PUZZEL NUMMER DRIE
a
e
eb
de
e
dps
h
b
e
dh
B
0
pb
d2
bd
a
80
d
b
8
ed
2
0
q 8
bd
e
b 0
e
a
d
ee
d
[3
bd
h 0
b
pb o
2
a
d
aa
0
0
ps
ed
20
b
db
b
d
a
ee
pb
e
h
he
bd
a
be
a
d
E
Effl
e
2
bs
a
dh
a
s
eb
d
2
0
e
e
bd
a
be
E
d
e
bh
e
e
ce
bd
a
80
d
2
B
bd
b
H
e
H8
bd
e
b 0
e
a
d
b a
d
a
bd
aa
d2
b
d
2 e
ESSO EXTRA
ESPERANTO LEREN
s
Cosmas- en Damianusvloed veroorzaakte
catastrofe bij Halfweg
0
EB
UIT DE KRANT
FILATELIE.
E
E
E
E
MOTOR OIL
Bonte „Belgische Week" in Amsterdam
Kolkend IJ maakte verbinding met
binnenzee van Haarlemmer Meer
ZATERDAG 26 SEPTEMBER 1959
11
Vierhonderdvijftig jaar geleden
ffl
ffi
Procureur-generaal van
Indonesië weer vrij
TOGO.
DE OUDE GESCHIEDENIS VAN ONS LAND in het algemeen - en van
onze omgeving wel heel in het bijzonder is een historie vol dijkdoorbraken
en doorbraakjes, overstromingen en watervloeden van velerlei formaat. Zoals
voor ons de nacht van 31 januari op 1 februari 1953 identiek is aan ..De Ramp"
in Zeeland en Zuid-Holland, zo zijn er ook in het verleden vele data van
rampen die eens plaatshadden. En het zijn niet alleen dagen en jaren, waarin de
herinnering hieraan voortleeft. Vaak zien we nu na vele eeuwen nog de
littekens in het landschap. Dit zijn de onopvallende monumenten ter na
gedachtenis aan hetgeen hier eens geschiedde. Zondag is het viereneenhalve
eeuw geleden dat zo'n ramp zich voltrok op de feestdag van de heiligen Cosmas
en Damianus in 1509, welke behalve hun schutspatroonschap van heelmeesters
en barbiers ook hun naam aan deze ramp schonken.
Het water naast de suikerfabriek „Hol
land" in Halfweg is nu een plasje, dat on
schuldig rimpelt wanneer de herfstwind
erover strijkt. Maar eens hebben de be
woners van deze streek handenwringend
en machteloos op deze plaats gestaan.
Want hier ontstond een dijkdoorbraak,
die het einde leek te worden van een groot
gedeelte van westelijk Nederland. Door
deze stormvloed bekend als de Sint
Cosmas en Damianusvloed had namelijk
het IJ contact gemaakt met het Haar
lemmer Meer. Hierdoor dreigden deze
meren zich te verenigen tot een machtige
binnenzee van vele tienduizenden hec
taren, die zich uitstrekte van enkele kilo
meters vanaf de Noordzeekust tot diep in
het binnenland en de Zuiderzee.
Wie nu rondkijkt op het olekje in de
omgeving van de suikerfabriek bij Half
weg, kan nog zien welk een critieke plaats
dit in oude tijden is geweest.
Ten noorden van wat nu de Amster
damsevaart is, strekte de wijde water
vlakte van het IJ zich uit. Links was het
Haarlemmer Meer, welke naam eigenlijk
een verzamelaanduiding was voor het
Spieringer. Haarlemmer en Leidse Meer,
die met elkaar in verbinding kwamen en
gezamenlijk steeds groter werden.
Deze beide plassen waren slechts ge
scheiden door een smalle strook grond,
waarover thans de spoorlijn en de snel-
verkeersweg lopen. Deze strook, van enke
le tientallen meters breed, was in feite
niet meer dan een „zijden draadje," waar
aan het voortbestaan hing van de lage lan
den in de omgeving van Haarlem en Am
sterdam. ja tot ver daarbuiten. En het
draadje was een jaar tevoren al eens ge
broken geweest..
Dijk besweken
Op 16 oktober 1508 had een stormvloed
de Spaarndammerdijk bij Halfweg murw
gebeukt, zodat deze was bezweken. Het
schuimende water zocht zich kolkend een
baan naar het Haarlemmer Meer en
schuurde een diepe geul uit in de bodem
waardoor de verbindingsweg tussen Haar
lem en Amsterdam was verbroken.
Zodra de wind ging liggen, begon men
met het herstel. Dit was op die smalle
landtong een alles behalve gemakkelijke
taak. Maar eindelijk had men de dijk weer
op de vereiste hoogte gebracht en het gat
gedicht. Het was intussen reeds.begin sep
tember 1509 gqworden; de mensen haalden
opgelucht adem. De arbeid was tot een
goed einde gebracht vóór de herfststor
men opstaken. Het onheil dat zo dreigend
nabij leek, was afgewend. Tot de nacht
van 26 op 27 september 1509 kwam
De bevolking bereidde zich voor op
het feest van Sint Cosmas en Damianus,
dat de volgende dag zou worden gevierd.
Maar in die nacht stak de wind op, die
harder en harder ging waaien. Het werd
een storm, een orkaan. En toen in de
vroege uren de klokken in de kerktorens
beierden, riepen hun bronzen stemmen
niet de gelovigen op naar de bedehui
zen, maar luidden zij nood en alarm.
Heel ons land werd zwaar getroffen.
In Groningen en Friesland stortte het
Noordzeewater zich door de dijken en
spoelde over de lage akkers. In Zeeland
braken de dijken van verscheidene
eilanden door.
Noodklokken luidden
Ook in onze omgeving galmden de klan
ken der noodklokken, nauwelijks gehoord
boven het geloei van de storm en het angst
wekkende gebulder der golven. De Am-
steldijk bezweek. Stukken van de Diemer-
en Muiderdijk verdwenen in het water.
Het IJ deed aanval na aanval op de Spaarn
dammerdijk. Eerst leek het alsof de dijk
het zou houden. Maar toen gebeurde het
op twee plaatsen tegelijk: eerst een door
braak bij Spaarnwoude en daarna nam de
windkracht nog in hevigheid toe en her
haalde de ramp bij Halfweg zich erger
dan een jaar tevoren. De pas herstelde plek
in de dijk kon de druk van het water niet
weerstaan en bezweek. De golven spoelden
het zand van de onlangs dichtgeworpen
geul voor zich uit en stortten in het water
van het Haarlemmer Meer.
Nu ruist de arenzee aan de vervallen
stenen voet van de Spaarndammer
dijk. Maar vroeger beukte op deze
plaats het door de storm opgezwiepte
IJwater tot de dijk het begaf.
Deze verontwaardiging nam nog toe,
toen het gat opnieuw was „hersteld".
Want het volgende jaar, op 26 mei 1510,
bleken de werkzaamheden zó klungelig
te zijn verricht, dat een betrekkelijk on
betekenende strom voldoende was om de
Spaarndammerdijk hier opnieuw te la
ten doorbreken. Het bestuur van Rijn
land werd toen tot aftreden gedwongen.
Thans ligt de kronkelende Spaarndam
merdijk tussen de vruchtbare akkers in
het polderlandschap, als een museumstuk
ter herinnering aan de tijd toen Neder
land zijn vaak wanhopige en vergeef
se strijd tegen het water streed.
Maar naast de suikerfabriek is nog een
restant van de doorbraakgeul, die de gol
ven van het IJ destijds hebben ingesle
pen op hun weg naar het Haarlemmer
Meer.
Dit stroomgat officiëel heet het de
Grote Waal is later dienstbaar ge
maakt aan de waterregeling onder leiding
van Rijnland. Want op deze plaats zijn
drie sluizen gebouwd. In het verleden, toen
het Haarlemmer Meer nog niet droog wasv
Uiteindelijk ging de wind liggen en
luidden de klokken opnieuw. Het waren
de doodsklokken, die zich steeds weer en
steeds meer lieten horen, als de lichamen
van hen die de stormvloed had verrast,
ter aarde werden besteld.
Wrevel tegen Rijnland
Het toezicht op en de regeling van de
waterhuishouding in onze omgeving stond
toen reeds enkele eeuwen onder het Hoog
heemraadschap van Rijnland. Dit zetel
de destijds in het „Huis ter Hart", een
buitenplaats die stond waar nu het meest
oostelijke deel van het gebouwencomplex
van de suikerfabriek is, achter de poort
met de zwanen. De wapens der hoog
heemraden in de ••oorgevel herinneren
hier thans nog aan.
De bestuurderen van Rijnland zaten op
deze smalle landstrook als het ware met
hun neus boven op de problemen van dit
critieke punt.
Toen 450 jaar geleden het langdurige
herstel der doorbraak naast hun secreta
riaat gevolgd werd door een nieuwe
ramp, die nog erger was dan de eerste,
verwekte dit hevige wrevel tegen het
bestuur.
De Grote Waal bij Halfweg, over
blijfsel van de Sint Cosmas en Damia
nusvloed, die op 27 september 1509 de
gevreesde verbinding tot stand bracht
tussen het IJ en het Haarlemmer Meer.
waren deze sluizen zelfs van vitaal be
lang voor het scheepvaartverkeer van en
naar Haarlem. Een oude kroniekschrij
ver merkt, heel breedsprakerig, op: „De
Opziener van Rhynland heeft te gelyk het
opzicht over drie sluizen; ten einde dezel
ve te doen openen, en sluiten, naar ver-
eisch van omstandigheden: want, alhoe
wel de Haarlemmer Meir gemeenlyk door
dezelve uitwaterd; moeten dezelve, ech
ter, wanneer 't water de^er Meir tot eene
zekere laagte, (in gevolge een vastge
stelde peil) gezakt is, toegesloten wor
den; ten einde, niet te veel water te ver
liezen, waardoor, het Spaarne onbevaar
baar worden en de binnenlandsche
Scheepvaart door Haarlem, voor een tyd
lang, gestremd zyn".
De Grote Waal is nu het enige over-
blijfsel van de Sint Cosmas en Damianus
vloed, en van de catastrofe die vierhon
derdvijftig jaar geleden op deze plaats
onafwendbaar was.
e
In bijgaande figuur is niet alleen de
sleutel van een geheimschrift verborgen,
doch tevens een puzzel. Wie de sleutel
vindt, zal merken dat de te voorschijn
komende tekst hem een vraagstuk voor
legt, waarvan de oplossing opnieuw enige
hoofdbrekens zal kosten.
Inzendingen (het antwoord op de puzzel-
vraag is voldoende) voor donderdagochtend
aan een onzer bureaus per briefkaart.
Oplossing van het kryptogram puzzel
no 2:
Horizontaal: 1. dageraad, 5 pieper, 10.
lokster, 11. Euroman, 12. edellieden, 13.
soda, 15. Adolf, 16. afdoener, 19. elkander,
21. gezon, 25. leer, 26. verouderen, 28. uit
gave, 29. Trapini, 30. dorper, 31. prediker.
Verticaal: 1. delven, 2. gekweld, 3. ratel
slang, 4. afroep, 6. Iers, 7. pompoen, 8.
Rijnvaart, 9. gereefd, 14. koperdraad. 17.
gekleurd, 18. peperen, 20. kleuter, 22. oor
zaak, 23. botter, 24. ondier, 27. Save.
Prijswinnaars: Mevrouw B. Cramer,
Velserduinweg 117, IJmuidcn 7,50;
Mevrouw A. Buurman-v. d. Waal, V. v.
Oijenstraat 35, Haarlem 5); A. J. Röben,
Schalkwijkerweg 21, Haarlem 2,50).
DJAKARTA (Reuter) De Indonesi
sche regering heeft donderdag de vrijla
ting bekendgemaakt van de voormalige
procureur-generaal, Gatot Tarunamihard-
ja, die sedert 10 september in huisarrest
werd gehouden. Volgens de officiële be
kendmaking zal Gatot in een hoge functie
worden benoemd op het ministerie van
Justitie. Voorlopig zullen zijn vroegere
werkzaamheden worden uitgevoerd door
de plaatsvervangend procureur-generaal
Zainal Abidin.
Advertentie
VAOTO*
OP HET STADHUIS en op het hoofd
bureau van politie te Amsterdam heeft
men aanvankelijk ook niet geweten wat
er allemaal vastzat aan de tentoonstelling
over toerisme in België, die van 2 tot 10
oktober in de Apollohal onder de naam
„Belgische Week" wordt gehouden. Maar
nu weet men er alles van: in de eerste
week van oktober zal Amsterdam wor
den overspoeld door Belgen, die op aller
lei manieren de aandacht op België als
vakantieland zullen vestigen. Dat gebeurt
buiten die tentoonstelling om met een aan
tal muziekkorpsen, die luid schetterend
door de Kalverstraat zullen marcheren
iedere dag weerom met een serie
cocktailparties, lunches en diners, met
beiaardconcerten en folkloristische op
tochten, die het verkeer zullen lamleggen,
maar ongetwijfeld de naam van België
op de lippen van de Amsterdammers zal
brengen. „Ik snap niet, dat jullie het in
de vakantie toch zo ver zoeken, terwijl
België zo schoon is", hebben wij de di
recteur van het Belgisch verkeersbureau
te Amsterdam de heer Roelkens zo dik
wijls horen zeggen. Met andere woorden,
maar van dezelfde strekking, zei dat de
heer Haulot uit Luik, de commissaris-
generaal voor Toerisme in België, die
naar Amsterdam is gereisd om het uit
gebreide programma voor de „Belgische
Week" toe te lichten.
DE APOLLOHAL zal op 2 oktober om
getoverd zijn in een toeristisch sprookjes
land, waar tal van Belgische plaatselijke
verenigingen en diensten voor toerisme
in hun stands de bekoorlijkste plekjes van
hun streek laten zien. De Belgische mi
nister van Verkeerswezen, de heer Se-
gers, zal de tentoonstelling openen. Hij zal
op deze dag tevens uit naam van de Bel
gische regering een krans leggen bij het
Nationaal Monument. De volgende dagen
zullen er nog drie kransleggingen volgen,
ondere andere door de heer Cooremans,
burgemeester van Brussel.
OP DE EERSTE tentoonstellingsdag,
die wordt besloten met de opvoering van
„L'Année du Bac" door het Théatre Na
tional de Belgique in de Stadsschouw
burg, volgt de dag van Henegouwen. De
ze provincie organiseert een carnavales
ke optocht met vijfentwintig bontgetooi
de Gillesdansers, een muziekkorps en
honderdtwintig „marcheurs" uit Ham. Op
5 oktober zal het de folkloristische „Kat-
testoet" van leper zijn, die de aandacht
opeist. De dag van Brabant en van Brus
sel zal wel het hoogtepunt worden van de
„Belgische Week". De Brusselse en Am
sterdamse politiemuziekkorpsen zullen
dan gezamenlijk door de hoofdstad trek
ken met in hun midden de reuzen van
Overijse.
INTERESSANT zal de dag van het „ther-
malisme" worden, wanneer artsen, die
zich hebben gespecialiseerd in de toepas
sing van thermale baden lezingen zullen
houden voor hun Nederlandse collega's.
Op het programma staan voorts een dag
van ArdennenMaas en een economische
dag, waarna de week wordt besloten met
de dag van de reisagentschappen, want
het is duidelijk, dat de tentoonstelling niet
alleen wordt gehouden voor het publiek,
dat de vakantie net- achter de rug heeft,
maar in hoofdzaak voor de reisbureaus,
die de komende maanden hun reispro
gramma's voor 1960 gaan uitwerken.
Advertentie
In de wereld van vandaag is een van de opmerkelijkste en boeiendste ver
schijnselen, dat het contact tussen de mensen steeds directer en veelvuldiger
wordt. Daarbij speelt de taal een grote rol ten gunste of ten ongunste, al
naargelang het contact belemmerd of bevorderd wordt door taalverschil of
talenkennis.
Velen ervaren gedurende hun verblijf in het buitenland de handicap van
een te gebrekkige kennis der vreemde talen, doch evenzeer merken velen
welke bijzondere vreugde het met zich brengen kan wanneer men met behulp
van een vreemde taal een direct contact kan leggen met mensen van andere
nationaliteit.
Omdat dit contact van zo ontzaglijk belang is voor de wereldsituatie en de
ontwikkeling ener internationale verstandhouding, kan men alle pogingen
om de mensen via de taal tot elkander te brengen, als vredesacties zien.
Vandaar, dat internationale coördinatie-organen als bijvoorbeeld de UNESCO
de verbreiding van de internationale hulptaal ESPERANTO met grote belang
stelling volgen en aanbevelen.
De UNESCO heeft alle bij haar aangesloten regeringen verzocht, proeven
te nemen met het onderwijs van Esperanto op de scholen en daarover rapport
uit te brengen. Terecht wordt verwacht, dat schoolonderwijs de kennis van
een internationale taal dusdanig kan verbreiden, dat ieder beschaafd mens
onder praktisch alle omstandigheden er nut en voordeel van zal ondervinden.
Dat hebben de Esperantisten trouwens reeds door een goede organisatie in
internationaal verband overtuigend bewezen.
Onze redactie heeft daarom gemeend haar lezers in de gelegenheid te
moeten stellen thuis Esperanto te leren door het volgen van een cursus,
waarvan elke week één les zal worden afgedrukt. Omdat Esperanto plan
matig geconstrueerd is, kon de taal veel eenvoudiger gemaakt worden dan de
natuurlijke talen zijn. Het is mogelijk in slechts twintig lessen zoveel te leren,
dat men hiervan praktisch nut heeft. Het oefenmateriaal is zodanig gekozen,
dat er een zekere spanning in zit en geen droge vertalingen behoeven te
worden gemaakt.
De deelnemers zenden hun schriftelijk werk op onder bijsluiting van twee
postzegels van twaalf cent. Zij ontvangen hun vertaling dan gecorrigeerd weer
terug. De samenwerkende Esperanto-verenigingen in Haarlem en IJmuiden
stellen bevoegde correctors en correctrices ter beschikking en zijn ook voor
nemens tijdens de duur van de cursus enige bijeenkomsten te organiseren,
waar men Esperanto kan horen spreken en waar mondelinge aanwijzingen
zullen worden gegeven.
Dit gehele plan kan echter slechts doorgang vinden, wanneer zich vol
doende deelnemers aanmelden. De redactie heeft dus een termijn van aan
melding vastgesteld, na afloop waarvan zal worden besloten of de cursus in
ons blad zal worden opgenomen.
Belangstellenden wordt verzocht, zich door invulling van het hieronder
afgedrukt formulier of per briefkaart als gegadigde deelnemer te melden vóór
zondag 4 oktober a.s. Op de briefkaart duidelijk vermelden: „Esperanto-
cursus", alsmede naam en volledig adres. Inzenden bij een onzer bureaus
in Haarlem of IJmuiden.
Behalve de twee twaalf-cents-postzegels per les zijn geen kosten van deel
neming aan deze cursus verbonden. Wel zal de deelnemers dringend worden
aanbevolen zich te voorzien van een Esperanto-woordenboekje, dat bij het
met vrucht volgen van deze cursus onontbeerlijk zal zijn. Dit boekwerkje zal
tegen de uitzonderlijk lage prijs van 0,60 beschikbaar worden gesteld en op
aanvraag worden toegezonden.
Speciaal bedrukte enveloppen voor opzending der lessen ontvangen de
deelnemers gratis.
De cursus zal, als zich voldoende gegadigden melden, in de tweede helft van
oktober beginnen. De lessen zullen wekelijks op dezelfde dag worden afgedrukt
in al onze edities.
Ondergetekende meldt zich aan als belangstellende voor de ESPERANTO-
CURSÜS en°) verzoekt t.z.t. toezending vanex. van het ESPERANTO-
WOORDENBOEKJE a 0,60 plus portokosten.
Doorhalen wanneer niet verlangd.
Naam
Straat no.
Plaats Handtekening
NED. ANTILLEN. Op 16 oktober zal
de postadministratie van de Nederland
se Antillen een postzegel van 20 cent
(blauw en geel) uitgeven ter gelegen
heid van de ingebruikneming van
een water distillatie-inrichting op het
eiland Aruba. De zegel, ontworpen door
P. M. van Lienden uit Haarlem, geeft
een afbeelding van deze inrichting. Hij
zal ook aan de filatelistenloketten in
Nederland verkrijgbaar worden gesteld.
De verkoopprijs bedraagt f 0,40.
WEST-DUITSLAND. De jaarlijkse
weldadigheidsserie met toeslag ten bate
van de Freie Wohlfahrtspflege zal 1 ok
tober in circulatie worden gebracht.
De zegels zijn ditmaal gewijd aan de
gebroeders Grimm, bekend om hun
sprookjesverzamelingen: 7 -F 3 pf.
(bruin en geel), 10 5 pf. (groen en
geel), 20 10 pf. (rood en geel) en
40 10-pf. (blauw, bruin, groen en
zwart). De eerste drie waarden geven
elk in silhouet een andere voorstelling,
betrekking hebbend op het sprookje
WÊÊÊÊÊÊ 3
„Die Sterntaler" van de gebr. Grimm,
de hoogste waarde laat de portretten
van Jakob en Wilhelm Grimm zien.
OOST-DUITSLAND. Twee postzegels,
10 pf. (groen) en 25 pf. (blauw) zijn
hier uitgekomen onder de titel „75 jaar
glas uit Jena". De zegels vertonen res
pectievelijk een glazen theepot met kop
en schotel en een distillatietoestel voor
gebruik in laboratoria. De zegel van
25 pf. is een zogenaamde sperwaarde.
TOGO. Met toeslag ten bate van het
Togolese Rode Kruis zal op 17 oktober
een serie van drie veelkleurige zegels
in omloop worden gebracht. De zegels
brengen verschillende werkzaamheden
msm
van het Rode Kruis in beeld. Zo ziet
men op de 20 5 fr. het vervoer van
een gewonde op een brancard, op de
30 5 fr. een kinderverzorgster die
een kind de fles geeft en op de 50 10
if&taucsatH* fd
fr. een verpleegster die bloedtransfusie
toepast. Voor de eerste maal in de ge
schiedenis van de postzegels van Togo
zijn de zegels ontworpen door een
Amerikaanse kunstenaar en wel door
Willie Wind uit Chicago.
SOMAL1LAND (Italiaans beheer).
Een serie van zes waarden is uitge
komen, waarop inlandse vogels zijn af
gebeeld.: 0.05 so. ooievaar, 0.10 so. zadel
ooievaar, 0.15 so. ibis, 0.25 so. pelikaan,
1.20 so. maraboe en 2 so. zilverreiger.
De laatste twee waarden zijn bestemd
voor de luchtpost.
KLEIN EUROPA. De Belgische Euro
papostzegels zijn in de waarden 2.50 fr.
(rood) en 5 fr. (groen) en de Franse in
de waarden 25 fr. (groen) en 50 fr.
(violet) uitgegeven.
LIECHTENSTEIN. Op 2 december
zal de derde Kerstserie verkrijgbaar
ivorden gesteld in de waarden 5 rappen
(donkergroen), klokkenstoel en klok van
de parochiekerk van Bendern, 60 rp.
(olijf), beeldhouwwerk op de klok van
de St. Theodulskerk en 1 fr. (donker
olijf), beeldhouwwerk aan de toren van
de St. Luciuskerk. De zegels zijn ont
worpen door Martin Frommelt uit
Schaan en gedrukt bij de Zwitserse
drukkerij Courvoisier S.A. te La Chaux-
de-Fonds.
Max Möller onderschelden. De Am
sterdamse vioolmaker Max Möller heeft
op het internationale vioolbouwconcours,
dat is gehouden onder de artistieke leiding
van de Accademia Nazionale di Santa
Cecilia te Rome, de hoogste onderschei
ding, de gouden plaquette, in de ereklasse,
verworven. Dit concours was gewijd aan
de vervaardiging van de altviool. Aan deze
manifestatie werd door honderddertig
vioolbouwers uit zestien landen deel
genomen.
