Koning Gustaf VI Adolf van
Zweden wordt 75 jaar
Groen &Co
Rivaliteit in de Tsjechische partij houdt
Praag aan de leiband van Moskou
s
MOSKOUS VERSTE VOORPOST (2)
I
I
I
-I
Dulles over schulddelging
door de V.S.
Bijstand van arrestanten
in Zuid-Afrika
Centrale Verwarming
Pow-R-Matic Olfebranders
Gevaar van boycot tegen
Nederlanders afgenomen
Uitschot van aardappeloogst
groter dan ooit
Salariëring hij het
nijverheidsonderwijs
Subsidiëring van Ballet
der Lage Landen
Slechts heel langzaam
dringen luttele
lenteverschijnselen door
U itsloverij
Herkauwerij
Lentevleug
V er starring
v MIJ DAG 8 NOVEMBER 1957
I 4
(Van onze correspondent in Stockholm)
Op 11 november wordt, koning Gustaf VI Adolf van Zweden 75 jaar. Dan worden
over het hele land de vlaggen uitgestoken, maar er zal geen feest zijn. De vorst
heeft te kennen gegeven dit jaar niet gesteld te zijn op eerbetuigingen. Officieel
is het hof nog in rouw wegens het overlijden van koning Haakon van Noorwegen
en de monarch heeft nog andere zorgen.
Er is een langdurig proces gaande, waarbij zijn neef, Carl Bernadotte, betrokken
is. Er is genoeg over gepubliceerd, maar nog weet men het rechte er niet van.
De prins zou verwikkeld zijn in verschillende belangrijke financiële transacties, die
op zonderlinge manier zijn gevoerd. De rechtbank moet uitmaken of er bedrog dan
wel domheid van zijn kant in het geding was. Verder is er een beschuldiging van
het grootste blad van Scandinavië, de liberale „Dagens Nyheter", aan het adres van
de „oude" koning, Gustaf V, ook wel „Mr. G." genoemd.
Uit thans gepubliceer
de stukken, die de geal
lieerden in Duitse ar
chieven hebben gevon
den, zou blijken hoe
tegemoetkomend deze
tennisspelende vorst te
genover de Duitsers zou
zijn geweest. Hij zou hen
hebben gefeliciteerd met
hun overwinning op de
Russen en in voorzichti
ge termen wordt hij mede
verantwoordelijk gesteld
voor de doortocht van
Duitse troepen en het
doorlaten van Duitse
schepen door de Zweedse
wateren.
Socialistisch
regime
Daarbij komt nog de
politieke ontwikkeling.
Voor het eerst sinds 21
iaar hebben de burger
lijke partijen een kans
?ehad zonder socialisten
te regeren, zonder de
partij, die officieel het
afschaffen van de mo
narchie op haar pro
gramma heeft staan. De
boeren (centrum partij)
durfden het niet aan en
dus gaf hij, de spelregels
getrouw, de opdracht
aan de demissionaire
premier, die een minder
heids-kabinet van louter
socialisten samenstelde.
Tenslotte is er de ge
schiedenis van het grote
geschenk dat hem vijf
jaar geleden werd over
handigd. Nauwelijks wa
ren hem de miljoenen ter
beschikking gesteld of
de pers schreef al over de verplichting
van de vorst om dit symbolische cadeau
van een natie ook door de natie te laten
verdelen. Hij mocht het geld wel een be
stemming geven (voor de kunst)), maar de
onderscheidene organisaties behoorden, zo
meende de pers, er toezicht op te hebben dat
dit „koningsfonds" eerlijk werd verdeeld
en dat niet de „hofkliek" het voor het
zeggen zou hebben.
Ondanks dit alles zal èr in Zweden toch
feest zijn als de koning verjaart. Misschien
juist dank zij de vrijheid, waarmee men
over hem en zijn familie spreekt, de vrij
heid om één van zijn neven voor de recht
bank te kunnen dagen, de vrijheid om de
kunst van zijn zoon „mooi" of „slecht" te
vinden. De vrijheid om over prins Bertil,
vrijgezel nummer een, de sportieve prins,
grappen te maken. Niet meer „bij de gratie
Gods" regeert de vorst, maar dank zij het
hem persoonlijk geschonken vertrouwen,
dat hij in de loop van vele jaren heeft
verdiend. De koning houdt zich stipt aan
de spelregels en tijdens de regeringscrisis
konden de kranten precies voorspellen,
ADVERTENTIE
Géén wachttijden
van een half uur
of nog langer..-
in 10 minuten
van Haarlem
ih 20 minuten
van Amsterdam
naar 2 Interessante
bezienswaardigheden
de Velser tunnel
de grootste moderne
woninginrichting van
Nederland
WONINGINRICHTING
BE VE.RWIIK
■r*c»tr. 74-84 250 modelkamers
Geopend 8-l?30«ni4-i8u. Dinsdag8-ltu.
DJAKARTA (ANP). In een door hem
te Amahai, op het eiland Ceram, gehouden
redevoering heeft de vroegere minister van
Buitenlandse Zaken, Ruslan Abdulgani
onthuld, dat de Amerikaanse minister van
Buitenlandse Zaken hem kort na de annu
lering door Indonesië van zijn schulden
aan Nederland heeft medegedeeld, dat ook
de Verenigde Staten niet al hun schulden
aan Groot-Brittan nië hadden betaald.
Slechts vijf percent van de overeengeko
men schulden zouden zijn betaald.
Ruslan Abdulgani had, toen hij in de
omer van 1956 president Sukarno op
lens reis naar de Verenigde Staten verge-
aide, een beleefdheidsbezoek gebracht aan
minister John Foster Dulles.
Uit de verklaring van minister Dulles
'tad Ruslan Abdulgani de conclusie getrok
ken, dat Indonesië beslist niet het enige
land is, dat bij een dergelijke kwestie be
trokken is. „We moeten op de ingeslagen
weg blijven voortgaan", zo besloot hij.
Deze foto van koning Gustaf VI Adolf
wercl twee jaar geleden in het voor
jaar gemaakt, toen de vorst met de
trein uit Stockholm vertrok naar Ne
derland. Hij bracht toen met koningin
Louise een officieel bezoek aan
ons land.
wie hij voor nader advies zou ontvangen.
De berekening van „konings zetten" was
trouwens eenvoudig, omdat er in het
Zweedse politieke leven weinig grote figu
ren zijn.
De koning is een dagelijks vooorbeeld
van zijn leus „De plicht boven alles".
Regelmatig houdt hij contact met alle
groepen van de bevolking en toont daarbij
zijn belangstelling. Alvorens een zieken
huis, dorp, instituut of tentoonstelling te
bezoeken, stelt hij zich op de hoogte van
de voorgeschiedenis. Hij kan meepraten,
luistert naar wat tegen hem wordt gezegd
en doet wat hij belooft. Hij blinkt uit
door het vermogen een gesprek met een
geleerde in begrijpelijke taal weer te geven.
Men kan gemakkelijk aantonen, hoe be
mind hij is. Ons verbaast het meest dat hij
ongehinderd door de straten van Stock
holm kan lopen, zo maar een warenhuis
binnen gaan om kerstcadeautjes te kopen.
De liefde en het respect van de bevolking
zijn zo groot, dat zij hem gaarne de vrij
heid gunt mens te zijn. „Laat hem rustig
uitzoekenzo hoorden wij eens zeg
gen. Een andere keer zagen wij hem aan
de uitgang van een tentoonstelling afscheid
van de koningin nemen, die door de ko
ninklijke chauffeur werd afgehaald. „Ik
loop naar huis", zei hij en niemand liep
hem achterna. In een boekwinkel raakte
hij eens zo in gedachten, dat hij met een
verkeerde hoed naar huis wandelde. De
eigenaar ging later met 's konings hoofd
deksel naar het paleis en vroeg of hij
het mocht ruilen.
Op 11 november zal er geen feest in
Stockholm zijn, maar wij zijn er zeker
van dat de Zweden innig hopen dat zij de
gelegenheid krijgen zijn volgend jubileum
jaar des te warmer te vieren.
Tot het verlenen van bijstand aan 156
door de Zuidafrikaanse politie reeds
maanden geleden „wegens hoogverraad"
gearresteerde negers en blanken met hun
gezinnen is thans ook in Nederland een
comité opgericht.
Ook in verscheidene andere landen heeft
zich zulk een comité gevormd. Men is on
gerust over het lot van deze mensen, die
zelf onbekend zijn met de reden van hun
arrestatie en waartegen nog steeds geen
proces is begonnén. Het doel van deze
comité's is, door geldinzamelingen en door
openbare verkopingen van kunstwei-ken,
die kunstenaars daarvoor beschikbaar
hebben gesteld, gelden bijeen te brengen,
ten einde advocaten te kunnen honoreren.
In het Nederlandse comité hebben zit
ting: dr. J. Buskes, prof. dr. N. Donker
sloot, J. van der Ham, prof. J. Presser,
H. M. van Randwijk, mevrouw De Sa-
blonnière, Otto Sterman, pater Suasso de
Lima de Prado, dr. Schulte Nordholt, mr.
J. in 't Veld en H. Wielek.
Op 25 november wordt in het Amster
damse Minervapaviljoen een openbare
bijeenkomst gehouden. Pater Suasso de
Lima de Prado zal spreken.
ADVERTENTIE
(Van onze correspondent in Djakarta)
Woensdag en donderdag werden in
verscheidene delen van Djakarta op straat
en in de Nederlandse bedrijven pamfletten
verspreid, waarin in de periode van 710
november tot een algehele boycot van
Nederlanders wordt opgeroepen. De oproep
is onder meer gericht tot hen die in dienst
zijn van Nederlanders, tot, verkopers, be
stuurders van opelettes en tot betja-voer-
ders. De pamfletten werden verspreid door
een zich noemend „comité voor Boycot van
Nederlanders", dus niet door het officiële
„comité voor de bevrijding van West Irian",
dat onder voorzitterschap staat van de
minister van voorlichting Sudibjo.
Deze particuliere actie is intussen in
strijd met de woensdag afgelegde verkla
ring van premier Djuanda, dat de Indone
sische regering prijs stelt op „ongestoorde
voortzetting der bedrijfsuitoefening van
alle bedrijven", hetgeen immers ook de
Nederlandse bedrijven impliceert. En wel
licht mede als gevolg hiervan was er
hedenmorgen, voor zover wij te weten
kwamen, onder de Indonesische employé's
van de Nederlandse bedrijven geen animo
om aan de boycot-oproep gehoor te geven.
Men wenste zich kennelijk aan de offi
ciële richtlijnen te houden, ook al omdat
bij het gehoor geven aan de particu
liere oproep doorbetaling van lonen bij
voorbaat uitgesloten werd geacht.
ADVERTENTIE
Op een te Groningen gehouden vergade
ring van het Produktschap voor Aard
appelen is medegedeeld, dat een stichting
voor de zuivering van afvalwater is opge
richt. Men wil een heffing op het aard
appelmeel leggen, om een beginkapitaal
te verkrijgen voor dit belangrijke werk.
Uit het overzicht van de opbrengsten
per hectare blijkt, dat de uitschotpercen
tages, die vorig jaar reeds abnormaal hoog
waren, dit jaar hoger zijn dan ooit tevoren.
Voor late klei-aardappelen was het uit
schotpercentage 35,2 pet., voor late zand-
aardappelen 20,3 pet. De opbrengst van de
zandaardappelen, zowel bruto als netto,
is hoger dan vorig jaar.
In het Staatsblad zijn gepubliceerd een
wijzigingsbesluit en een Koninklijk esluit,
die betrekking hebben op de salariëring
van personeel bij het nijverheidsonderwijs,
onder meer op verhoging van de kinder
toelage en een wijziging van de uitkering
bij overlijden (msartegeld) van 12 pet. in
25 pet. van de jaarwedde. De in deze
besluiten vastgestelde salarisverhogingen
zijn inmiddels, reeds bij wijze van voor
schot uitgekeerd.
KWART EEUW TONEELMEESTER
Op maandag 18 november zal Cor Rid
derhof vijfentwintig jaar als toneelmees
ter aan Theater Carré verbonden zijn.
De gemeenteraad van Amsterdam heeft
van B. en W. het voorstel ontvangen aan
de stichting „Ballet der Lage Landen voor
het seizoen 1957/58 een subsidie te verle
nen van 45.000 (voor het seizoen 1956/57
werd een subsidie van 48.500 verleend).
De stichting had een subsidie van 50.000
gevraagd ter gedeeltelijke dekking van het
exploitatietekort van het seizoen 1857/58,
dat wordt geraamd op 167.450. Het be
stuur verwacht dat het rijk, de gemeen
ten Den Haag en Rotterdam, een aantal
provincies en andere gemeenten samen
met de gemeente Amsterdam de gelden
zullen beschikbaar stellen tot het bedrag
van het geraamde tekort.
BLOEMENDAAL
TELEFOON 54855
(Van onze reisredacteur)
PRAAG Op een heuvel boven
Praag staat een groot gebouw, dat er op
deze regenachtige zondagmiddag voor
namelijk uitziet als een elektrische cen
trale, maar dat is het niet. Want treedt
men er binnen, dan geraakt men in de
pluchen plechtigheid, van de communis
tische bourgeoisie. Er klinkt langzame
orgelmuziek, geen Bach maar Tosti en
twintig passen voorbij een paar onbe
weeglijke schildwachten staat men in
het heiligdom van de partij, aan de baai-
van Klement Gottwald, cle eerste com
munistische president van Tsjechoslowa-
kije. Dit mausoleum is tien keer zo groot
als dat van Lenin en Stalin op Moskou's
Rode Plein. Doch waar daar dagelijks
een kwart miljoen Russen langs hun ge
storven leiders schuifelt, is dit mauso
leum alleen cles zondagsmiddags open
en luttele autobussen met rode sterren
zijn voldoende om de belangstellenden
erheen te brengen. De mystiek van het
Rode Plein mankeert. Maar aan myste
ries ontbreekt liet niet. Want hier ligt de
man, die daags na Stalins begrafenis on
der vreemde omstandigheden ziek werd
en in Moskou stierf. „Longontsteking"
volgens het eerste communiqué, „breide
van de aorta" zei het laatste. Werd.
Klement Gottwald in Moskou vermoord?
Men zoekt in het mausoleum het ant
woord op zijn gezicht af te lezen. Een
bleek en intelligent gezicht, met scherpe
neus, dat koel zijn geheimen bewaart.
Alleen de in de licht laatdunkende, ironi
sche glimlach omlaaggetrokken mond
hoeken loken wat te willen zeggen.
Die stalinistische nachtmerrie is zelfs in
Tsjechoslowakije voorbij; misschien zal
eens het licht der historie de duistere ver
borgenheden ervan blootleggen. Maar wat
vandaag al vaststaat is, dat zij de Tsjecho-
slowaakse communistische partij een aan
tal bittere rivaliteiten heeft nagelaten, een
leiderschap, dat „collectief" optreedt, niet
uit eensgezindheid, maar uit innerlijke
verscheurdheid, een groep mannen, die
elkaar met haviksblik gadeslaan. En het
gevolg daarvan is een onvermijdelijke ver
starring. Noch na het twintigste partijcon
gres in de Sovjet-Unie, noch tijdens de ge
beurtenissen in Polen en Hongarije, zijn de
Tsjechische communisten werkelijk ge-
evolueerd. Traag en behoudend hebben zij
getracht zich tegenover Moskou zeker te
stellen.
Vandaar dat de Poolse communisten
thans zeggen: „in oktober en in novemoer
van het vorig jaar hebben de Hongaren
zich gedragen als rebelse Polen, de Polen
als voorzichtige Tsjechen en de Tsjechen
als zwijnen".
Is er dan in Tsjechoslowakije niets ver
anderd? Ja, iets wel, maar vergeleken bij
Polen uitermate weinig. De terreur van de
S.T.B., de geheime staatspolitie, is afgeno
men. Maar de Tsjechen zijn een voorzichtig
volk, dat psychisch nog steeds niet over
het westelijk verraad in 1938 te München
heen is en dat bovendien een zekere mate
van welstand te verliezen heeft. Waar in
Polen de rooms-katholieke kerk zich weel
een grote mate van zelfstandigheid heeft
weten te verwerven, is zij in Tsjechoslo
wakije nog steeds volkomen gelijkgescha
keld en de priesters in functie worden
door het Vaticaan niet meer erkend. Aarts
bisschop Beran zit nog steeds vast.
Terwijl men in Polen overal binnen kan
lopen, moet men als buitenlander in het
Praagse gebouw van „Rude Pravo", het
partijblad, zijn paspoort laten zien aan een
gewapende bewaker, die ook de identiteits
kaarten van het personeel nauwkeurig
controleert. Het ritselt trouwens in Praag
van mannen met rode banden om de arm
en pistolen, die een uitsloverige achterdocht
jegens „spionerende vreemdelingen" aan
de dag leggen.
Dezelfde uitsloverij wordt betoond in het
overal en altijd beklemtonen van de
de „Rude Pravo" zei, dat na het befaamde
twintigste partijcongres in Moskou men ook
in Praag aan het discussiëren was geslagen.
Maar dan over „concrete onderdelen", zo
als de medezeggenschap van de vakbonden
in de bedrijven en niet gelijk in Polen over
abstracties zoals de vrijheid"!
Een Tsjechisch student, hoewel nieuws
gierig naar de gebeurtenissen in Polen,
vond de Polen toch maar Don Quichote's.
Dat gesprek met Tsjechische studenten was
zeer verhelderend. Waar het in Polen on
mogelijk zou zijn zes studenten te vinden,
die braafjes de partijlijn herkauwen, ge
beurde dat in Praag wel. Zij vonden het
vanzelfsprekend, dat men niet tot de uni
versiteit werd toegelaten wanneer men een
„negatieve houding had jegens het marxis
me", zulks ter beoordeling van de leraren,
mede-leerlingen en nationale comité's. (Een
meisje, dat uitstekende cijfers had op de
middelbare school werd geweigerd omdat
i zij een 1-mei-parade niet had bijgewoond.
Op haar rapport stond „schaamt zij zich
j voor haar volk?".) Een joodse studente
j vond, dat Israel inderdaad een voorpost
was van het westelijk imperialisme en ja
zeker, tegen de complotten van het inter
nationale zionisme moest men eeuwig
waakzaam zijn. Het anti-semitisme, dat in
het Slansky-proces tot uiting kwam, was
natuurlijk erg naar. Maar een sterker kwa
lificatie dan „grote fout" voor deze mis
daad kwam er toch niet uit. Men geloofde
aan Slansky's schuld, zij het dan niet hele
maal aan de akte van beschuldiging, maar
vond het een troost, dat hij met zijn eigen
stalinistische methodes uit de weg was ge
ruimd. Vreemde rechtsmentaliteit voor
jonge intellectuelen. En wat de Hongaarse
Een beeld, dal vele Tsjechen niet ver
geten kunnen. Hitlers troepen trekken
het land binnen, nadat het Westen
Tsjechoslowakije in de steek had
gelaten.
Klement Gottwald, die bij zijn leven
meer dan een anti-stalinistisch trekje heeft
getoond, die vandaag - wie weet - de Go-
moelka van Tsjechoslowakije had kunnen
zjjn, zou veel van de sluiers kunnen op
lichten, die de Tsjechoslowaakse commu
nistische partjj tot de raadselachtigste van
alle hebben gemaakt. Over het lugubere
Slansky-proces on 1952, hoogtepunt van de
stalinistische conspiratie-mania en het
plotseling oplaaiende anti-semitisme. Elf
van de dertien beklaagden in dit proces,
onder wie Slansky zelf, waren joden en de
akte van beschuldiging vermeldde dit na
drukkelijk. Het Kremlin bereidde zijn pro-
Arabische politiek voor. De vrije wereld
huiverde over de hallucinerende zelfbe
schuldigingen van de beklaagden, over de
nog hallucinerender publieke eisen van een
moeder en een zoon om een echtgenoot en
vader als vijanden van de staat en het volk
de hoogste straf op te leggen.
Het Tsjechoslowaakse leger in een 1-
mei optocht. Het ziet er zo vrolijk uit.
Het is ook erg gezond er aan mee te
doen, „politiek gezond" wel te ver
staan. Een foto, waarop in de 1-mei
optocht een levensgroot portret van
Malenkov werd, meegedragen, kon het
officiële fotopersbureau voor mij
helaas niet laten afdrukken.
vriendschap met de Sovjet-Unie. Nu haten
de Tsjechen de Russen niet zoals de Polen
dat doen en de Tsjechoslowaakse commu
nisten onderstrepen te pas en te onpas het
pan-slavisme. Hetgeen niet wegneemt, dat
het publiek bij recente internationale boks
wedstrijden van verrukking loeide wan
neer een Russische bokser een klap op zijn
gezicht kreeg.
Is er niets veranderd? Een journalist van
De drie mannen op de weegschaal:
links de „progressieve" premier Siroky,
rechts de „orthodoxe" partij-secretaris
Novotny, in het midden de voor
zichtige president Zapotocky.
opstand betrof, ja dat was een fascistische
contra-revolutie. Bovendien hadden de
Hongaren aanspraken op Slowakije (een
visie, die ik ook van andere partijleden in
Praag als geldig excuus voor de Tsjechi
sche houding vernam).
Is er dan helemaal geen politieke lente
in Tsjechoslowakije? Ja, in het blad „Li-
terarni Noviny" beginnen ook hier de jonge
schrijvers, zij het voorzichtig, andere ge
luiden te laten horen. En dat vreemde
westelijke wapen, de jazz, dringt ook hier
door. Er zijn eens in de week dixieland-
concerten, in een nachtclub werd zelfs
voorzichtig gejitterbugd. En op een juke
box vond ik tot mijn stomme verbazing
zes platen van Elvis-the Pelvis Presley.
Maar wat gaat het allemaal langzaam,
zelfs op het gebied van de door Moskou
goedgekeurde beleidswijzigingen. Zou er
een Gomoelka-figuur zijn, dan zou men
misschien aan de verlangens van het volk
tegemoet kunnen komen. Maar in de par
tijleiding houden de rivalen elkander in
evenwicht, enerzijds de „orthodoxen", zo
als de secretaris-generaal van de partij
Novotny, de politieke secretaris Jiri Hen-
drych en de tweede vice-premier Kopecky,
anderzijds de „progressieven" zoals pre
mier Viliam Siroky, de eerste vice-premier
Dolansky en de secretaris van de Slowaak
se communistische/partij Karol Bacilek. En
op het midden van de balans troont presi
dent Antonin Zapotocky, de enige man in
het regime, die nog enige werkelijke popu
lariteit bezit. Over een moedig initiatief
zijnerzijds behoeft men zich geen illusies
te maken; hij is ten slotte een door de com
munisten gelijkgeschakelde sociaal-demo
craat.
Diepgaande ver
anderingen in Praag
kan men van binnen
uit niet verwachten.
De progressieven
hebben geen sterke
figuur en de Sovjet-
Unie is niet gebaat
bij een lawine van
liberalisaties in de
satellieten, die haar
over het hoofd zou
den kunnen lopen.
Slechts de vrees voor
al te grote isolering
van de andere volks
democratieën zal
Tsjechoslowakije
misschien langzaam
naar liberaler koers
sturen. Maar inmid
dels komt voor alle
zekerheid bij het
vertrek uit Praag
een breedgeschou
derd man in uniform
in het vliegtuig nog
eens alle paspoorten
controleren, die in
het stationsgebouw
reeds nauwkeurig
bekeken waren. Men
kan immers nooit
weten of er geen
burgers zijn, die on
voldoende geduld
hebben om op die
koerswijziging te
wachten?
L
