De man aan de top
Fa. B. ENGELENBERG
DE KONING DIE NIET SLAPEN KON
HENSEN
1000 BROEKEN
Agenda voor
Haarlem
Niemöller verdedigt pacifisme
als een persoonlijke zaak
„Verschillende volken krijgen
hun deel van Zuid-Afrika"
11.50
NAAIMACHINES
OVERALLS
DONDERDAG 21 MEI 1959
5
Grote en kleine kunst
De radio geeft vrijdag
T elevisie pro gramma
Staatshulp voor stichting
van Hiltonhotels?
Tweede Kamer is niet
enthousiast
Realistische zienswijze op westelijke politiek
OFFICIëlE VERKOOP SIKKENS LAKKEN
Proces van Strauss tegen
Niemöller gaat niet door
Grote postzegelveiling in
Hamburg begonnen,
Neger doodde vrouw en
twee politiemannen
VERWOERD OVER BANTOE-WET:
natuurlijk
De gevangen leiders in
Nyassaland
Cameroim Hawley
In het VARA-televisieprogramma had
Henk de By gisteravond in „Spiegel der
Kunsten" de maandelijkse rubriek van ac
tualiteiten op artistiek gebied onder lei
ding van Milo Anstadt, enkele vraagge
sprekken: met de auteur en toneelcriti
cus A. Koolhaas over diens boeken „Po
ging tot instinct", „Vergeet de leeuwen
niet te aaien" en „Er zit geen spek in de
pan", met de componist-zanger Hans
Krieg, die met zijn dochter Mirjam een
Joods volksliedje zong en met Jan Huc-
kriede, die iets vertelde over de komende
evenementen van de Amsterdamse Kunst-
maand. Het programma werd vervolgd
met „Jazz in twee dimensies", waarbij
foto's van bekende jazzmusici, gemaakt
door Carel de Vogel en voorzien van een
sobere tekst door Bob Uschi en Eimert
Kruidhof, in prachtige close-ups op het
scherm werden gebracht.
Het VARA-televisieprogramma werd
besloten met het cabaret „Splinters en
Balken". Het was een aardig einde. Want
hoewel sommige liedjes wel wat lang
duurden en de tekst vaak wat afgezaagd
was, waren er ongetwijfeld ook hoogte
punten, zoals het optreden van Dora Paul
sen, van Cor Lemaire en van Dorien Mi-
kaar en Paul van Dely met hun liedje
over „Toen en nu". Ook dit onderdeel van
het VARA-programma stond onder de uit
nemende regie van Milo Anstadt.
Beeldschermer
Advertentie
bestellen
HILVERSUM I. 402 M. 7.00 - 24.00 NCRV.
NCRV: 7.00 Nieuws. 7.10 Gram. 7.40 Idem. 7.50
Een woord voor de dag. 8.00 Nieuws. 8.15 Gram.
9.00 Voor de zieken. 0.30 Gram. 9.35 Waterst. 9.40
Voor de vrouw. 10.15 Gram. 10.30 Morgendienst.
11.00 Gram. 11.15 Voor oudere luisteraars. 12.00
Bariton en piano. 12.30 Land- en tuinb.meded.
12.33 Gram. 12.50 Rep. van liet staatsiebezoek van
de Sjali van Iran. 13.00 Nieuws. 13.15 Metropole-
ork. 13.45 Gram. 14.05 Schoolradio. 14.25 Koorzang.
14.45 Gram. 14.50 Voordr. 15.10 Gram. 15.30 Joh.
Calvijn-herdenking. 16.30 Gram. 16.40 Fluit en
clavecimbel. 17.00 Voordr. 17.20 Meisjeskoor en
instr. kwintet. 17.40 Beursber. 17.45 Gram. 18.00
Harmoniekorps. 18.20 De hangmat. 18.50 Rege-
ringsuitz.: Speurwerk. 19.00 Nieuws en weerber.
14.10 Huismuz. 19.30 Radiokrant. 1955 Op de man
af. caus. 20.00 Heet van de matrijs. 20.30 Sopraan
en piano. 21.20 Kunstrubriek. 21.40 Lichte muziek.
22.10 Gram. 22.25 Musette-ensemble en solist. 22.45
Avondoverdenking. 23.00 Nieuws en S.O.S.-ber.
23.15 Kunstoverzicht. 23.3524.00 Gram.
HILVERSUM II. 298 M. 7.00 VARA. 10.00 VPRO.
10.20 VARA. 12.00 AVRO. 16.00 VARA.
19.30 VPRO. 21.00 VARA. 22.40 VPRO.
23.00—24.00 VARA.
VARA: 7.00 Nieuws. 7.10 Gymn. 7.23 Gram. 8.00
Nieuws. 8.18 Gram. 9.05 Gymn. voor de vrouw.
915 Gram. 9.40 Schoolradio. VPRO: 10.00 Avon
turen met kinderen, caus. 10.05 Morgenwijding.
VARA: 10.20 Voor de vrouw. 11.00 Voor de kleu
ters. 11.15 Pianorecital. 11.35 Hammondorgelspel.
AVRO: 12.00 Lichte muziek. 12.20 Regeringsuitz.;.
Landb.rubriek. Wat vermag een góede bedrijfs
voering. 12.30 Land- en tuinb.mede. 12.33 Sport
en prognose. 12.50 Pianospel. 13.00 Nieuws. 13.15
Meded. en gram. 13.25 Dansmuz. 13.55 Beursber.
11.00 Cello en piano. 14.30 Voordracht. 14.50 Gevar.
progr. VARA: 16.00 Gram. 16.30 Voor de zieken.
17.00 Voor de jeugd. 17.30 Orgel en zang. 17.50
Het staatsiebezoek van de Sjah van Iran. 18.00
Nieuws. 18.15 P.v.d.A., pol. caus. 13.25 Lichte muz.
18.50 De puntjes op de i. caus. 19.00 Voor de kin
deren. 19.10 Jazzmuz. VPRO: 19.30 Het platteland
nu, caus. 19.45 VPRO-nieuws. 20.00 Nieuws. 20.05
Boekbespr. 20.15 Bas en piano. 20.35 Europees
comm. 20.45 Licht en schaduw in liet leven van
Calvijn. causerie. VARA: 21.00 Licht progr. 22.25
Buitenl. weekoverzicht. VPRO: 22.40 Zorg om de
mens, causerieën. VARA: 23.00 Nieuws. 23.15—
24.00 Kamerorkest.
BRUSSEL. 324 M.
12.00 Amus.muz. 12.30 Weerbericht. 12.34 Gram.
12.55 Koersen. 13.00 Nieuws. 13.11 Orgelconc. en
gram. 14.00 Schoolradio. 15.45 Gram. 16.00 Koer
sen. 16.02 Omroeporkest, omr.koren en sol. 17.00
Nieuws. 17.10 Gram. 17.45 Duitse les. 18.00 Gram.
18.10 Voordr. 18.30 Voor de soldaten. 19.00 Nieuws.
19.30 Gram. 20.00 Symf.ork. en solist. 20.40 Kunst-
kaleidoscoop. 20.55 Symf.ork. (verv.L 21.30 Ge
mengd koor en soliste. 22.00 Nieuws. 22.15 Kamer
muziek. 22.5523.00 Nieuws.
VOOR VRIJDAG
NTS:20.00 Weekoverzicht. KRO: 20.30 Vademe
cum. 21.00 Priestera: heiders. TV-spel.
Advertentie
bestellen
Algemeen acht de vaste commissie voor
Economische Zaken uit de Tweede Kamer
het niet gelukkig dat de staat hulp moet
verstrekken bij de financiering van Hil
tonhotels. Dit wordt meegedeeld in het
voorlopig verslag van de commissie over
het wetsontwerp, waarin machtiging ge
vraagd wordt een garantie te geven voor
de betaling van rente en aflossing van le
ningen ten behoeve van twee te Amster
dam en te Rotterdam op te richten Hil
tonhotels.
Wel is men algemeen van oordeel, dat
het zowel ten aanzien van Nederland als
voor de ontwikkeling van het vreemdelin
genverkeer van belang is, dat de hotelac
commodatie in de twee grote steden wordt
uitgebreid. Het wordt echter betreurd, dat
de nationale initiatieven op dit terrein niet
een werkelijk nationale onderneming tot
stand hebben gebracht.
Verscheidene Kamerleden menen dat.
zich wel uitzonderlijke omstandigheden
van groot algemeen belang moeten voor
doen, aangezien een risico als de staat nu
neemt, in de regel door het bedrijfsleven
zelf moet worden gedragen. Thans zou
van deze regel worden afgeweken. „Is de
hulp van de staat werkelijk vereist?" vra
gen deze leden, „en kan de wijze, waarop
de initiatiefnemers zelf in beide objecten
deelnemen als genoegzaam worden be
schouwd?"
Deze leden verklaarden, daarbij ge
steund door nagenoeg alle andere leden,
van de beantwoording van deze vragen
en opmerkingen hun nader standpunt ten
aanzien van dit wetsontwerp te laten af
hangen.
Advertentie
bestellen
(Van onze correspondent in Bonn)
Een van de meest omstreden Duitsers
van na de oorlog, Martin Niemöller werd
gisteren na een voordracht voor de bui
tenlandse persvereniging te Bonn gecon
fronteerd met de vraag: „Liever dood
dan rood of liever rood dan dood?" Per
soonlijk, zo zei hij, beschouw ik het com
munisme als iets dat tot onmenselijkheid
voeren moet, weshalve ik, zuiver egoïs
tisch gezien, liever dood dan rood ben....
De vraag, die Niemöller niet uit de weg
ging, betreft het probleem van de kern
bewapening van de westelijke wereld en
meer in het bijzonder van de bondsrepu
bliek. Zonder de westelijke kernbewape
ning en kernproeven dreigt een commu
nistische overheersing. Met voortgezette
bewapening in het algemeen dreigt het ge
vaar van een conflict met als eindpunt
het einde der mensheid. Niemöller, voor
zitter van de raad van de Evangelische
kerken in Hessen en Nassau, vertelde, dat
hij in de jaren 1950-'52 tegen herbewape
ning van Oost- zowel als van West-Duits-
land was geweest, omdat daardoor de
hereniging verhinderd zou kunnen wor
den. Op 6 juni 1954 werd zijn pacifisme
principieel. De kerngeleerde, professor
Otto Hahn vertelde hem toen, dat het ge
vaar van de atoom-, de waterstof- en de
kobaltbommen veel groter is dan men
Advertentie
Doelstraat 39 Haarlem - Tel. 15232
MASKERS - STOFBRILLEN
(Van onze correspondent in Bonn)
Het proces dat op verzoek van de West-
duitse minister van Defensie Strauss te
gen de president van de raad van Evange-
liche Kerken in Hessen en Nassau, ds.
Niemöller, aanhangig was gemaakt zal
niet doorgaan, omdat er volgens de offi
cier van Justitie niet voldoende rechts
gronden aanwezig zijn om Niemöller te
vervolgen.
Niemöller zou enige maanden geleden
een rede hebben gezegd: „moeders en va
ders behoren te weten wat zij doen als zij
hun zoon soldaat laten worden. Zij laten
hem tot misdadiger opleiden." Het West-
duitse leger voelde zich door deze woor
den in zijn eer aangetast, ook al wilde
Niemöller later doen geloven dat hij het
in het bijzonder voorzien had op comman
dotroepen, zoals die in de tweede wereld
oorlog hebben WdSTaah "bh'öp tfb' gehele
problematiek van de kernbewapening.
Het ministerie van Defensie deelde gjs^
teren mede dat indertijd het wel degelijk
een aanklacht had moeten indienen, om
dat onder de soldaten opwinding was ont
staan door Niemöllérs rede. Daaraan
verandert de opvatting van de officier van
justitie niets volgens het ministerie. Het
ministerie wijst er op dat Niemöller zijn
uitlatingen pas heeft toegegeven nadat via
een bandopname van een Oostduitse in
stelling, de D.E.F.A., klaarheid gescha
pen was.
Het ministerie is niet bereid tot een dis
cussie met Niemöller, wiens standpunt
volstrekt wordt verworpen.
De Westduitse pers is er niet rouwig om
dat het proces Strauss-Niemöller niet door
gaat. Het feit dat vooraanstaande per
soonlijkheden uit het kerkelijke en poli
tieke leven de laatste tijd het leger in be
scherming hebben genomen tegen Nie-
möllers uitlatingen acht men voor Strauss
voldoende. Niemöllers eigen synode in
Hessen richtte zich onlangs nog tot de sol
daten met de woorden: „Broeders in het.
grijze kostuum". Men hoopt voorts dat
minister Strauss uit deze affaire iets ge
leerd heeft, te weten dat een snelle gang
naar het gerecht niet altijd noodzakelijk
en gerechtvaardigd is.
pleegt te denken. Met negen tot tien ko
baltbommen, aldus Hahn kan men alle
dierlijke en menselijke leven op aarde
uitroeien. Van dat ogenblik af, en na
diepgaande confrontatie met het Nieuwe
Testament, was Niemöller wiens optre
den bepaald wordt door zijn geloof in
Christus overtuigd pacifist. In het
Nieuwe Testament vond ik, zo zei hij gis
teren, niets over noodweer, over zelfver
dediging en dergelijke, hetgeen hem ove
rigens niet verhindert dit alles uitdrukke
lijk als een strikt persoonlijke zaak te be
schouwen. Ik kan, zo zei Niemöller, ten
deze geen politiek aanbevelen, die niet op
de realiteit berust. Er is een gegeven si
tuatie en politiek gezien is dan de vraag
wat er moet gebeuren om de mensheid van
de ondergang te redden. Dit betekent be
slist niet dat het Westen mijns inziens nu
maar ineens al zijn wapens moet weg
werpen, maar als christen heb ik ook een
eigen verantwoordelijkheid. Ik geloof niet
in de eeuwige vrede, maar ik ben tegen
een eenzijdige kernbewapening. Ik kan
mijn pacifistische verzoeken slechts rich
ten tot hem, die als ik gelooft in Chris
tus. Aan een niet-christen kan ik dat on
mogelijk vragen. Vandaar dat het „liever
dood dan rood" een persoonlijke zaak is,
geen aangelegenheid die men uit egoïsti
sche motieven anderen mag opdringen.
Niemöller schetste voorts nog de bij
zondere positie van de Evangelische ker
ken in Duitsland. In West-Duitsland woont
drie vijfde van alle Duitse protestanten,
in het oosten tweevijfde. Maar in West-
Duitsland leeft negentiende van alle
rooms-katholieke Duitsers, in Oost-Duits-
land een tiende. Hij is van mening,
dat de Evangelische kerk tot 1956 met
haar hoop op de Duitse eenheid in een
droomwereld heeft geleefd. De kerk, zo zei
hij, heeft zich verrekend, door het com
munisme in Oost-Duitsland te onderschat
ten.
Van dezelfde openhartigheid gaf Nie
möller blijk toen hem werd gevraagd,
waarom hij in 1939 aangeboden had weer
in militaire dienst te willen gaan. Nie
möller was tijdens de eerste wereldoor
log onderzeebootkapitein, had later natio-
naal-socialistische sympathieën, maar
werd in 1933 een bijzonder fel tegenstan
der van Hitler. Van 1938 tot 1945 verbleef
hij in de concentratiekampen Sachensen-
hausen en Dachau. Over zijn verzoek van
1939 aan admiraal Rader zei hij: Ik had
in 1933 enige jaren alleen in een cel ge
zeten en mijn drie zoons waren soldaat,
waarom zou ik dan niet in militaire dienst
gaan? Te rechtvaardigen was deze stap
niet, maar er scheen geen andere weg
voor mij. Rader zweeg overigens en Keitel
deelde mij later mee, dat men niet het
plan had mij in het leger in te lijven
Advertentie
bestellen
HAMBURG (Reuter) In Hamburg is
Woensdag ""èën postzëgelvëïling de
grootste in Duitsland na de oorlog ge
opend waarop verzamelaars uit vele lan
den aanwezig zijn. De Westduitse firma
Edgar Mohrmann en Co, zal, naar wordt
verwacht, exemplaren met waarden van
meer dan 1,5 miljoen mark verkopen.
Deze veiling gaat vooraf aan de inter
nationale postzegeltentoonstelling op 22
mei.
Het Tsjeehoslowaakse persagentschap
Ceteka heeft meegedeeld, dat de Tsjeeho
slowaakse filatelisten hebben geweigerd
deel te nemen aan deze tentoonstelling
omdat de „organisatoren niet hebben ge
aarzeld de naam van de internationale fe
deratie van filatelisten te misbruiken".
„Zij publiceerden een provocerende kaart
van Duitsland, waarbij delen van het ge
bied van enkele socialistische landen wa
ren aangegeven als Duits gebied".
Advertentie
Alle merken, dus ruime keuze
ENGEL, Gr. Houtstr. 181, Tel. 14444
LAFAYETTE (UPI) Een waanzinnig
geworden neger heeft woensdag in La
fayette in Louisiana drie mensen gedood
en is vervolgens zelf omgekomen in een
brandend huis, waarin hij zich gebarrica
deerd had en van waaruit hij zich verde
digde met een oud tweeloops jachtgeweer.
Joe Victor, een handelaar in oud roest,
begon met een vijftigjarige vrouw dood te
schieten in haar woning. Mogelijk wilde
hij haar aanranden of beroven. Hij vlucht
te terug naar zijn eigen woning en sleepte
onderweg twee jongens, van negen en tien
jaar, met zich mee. Hij bond hen vast
aan de vloer van zijn huiskamer en be
gon zich te verdedigen tegen de politie.
Twee agenten sneuvelden voor de deur
van het huis. De politie begon hierop ge
bruik te maken van traangasbommen en
brandgranaten. Toen er een moment niet
geschoten werd, liet de waanzinnige de
twee jongens gaan. Zelf bleef hij achter in
het reeds brandende huis, waar hij ten
slotte omkwam door een vuursalvo van
de politie.
„Wat hoor ik.?", vroeg de lakei zich verwonderd af. Wat is dat voor een vreemd
geluid? Het schijnt uit de slaapkamer van de koning te komen!"
Ongerust stapte de lakei uit bed; hij sloop naar de deur en keek door een kier naar
binnen. Toen zag hij iets, waardoor zijn mond openzakte van verbazing.
Een tweede lakei was eveneens ontwaakt; die stond nu naast de ander, even verbaasd.
„Zie je dat?", fluisterde lakei één. De koningde koningslaapt!" 50—51
KAAPSTAD (Reuter) „Het is onze
taak de juiste kanalen te scheppen waar
langs het verlangen van de Bantoegroe-
pen naar vrijheid verwerkelijkt kan wor
den", aldus de Zuidafrikaanse minister
voor Bantoe-ontwikkeling, De Wet Nel, bij
het inleiden van de behandeling in twee
de lezing van het wetsontwerp betreffen
de zelfbestuur voor de Bantoes. De minis
ter zei, dat de tijd gekomen was om ern
stig aandacht te schenken aan het schep
pen van mogelijkheden voor de Bantoe,
die hem in staat zullen stellen op eigen
zaken toezicht te houden. De ontwikkeling
van de Bantoe kon niet langer gekoppeld
blijven aan die van de blanke, maar zou
volgens een eigen koers moeten gaan op
het stramien van de Bantoecultuur. Niet
alleen de blanken wezen integratie van
de hand, ook de Bantoe gaf de voorkeur
aan aparte ontwikkeling.
De minister zei verder, dat ook het
systeem van parlementaire vertegenwoor
diging van de Bantoes veranderd diende
te worden. Volgens het ingediende wets
ontwerp worden de verschillende nationa
le Bantoe-eenheden erkend en geleidelijk
in de richting van zelfbestuur ontwikkeld.
Voor elke nationale eenheid zou een ter
ritoriale autoriteit worden gevestigd of,
zo dit nog niet mogelijk zou zijn, een ter
ritoriale raad om de weg voor instelling
van een autoriteit te effenen.
De Zuidafrikaanse eerste minister, dr.
Hendrik Verwoerd, verklaarde woensdag,
de derde en laatste dag van de behande
ling in tweede lezing van het ontwerp tot
bevordering van de totstandkoming van
zelfbesturende Bantoegebieden, dat er
geen enkel geldig bezwaar kan worden in
gebracht tegen het ontstaan van een
Zuid-Afrika, dat bestaat uit een aantal ge
bieden, die elk door verschillende volken
worden bewoond en bestuurd.
„De oppositie- heeft het bij het verkeer
de eind, wanneer zij meent dat regering
en, nationalistische partij niet streven naar
uiteindelijke volledige onafhankelijkheid
van de gebieden, die voor de inboorlin
gen zullen worden bestemd. In Europa en
elders in de wereld is het niets nieuws,
dat gebieden worden verdeeld tussen ver
schillende volken. En voor hen, die de re-
geringspolitiek niet onderschrijven, ligt
slechts één weg open en deze leidt naar
een land met vele rassen, waar tegenover
elke blanke drie of vier negers zouden
staan", aldus premier Verwoerd.
Hij voegde hieraan toe: „Wanneer de
keus aan mij zou zijn, zou ik niet aarze
len de voorkeur te geven aan een kleine
re, door blanken bewoonde staat, wiens in
woners hun eigen gebied besturen en kun
nen werken voor hun eigen levensdoel
einden, boven een grote natie, waarin ten
slotte het bestuur mogelijk door niet-blan-
ken zou worden gevoerd".
Het regeringsontwerp voorziet in afschaf
fing van de Afrikaanse vertegenwoordi
ging in het Zuidafrikaanse parlement en
geleidelijke totstandkoming van zelfbestu
rende Bantoe-gebieden.
Vertegenwoordigers van de gebieden
zouden rechtstreeks overleg plegen met
de regering over op deze streken betrek
king hebbende aangelegenheden.
JOHANNESBURG (AFP) Van gezag
hebbende zijde wordt vernomen, dat ver
tegenwoordigers van de hervormde en de
anglicaanse kerk in Zuid-Afrika dinsdag
in een besloten bijeenkomst te Bloemfon
tein beslissingen hebben genomen, welke
erop gericht zijn de „samenwerking tus
sen beide kerken op bepaalde gebieden te
bevorderen".
Volgens bepaalde, nog onbevestigde be
richten, zou te Bloemfontein vooral zijn
gesproken over het vraagstuk der rassen
scheiding in Zuid-Afrika en het standpunt
der twee kerken tegenover dit probleem.
Aan de besprekingen is deel genomen
door de Anglicaanse bisschoppen van
Kaapstad en Johannesburg en door de
vier moderatoren (bestuurders) van de
Zuidafrikaanse hervormde kerk, van wie
bekend is dat zij tegen de regeringspolitiek
van gescheiden ontwikkeling der rassen
zijn gekant.
Advertentie
Sterke keper en jeans
kwaliteiten.
Uit EIGEN confectie-bedrijf
dus
UW voordeel
SANFOR
dus: voorgekrompen
vanaf
Voor al uw Bedrijfskleding
paarlaarsteeg 1
Advertentie
Keuze uit méér dan
in Kamgaren. Terlenka, Draion,
Trevira,
Lichtgewicht ZOMERPANTALONS
in alle kleuren.
P'ioassende SPORTCOLBERTS
Gen. Cronjéstraat 40-44
Tel. 54679
Advertentie
bestellen
BLANTYRE (Reuter) „De leiders van
het nationale Afrikaanse congres in Nyas
saland, die in maart, bij het begin van
de noodtoestand, in hechtenis zijn genomen,
zullen in de gevangenis blijven, totdat zij
geen bedreiging meer vormen voor bewo
ners van het land", zo heeft de regering
van Nyassaland dinsdag meegedeeld.
8 Een brief, die in 1761 geschreven werd door een ze
kere W. Crayton aan zijn wachtende landgenoten in
Philadelphia, geeft een beschrijving van het Mills Lan
ding van dat jaar.
Geëerde Heren,
Dit schrijven is dienende om u te doen weten, wat u
met de meeste spoed moet komen en dat het op geen
enkele wijze noodzakelijk is U voor dit deel van de reis
te belasten met allerlei bagage, daar U alles wat er no
dig is voor onze tocht naar het Westen, hier kunt kopen
dank zij Mr. John Mills, die de eigenaar is van dusdani
ge zaken, dat U versteld zult staan. De winkels zijn on
voorstelbaar groot en het geluid van de smeden is zo
enorm en duurt zonder onderbreken voort, dat het is of
er zelf 's nachts nog een grote strijd uitgevochten
wordt.
Onze twee wagens zijn beloofd voor de negende dezer,
maar de beide taveernes zijn vol met lieden, die hier
al vóór mij wachten, en ik durf dus nog niet met zeker
heid te rekenen op die datum. Teneinde ons vertrek
te verhaasten, heb ik bij Mr'. Mills dié artikelen besteld
die U vindt op de lijst, die ik U verzoek Ie willen contro
leren. De bijlen en zeisen zijn van een superieure kwa
liteit en de kisten zijn met ijzer beslagen en uitstekend
gemaakt. Er is één kwestie, waarin ik mij niet vrij voel
te handelen zonder Uw toestemming en dat is de kwes
tie van de paarden. Op zijn plantage, die hoog boven de
stad gelegen is, fokt Mr. Mills een prachtig dier, dat het
Conestoga Paard genoemd wordt, en hoewel er heel
wat spannen te koop zijn, kan ik er niet voor instaan,
dat ze niet spoedig door anderen opgekocht worden
hetgeen reeds één reden is, waarom ik U verzoek U
hierheen te haasten. Spreekt U over de volgende kwes
tie niet tegen Mary, maar ik heb zes kruiken spiritua
liën op de kop getikt, die in Mr. Mill's distilleerderij
gemaakt zijn. De drank is ongelofelijk goed en ik ver
meld dit even om U tot meerdere haast aan te sporen."
Het was in hetzelfde jaar, waarin Crayton's brief
geschreven was, in 1761, dat de stad officieel aangelegd
werd en de nieuwe naam kreeg van: Millburgh. Vóór
dien was alles in Mills Landing persoonlijk bezit ge
weest van John Mills, waaronder meer dan tweehon
derd stenen huizen, die hij voor zijn personeel had la
ten zetten. De meest-begunstigden van zijn mensen wa
ren de Engelse wagenmakers en timmerlieden, wier
emigratie vanuit Engeland door John Mills was gere
geld en hij manipuleerde dusdanig met de verkoop van
de huizen en percelen, dat al zijn landslieden in de
noordelijke helft van de stad kwamen te wonen. De zui
delijke helft waar de molens en winkels langs de rivier
lagen, werd zodoende het tehuis voor de Duitse en Zwit
serse ovenarbeiders, en dit deel van de stad noemde
men weldra „Dutchtown". De twee hoofdstraten, die
de stad oost-west c'oorsneden, noemde men George en
Frederick, naar de toenmaals regerende koningen van
Engeland en Duitsland.
Goerge Street en al, wat daar Noordelijk van lag,
werd het duurste deel van Millburgh. De sociale po
sitie van de mensen werd afgemeten naar de grotere
of kleinere afstand, die er tussen de woningen en de
rivier lag. De herenhuizen van hen, die dank zij John
Mills rijk geworden waren, waren langs de North
Front Street neergezet en de bewoners stonden be
kend als „North Front-families", het puikje van de
Millburghse gemeenschap. Ten zuiden van Frederick
Street, in Dutchtown, waren de huizen, die door de
arbeiders gebouwd waren, van rode baksteen in plaats
van grijze kalksteen; ze stonden hier en daar bij klui
ten bijeen op kleine stukken land; vele waren neer
gezet op dezelfde manier als in Philadelphia en Bal-
timore, waarbij er geen andere afscheiding was dan
een gemeenschappelijke muur.
John Mills leefde ver verheven boven het gespuis
van zijn stad. Zijn plantage besloeg drieduizend acres
en liep langs geheel de steile, rotswandige kom van
Millburgh, en in het midden had hij op de rotswand
zijn grote villa, Cliff House, laten zetten, zodat hij
vanaf zijn veranda zijn ganse domein kon overzien.
Men was met de bouw begonnen in het voorjaar van
1760, maar, volgens een legende, die door het huis nog
steeds bewezen wordt, vergde de afwerking van het
houtwerk binnenshuis negen jaar. John Mills was één
der rijkste mannen in de kolonie en hij leefde over
eenkomstig zijn rijkdommen. Toen hij in 1784 stierf,
volgden, volgens schattingen, tweehonderd huisdiena
ren en plantage-arbeiders to voet zijn kist.
James Mills, John's oudste zoon, trad in zijn vaders
voetsporen en bleef voortgaan met het uitbreiden van
de fabrieken. Of het nu door inzicht kwam of alleen
maar door stom geluk, een feit is het, dat zijn groot
ste expansie in de timmerhoutbranche plaats vond,
en hiermede legde hij de grondvesten voor de wel
vaartsperiode in Millburgh's economische geschiede
nis.
Na de oorlog van 1812 overlaadden de Britten de
Amerikaanse markt met ijzerwerk en landbouwwerk
tuigen tegen zulke lage prijzen, dat de smederijen en
fabrieken van Millburgh daar niet tegen konden con
curreren. De houthandel ving de slag op. Het ter plaat
se aanwezige hout was reeds lang gekapt; het meeste
had gediend voor houtskool voor de ovens; nu echter
kwamen grote vlotten van wit pijnbomenhout de ri
vier afzakken, vanaf de bovenloop van de Susquehan
na. De zaagmolens van Millburgh stonden klaar en
de stad werd het centrum van de houtbevoorrading
van Philadelphia en heel Zuid-Oost Pennsylvania. Het
was een fantastische tijd, waarin geld als water ver
diend werd. Millburgh had sedert z'n ontstaan niets
dan hoog-conjunctuur gekend, maar het was er nooit
zó ver geweest als in deze dagen. In South Front Street
stonden de houtvlotters zes rijen dik achter de toog
in de taveernes. In North Front Street beschermde
de militie de bewoners tegen de dronken, lawaaierige
riviermannen, die geen grenzen kenden bij het zoe
ken naar havengenoegens. Elke maand moesten er
meer huizen bewaakt worden. Nieuwe fortuinen wer
den zo snel gemaakt, dat de oude betekenis van een
„North Front-familie" al gauw z'n waarde begon te
verliezen.
De houtwelvaart duurde tot in de dertiger jaren van
de negentiende eeuw. Toen begonnen de zaagmolens
van Williamsport, Lock Haven en Renovo aan de bo
venloop van de rivier hun grote concurrentie en het
getij keerde voor Millburgh. De ijzer- en staalindustrie
verplaatste zich naar het Westen en de landbouw
werktuigen-industrie volgde. De oude Mills Ploegen-
fabriek werd volkomen onbelangrijk. De looierij sloot
zijn deuren en de droogovens van de steenindustrie
stortten in.
(Wordt vervolgd)
Stadsschouwburg: vandaag 20 uur: Haar
lemse Toneelclub met „Eervol ontslag";
vrijdag 20 uur: Toneelgroep Ensemble met
„Zingend in de wildernis".
Concertgebouw: vandaag besloten voor
stelling; vrijdag 19.30 uur: leerlingen-uit
voering Haarlems Muziekinstituut.
Grote Kerk: vrijdag 11.30 uur: Beiaard
bespeling door Arie Peters.
BIOSCOPEN
Cinema Palace: vandaag 19 en 21.15 uur:
„We zien ze rennen", a.l.; vrijdag tot en
met woensdag 14, 16.15, 19 en 21.15 uur en
donderdag 14 en 16.15 uur: „Vrouwenge
vangenis", 18 j.; donderdag 20 uur: „Napo
leon", 14 jaar.
Frans Halstheater: vandaag 19 en 21.15
uur: „Die Beine von Dolores", a.l.; vrijdag
en zaterdag 14.30, 19 en 21.15 uur, zondag
en maandag 14, 16.15, 19 en 21.15 uur, dins
dag 14.30 en 20 uur, woensdag en donder
dag 14.30, 19 en 21.15 uur: „Drie Franse
katjes", 18 jaar.
Lido Theater: vandaag 19 en 21.15 uur:
„De hel van Tarawa", 14 j.; vrijdag tot en
met donderdag 14, 16.15, 19 en 21.15 uur:
„Liefde is mijn beroep", 18 j.; zondag 11
uur: „Mysterieus Azië", a.l.
Luxor Theater: vandaag 20 uur: „On
moonlight bay", a.l.; vrijdag en zaterdag 19
en 21.15 uur, zondag 14, 16.15, 19 en 21.15,
maandag tot en met woensdag 14 en 20 uur:
„Opstandig Afrika", 14 j.; donderdag 14 en
20 uur: „Derpetrius en de gladiatoren", 18 j.
Minerva Theater (Heemstede): vandaag
20.15 uur: „Zo begint het leven", 18 j.; vrij
dag 20.15, zaterdag en zondag 19 en 21.15
uur: „Mijn man is een moordenaar", 18 j.;
zaterdag 14.30 uur en zondag 14 en 16.15
uur: „Door dik en dun", a.l.; maandag 20.15
uur: „Als de dauw hangt komt er regen",
18 j.; woensdag en donderdag 20.15 uur:
„Nachten zonder liefde", 14 jaar.
Rembrandt Theater: vandaag 19 en 21.15
uur: „Das Dreimadlerhaus", a.l.; vrijdag
tot en met donderdag 14, 16.15, 19 en 21.15
uur: „Das Dreimadlerhaus", a.l.; zondag
ochtend 11 uur: „De verovering van de
Mount Everest", a.l.
Roxy Theater: vandaag 19 en 21.15 uur:
„Charge van de lanciers", 14 j.; vrijdag en
zaterdag 14.30 19 en 21.15 uur en zondag
14, 16.15, 19 en 21.15 uur: „De dag der
geweldenaars", 14 j.; maandag tot en met
donderdag 14.30, 19 en 21.15 uur: „Luitenant
Brownvogelvrij!", 18 j.
Studio Theater: vandaag 19 en 21.15 uur:
„Bitter Victory", 14 j.; vrijdag en zaterdag
14.15, 19 en 21.15 uur, zondag en maandag
14, 16.15, 19 en 21.15 uur, dinsdag tot en
met woensdag 14.15, 19 en 21.15 uur, don
derdag 14.15 uur: „Het dal van de vrede",
14 j.; zondag 11 uur: „Bij de kannibalen
van Nieuw-Guinea", a.l.
Theater Monopole (Zandvoort): vandaag
20 uur: „Koning der melodieën", a.l.; vrij
dag, zaterdag en zondag, 20 uur: „Die Beine
von Dolores", a.l.; zondag 14.30 uur: „Lopen
of liften", a.l.; maandag, dinsdag en woens
dag 20 uur: „Vader worden is zo moeilijk",
18 j.; donderdag 20 uur: „De zevende
zonde", 18 jaar.
TENTOONSTELLINGEN
Frans Halsmuseum: tot 23 mei dagelijks
van 20.3022.30 uur - avondopenstelling met
kaarsverlichting.
Galerie Espace (Klein Heiligland 36): tot
15 juni op werkdagen van 1117 uur: wer
ken van Karei Appel.
In 't Goede Uur (Korte Houtstraat 1): tot
1 juni dagelijks van 1021 uur: werken
van prof. Ötto de Kat.
Kunst/aal Ten Bruggen-Cate (Reitz-
straat 4): op werkdagen (behalve woens
dag) van 1117 uur en 's zondags van 14
17 uur: werken van Diana.
Openluchttheater (Bloemendaal): ten
toonstelling van werken van beeldende
kunstenaars uit de gemeente Bloemendaal.
DIVERSEN
„De Leeuwerik": vandaag 20 uur: Toneel
vereniging „Vondel" met „De klokken
gieter".
Gemeenschapshuis (Zandvoort): vandaag
20 uur: openbare bijeenkomst Humanis
tisch Verbond. Spreker de heer J. Bijle-
veld.
(Verder raadplege men de rubriek „Uit
gaan in Haarlem" van vrijdag 15 mei.)
Advertentie
bestellen
