VijP maai een cUcPUei&daad
ZflnV'- - *2
LUCHTGEVECHTEN
f/ Vf-'-
BOVEN HET STRAND
Litteraire
Kanttekeningen
Populair-wetenschappelijke boeken
ZATERDAG 7 NOVEMBER 1959
Erbij
PAGINA DRIE
EEN BUNDEL ESSAYS
t: T\:z bii f ft °udheidkundiÊe vondsten bij
Nijmegen ondergraven het
wvvil gezag der jaartallenboekjes
«SWS-S
The New York Herald
Tribune over het
televisieschandaal
ALFRED KOSSMANN behoort tot de
zeer weinigen onder de jongeren, die de
kunst van het essay het vierde litte
raire genre naast lyriek, epiek en drama
UIT VELE ONDERZOEKINGEN was bekend, dat in Nij
megen tussen de jaren 70 en 103 het tiende legioen van de
Romein Trajanus gelegerd was dat naar deze gewesten was
gedirigeerd voor het onderdrukken van de Batavenopstand van
Julius Civilis. Zo stond het in de boeken en iedereen had er
vrede mee. Bij de recente opgravingen door de Rijksdienst zijn
echter tot ieders verbazing ook sporen aangetroffen van het
VAN Al FRFD KOEMAN in Xanten gelegerde dertigste legioen, dat pas in het jaar 120
naar elders vertrok. En nog vreemder is, dat ook sporen zijn
aangetroffen van het slordig met de spullen omspringende
achtste legioen, dat volgens de kronieken nog verder van hier
was gelegerd, namelijk in Straatsburg. „Daar zitten we echt
weten te hanteren met een composito-
rische vaardigheid, die de spirituele be- waan was pezweken. bteran zweig, in mee in onze maag en het is niet gemakkelijk te verteren", aldus
koring van deze prozavorm op de gelukkig- wiens ver lijnde gees,, de Oostenrijkse tra- prof Brunsting uit Leiden, die de leiding heeft van de op-
ste wijze tot haar recht doet komen. Een nabloeide ^weig, bescheiden, hulp- gravingen in Nijmegen. Aangenomen wordt nu in ieder geval,
thema te bespelen, het te variërenhet in vaard'S- humaa"- Realistisch, de vriend dat het vertrek van het tiende legioen in het jaar 103 niet
die variaties steeds nauwer te omcirkelen Xa" ,,.4om?m .ai? 5ent paci, 'f," m heeft betekend, dat er nadien geen Romeinse soldaten meer in
tot het in het slotakkoord zijn kern prijs- l'Ii r ■,CuP-lU .Cr iV00' ons Iand zi'n geweest, zoals we uit de geschiedenisboekjes
geeft dat vereist een geestelijke lenig- n ïage ij iel v t v na en even hebben geieerd. Het staat nu wel vast, dat tot ongeveer het
heid, een beschouwelijke bondigheid, een en voor het lot, zoals dat de zijnen had
speelse ernst, een bewegelijke distantie, gemaltraiteerd. En Lenau? Voorbestemd
volmaakte gedicht, zijn geluk bij het on-
l00l:\n*e elegantBt* V0:m van..cre.atieve maal een tragiek, in het ja dan wel in het
zwaarwichtigheid
men naar historische voorbeelden,
dan
neen van de dood.
geluk, zijn troost bij de dood, tot hij waan-
moet men teruggaan tot de klassieke oud- „f.
Hei* tot PiuUrcHus Lucianus en Cicero. hoe'ïï
bespiegeling presenteerden. Montaigne,
die het genre zijn naam gaf, verleende het
essay als zelfstandige kunstvorm de mo- DE PERSOONLIJKE VISIE van Koss- T* "LT* ™in«inen "eD"en ronagezworven. r,n aai Kunnen
derne signatuur van een volwaardige pro- mann, zijn veelal oorspronkelijk? inter- dan soldRen van bewakingskorpsen van andere legioenen zijn
zakunst, voor wier verwantschap de no- nretaties van het biografische feitenma- 8eweesk die naar deze streek waien gezonden om het enoime
veile - en in zekere zin de autobiografie! teriaal zoals zich dat tegen de achtergrond ^nipement dat door het tiende legioen was verlaten, bezet
zich niet behoeft te schamen. Ook het Van de dood en in het perspectief van een tf douden" n die decennia hebben de bewakers niet in ledig-
essay is „creatie" en als creatie een vorm creatief levenswerk voor Kossmann ging beid gesleten, want het is duidelijk dat er tussen 103 en 175
van zelfonderzoek, van zelfbekentenis. Os- aftekenen heeft tot verrassende hier en £og 34n kamp werd vertimmerd. Ook letterlijk.
car Wilde (ik denk aan zijn sublieme „In- daar ook tot merkwaardige conclusies ge- m?plmpnPpïn^mleh??keVOn u?" 4h ce"tlJneter lenSte- waar-
tentions"), Walter Pater, Paul Valéry, Mo- leid, die ik niet graag zonder voorbehoud enorme balken aan elkaar heeft kunnen vastnagelen.
ritz Heimann, Claude-Edmonde Magny, zou onderschrijven. Dat Kloos niet, zoals TOT DE OPGEDOLVEN kostbaarheden waaruit de aan-
Thomas Mann en T. S. Eliot schreven een wezigheid van Romeinen wordt afgeleid, behoort voorts een
voor één briljante essays, stilistische won
derwerken, waarvan de compositie even
veel genot verschaft als de inhoud. De iro
nische geest van Kossmann, zijn levens
houding van het voorbehoud, zijn om
met Thomas Mann te spreken „politiek
van de vrije hand," waren de auteur van
„De rijmende dood" als Salamander
boek verschenen bij Querido's Uitgevers
maatschappij in niet geringe mate be-
munt uit het jaar 164. Maar tenminste even blij zijn de archeo
logen met een ruim vijftig kilogram wegend stuk waterleiding
buis dat in de bodem werd aangetroffen. Mede door de vondst
van een waterput die zestien meter in het vierkant was en
tot enkele tientallen meters diepte reikte, en door het vinden
van een fundament van een watertoren, kan worden aan
genomen, dat het kampement in Nijmegen, waar 6400 legioen
soldaten waren gelegerd, voorzien is geweest van een voor
treffelijke watervoorziening, welke vertakkingen vond naar
Het uitgraven van de waterput. Het weggespoelde zand wordt
trapsgewijs omhoog gebracht.
gebruikt bij voorzieningen „in den vreemde". Nero noemde dat
„overbodige luxe". Maar Nero woonde ver van hier en misschien
was hij niet sterk in het lezen van hem toegezonden kosten
berekeningen, aangenomen dan dat men in die tijd iets aan
kostenberekening deed.
hulpzaam bij hei creërelï vaüeen vijftal hij dichtte, „viel in zijn pracht", dat hij alle belangrijke barakken. De loden buis die in de grond werd
bioarafieën dat is afgestemd op de finale niet stier^ -als een vlammend vuur", aangetroffen, en die nu met vele andere bodemschatten een
van de dood maar als een dovende kaarsvlam, dat hij Plaatsje heeft gevonden in het Rijksmuseum Kam te Nijmegen,
een halve eeuw van zijn dichtersleven be- heeft ren doorsnede van twintig centimeter en is van een
VIJF DICHTERSLEVENS van Gott- steedde aan de creatie van de mythe van soort die slechts bij hoge uitzondering door de Romeinen werd
fried Keller, Heinrich von Kleist, Willem zijn uitverkorenheid, in plaats van aan de „TT
Kloos, Stefan Zweig en Nikolaus Lenau creatie van gedichten die hem zouden T OOK ZTJ. Nijmeegse boeren
heeft Kossmann getoetst aan de wijze overleven, is nog geen reden om als Koss- dlP m later eeuwen de grond ploegden, -
waarop ze hun afsluiting vonden in dit mann tot de slotsom te komen dat hij „leu- waar eens het Romeinse kamp lag hebben
aardse bestek. Kossmann liet daarbij wij- genachtig tot in het uiterste, een zinledig de ontduiking van de voorschriften uit
selijk het bovenzinnelijke aspect buiten voortbestaan prefereerde boven onder- «ome wel kunnen waarderen. De boeren
discussie. Het behoort niet tot zijn the- gang". Wie anders dan Kloos-zelf zou de im™erf vonden de buizen en verdienden
ma: hij beschouwt de dood, zou men kun- zinledigheid van dit tragisch verlopen le- er flink ee,d aan.- Een buis hebben z« met
nen zeggen, als een levensprobleem, als ven kunnen bepalen? En wie zal, niet zélf gezien en deze is nu dus in handen ge-
ric uite ndeliik-beslissende levensessentie voor een soortgelijke keuze geplaatst, dc vallen van do archeologen, die or blij moe
In de geest van een aan de dichter Lenau zelfmoord van Zweig houden voor een ver- zijn als een kind met het mooiste St. Nico- DE PIJNLOZE BEVALLING - voor tot het voorjaar te kunnen voortzetten,
ontleend citaat, dat hij als motto aan zijn loochening van de haast krampachtige le- laascadeau. Deze en andere vondsten, on- Nederland bewerkt door J. M. Sonnen, spieroefenmgent een
boek vooraf dóet gaan, verlangt hij van vensbevestiging in zijn werk en in deze der andpre de resten van een smederij en chirurg. Uitg. Van Holkema en Waren- Bij de methode Lam;aze ^°rdtJnan"R. e
de dood van de wiize van sterven een dood een belijdenis zien van een „einde- dieP in de §rond verborgen sporen van de dorf> Amsterdam. Een fleurig uitgevoerd psyche gewerkt. Men moet een activi-
ae aooa, van ue Wijze vail sieiveu, een 9finn Jaar nnHo UnVhoVorpnUi.nr TÏir. Ho V.i. 1J1Ho toitcrontmm" aanlppppri dat. de DlinDrik-
antwoord op de vraag naar de zin van de- hJke eerlijkheid
ze in meerdere of mindere mate gekwel
de mensenlevens, naar de zin van het men-
EEN ANDERE VRAAG: komt Koss- opgravingen in Nijmegen.
2000 jaar oude klokbekercultuur, zijn de boekje, dat ons kennis doet maken met de teitscentrum" aanleggen, dat de pijnprik-
belangwekkende resultaten van de recente methode Van Lamaze, een Fransman die in kels onderdrukt. Ook blijkt de adem-
Rusland een methode vond, berustend op halingsbeheersing van groot belang. Het
het werk van physioloog Pavlov over de boekje bevat nu een uitgebreide inleiding
zicht") enkele malen aandachtig lezen oveituiging dat „de scheppende mpna er te zijner tijd deskundige en diepgaande o0r."R7.VcJcóhó"manTpr sluit met een reeks tevredenheidsbetui-
zeker als men met het overige werk van twee levens heeft: zijn persoonlijke en dat verhandelingen over schrijven. Of hun Angelsaksische en een Russische manier. t slaaeden" De me-
deze intelligente schrijver, met zijn novel- van zijn werk", welke beide existenties, v00rraad schatten thans nog belangrijk De methode van Read leert vooral via gg d t weke stiji be-
listische romans en gedichten, niet door hoewei elkaar voortdurend beïnvloedend, kan worden uitgebreid, is twijfelachtig,
en door vertrouwd is wil men voorbe- ..toch vrij onafhankelijk van elkaar zijn Het geld dat voor de onderzoekingen be
reid zijn op de persoonlijke wijze waarop en zich „ontwikkelen volgens eigen wet- schikbaar is gesteld, is namelijk bijna op. JUJ K
dood en leven, kunstwerk en dood, leven ten En lang wachten op nieuwe financiën is niet meer bergen. Maar hoe veel men ook IXóVhnrtp''aanppnrp7pri'wórdt als een soort
en kunstwerk, met elkander geconfron- Ondanks mijn reserve ten aanzien van uitgesloten, omdat in het voorjaar wordt reeds heeft verzameld, archeologen wen- heilsinstituut waarin de moeder een beter
teerd worden. Er is hier een drie-eenheid de^e ,en dergelijke gevolgtrekkingen, die begonnen met de bebouwing van het ter- sen altijd meer, teneinde te kunnen nagaan tTlons v,.ordt
van bestaan, scheppen en sterven, al dan het levensbeeld hier en daar dreigen rein Dan kan bet 0pnieuw vele honderden of hun voorgangers het bij de geschied-
niet in strijd met elkaar, in het spel, die ®c trekken ten koste van het doods- jaren duren alvorens archeologen de kans schrijving bij het rechte eind hebben ge- HET MENSELIJK LICHAAM Elbert
in déze trant bezien en beschreven, ruim- de, (en omgekeerd), houd ik deze bun- krjjgen om op uitgebreide schaal rond te had of niet. Zij beleven nu spannende Tokay. Uitg. Servire Luxe-pocket. Het
schoots stof oplevert voor beschouwingen del voor een uitnemend specimen van es- speuren in de bodem van Nijmegen, waar dagen en op de zeer bijzondere opgedolven js mogelijk voor 2,95 goed en degelijk
die van het verbijzonderde opklimmen tot s^yistische kunst en van een oorspronke- men overigens vele jaren lang haast geen loden buis wijzend, pogen zij de bewaar- voorgelicht te worden over bouw en ver-
het algemene reden, waarom ook lezers hjke, zij het dan ook betwistbare visie. spade in de grond heeft kunnen steken ders van de rijksschatkist te kunnen ver- richting van het menselijk lichaam. Het
zonder iets ouds naar boven te halen. Het murwen voor het afgeven van de laatste boekje eist van de lezer wel inspanning
valling kunnen we kiezen tussen een daarnaast eenvoudige oefeningen.
1*. J -1 -i m iMnrl K n. i"
handeld, waarschijnlijk afgestemd op het
Franse publiek. Wij zijn niet zo gevoelig
voor de apotheose aan het slot, waarbij de
die met de ter sprake gebrachte dichter
figuren en hun oeuvre bekend zijn, het
schouwspel van een menselijke tragiek,
dat Kossmann hun voortovert, op zijn
minst geboeid, maar veelal als persoon
lijk daarbij betrokken zullen volgen. In die
inleiding stelt de auteur zich namelijk met
de ironie van de ironie, met een hogere
potentie van de ernst dus, voor als een
man die het leven beschouwt als „een
schone gruwel".'Hij heeft het lief en vreest
het, zoals hij de dood als integrerende
macht van het leven liefheeft en vreest.
Hij kijkt, zegt hij, altijd „met één oog van
afschuw en één oog van bewondering, met
één oog van wanhoop en één oog van
verwachting." Hij is blij met leven en lot,
hoewel hij beide verfoeit, en voelt zich
thuis in zijn tijd, ofschoon hij deze veraf
schuwt. Deze ambivalente levenshouding,
dit „ja" in hel „neen", is allesbehalve ne
gatief: Kossmann, die de onontwijkbaar
heid van de dood in het leven herkent en
erkent, ontleent daaraan zijn „lof der
vergankelijkheid": juist omdat het leven
eindig, omdat het episodisch is onder de
dictatuur van de dood, is het rijk, is het
uniek, is het zinrijk, binnen de grenzen
van zijn betrekkelijkheid. Men leeft in be
trekking tot de dood en hoe was de dood
van dit vijftal dichters? Bevestigde hij hun
leven? Sanctioneerde, ontkende, versluier
de, logenstrafte hij hun leven? Was hij
een slotakkoord, een dissonant, een orgel
punt? Gaf hij zin aan de turbulente ge
beurtenissen, innerlijke zowel als uiterlij
ke, die hun aardse gang bepaalden?
C. J. E. Dinaux Rijksmuseum Kam kan de vondsten haast portie geld die nodig is.
Uit*
en belangstelling. De uiteraard sobere
illustraties geven alleen het allerwezen-
lijkste. De anatomische namen en ver
richtingen worden ook in het Latijn ge
noemd. Het is in zijn beknoptheid vol
ledig en kan door verpleegsters en even
tueel door leerlingen van middelbare scho
len gebruikt worden.
HET AVONTUUR VAN HET LEVEN
Rostand/van Rijsinge. Uitg. Meulenhoff-
Pocket. Een gesprek tussen Rostand en een
interviewer die op het niveau van de ge-
interviewde staat en waarbij alle grote
vragen als „waar komen wij vandaan
wat zijn wij waarheen gaan wij" be
handeld worden. Het vraag- en antwoord
spel is uitermate boeiend en mist alle
zwaarwichtigheid.
DOOR GOEDE VOEDING GOED GE
ZOND door de Amsterdamse oud-hoog
leraar prof. dr. B. C. P. Jansen. Uitg. v.
Gorcum, Assen. Een boekje dat niet beant
woordt aan zijn titel. Men vergeeft het de
pionier van het vitamine-onderzoek (hij
synthetiseerde met Donath voor het eerst
vitamine BI en kon dit aan Eijkman, de
ontdekker, ter hand stellen) echter gaarne
voor zijn weliswaar onvolledige maar in
teressante opmerkingen, die hij maakt
over de vele nieuwe gezichtspunten die de
laatste jaren over de samenstelling van de
voeding naar voren gekomen zijn. Een
summier en boeiend boekje, dat belang
stelling naar meer feiten wakker roept.
IN DE VERLATENHEID van een door- valkachtigs in zijn uiterlijk. In de verte ziet, maakt hij even een duidelijk kokhal-
deweekse dag ligt het Wijker strand on- komen drie zilvermeeuwen hem al zweef- zende beweging, spert zijn grote gele sna-
der een prachtige najaarslucht. Het diep- vliegend tegemoet en dan ineens raakt één vel wijd open, en daar komt alles naar bui- Croonen en dr F J Willems Uitg
„Mensen van Seldwyla" een eresaluut X!™"! Jg_r_^?_,Ian k® de Toorts, Haarlem. Het'is' een uitstekend
rOTTFRTFn KFTTFR do srhriivpr ueweeKt,e aaë nei vvijxer sirana on-
GOTTFRIED KELLER de schrijver der een prachtige najaarslucht. Het diep-
van „Der grune Heinrich," die in
HET SLECHTHORENDE KIND door
bracht aan de burgerdeugd stierf'zoals ?eer Verbroken door strepen en slier- valkachtige .zwarte meeuw - volkomen minuten geleden in pais en vree temid- idee 'est van de uitgeverij de Toorts
oracni aan ae ourgeiaeugu, sueii zudi& ten yan een vreemd en wat r0Ssig oker- in paniek. Hij laat zijn maats in de steek den van zijn soortgenoten naar binnen JL hnplrie +p wiiHpn aan hPf «ïprht-
zèlfk?Sirer.aeenezanamgr°e!!e vïrward van geel' dat de late middaezon tussen de wo1" en zwenkt met een felle draai plotseling werkte. Van dit ogenblik af heeft de jager hnrpndp kind Hpt ephonr is dp hPian2riik.
geest met ogenblikken van navrante hel- ke" wee, \e Rveren- He* strand veel af °,ver het strand- En hfKhdkt xXel °f de m.et de geringste belangstelling meer voor gte van het menselijk contact. Altijd
derheid^ De geniale Kleist die zich met »schoner" da" de ware jutter wel plezie- donkere nieuwkomer juist hierop heeft ge- zijn schijnbare slachtoffer. Hij maakt een zijn er speciale opvoedingsmoeilijkheden te
het absurde vermaakte doodde wat hij rlg v\ndt' ver"10?dell|k Pas de moeite wacht. In minder dan geen tijd zit hij vlak griezelig snelle duikvlucht en nog voordat verwachten bij dove of slechthorende kin-
liefhad en sloeg de hand aan zichzelf Wil- waard worden in de buurt van de beroem- achter de vluchtende meeuw en nu doet het meeuwendiner het strand heeft be- derpn Qm dp Quders te hel bij hun
lem Kloos verafgood in zijn jonge 'jaren de aanspoelselplek bij de Noorderpier; en hij wel heel veel aan een valk denken met reikt, is een gedeelte ervan in de bek van taak die hun niet uit hand-n genomen
ckjor vdend^fen als het instrument van dus beginnen we de wandeling in de rich- zijn sterk geknikte vleugels en zijn on- de jager verdwenen. De meeuw zeilt al- WQrdt door de technische hulp van vak_
een goddel ilk dichterschap - dSir zich- tmg IJmuidpn- u gdooflijk behendige manier van vliegen, weer boven het duin. En de luchtpiraat mpnsen a!g oorartg pn psycholoogi werd
zelf s°oot de ogen als ee? in zijn eigen van verre zlGt men beweging en druk rnP t f ™?o]'gt .z,jn. wef: fop zoek naa" volgende dit boekje geschreven. Het geeft uiteen.
zen, sloot ae ogen ais een in zijn eigen gedoe van meeUwen. Zilvers en een en- DE ACHTERVOLGDE meeuw tracht lekkere hapjes, listig te ontfutselen aan 7pftinf?pn r dp hptpkpni<; van hpt pp-
mythe ingesponnen'cocon een halve kelg manteiaar met zjjn statig-zwarte rug steil hoogte te winnen om aan zijn bela- zilver- of mantelmeeuwen, die zich door hoor inmraat het linlp/rn dp nm-neriinp
eeuw nadat zijn talent onder zijn eigen- en vleugeldek zijn ijverig aan het foura- ger te ontkomen, maar de afstand, tussen zijn ongunstige verschijning zullen laten tenslotte 'de sociale positie van de
geren bij de waterlijn. Er ligt daar een hen blijft gelijk. Dan probeert de meeuw intimideren. tn iensio"e ae -ociaie positie
aangespoelde het onverwacht met een wilde vrille, om
en dode laagdwarrelend tot vlak boven het strand
allegaartje van levend
schelpdieren, dito zeesterren
krabbetjes en daar pikt ieder het zijne uit. en vandaar weer snel optrekken. Maar het
slechthorenden en de doven. De horenden
kunnen er uit leren, dat een van de voor
naamste klachten der doven hun ongeduld
MERKWAARDIG eigenlijk, deze hele betreft.
Zodra we naar hun zin te dichtbij komen, baat hem niet. De achtervolger doet pre- manier van doen bij beide vogels. Wan-
gaan de zilvermeeuwen wantrouwig een cies hetzelfde, zo mogelijk nog behendi- neer zo'n meeuw, die er zich in de lente de RIJKDOM DER LATE LEVENS-
paar stapjes zee in, al heel gauw gevolgd ger dan zijn slachtoffer. Deze manoeuvre helemaal niet voor geneert de kuikens van JAREN door Clarence H. Hamilton.
door mantelmeeuwen. En nog even later geeft ons alleen mooi de gelegenheid op allerlei vogels stuk voor stuk te verslin- jjitg. de Toorts, Haarlem. „Ik constateerde
zwaait de hele troep in een wijde boog elke vleugel van de meeuwenjager een derit een beetje „verstandig" was geweest dat er duizenden boeken bestaan over
weg om een eindje achter ons weer neer lichte vlek te zien. Ook zijn wigvormige jn het aanpakken van dit incident, was er ouderen. Zij zijn meestal geschreven door
te strijken en de maaltijd voort, te zetten, staart valt nu duidelijk op, gesierd door niets gebeurd. Hij had bijvoorbeeld dood- jongeren en niet bedoeld om ons te helpen
of om een heerlijke lange zweefvlucht bo- één naar achteren uitstekende veer. De rustig op het strand kunnen gaan zitten en maar om een steun te zijn voor anderen!
ven de duinvoet te beginnen. diagnose is nu wel te stellen: een kleine de jager zou hem niet verder hebben las- dje ons helpen oud te worden. Je krijgt het
ITT„rr, jager, en wel de donkere vorm. Hij hoort tig gevallen. Omdat het nu eenmaal zijn gevoel dat ouder worden alleen lastieer
BEHALVE HF.T gestage ruisen va" de twee van die verlengde staartveren te natuurlijke aanleg is alleen vliegende worden is Er zijn boeken die onze kin
zee is er geen geluid op het strand. Maar hebben, maar de breekbaarheid van deze voedselleveranciers te achtervolgen. de,-en vertellen hoe ze met ons moeten op-
ineens wordt de „stilte verbroken door attributen kennende, mogen we veilig aan- Doordat echter beiden doen wat ze nood- schieten en boeken die handelen over
een tamelijk hoog klinkende, piepende vo- ie ,fni,wi,M scmeien, en DoeKen aie nanaeien over
gelroep. Een torenvalkje boven het duin?
Nee, daarvoor was het geluid te zeer ge
dempt, te sterk gesmoord. Even zoeken ver: de achtervolging, onverdroten voort- men Dat kan ong vee] stof tot overden_ ^^"e^^er lL^rLijg iïbljïa de aan6
in de lucht boven de zeereep en we zien gezet en het is de in zijn gewone doen toch niet aIleen ten aanzien van vechtiïï omTn het dichtstbiSde watïr
hoe daar een opvallend donkere vogel zo brutale zilvermeeuw aan te zien dat hij dg ®Q£er maar ook inzake zijn slachtof- Xf!LÜÜ! L jU U i"d «Xl.»
komt aanzeilen, meeuwachtig maar met het van minuut tot minuut benauwder {er,
erg spitse vleugels; en als hij even een krijgt. Wanneer het hem te bar wordt en
paar slagen doet, krijgt hij ineens iets hij blijkbaar helemaal geen uitkomst meer
Naar aanleiding van het televisieschandaal
in Amerika, waar gebleken is dat enkele quiz-
spelen niet meer waren dan goed ingestudeer
de spektakelstukken om een zo groot mogelijk
kijkerspubliek te krijgen ten bate van het ef
fect der reclame-inlassen, laten wij hieronder
een der meest gezaghebbende journalisten
uit Amerika aan het woord, Walter Lippmann.
Zijn commentaar werd afgedrukt in de New
York Herald Tribune van vorige week zater
dag.
Lippmann noemt de fraude zo gigan
tisch, dat de grondslagen van het televisie
bedrijf erdoor wankelen. Het was niet het
werk van een paar bedriegers, die in het
gezelschap van onkreukbare mensen had
den weten binnen te dringen, daarvoor
was de fraude te groot, te uitgebreid en te
goed georganiseerd. Er was sprake van
een enorme samenzwering om het publiek
te bedriegen teneinde het adverteren voor
de adverteerders aantrekkelijk te maken.
Niet een of andere enkeling is erbij be
trokken, maar het bedrijf als geheel, aldus
Lippmann.
De omvang van de fraude is volgens
Lippmann een bittere afspiegeling van
de morele toestand der Amerikaanse sa
menleving. Maar hij acht eveneens duide
lijk bewezen, dat er iets radicaal mis is
met de grondslagen van het overheidsbe
leid waar dit de televisie aangaat. Het be
ginsel van dit beleid is dat de televisie voor
alle doeleinden geheel voor eigen rekening
moet worden geëxploiteerd. Volgens Lipp
mann is de concurrentie in de televisie ge
richt op het verkwanselen van de kijklust
van het publiek voor commerciële doel
einden. Terwijl de televisie wordt veron
dersteld vrij te zijn, is zij in feite het schep
sel, de dienares, ja de prostitué van de
handel geworden. De televisie is duur en
de beschikbare kanalen zijn schaars. Zij
zijn in bezit van een paar maatschappijen,
die onderling een felle concurrentie voe
ren. Maar waar gaat het hen om? Hoe
men het grootste publiek weet te vangen
en daarmee het adverteren het meeste
profijt kan verschaffen.
Het is bij dit soort concurrentie volgens
Lippmann al precies zo als met Greshams
beroemde geldwet: kwaad geld verdringt
goed geld. Met de bedoeling een zo groot
mogelijk, publiek bijeen te krijgen hebben
de maatschappijen hun toevlucht genomen
tot fraude, zoals in het geval van de quiz
shows. Maar hoe verwerpelijk het ook is
op deze wijze met het lichtgelovige publiek
te spelen, het ergst vindt deze commen
tator het, dat zij onschuldigen vergiftigen
door de uitstalling van geweld, degenera
tie en misdaad en daarnaast de publieke
smaak omlaag halen.
Wat moet er nu gebeuren? vraagt Lipp
mann. De grote belediging door de tele
visie-industrie bestaat hieruit, dat zij een
schitterend wetenschappelijk resultaat,
het televisiemedium, misbruikt; dat ze de
ether monopoliseert ten koste van doel
treffende nieuwsvoorziening, culturele
uitzendingen en beschaafde ontspanning.
Het ergste van dit alles is dat de televi
sie-industrie, in haar werving om een gro
te kijkersmassa, uit eigen ervaring heeft
vastgesteld dat de smaak van de grote
massa op een laag peil is en dat men, om
doeltreffend te kunnen concurreren, moet
trachten dit lage peil zoveel mogelijk te
behagen.
Het enige alternatief is volgens Lipp
mann concurrentie, niet ten bate van
particulieren maar ten bate van de ge
meenschap. „Het beste wat we mijns in
ziens kunnen doen is te trachten een plan
te verwezenlijken volgens welk een zen
der kan worden geëxploiteerd die niet is
afgestemd op het meest begeerde, het
meest populaire, maar op wat goed is. Na
tuurlijk zou deze zender niet de grote kij
kersmassa aantrekken. Maar als men de
medewerking kon verkrijgen van de waar
lijk goede talenten die de televisie
industrie thans beschikbaar heeft en die
nu gefrustreerd worden, dan zou de nieu
we zender zeker een publiek kunnen aan
trekken dat in invloed goed maakte wat 't
in aantal tekort zou komen. De macht van
het goede voorbeeld is een grote en mag
niet onderschat worden."
We moeten zegt Lippmann niet te
rugschrikken voor de gedachte dat deze
zender gesubsidieerd zou moeten worden.
Is er soms enige twijfel aan de waarde
van het televisiemedium als machtig mid
del voor opvoeding opvoeding ten goe
de én ten kwade? Waarom zou het dan niet
gesusidieerd en begiftigd worden zoals bij
voorbeeld universiteiten, het onderzoek
van de ruimte, medisch researchwerk, en
inderdaad ook de kerken en zovele an
dere instellingen die essentieel zijn voor de
gezonde maatschappij ook al kunnen ze
niet uit winstoogmerken worden geëxploi
teerd?
Lippmann zegt dat het duidelijk is dat
de beste manier voor Amerika om rijk
dom te verwerven die is van het particulie
re initiatief dat tot particulier profijt leidt.
Maar er moet heel wat meer gedaan wor
den dan rijkdom scheppen en goederen
verkopen: er moet bijvoorbeeld gezorgd
worden dat het volk via de massacommu
nicatiemiddelen goede voorlichting, in
structie en ontspanning krijgt. En uiter
aard zijn er bij deze communicatiemedia
enkele, die niet gericht zijn op populariteit
en winst, maar op uitmuntendheid en het
gezonde leven.
Dat niet-commerciële instellingen ge
ëxploiteerd kunnen worden blijkt uit de
resultaten van scholen, universiteiten, zie
kenhuizen en speurwerklaboratoria. Har
vard en Yale en Princeton en Columbia en
Dartmouth enzovoorts worden niet uit
winstoogmerken geëxploiteerd. Hun be
sturen spelen niet mee in het politieke
spel. Zij hebben uitsluitend te maken met
uitmuntendheid en niet met geldjagerij.
Waarom zouden er geen mensen als deze
gevonden kunnen worden die in staat zijn
leiding te geven aan een televisiezender?,
aldus Lippmann.
nemen, dat er een is afgebroken. zakelijk moeten doen - doodsbang weg- hobby's,' en hoe we eventjes opzij" moóten
INTUSSEN WORDT het gevecht, of lie- vluc .en snel achtervolgen is het gaan om het leven van jonge en actieve
•r: de achtervoleine. onverdroten voort- voor d® ^ager mogelljk,aan L*. lieden niet in de war te brengen" „Als je
te springen; omdat je dat nog zélf kunt".
Dit is de zeer geestige introductie van de
Kees Hana schrijfster, die op elke bladzij toont dat zij
het laatstgenoemde initiatief zeker nooit
zal uitvoeren. Zij behandelt in het boek
de levensgeschiedenissen van enkele
Amerikaanse oudere echtparen, die vol
verrassingen blijken. Daarna wijdt zij haar
aandacht aan de vrouwen, die overblijven
na de dood van haar man. Het blijkt, dat
vaak een onverwachte nieuwe bloei de
laatste tien tot twintig levensjaren karak
teriseert. De ontmoedigende gedachte van
een aftakeling wordt hier geloochend met
levenservaringen met positieve inhoud. De
omgang met gehuwde kinderen in normale
en abnormale omstandigheden en de om
gang met kleinkinderen, wordt door haar
met van praktische wijsheid getuigend in
zicht behandeld. Een opwekkend boek.
