheden. Door een andere
Bovendien kan men er van september tot plaatsing van de even grote achterpoort
april voortreffelijk oesters en kreeften eten maakt hij, zonder van deuren gebruik t«»
en in deze laatstgenoemde maand weer maken, het onmogelijk van de straat recht
beginnen met kostbare asperges. Misschien op de stallen en andere bijgebouwen te
worden ze zelfs opgediend in het Bergense zien. Dat wekt bij de buitenstaander de
aardewerk, dat eeuwenlang stand hield en indruk van beslotenheid, maar voor de be-
dat men reeds aantreft op oude schilde- Woners is alles wat beklemt vermeden,
rijen als die van Gerard Dou en Jan Steen, Hoewel het gebouw vlak aan de straat ligt,
dat even beroemd is als het Keulse, terwijl geeft Keldermans toch aan nieuwsgierigen
het op het Aardenburgse lijkt. In vorige weinig kans het leven binnen te bespieden,
eeuwen was hier een bloeiende handel in immers, wat aan de voorzijde ligt zijn
en een tiental jaren geleden bestond de dienstvertrekken, uitgezonderd de grote
potfabriek De Kat nog. Oorsponkelijk wa- Zale," welke voor officiële gebeurtenissen
ren er twaalf fabrieken waarvan enige diende." Tenslotte: „Of dit alles al tijdens
namen genoemd worden in het Bergse jan metten lippen zo tot stand kwam,
moet worden betwijfeld. Het bleek tot dus
ver niet mogelijk precies uit te maken wat
nog tijdens diens bewind werd voltooid en
wat onder zijn opvolger. Enkele sobere
rekeningposten wijzen er op, dat de top
gevel boven de zale pas in 1496 is vol
tooid. Men is in dat jaar nog volop bezig
Dit en nog veel meer beschrijft de ge- aan de traptoren in de hoek der eerste
meente-archivaris van Bergen op Zoom, binnenplaats, die waarschijnlijk in 1497 ge-
C. J. F. Slootmans, in „Bergen op Zoom, reed kwam. Het torengebouw vlak tegen
De Vreezen doen beven, De Lampe,
die brandt, de Haan, die kraait, de
Boom, die waait, het Rad, dat draait,
de Kat, die miauwt, de Gapert, die ha
pert, de Klokken, die luiden.
Hieronder plaatsen wij opnieuw twee mee. Bovendien stond ik de hele tijd en
bijdragen van scholieren die herinneringen had beide handen nodig om kaartjes te
aan hun afgelopen vakantie hebben opge- knippen en geld te wisselen. U kunt het
schreven. Met de ontvangen bijdragen geloven of niet, maar nog in mijn bed lag
kunnen wjj nog enkele keren deze rubriek mijn rechterhand knijpende bewegingen
vervolgen. De termijn van inzending is te maken terwijl mijn linkerhand telkens
gesloten. Wellicht beginnen wij volgend de neiging vertoonde om geld uit te tellen,
jaar, gesterkt door de ervaring, opnieuw. Na een week stapte er een controleur op
mijn bus en werd mij een soort examen
afgenomen. Ik slaagde en was nu zelf
standig hulpconducteur geworden, een feit
waar ik buitengewoon trots op was. Mijn
eerste zelfstandige rit
Met een hart vol angst en een maag vol
zenuwen stapte ik de volgende morgen op
de bus. Ik vergeleek mijzelf met een
leeuwentemmer, die manmoedig maar toch
en met dat geld dan iets van het buiten- J*n. Wt 72
land te zien trok mij wel aam Bovendien f
n- i0 h-rii passagiers maar toch dacht ik m de eerst-
wilde ik proberen om een baantje te knj- volgonde dage og el t
gen waarbij ik veel met mensen in contact T, ,'._T
ZOALS ZOVEEL scholieren en studen
ten zocht ook ik in de zomervakantie naar
werk. Ik ben negentien jaar oud en het
idee om in mijn vrije tijd geld te verdienen
zou komen. Dat is me gelukt.
dit denkbeeld. Want zoals leeuwen erop
uit zijn hun heer en meester bij de eerste
mÊÊKÊÊÊÊ ondoordachte beweging te verscheuren, zo
Ik werd hulp-conducteur bij een grote zijn sommige, ik herhaal sommige, passa-
vervoersmaatschappij in hot westen des gjers erop uit om de conducteur een paar
lands En ongetwijfeld zal de mensenken- centen door zijn al of niet goedgevormde
nis, die ik gedurende de vijf weker, lange neus te boren Heb je het geluk dat je
diensttijd opgedaan heb, mij in mijn latere gr0ot bent voor je leeftijd dan heeft men
leven van pas komen. Nu hoor ik u al zeg- nog wej eens ontzag voor je. Maar ik ben
1 gen, dat ik me niet moet verbeelden iets precies 1.70 meter lang en dus niet wat ie
van mensen te weten, omdat ik in vijf we- noemt ecn Goliath. Met het gevolg, dat ik
W Ai ken onmogelijk ecn grote voorraad men- er behoorlijk tussen genomen ben. Vooral
senkennis kan opdoen. Dit ben ik direct het inwisselen van vals geld schijnt aan-
met u eens. Maar ik heb tenminste een trekkelijk te zijn. Verlopen guldens en bui-
begin gemaakt met het aanleggen van zon tenlandse munten zijn bij dozijnen in mijn
5 voorraad. En huis, toen ik eenmaal hulp- handen gestont. Maar alles went.
conducteur was, heb ik soms versteld ge
staan van de mensen, die ik in de bus
ontmoet heb. Aan de ene kant het grootste
egoïsme, aan de andere kant de grootste
dankbaarheid.
Het kwam voor dat een oud vrouwtje
mijn hand greep en mij twee tot drie keer
bedankte, als ik haar had geholpen bij
handen gestopt. Maar alles went.
Zo was in het kort mijn vakantieweek. En
in die vijf weken dat ik werkte heb ik
dingen geleerd, die in geen enkele school
onderwezen worden.
R.
de stad der markiezen". Zijn omvangrijke de zale is hier niet bedoeld, want dit is achttiende eeuw. In die tijd is de gevel, hebben andere grote behuizingen als stad- het uitstappen. Toen mij dat de eerste keer LoudcTl OlldcVgYOTlds
historische werk „Jan metten lippen, zijn geen wenteltrap. Wat er ook voor twijfels die op de achterplaats uitziet, verbouwd, huis gediend. Over deze eerste brand en overkwam Was ik een beetje beschaamd
familie en zijn stad, de geschiedenis van mogen bestaan, vast staat, dat uit het over- De oostzijde van het gebouw moet her- als geheel over het oude Bergen op Zoom omdat ik eruit begreep, dat zoiets niet dik- BOVEN LONDEN cirkelt een meeuw,
de Bergen op Zoomse Heren van Glymes" leg tussen Jan en de grote bouwmeester haaldelyk gerestaureerd zijn. De gevel aan en omgeving kan meni n^beknoptej\orm wijls voorgekomen was. Misschien een Eensklaps laat hij zich in een duikvlucht
is niet alleen een grootse studie, maar ook Antonius Keldermans de opzet van dit de achterplaats heeft hoge ramen, ver- veel lezen inde „Beschrijving an Bergen aansporing voor mijn ex-collega's? Maar naar beneden vallen en schiet op een don-
een waardige beschrijving van de stad. De fraaie bouwwerk groeide, dat als symbool diepte vensterdammen en onder de daklijst op Zoom door G. C. A. Juten (1924), welk laat ik niet afdwalen.- Nadat ik aangeno- ker gebouw onder hem af. Het is Liver-
belangrijkste twee bouwwerken van Ber- mag gelden van de grootheid van het ge- overblijfselen van een Dorisch hoofdgesteh boek zeldzame illustraties en tal van teke- men was< moest ik ePn theorie cursus van poo, Street station, één van de Londense
gen op Zoom, schrijft Slootmans. zijn de slacht Glymes en de economische bloei De markiezen verdwenen ten gevolge van ningen geeft uit die tijd, die gerepiodu- twee dagen meemaken In die twee dagen stations met hun eigent merkwaardig ka-
Markiezenhof en de kerk. En hij deelt mee van hun stad. Jan III zet dan ook de bouw de omwenteling van 1795. Zij zagen tegen ceerd zijn. Men vindt er onder meer de werd ik) samen met nog twaalf andere rakter. De stations in Londen hebben name-
dat de werkzaamheden die de Markiezen- voort." Tot zover de stadsarchivaris. een grote schadeloosstelling van hun rech- prachtige tiappen uit het raadhuis en de jongens, klaargestoomd voor ons b ekom- ijsk een aDarte veiligheid waarvan Liver-
ae werKzaamneoen, ae MarKiezen Jf ten Qp hun domeinen in het markiezaat af. genoemde schoorsteen uit de Markiezen- Jtik* werk. Er *werd ons onder andere ge- gj,'staüonmrt zto o™fiE-
Intussen hadden de Fransen de Markiezen- hof m afgebeeld veel van het interieur ]eerd hoe wij de verschillende soorten bare lucht van vis en steenkool een prach-
hof in gebruik genomen als garnizoens- van de Grote of St. Geertruide Kerk ook, kaartjes moesten knippen. En neemt u van tjg voorbeeld is. De roet-en-tocht-sfeer die
hospitaal. Slootmans tekent 1819 aan als benevens de Schorsmolen en de Water- mjj aarii er waren beei Wat soorten. Onze zo gebeei anders is dan die van de Londen-
het jaar, waarop een ruil tot stand komt. molen en veel uit de Wouwse omgeving leermeesters hadden een heel groot plak- winkelstraten vindt men vooral in de
Als er gebrek aan ruimte is om het garni- van ongeveer 1670. Uit het versje: se winKe.siraten, vraat men voorai in ae
zoen van de vesting Bergen op Zoom te
legeren, geeft de stad het gouvernements- In het soetste van de Meye
huis (in de volksmond hospitaal) aan het was tot Bergen groot geschrye:
rijk. En de stad krijgt daarvoor de Mar- tverbrande alle stocken, staecken
hof de tegenwoordige vorm gaven reeds overweldigend
begonnen in 1485 en eindigden in 1520. mooie inboedel, waar-
Hoe belangrijk Bergen op Zoom in de ge- onder ook prachtige
schiedenis is geweest blijkt wel daaruit, gobelins, die in Ant-
dat de stad ongeveer 1530 evenveel in- werpen werden ver-
woners telde als in het jaar 1900. De
Heren van Glymes hebben in deze stad
een grote rol gespeeld. De mooie en sterke
ballade van Anton van Duinkerken her
innert ons eraan. Evenals de bijzonder goe
de foto's die men nog in „Buiten" van het
jaar 1922 kan zien, met het legendarische een der zalen van het
rijmpje over Jan metten lippen
kocht, verdween in
de loop der eeuwen.
Bewaard bleef alleen
de christoffelschoor-
steen van de grote
hofzaal, die nog in
behalve Oliphant en Draecke.
boek vol met allerlei kaartjes: rode, groe- stations van de Underground of Tube.
ne, gele, te veel om allemaal op te ncemen. Ee ondergrondse lijnen doorkruisen Lon-
In één dag moesten we ze leren te onder- den op verschillende hoogten. In een sta-
scheiden en te behandelen. Dit ging na- £jon ]jggen de Perrons dan ook boven el-
tuurlijk nooit. En het allereerste kaartje kaar en by e]k perron behoort een be-
dat mij door een passagier werd aangereikt, paalde lijn Lif{en en roltrappen, die in
Jan metten lippen, alhier
Naar het leven geschilderd zeer fier,
Had vijftig kinderen,
't Was allen mans getier,
voorwaarde het
4 4 garnizoen in zal onderbrengen Men be- bUjkt dat alleen de olifant en de Draak kon ik mij ook prompt helemaal niet her- sommlgê'sTati^nrTOkVan'l^v^'naïrb^
stadhuis aanwezig is. Toen de laatste Gly- hoeft niet veel fantasie te hebben om te gespaard zijn gebleven voor dit vuur. De inneren. Maar ergens op die kaart zag ik neden gaan brengen de reizigers naar het
mes na zijn overlijden in Spanje was begrijpen dat bijna anderhalve eeuw gar- olifant iag aan de westzijde van het stad- het woordje „vrijdag" staan, en aangezien gewenste perron.
schuldig bevonden aan majesteitsschennis, mzoen de Markiezenhof heeft uitgewoond. hujs p0Qrt met bovenwoning, die als het vrijdag was heb ik maar in dat woordje Het enigc verschijnsel, dat nog aan de
werd de hele inventaris verwijderd. Doch Maar het is een geluk, dat dit omvangrijke winkel in gebruik was voor Brussels goud- geknipt. Later bleek het een weekkaart te bovenwereld herinnert, vindt men op de
daar wij weten dat zowel Prins Maurits bouwwerk in zijn uiterlijke glorie is blij- ,aken en andere kostbare stoffen, de Draak zijn en ik had op de gok goed geknipt. roltrappen, namelijk de „queue". Gedachtig
en Frederik Hendrik als Van Oldenbarne- ven bestaan. lag ernaast. De olifant werd ruim een Na de twee dagen theorie kregen we op de Engelse reputatie in het bovengrondse
Stierf duizendvierhonderdnegentxgenvier. veldt hier verblijf hielden, moet er onge- eeuw later aangekocht door het stadsbe- de derd(? da8 ons uniform. Deze oag was verkeer stellen de passagiers zich aan de
j. t wij fel d een nieuwe meubilering aanwezig HET TWEEDE zeer merkwaardige ge- stuuri van de stad waarvan Valerius te- om nooit te vergeten. Een werkstudent had linkerkant van de roltrap op. ook al heb-
Hieruit blijkt ons, dat dit zelfs voor die zijn geweest. De opvolgers van de Glymes, bouw is het stadhuis, dat tot stand ge- recht kon schrijven: „Bergen op Zoom zijn vrijkaart verloren. Het was een nogal ben ze een ,ange le voor zjch en
tijd een sterk verhaal van een sterk man noteert Slootmans, komen als Markiezen komen lijkt te zijn in 1612. Enige eeuwen bout zjcb vroom". kostbaar dokument, oo vertoon van deze ze staren de grote aanplakbiljetten aan van
genoemd mag worden. Want het zou het van Bergen na 1648 weer in hun hof wonen na de zware brand van 1397, terwijl er ook kaart hadden wij onbeperkt vrij reizen Marilyn Monroe Plavers Please en Max
bewijs moeten leveren, dat genoemde Heer en doen dat £ot na het eerste kwart der nog een ernstige brand is geweest in 1444, Helman olf-Catz Maar geen nood, de jongen in kwestie Eactor's iippGnstift. die even zwijgend te-
kwam op een slim idee. Hij trok zijn uni- rugblikken
form aan en vertrouwde erop dat men hem Er zijn g;lukkig uitzonderingen. Tot deze
niet naar zijn kaart zou vragen. W„t was behoort, behalve de vreemdeling, de Lon-
echter het gevalWij kregen ovememden dense zakenman. die, terwijl hij op straat
met losse boorden, bes.ist uit de begin- herkenbaar is aan de zwarte bolhoed,
E periode van de maatschappij. Nu hadden zwar£e snor en zwarte paraplu, zich hier
yi nie* allemaal op losse boorden gere- van de andere Londenaars onderscheidt
kend en waren zodoende niet in hjt bezit door de baast, waarmee hij de rechterkant
van de bijbehorende knoopjes. H' t ge- van de ro]£rap Voor zijn rekening neemt.
volg was, dat we de arme stakker optuig- Deze haast is nooit ongeduldig, maar be-
den met allerlei touwtjes en wollen diaad- rekend op het aantal minuten, die hem zijn
jes. En toen we klaar waren stond er een gegeVen. om van de ene klaarstaande tube
slechte nabootsing van een etalagepop voor in de andcre te stappen. Als hij samen met
ons die zich niet dorst te bewegen .ut angst een anderp iqueuer» op de roltrap stapt
dat broek boord of manchetten het zouden zal hij Max Factor>s lippenstift bereikt
begeven. Ik vermoed dat hij wel thuis ge- hebben wanneer de ander Marilyn Monroe
komen is. zeker weten doe ik dat echter voorbijrolt. Op het perron met de van roet
n glimmende muren stapt hij met hetzelfde
De vierde dag zouden we bij onze leer- vlugge en toch kalme tem door de
meester, een oudere conducteur, op de bus staande dpuren van dp tubp naar binnen>
s ™\het "vak \eJereT i",de.praï" Saat Zitten en begint een krant te lezen.
E tijk. Ik had geluk want die dag bleek mijn De vreemdeling, die na hem komt. aar-
leermeester vrij te hebben zodat ik dus ook zelt echter Hjj wéét immers njet hoc|ang
vru was. Een andere jongen moest echter de aulümatisch siuitende schuifdeuren al
op deze dag al om vijf uur beginnen. Ik open hebben gestaan. Vooral nu iedereen
zal u zijn gezichtsuitdrukking met be- in de verlichte wagon een plaatsje heeft
schrijven toen hij van mijn gelukstijding gev0nden en op het vertrek van de tube
hoorde. Ik heb nog nooit zo n mooie zons- Wacht, lijkt het of de deuren elk ogenblik
ondergang gezien. De vijfde dag werd het dicht kunnen Geen stationschefi die
1 eAchtert v°or 71" 00Tk ernst Hc kwam op de Bond Street Station!» roept of met een
dienst Haarlem Leiden te rijden. Elke spiegeiei jn de hand zegt: „Instappen maar"
rit duurde een uur en ik maakte per dag Een koud tochti waar geen dag-
i hadden we meestal niet meer dan vijf mi- begrensd WOrdt door twee zwarte bogen,
E nuten rust. Ik reed dus acht uur achter el-,-H
E kaar en vooral in het begin viel het niet
van Glymes tien wettige kinderen en veer
tig bastaards op de wereld gebracht zou
hebben. Zeer veel heeft deze „Jan metten
lippen" gedaan voor zijn stad en de wel
vaart ervan, evenals Jan III, van wie
Slootmans ons vertelt, dat hij na zijn va-
der de voornaamste Heer van Bergen is
geweest. Jan II is tevens een van de voor-
naamste raadslieden van Margaretha van
Savoye geweest. Keizer Maximiliaan en de e
landvoogdes vaardigden hem af naar moei-
lijke statenvergaderingen en lastige stads-
besturen. De kleinzoon van Jan III, Jan IV
van Glymes, was een vriend van de Prins
van Oranje, hij was een der voormannen
die de grondslag voor de zelfstandigheid
van de Nederlanden hebben gelegd. Nadat
hij met Montigny aan Koning Philips II het
smeekschrift van de Edelen had voorge-
legd, is hij in Spanje gestorven.
De beschrijving van e
de Markiezenhof be
gint als een verhaal,
dat niemand beter
zou kunnen doen dan
de archivaris Sloot
mans, die dertig jaar
lang over documen
ten en folianten van
zijn stad gebogen
heeft gezeten. „Aan
de oostzijde van de
Steenbergense straat bevindt zich het voor-
malige woonpaleis van de Heren en Mar- e
kiezen van Bergen op Zoom. Het is eigen-
lijk een complex van gebouwen, overwe-
gend in de Vlaams-Gothteke stijl opge- e
trokken. Deze gebouwen zijn gelegen rond
drie open plaatsen, zogenaamde basses-
cours." Hij brengt te onzer kennis, dat in
de noodwesthoek van het plein eens de e
achtkantige toren stond, die bij iedere ver- j|
dieping breder werd, dus aan het boven-
eind aanmerkelijk zwaarder was dan be- e
neden. Tweehonderd vijftig jaar geleden, in
het jaar 1708, is de spits weggenomen en
in 1780 is het hele bovengedeelte wegens
bouwvalligheid afgebroken.
Het bouwwerk, dat Keldermans, de
bouwheer uit Mechelen, die de Heren van |j
Bergen en de stad Bergen op Zoom zijn
hele leven diende, voltooide na 1485, brengt
de bouwstijl van deze meester naar voren. |j
De pompeuze voorgevel, aldus Slootmans, e
is van de begane grond tot de eerste ver-
dieping opgetrokken in witte scheldekalk-
steen met daarboven baksteen, afgewisseld
met lagen van dezelfde witte steen. Op 5
ER ZIJN melodieën, welke eeuwen
lang duizenden mensen in allerlei lan
den muzikaal betoverd hebben. Niet
zelden blijken dergelijke melodieën de
eenvoud zelve te zijn. Onder deze melo
dische verschijnselen reken ik, zonder
vrees voor tegenspraak, de beroemde
Folia van de meester Arcangelo Corelli.
Ik denk, dat La Folia is ontstaan met
de twaalf sonaten die hij omstreeks
1700 schreef toen hij in Rome bij kardi
naal Ottoboni woonde. Hij moet een
voortreffelijk pianist geweest zijn. Hoe
kan men dat nu weten, zult u nuchter
en wel vragen. Er zijn immers zelfs
geen grammofoonplaten, waarop Co-
relli's eigen spel te horen is en die van
de oude musicus zouden moeten ge
tuigen. Neen, er zijn inderdaad geen
platen, maar La Folia is er wel en
deze noten, op die balken geschreven,
zijn de schriftuur van een man die met
zijn viool leefde als een gelukkig mens
in de natuur. En iedere violist, die van
zijn viool houdt (en welke violist doet
elegante en zinrijke vormen van de
Franse instrumentale muziek hebben
de Italiaanse kunst beïnvloed. Opge
nomen in het temperament der Ita
liaanse hartstochtelijkheid bloeiden de
dansvormen en hun varianten in het
bel canto en de figuraties der zuide
lijke vioolkunst. Ik kan deze oude Ita
liaanse vioolkunst niet genoeg vereren.
Bij de gedachte aan Corelli's Folia
wordt men met warmte vervuld. En
wie dan in de vertrouwde beslotenheid
der sympathie zijn overwegingen laat
gaan, ziet dat aan drie verschijnselen
het ontstaan dezer muziek te danken is:
de oude dansvormen, het artistieke
vermogen der vioolbouwers en het ge
nie van de componist. En dan zijn er
nog vele zaken die u hierbij voor de
geest komen: muziekhistorische aange
legenheden en maatschappelijke fac-
delijk spreekt, behoeft zulk een werk
zich waarlijk niet te verontschuldigen
als te zijn ontstaan „alleen door het
instrument". En dan is ook de vraag:
of de maker van het stuk niet eigenlijk
in hoofdzaak een uitvoerend virtuoos
was, in het geheel niet van betekenis
want een werk is niet mooi omdat
het door een groot componist werd ge
schreven, maar een componist mag
groot heten omdat hij een mooi werk
heeft gemaakt.
Bij gelegenheid moge ik eens enige
opmerkingen over dergelijke verschijn
selen in verband met de orgelkunst toren. Maar wie zal alle waarden, welke
maken. Ik zal thans niet afwijken van
de opzet. La Folia (of Follia) is van
Spaanse of Portugese afkomst. Het is
dat niet?) zal u zeggen, dat uit deze een dans die, als werkelijke lichaams-
gelden voor de kunst, registreren?
De geschiedenis der muziek diende,
wat de historie der Italiaanse compo
sities betreft met een lofzang op de
melodie van La Folia met al de varia
ties de ziel van de viool spreekt en dat
de formatie, de zetting, de hand ver
raadt van een man, die bij de conceptie
van een gepassioneerde lijn door het
wezen van de viool werd geïnspireerd.
HET VERSCHIJNSEL dat compo
nisten dikwijls door het karakter van
een instrument worden bewogen tot
creatie is iets, dat door ernstige mu
ziekliefhebbers wel eens wordt gewan
trouwd. En als de componist zelf ook
virtuoos is wordt elk werk dat hij door
zijn instrument schrijft, als niet hoger
dan tweederangs gewaardeerd. Het is
zeker waar dat talloze stukken niet an
ders zijn dan gebruiksaanwijzingen
voor hand en snaren bij technische de
monstratie. Dergelijke werken behou
den wel altijd hun studiowaarde voor
de praktische oefening, maar vertolken
zelden de muzikale ziel van het instru
ment. Er zijn echter composities waar
in de eigen aard van het instrument het
muzikale appassionato en de artistieke
gedachte van de componist opriep. Als
een werkelijke schoonheidskracht dui-
beweging al voor de zeventiende eeuw blauwe luchten en het purper van vor-
in het grote en fantastische Iberische
land bekend was. Als beknopt muziek-
schema behoort La Folia evenals de
Sarabande en de Ciaconna tot de muzi
kale gegevens, die al eeuwen lang de
variatiekunst opriepen. Tot deze kunst
behoort ook de onsterfelijke Chaconne
in een der solovioolsonaten van Bach
Als volmaakt van de dans geëmanci
peerde muziek zijn deze werken varia
ties en figuraties van een ostinato-
schema waarin de muzikale gedachte
ononderbroken herhaaldelijk wordt
uitgezongen. Sommigen menen, dat de
naam Folia als de aanduiding van een
idéé fixe moet gelden en men heeft dan
daarbij de voortdurende herhaling van
het thema-ostinato op het oog.
Afgezien van dit alles is het aardig
te bemerken dat vóór Corelli, onder
andere bij de Franse clavecinisten, va
riatiestukken voorkomen die „Folies
d' Espagne" heten. De overeenkomst in
de vorm wijst daar duidelijk op de
oude dans in driedelige maatsoort, die
varianten opwekt zonder de vastheid
van het schema te verstoren. Vele der
stelijke zalen te beginnen. Maar zou zij
mogen eindigen zonder een herinnering
aan het leven der artisans in Cremona,
of aan de geestelijke en amoureuze pe
rikelen van alle Italianen?
ZOALS in alle kunstgeschiedenis is
er in de historie der muziek dikwijls
sprake van beïnvloedingVoor zover
desbetreffende aanwijzingen de esthe
tiek op zichzelf gelden, zou er ook een
geschiedenis der bewonderingen moeten
zijn. Want wat gaat er bij de wissel
werkingen in de loop der tijden niet
schuil by de activiteit der beïnvloeding?
Wat dwingt er in hart en geest zelfs van
een groot man als hij „beïnvloed"
wordt? Wij weten dat Joh. Seb. Bach
zich 's avonds laat nog blind staarde op
de vioolconcerten van Vivaldi en de
Sonaten van Corelli: hij moet van bin
nen gegloeid hebben van bewondering,
want alles wat tot zijn mooiste werk
behoort (en hoeveel is dat niet?) is ge
ïnspireerd door de muzikaliteit der
Italianen.
Hendrik Andriessen
waarin de trein straks zal verdwijnen om
door een nauwe stikdonkere koker het
volgende station te bereiken.
Nog treuzelt de vreemdeling. Gevaar tus
sen het perron en een rijdende trein te
raken loopt hij niet, want de vloer van de
ondergrondse sluit precies aan bij die van
het perron en trapjes ontbreken. Dan haalt
hij diep adem en springt de tube in. Achter
hem zoeven de schuifdeuren zachtjes dicht
en de trein zet zich in beweging.
Onbemerkt door het lawaaiige, kwet
terende leven in de drukke Londense stra
ten, zoeken de tubes zwijgend hun weg on
der de grond en stoppen steeds één minuut
om passagiers aan de buitenwereld af te
geven of mee te voeren naar een ander
perron. Het ingewikkelde gangenstelsel van
boven elkaar liggende buizen vertakt zich
onder Londen in alle richtingen. Een we
reld van roet, tocht, duisternis enLon
denaars.
Ma ja
