„Frans de Kubber in wormen"
DE RECLAME EN ONS PRESTIGECEVOEL
Het masker als kunstuiting
De mens in de gebruiker herontdekt
ZATERDAG 6 JUNI 1959
Erbij
PAGINA TWEE
Goesenaar vangt bij nacht en ontij
duizendpoten in Zeeuzvse schorren
naar bijbels neemt
over gehele wereld toe
Repertoire fïaagsche
C omedie
VIERHONDERDDUIZEND wormen kronkelen er jaarlijks
door de handen van Frans de Kubber te Goes. Vierhonderd
duizend „zagers", die hij en zijn vrouw samen in de Zeeuwse
schorren bij nacht en ontij gaan vangen. En via zijn handen
glibberen al die duizenden lange, roodachtige, duizendpotige
wormen naar alle kanten van Nederland en daarbuiten. Want
het beroep van Frans de Kubber is wormensteker, tevens gros
sier en exporteur van de beroemde zagers. De enige in ons
landIn een grote witte koelkast is zijn bedrijfskapitaal.
Een koelkast met laden die tot de rand gevuld zijn met de lange
zeewormen. „Zagers en zeepieren" meldt het bordje op zijn
deur in een smalle Goese straat. Een paar maal per dag trekt
Frans de Kubber er met zijn vrouw per auto op uit om ge
wapend met riek en emmer en gekleed in de meest haveloze
plunje op jacht naar de zagers te gaan. In het. slik van de
Oosterschelde, in de buurten van Yerseke en Wemeldinge, vindt
hij ze. Daar slaat hij tweemaal daags bij laag water zijn slag.
Nu eens 's nachts om half twee, dan weer 's morgens vroeg
om kwart over vier. 's Winters en 's zomers, in regen, kou en
hitte. „Een keihard beroep", zeggen de De Kubbers, ,..ie moet
er dag en nacht voor ploeteren, maar we hebben er een dikke
boterham in; dat wil ik graag eerlijk toegeven".
FRANS DE KUBBER was boekhouder in Den Haag. Maar de
cijfertjes verveelden hem. Hij hield van iets levendigers. En
dat vond hij, toen hij 35 jaar oud was. Want wie durft beweren,
dat er in wormen geen leven zit? De rasechte zeehengelaars
weten het wel: zagers lange, rode duizendpoten die wel een
vinger dik en een halve meter lang kunnen worden is het
beste visaas dat je voor de zeevisserij kan hebben. Zagers, die
alleen gevonden worden in de Deense Sont, aan de oever van
de Theems, in de buurt van Calais en.... in de Oosterschelde
zoals zeehengelaars op zekere dag ontdekten. Frans de Kubber
zag er iets in. Hij begon te spitten en nu, vijf jaar later, spit
hij nog tot grote tevredenheid van hemzelf en van de duizenden
IN DE ECONOMISCHE
wetenschap definieert men
consumptie als het be
vredigen van een behoefte,
of met andere woorden als
het tegenovergestelde van
produceren, namelijk het
vernietigen van produkten.
Zuiver wetenschappelijk
gezien is dit juist, maar het
is een abstractie die alles
behalve de maatschappe
lijke volheid van het ver
schijnsel weergeeft. Want.
het heeft behalve de be
kende economische aspec
ten ook tal van sociolo
gische, die steeds meer be
tekenis krijgen, óók voor
de econoom. In de wel-
vaartsstaat kan men niet.
meer werken met een con
sumptiebegrip dal zich be
perkt tot het beantwoorden
aan primaire levensbehoef
ten, m.en moet van een-
schaarste-economie over
gaan op de overvloed, en
daarin gebeuren andere
dingen dan men gewend
was. Van oudsher zijn goe
deren en diensten sym
bolen geweest van een be
paalde waardigheid en-
nok thans is dat zo. Alge
meen bekend is dat het
grondbezit in vroeger jaren
een gewichtige rol speelde
als bestaansbasis en pres-
t.igefactor voor de heersen
de standen. Even immobiel
als dit soort bezit, was de
maatschappij die er op ge
baseerd- was. De kapitalis
tische economie bracht ook
hierin een revolutionaire
verandering, want, het veel eeuwse maatschappij wel het geval, maar
beweeglijker aandelenbezit, in een democratische samenleving ziet
allengs niet meer gebonden men vast verankerde standen als in strijd
aan bepaalde kringen, nam met het principe van de gelijkheid en de
voor een belangrijk deel vrijheid.
de plaats in van het oude t t
grootgrondbezit. Maar daar-
mee was een sociaal dis
tinctiemiddel verloren ge
gaan, want aandelenbezit
is anoniem. Toch is de
menselijke behoefte om
zich van anderen te onder
scheiden blijven bestaan,
,nnn-r ,„7 doel ls de anderen in het bezit van
distinctiedrang zich in de duurzame consumptiegoederen voorbij te
verstedelijkte, geïndustria
liseerde wereld-, waarin
grote mensenmassa's dicht.
DE SOCIALE DIFFERENTIATIE, die
er tussen de verschillende rangorden be
staat ij; dan ook los en in voortdurende be
weging. Vandaar dat de prestigestrijd
zich veel meer op individueel niveau af
speelt. tussen buren en bekenden, waar-
streven. De goederen zelf bezit men dan
niet alleen om het plezier dat men van ze
heeft, om hun nuttigheidswaarde. maar
'opeen 'w^en'Zders uïten ook als symbolen van het prestige, dat
als in dc 'hoofdzakelijk ™n aan ze ontleent. Deze wedijver geeft
agrarische, dun bevolkte ?e_m,ens_m,de gefo.rm?kf_e5.df; m_£en\Y_e}'
landen van weleer.
leerde moderne maatschappij een kans
een persoonlijk succes te boeken, want, de
ijskasten, de mixers en de dure auto's
zijn zinnebeelden van het succes dat men
heeft. De distinctiedrang heeft een bijzon
der dynamisch karakter en de grote om
zetten van de industrie zijn waarschijn-
WAT DE BEHOEFTEBEVREDIGING de lage prijzen binnen het bereik van al- 5^™* riÜ
len en deze kunnen een positieve bijdrage da"ken' kouwens men moet; gelijk met de
fundamentele democratise- leveren voor een algemene verbetering
het verschijnsel ook van psychologische
betreft. herft zich. om met Mannheim te
spreken, een
Frans met een van zijn „zagers" - een kleintje maar
ring voorgedaan. Steeds bredere lagen van het geestelijk levensniveau. Waar het
van de bevolking hebben toegang tot luxe- devies is een zo hoog mogelijke produktie n'o'Vnnl'.Trkotf'm
sectoren, die tot voor kort zeef exclusief te bereiken, daar moet ook geconsumeerd ZJ
aan de enkelen waren voorbehouden. Als worden en het is dwaasheid om't bezit van j_ rpnhfpn hÜLff het
de basisbehoeften hun deel hebben gekre- goederen om hun prestigefunctie, die door v'beJ<c, n ,omrniep artikelen wordt
gen, wordt het noodzakelijk de potentiële de reclame zeer terecht nog extra wordt mel bez,tten van sommige aitikelen woidt
kopers met andere middelen te benade- aangewezen en aangedikt ,te vooroorde- nolitiek
ren. In de reclame komt het accent steeds len of belachelijk te maken. In ieder ge- aelfen want zii vlnden eikennine in
meer te liggen op dit prestige-element, val lost men daar niets mee op, noch ver-
immers tegenwoordig al als een soort ar-
zeehengelaars. Als het een druk seizoen is, heeft De Kubber een op het aangeven van die kwaliteit in het. andert men er de onderscheidingsdrang
man of tien voor zijn bedrijf aan het spitten, terwijl hij dan de artikel, waardoor men er zich van ande- ook maar een weinig mee. Vaak ook speelt
hengelsportzaken en vissers in binnen- en buitenland afreist, ren mee onderscheidt. Daarbij trekt men hierbij een zekere afgunst een rol, want nu
TPumAMTTr Ti voorkeur de aandacht door afbeeldin- zoveel zaken langzaamaan gemeengoed
MET DE LEVERANTIE aan een Rotterdamse hengelsport- gen van avondkleding, dure interieurs, gaan worden, is het uiterst moeilijk zich
zaak is het begonnen. „Maar 'es proberen", had de eigenaar kandelaars en kaarslicht, afbeeldingen duidelijk van anderen te onderscheiden,
vijf jaar geleden gezegd, toen Frans de Kubber een monstertje van huishoudelijk personeel bij voor- Natuurlijk zijn de distinctiemiddelen be- de wedstrijd deel en maar zelden vindt
afleverde. Nu staan de zagers bekend als het beste aas voor de keur Engelse butlers kastelen en dure kend. auto's, televisietoestellen, woningin-
zeehengelarij, die na de oorlog een enorme vlucht heeft ge- woningen, enzovoorts. Ook op andere wij- richting, kleding, ijskasten enzovoorts
nomen en het neusje van de zalm betekent voor de ware sport- 7,en probeert men de toekomstige klanten zijn goede voorbeelden. Zij nemen in een
visser. Van Goes uit worden er vooral in het. zomerseizoen te bewegen het leven te accepteren, dat vrij brede middenstand de plaats in van niet bezat, maar deze als ondeugd be-
heid, die alleen maar kan bestaan, als de
consumptie maximaal is.
VRIJWEL ALLE KLASSEN nemen aan
men nog de oude burgerlijk-kapitalistische
ingetogenheid, waarbij men de luxe die
zijn goede voorbeelden. Zij nemen in een men zou kunnen ten toon spreiden, juist
dagelijks vele partijen zagers als ijlgoed vroeger alleen de, wat Veblen „leisure het. oude grond- en huizenbezit. Er is een schouwde. De oude calvinistische kooplie-
verzonden. Afzender: „Frans de Kubber class" noemde, was voorbehouden. Werk- subtielere differentiatie gekomen dan die den die het Nederlands volkskarakter
in wormen". Een dubbeltje per stuk vraagt en-consumeer is het motto zonder er vroeger bestond tussen de gepronon- zo sterk beïnvloedden stelden er een
hij ervoor, maar in België worden ze weer schuldgevoelens, want u heeft recht om ceerd gescheiden, ja bijna gesegregeerde eer in zo zuinig mogelijk te leven en hun
«rif ,rr.r.„ „ar f„„„i(„««„ft* „„„f\ standen. De sociale rangorden die in het. geld te sparen voor verdere ondernemin-
maatschappelijke prestige tot uitdrukking gen. Er waren grenzen die men als dege-
grif voor vijf franken (veertig cent) van met uw geld te doen wat, u wilt. Men put
de hand gedaan. De Goesenaar is door de zjch hoe langer hoe minder uit in aanprij-
opgedane ervaring met de zagers een spe- zingen van de kwaliteit van huishoudelij- komen liggen niet juridisch of institutio- lijk burgerman niet overschreed, omdat
cialist geworden. Hij is de enige die ze ke artikelen; waar men de nadruk op legt
langer dan een week levend in huis kan dat ze het de huisvrouw gemakkelijker
houden en dat is een prestatie, want een- maken, haar leven er waardevoller en
maal gevangen is het leven van een zager mooier door wordt, en dat ze haar veel
bijzonder broos geworden. De heer De tijd doen sparen. Bovendien zal zij aanzien
Kubber experimenteert nu met deze jn buurt en vriendenkring genieten,
wormen, om ze te kunnen conserveren ge
durende de wintermaanden. In Keulse
potten, maar hoe precies houdt hi, angst
vallig geheim. Hij organiseert ook vis- ZO WORDT DE MENS in de gebruiker
tochten eind mei alweer een internatio- herontdekt, voornamelijk in zijn zwakhe-
nale zeehengelwedstrijd per boot op de den tot nu toe, nadat in het bedrijfsleven
Oosterschelde en in Belgische henge- de mens in de arbeider terug was gevon-
laarskringen is hij een alom bekende den Toch zijn de gevolgen niet. alleen ne-
figuur. gatief, luxegoederen, eertijds alleen voor
behouden aan enkelingen komen via de
MEVROUW DE KUBBER heeft, zich ge- d® psychologische reclamemethoden en
specialiseerd op het vangen. Haar man
spit en als ze een zager ziet wegschieten,
grijpt zë hem vlak achter de kop beet.
„Dan krijgt-ie het benauwd en strekt-ie
z'n lange lijf", vertelt mevrouw De Kub
ber, „dan kan ik hem er wel zo uittrek
ken". Of ze er niet vies van is? ..Nou, in
derd gulden staat daar voor, volgens ar
tikel 17 van het baggerreglement
OVER EEN JAAR OF WAT, als de
het begin wel, want als Haags stadsmeisje Oosterschelde is afgedamd, zal er geen
ben je niet veel gewend". Maar daar is ze sprake meer zijn van getijdenwisseling op
nu overheen en zonder blikken of blozen deze zeearm. Dat betekent dan tevens hel
grijpt ze nu in een bak met levende, glib- einde vdn de zagervangst. ..Misschien dal
berige zagers, 't Is een glibberig bestaan, we dan naar Frankrijk gaan om het be-
Ook in de niet strikt letterlijke betekenis drijf voort te zetten", aldus de heer Dc
van het woord. Want de wormenspecialist Kubber, „want merkwaardig genoeg zien
komt nogal eens in aanraking met politie de Fransen zelf er nog geen boterham in.
en justitie. Hii mag dan een spitvergunning Maar ik zie best kans daar net zo'n zaak
van Rijkswaterstaat hebben, maar dat op te bouwen als hier. Er zit leven genoeg
geldt alleen voor de vrije gronden en daar in de zagers". Voorlopig is er echter nog
zitten natuurlijk de zagers nu juist maar voldoende werk aan de wormenwinkel
zo sporadisch. De oesterboeren laten hem voor de De Kubbers en zal de enige Neder-
echter oogluikend toe. Maar van tijd tot landse groot- en exporthandel in zagers
tijd wordt Frans de Kubber gesnord en en zeepieren nog een levendige handel be-
dan betaalt hij de maximumboete. Hon- schoren zijn.
neel vast. Dit was in de stabiele middel- dit hoogst ongepast was. Tot voor kort
gold dit nog, het begrip parvenu of nou
veau riche herinnert er nog aan en wordt
ook nog wel eens smalend gebruikt voor
hen die in hun zucht naar sociale erken
ning al te ver gaan, maar toch is er heel
veel veranderd. In de kleding vindt men
een typisch voorbeeld, er is daar al prak
tisch geen onderscheid meer te maken
tussen de standen en ook op andere ge
bieden waar het goedverzorgde massa-ar
tikel doordringt vallen de verschillen weg.
Het wonderlijke is nu dat dit zelfde mas-
saprodukt tevens aan velen weer een
kans geeft hun sociaal prestige te vergro
ten. Het probleem is nu niet dat deze mo
gelijkheid er is, maar onder welke voor
waarden, hetgeen trouwens voor onze ge
hele welvaart opgaat. Dit is veeleer een
pedagogisch vraagstuk. Nu het econo
misch probleem niet meer in de produk
tie, maar in de afzet ligt (in de V.S. geeft
men jaarlijks ongeveer 10 miljax-d dollar
voor reclame uit) en het niet de inge
nieurs, maar de kunstenaars en vormge
vers zijn die in de concurrentiestrijd de
beslissende rol gaan spelen, ligt er een
goede kans om ook aan het sociaal presti
ge een andere inhoud'te geven.
W. Lcngeveld
IN DE INDIAANSE maskers
treft ons steeds de ernst. Hier
aan verwant zijn de maskers
van Hildo Krop, die destijds
gebruikt werden bij de opvoe
ring van „The only jealousy
of Emer" van Yeats, en die
onlangs aangekocht zijn dooi
de gemeente Amsterdam ter
ere van Krops zeventigste ver
jaardag. Hoe eigen zij ook zijn,
toch brengen zij ons speciaal
een Indiaans masker uit het
N.W. kustgebied van Noord-
Amerika in de herinnering.
Geen masker ter wereld
geeft mij zo de vervoering
weer als het achttiende eeuw-
se Javaanse Topengmasker
met de hemelse glimlach in
het Museum voor Aziatische
kunst te Amsterdam. Wan
hoop, smart en liefde open
baren zich in de maskers voor
de Griekse tragedie en het
Romeinse drama. Nico Wijn
berg wist in zijn ontwerpen
voor de opvoering van de
Iphigeneia onder de regie van
Johan de Meester en Han
Bentz van den Berg deze klas
sieke maskers weer tot leven
te brengen. Merkwaardig is
nog. dat alleen de Japanners
in hun beroemde No-maskers
de zotternij konden uitdruk
ken, die moderne kunstenaars
in hun poppen- en lekenspelen
(onder anderen Van Elteren
Bert Brugman en Hoefnagels)
aanwenden.
PSYCHOLOGISCH gespro
ken en afgezien van het scala
van gevoelens is er nog de
vlucht uil het „ik", de vlucht,
die zich al bij kinderen uit, als
zij een masker opzetten voor
een feest, en die, evenals dat
bij bezweringshandelingen van
primitieve volkeren het geval
is, een gevoel van macht geeft
Deze soort van maskers zijn
artistiek verantwoord gebruikt
in de aantrekkelijke kinder-
Het 144e jaarverslag van het. Bijbelge
nootschap over 1958 maakt, gewag van
velerlei activiteiten op het gebied van
bijbeluitgaven en vertalingen. De al in
1957 geconstateerde verhoogde vraag in
de wereld naar bijbels (een gevolg van
het afnemend analfabetisme, de grotere
politieke zelfstandigheid in vele landen
en de voortschrijdende techniek) zette
zich in 1958 voort. De koopkracht steeg
in 1958 nauwelijks, zodat de inspanning,
die vereist is om aan de gestegen vraag
Vos van Veterman. Grietje te§Gn vaak te lage prijzen te voldoen, toe-
Kots maakt nog altijd haar "am-
zeer orginele en zeer moderne tn Indonesië blijkt voor alle daar gang-
dansmaskers. Zeer gestileerd bare bijbeluitgaven een dermate grote
zijn deze aanvankelijk van klei belangstelling te bestaan, dat het bijna
vervaardigde papier-maché ondoenlijk is enige voorraad te vormen,
maskers. Vooral de vrouwen- ®en tweede druk van de in 1957 versche-
koppen als Mariken van Nim- nen Indonesische bijbel bleek noodzake
wegen en het koningskind in kjk.
Halewijn, die in hun devote °P Nieuw-Guinea zal het Bijbelgenoot-
uitdrukking doen denken aan schap binnenkort, een eigen bijbeldepot
middeleeuwse schilderijen, zijn kunnen openen. De bijbelverspreiding al
daar een voorbeeld van. De daar beweegt zich in een stijgende lijn.
duivel in Mariken van Nim- In Suriname is een tijdelijke bijbelkiosk
wagen geeft een reminiscentie gevestigd in een pand midden in Parama-
aan een primitief masker uit r'b°-
Ceylon. Enkele van deze mas- Zowel aan de zorg voor de Nederlandse
kers worden op de hand ge- tekst van de bijbel als aan vertalingen van
danst. het. „boek der boeken" wordt nog steeds
met voortvarendheid gewerkt In 1958 vol
tooide de N.B.G.-taaiafgevaardigde in Su
riname, dr. J. Voorhoeve, de concept-
VAN KUNSTENAARS als
de reeds genoemde Braat, de vertaling van het bijbelboek „Handelin-
beeldhouwer Kees Schrikker
de sierkunstenaar Hans van
gen" in het Sranan (Neger-Engels) en
maakte hij een begin met de vertaling
Draanen en de edelsmid Pim van ditzelfde boek in het Saramaccaans,
Polet, zien wij maskers uit- de taal van de bosnegers. Voorts versche-
sluitend als kunstuiting. Dat nen vertalingen van bijbels of bijbelge
deelten in het Sundaas. Timorees, in Ka-
pauka (Wisselmeren, Nieuw-Guinea) en
in Bamileke (Frans-Kameroen).
Wmmm&Wmm
WÊmmËÊËÊm& m
iSlI
Achttiende-eeuws houten Topengm.asker (Java), beschilderd
in zwart, rood en goud.
balletten en goede kinderstuk
ken, zoals in de Vos Reinaert
met maskerontwerpen van
Bert Bennema onder regie van
Erik Vos. Tot ontwerpen voor
het toneel voelen zich ver
schillende maskermakers aan
getrokken, zoals de reeds ge
noemde Van Elteren, met
Daumier-achtige maskerge
zichten, die enige maskers
ontwierp van Canols Im
promptu d'Amsterdam. De
spirituele beeldhouwer-schrij
ver L. P. J. Braat maakte mas
kers voor het toneelspel Noach,
terwijl Nel Knoop maskers
vervaardigde voor Reinaert de
van Braat, een houten maskei
vol uitdrukking met een op
vallend hoog voorhoofd, zou
den wij willen vergelijken met
enige maskers uit Nieuw-Brit-
tannië bij Niéuw-Guinea. Hans
van Draanen sloeg van ge-
oxydeerd messing een treffend
masker, bedoeld als In Me-
moriam. De oudere Pim Polet
vervaardigde een masker van
rood koper een antilope voor- De Haagsche Comedie heeft voor het
stellend, dat in zijn vorm- komende seizoen de volgende stukken op
geving overeenkomst vertoont haar repertoire: Jean Anouilh: „L'Hur-
met een primitief masker van lubêrlu" en „La Foire d'Empoigne"; Her-
de Ivoorkust. Zacht gemodel- mann Bahr: „Das Prinzip"; Max Frisch:
leerd maar verbluffend tref- „Biedermann und die Brandstifter" en
zeker is het gebakken aarden „Die grosze Wut des Philipp Hotz"; Abel
maskerontwerp Levensgraal Herzberg: „Sauls dood"; Eric Linklater:
van de beeldhouwer Kees „Breakspear in Gascony"; Elmer Rice:
Schrikker en zijn ontroerende „Cue for Passion"; Peter Shaffer: „Five
klassieke vrouwenmasker, dat Finger Exercise"; William Shakespeare:
te bezichtigen is in zijn grote „Winter's Tale" (vertaling Bert Voeten);
atelier,.eens dat van zijn voor- Samuel Taylor: „The Pleasure of his Corn-
ganger Mendes da Costa. pany"; G. T. Tirso de Molina: „Don Gil de
rr \\7 u n x Las Calzas Verdes" (vertaling Dolf Ver-
lielma Wolf-Catz spoor).
