Het Tsjechische straatbeeld biedt
geen communistische aspecten
Russische luchtmachtchef
niet naar Washington
Kan Westen zich permitteren
Kroesjtsjev te verspelen?
Hongerstaking breidt
zich uit in gevangenissen
van Zuid-Afrika
Verkenningsvluchten toch afgelast
ZATERDAG 14 MEI 1960
5
REISINDRUKKEN UIT TSJECHOSLOWAKlJE ft)
KARDINALE VRAAG:
KAAPSTAD (UPI) In Kaapstad cir
culeren onbevestigde berichten, dat ten
minste 1.500 Afrikanen, die krachtens de
wet op de noodtoestand zijn gearresteerd
het voorbeeld van Europese vrouwen wil
len volgen en in hongerstaking zullen gaan.
In de centrale gevangenis van Pretoria zijn
vrijdag 21 blanke vrouwen in hongersta
king gegaan, uit protest tegen het feit dat
zij reeds zes weken gevangen zitten zonder
dat een aanklacht tegen hen is ingediend.
De Zuidafnkaanse minister van Justitie,
Erasmus, heeft in het parlement medege
deeld, dat ook negen blanke vrouwen, die
in Kaapstad worden gevangen gehouden in
hongerstaking zullen gaan om te proteste
ren tegen hun behandeling.
Tegenstanders van de apartheidspolitiek
maken plannen om in Johannesburg een
grote démonstratie op touw te zetten uit
protest tegen de arrestaties krachtens de
wet op de noodtoestand. Ook kinderen van
arrestanten zullen aan deze betoging deel
nemen.
De congregatie van de Anglicaanse aarts
bisschop van Johannesburg, the rev. Am
brose Reeves, begint zondag een periode
van vasten als blijk van sympathie met de
hongerstakers van Pretoria.
VRIJBURG (Reuter) De politie in Ti-
gerkloof. een dorp in de buurt van Vrij
burg, neeft vrijdag 203 negerstudenten ge
arresteerd nadat een brand verscheidene
gebouwen van de school van een Londens
zendingsgenootschap had verwoest. Vol
gens de politie hadden studenten ruiten en
deuren van de gebouwen vernield en daar
na de gebouwen in brand gestoken.
In Vereeniging legde een persfotograaf
getuigenis af voor rechter Paul Wessels,
die een onderzoek instelt naar de schiet
partij van Sharpville toen op 21 maart
72 Afrikanen door politiekogels werden ge
dood. De fotograaf, Ian Gordon Berry,
vertelde, dat hij vóór het schieten begon
zich vrijelijk onder de menigte Afrikanen
had bewogen. „Ik stuitte nergens op vij
andigheid of agressie. Ik zag niemand die
dreigend keek." verklaarde hij.
(Vair onze reisredacteur)
(Vervolg van pag 1)
Het vliegtuigincident, dat de Amerikaan
se buitenlandse bases in een kwaad dag
licht stelde, heeft niet alleen Amerika's
onderhandelingspositie vooral op het be
langrijke punt van de ontwapening sterk
verzwakt. Het is ook een symptoom van
een veel belangrijker kwestie die in de
grond van de zaak beslissend zal zijn voor
het verloop van deze topconferentie en van
de conferenties die nog zullen volgen. Dat
onzekere element is dat noch in Washing
ton, noch in Moskou overeenstemming
heerst over de vraag of het zin heeft naar
ontspanning en compromissen tussen Oost
en West te streven.
Het is geen geheim meer dat er tegen
de ontspanningspolitiek van Kroesjtsjev
scherpe bezwaren bestaan bij de orthodo
xen in Kroesjtsjévs eigen partij, in Peking
dat openlijke aanvallen in de pers op be
paalde stellingen van Kroesjtsjev toelaat,
bij de stalinisten in de satellietlanden.
Men mag veilig aannnemen dat dit een
van de hoofdoorzaken van Kroesjtsjevs
scherpere toon en zijn hoge uitspelen van 't
geval-U-2 is. Kroesjtsjev zei onlangs in
zijn rapport aan de Opperste Sovjet: „Ik
heb opdracht gekregen u mede te delen
dat de politiek van het Westen ons doet
twijfelen aan. zijn oprechtheid'.'. Welnu.
Kroesjtsjev kent geen valse bescheiden
heid: die opdracht kwam van-het Centra
le Comité van de partij.
Het is evenmin een geheim dat er in
de Verenigde Staten, zoals Kroesjtsjev het
noemt, „bepaalde kringen" bestaan, die
niet aan de houdbaarheid van akkoorden
met de Sovjets geloven. Een kijkje ach
ter de schermen op de Geneefse conferen
tie voor het uitbannen van kernproeven,
heeft mij geleerd dat de Amerikaanse de
legatie zelf wanhopig werd onder de stel
selmatige sabotagepogingen van het Pen
tagon, het ministerie van defensie, som
mige groepen in het congres en enige
atoomgeleerden. Tot die groeperingen be
hoort uiteraard ook Allan Dulles' „cen
trale inlichtingendienst, die de-U-2's uit
stuurt. In bredere zin mag men ook de
regering-Adenauer tot de pressiegroepen
rekenen, die geen heil ^ien in overeen
stemming met Moskou.
Tussen de vertegenwoordigers van de
twee grootmachten, die beiden met zulk
verzet sterk rekening moeten houden valt
ditmaal zowel aan De Gaulle als aan
Macmillan een bijzondere taak van bemi-
deling toe. De Britten, uit practische gees
tesgesteldheid geneigd tot aanpassing aan
bestaande realiteiten, wensen ook om ge
win op korte termijn, ontspanning. De
Gaulle laat zich zoals gewoonlijk leiden
door overwegingen van de lange duur.
Kort samengevat komen die hierop neer:
de controverse tussen de vrije wereld en
de communistische komt niet meer over
een met de werkelijke problemen van de
ze wereld. Die liggen in het ontwikkelings
verschil tussen Amerika en Europa (Rus
land incluis) enerzijds en de gekleurde,
hongerige, achtergebleven landen ander-
zijs. De huidige tegenstellingen tussen de
ontwikkelde landen zelf zullen uit de tijd
raken, wij moeten dat proces bevorderen
om straks nieuwe spanningen op het. we
reldwijde vlak het hoofd te bieden.
De Gaulle heeft in Amerika verklaard,
dat Kroesjtsjev voor ons de beste verte
genwoordiger van de Sovjet-Unie is. In die
erkenning ligt een ernstige waarschuwing.
Zij beduidt: „Wij mogen. Kroesjtsjev niet
verspelen". In die waarschuwing ligt ook
het kardinale punt van deze gehele top
conferentie. Als Kroesjtsjev straks met
lege handen naar Moskou terugkeert, als
hij vroeger of later niet kan bewijzen dat
zijn nieuwe beleid resultaten oplevert, clan
zal hij zich of moeten conformeren aan
de orthodoxen in Moskou en Peking, of
moeten verdwijnen. Als het Westen dat
risico niet wil nemen, zal het op deze top
moeten beginnen de Sovjet-leider een eind-
weegs tegemoet te komen. Sehvyn Lloyd
heeft dat eergisteren al gedaan met zijn
veelbetekenende verklaring, dat in een vol
gend stadium communistisch China in de
onderhandelingen over ontwapening moet
worden betrokken. Het beslissende woord
ligt nu bij Eisenhower: is hij een verbit
terd, moedeloos man. die zich met zijn ko
mend afscheid heeft verzoend, of kan hij
(en De Gaulle zal hem zeker daartoe aan
zetten) de vastbeslotenheid opbrengen zijn
moedige initiatief tot ontspanning nu door
te zetten?
uitvoeren van agressieve acties tegen
haar worden gebruikt, onschadelijk te ma
ken. De verantwoordelijkheid voor de ge
volgen der vluchten berust zowel bij de
regeringen der landen die agressie plegen
als bij de regeringen van landen die daar
aan meewerken, aldus de nota.
In de lift van hotel Alcron in Vraag
hangt, een kleurige affiche waarvan dé
tekst, in het Nederlands vertaald, luidt:
„De Verenigde Staten van Amerika
per K.L.M. zóóó gemakkelijk te be
reiken!"
„Een tikje overdrevenzei een
Tsjechische kennis legen me, met; een
blik van verstandhouding achter de rug
van de liftman die ons naar boven
bracht.
Zijn bedoeling was duidelijk. Geen cri-
tiek op de K.L.M.maar wel op de om
standigheden die het voor een inwoner
van Tsjechoslowakije echt niet „zóó ge
makkelijk" maken, een reis naar Amerika
te ondernemen.
De K.L.M. zou realistischer zijn als ze
in New Yorkse hotels affiches liet op
hangen met de vermelding dal Tsjecho
slowakije „zóóó gemakkelijk te bereiken'
is. Want dat is een feit: zo moeilijk als
het voor Tsjechen is om een buitenlandse
reis te maken, zo eenvoudig is het voor
buitenlanders om Tsjechoslowakije te
bezoeken en in alle richtingen te door
kruisen.
DAT IS VOORNAMELIJK een kwestie
van deviezen; buitenlandse bezoekers
brengen geld mee, en dus zijn ze wel
kom, maar bezoeken van ingezetenen aan
het buitenland kósten geld en daar is be
zwaar tegen.
„Zelfs voor een lid van de communis
tische partij is het bijzonder moeilijk een
uitreisvisum te krijgen, tenzij je uitgeno
digd bent en je gastheer bereid is je op
zijn kosten te laten overkomen," zei mijn
kennis. „Vergunning om geld mee te ne
men krijgt vrijwel niemand, als het geen
officiële dienstreis betreft. En dat is niet
alleen zo bij reizen naar het Westen maar
ook bij reizen naar onze Oostelijke buur-
Textiel is in Tsjechoslowakije wel
duur maar niet best. De klanten in
een Praags warenhuis maken hun keus
dan ook niet overhaast.
val de waarschuwing. Maar toen ik in
Praag het presidentiële paleis fotografeer
de, gingen de soldaten bij de ingang er
speciaal voor in de houding staan en de
politieagent voor een ander „strategisch
object" (dat mij overigens alleen om de
bouwstijl interesseerde) vond het maar
wat mooi, toen hij merkte dat hij ook op
het plaatje zou komen..
Als buitenlanders in Tsjechoslowakije
met bijzondere aandacht worden gadege
slagen, is dat in verreweg de meeste ge
vallen dus niet uit wantrouwen maar om
een heel andere reden: namelijk omdat
hun kleren gewoonlijk van betere kwali
teit en vaak ook van betere snit zijn dan
men daar gewend is. Niet dat de Tsjechen
geen smaak hebben; het tegendeel is
waar. Maar textiel vormt een van de
zwakste plekken van hun economie. De
kledingindustrie heeft, te kampen met ge
brek aan grondstoffen en haar produkten
zijn bijgevolg wel duur maar niet best.
Confectie van wat wij „het goedkope
soort" zouden noemen, maar die voor de
Tsjechen alles behalve goedkoop is, wordt
bijgevolg vrijwel algemeen gedragen. Van
élégance is danook nergens sprake, noch
onder de wandelaars op het terecht be
faamde Wenceslausploin in Praag, noch
in de prachtige schouwburgen waaraan
het land zo rijk is, noch in de luxehotels
(voor zo ver de gasten geen buitenlanders
zijn). Waar men ook kijkt, het is overal
de vroeger door Louis Davids bezongen
„kleine man, met z'n confecticpakkië an."
die het beeld beheerst. En dit schept een
atmosfeer, die ons allerminst doet den
ken aan de „dictatuur van het proleta
riaat". maar veeleer aan een „dictatuur
van de kleine burgerij".
Die atmosfeer voelt men overal, waar
men ook komt. Als buitenlander uit het
Westen is men er op voorbereid, in een
communistisch geregeerd land geen „def
tig of „chic" publiek te zullen ontmoe
ten; maar ook het „arbeiderspubliek,"
dat men er wèl had verwacht, zoekt men
vrijwel tevergeefs. Het communistische
systeem heeft zijn nivellerende taak ter
dege verricht door de bovenlaag van de
bevolking neer te halen en de onderlaag
omhoog te stuwen, maar dit heeft blijk
baar geleid tot een algemene verburger
lijking waarbij weinig van de revolutionai
re geest is overgebleven.
TOKIO (UPI) De Japanse socialisti
sche (oppositie)partij zal aandringen op
terugtrekking van alle Amerikaanse U-2
toestellen van Japanse vliegvelden. In Ja
pan zijn tenminste drie U-2's, bekend als
de zgn. „zwarte straaljagers", gestatio
neerd.
ATHENE (UPI) - De leider van de
Griekse oppositie, Sophocles Venizelos,
heeft de regering gevraagd te willen mee
delen of zij wettelijke controle heeft over
de Amerikaanse luchtbases op Grieks
grondgebied. Venizelos verweet de rege
ring geen commentaar te hebben geleverd
op de Russische waarschuwing met repre
sailles. Venizelos acht het niet uitgesloten
dat de Amerikanen ook Griekse vliegvel
den zullen gebruiken voor spionagemis-
sies.
MOSKOU (Reuter) Radio-Moskou
meldt dat het Russische volk vrijdag op
bijeenkomsten in het gehele land „ver
toornd" heeft geprotesteerd tegen het
vliegtui-incident. In vrijwel alle grote in
dustriële ondernemingen in Moskou wer
den protestbijeenkomsten gehouden. On
der meer werden ook de verklaringen van
officiële Amerikaanse leiders na het ge
beuren in felle bewoordingen gecrititseerd
en veroordeeld als een „directe bedreiging
van de vrede".
De Russische regering heeft protestno
ta's aan Noorwegen, Pakistan en Turkije
gezonden wegens de Amex-ikaanse verken
ningsvluchten boven de Sovjet-Unie. In de
nota wordt gewaarschuwd dat de Russi
sche regering gepaste tegenmaatregelen
zal nemen ingeval van „nieuwe provoca
ties". De Sovjet-Unie beschikt over de
middelen om militaire bases die voor het
landen zoals Polen, Hongarije en de Sov
jet-Unie."
In krasse tegenstelling tot West-Europa,
waar deviezencontrole nauwelijks meer
bestaat, alle visa zijn afgeschaft en zelfs
paspoorten ovei'bodig beginnen te worden,
staat deze situatie in Oost-Europa. Niet
alleen dat de deviezen daar nog steeds de
grootste hindernis vormen, maar men kan
er ook aan de grenzen tussen de bond
genoten niet eens met een paspoort en
een visum volstaan; voor elke buitenland
se reis zijn er namelijk twee visa nodig:
één om het eigen land te kunnen verla
ten en één om het vreemde land te kun
nen binnenkomen. Ondanks al onze poli
tieke en economische kibbelarijen staat
het Westen er in dit opzicht dus heel
wat gunstiger voor dan het uiterlijk zo
eensgezinde Oosten.
Als de buitenlandse bezoeker, met vi
sum en met deviezen, eenmaal de streng
bewaakte grens is gepasseerd, staat heel
het prachtige land, dat Tsjechoslowakije
is, voor hem open. Van het wantrouwige
toezicht op vreemdelingen en de bepex--
king van hun bewegingsvrijheid, die vroe
ger in alle communistische landen deel uit
maakten van hel systeem, is in Tsjecho
slowakije geen spoor meer te bekennen
behalve dan dat Westelijke diplomaten
nog altijd zeer gewantrouwd en Westelij
ke militaire attachés nog altijd als ge-
vaaiiijké spionnen beschouwd woi'den,
met alle gevolgen van dien. Maar de ge
wone toerist kan doen en laten wat hij
wil. rondkijken waar hij wil, fotograferen
wat hij wil. Hij moge bij het begin van
zijn reis de waarschuwing hebben gekre
gen, geen foto's te maken van militaire
of andere strategische objecten, als hij
Het bij vergissing tóch doet (en het ob
ject is niet bepaald een fortificatie, een
wapenfabriek of een arsenaal) is de kans
groot dat niemand er aandacht aan zal
schenken. „Denk er aan, regeringsgebou
wen en zelfs postkantoren zijn óók stra
tegische objecten," zo luidde in mijn ge
Wandelend en winkelend op het
Praagse W enceslausplein (links) of zit
tend en pratend op een boulevardter-
ras in Karlsbad (rechts) maken de
Tsjechen meer een gemoedelijk-bur-
gerlijke dan een revolutionaire indruk.
ALS DIE REVOLUTIONAIRE GEEST
er tenminste ooit is geweest, hetgeen voor
99 pex-cent van de bevolking op z'n minst
dubieus is. Zowel in Praag als in de pro
vincie krijgt men namelijk telkens weer
gelegenheid te constateren dat niet al
leen de tradities uit de periode van de
zogenaamde „eerste republiek" (niet de
„volksdemocratische" van nu) maar zelfs
de tradities uit de tijd waarin het land
deel uitmaakte van het Habsburgse Oos-
tenrijk-Hongarije, nog vrolijk voortleven,
terwijl van ëen nieuwe, communistische
stijl nauwelijks ergens sprake is. Tijdens
een verblijf van twee weken en op een
rondreis van 2500 kilometer door alle de
len van het land heb ik bijvoorbeeld
slechts één keer de communistische vuist-
groet zien brengen, maar veel vaker heb
ik „Küss' die Hand, gnadigé Frau" horen
zeggen en deze galante geste ook in feite
zien maken. Ik heb niemand „kameraad"
maar zeer velen „meneer" horen noemen,
en zelfs bij dat laatste bleef het lang
niet altijd; want het was opvallend hoe
talrijk degenen waren die zich. als functio
narissen in communistische overheids
dienst. toch nog maar graag met de
titel „meneer de directeur" of „meneer
de chef-ingenieur" lieten aanspreken.
„Ja, de mensen zijn veel te serviel,"
was het antwoord van een ambtenaar
wiens aandacht ik op dit verschijnsel had
gevestigd. Maar diezelfde ambtenaar, hoe
trots hij overigens ook was op zijn lid
maatschap van de communistische partij,
had er niet de minste moeite mee, zelf
ook het „meneer de directeur" over zijn
lippen te brengen als dat maar even te
pas kwam.
Volgens sommige Pragers bestaat er in
hun stad ook al een verkeersprobleem.
Maar aan deze foto van het Oudestads
plein (met het fraaie monument voor
Johan Huss) zou men dat niet zeggen.
Een ander theoretisch aspect van
de „klassenloze maatschappij", de ra
dicale verdwijning van het fooienstel
sel, bleek in de praktijk alléén maar
theorie te zijn. Als het aannemen van
fooien volgens de communistische
leerstellingen mens-ontèrend is, la
ten heel wat Tsjechen en Slowaken
zich nog altijd met genoegen on teren
en niet alleen door buitenlanders
maar ook door andere Tsjechen en
Slowaken die er blijkbaar niet voor
terugschrikken, dit afwijken van de
marxistische principes in de meest
letterlijke zin in de hand te werken.
De oude heer Marx zou er stellig ook
van hebben opgekeken, als hij had kunnen
zien hoe in de hoofdstraten van alle ste
den dezer volksdemocratische republiek
en tot overmaat van schande nog wel
op dezelfde dag waarop de 90ste verjaar
dag van zijn geboorte werd gevierd!
de voorbijgangers werden opgewekt tot
deelneming aan hazardspel. Want,, alle.
marxistische theorie omtrent „niet door
arbeid verworven inkomen" ten spijt, kent
ook het communistische Tsjechoslowakije
zijn staatsloterij (hoofdprijs 100.000 kro
nen) en worden er, precies zoals in het
kapitalistische België en het kolonialisti
sche Frankrijk, allerwegen op straat loten
verkocht.... En de prijzen in deze loterij
zijn vrij van belasting!
Wanneer men. onthutst door al dit on-
nvwxisti. ehe gedoe, een café binnenloopt
om even van zijn verbazing te bekomen,
kan men daar, vooral als het zaterdag
of zondag is, weer een nieuwe verrassing
beleven. Want er is een grote kans dat
het café nog helemaal de atmosfeer
ademt van de Oostenrijkse cafés van een
halve eeuw geleden en dat alle tafeltjes
in beslag genomen zijn door kaartspelen
de mannen, voor wie het partijtje tarok
nog net zo belangrijk is als het onder
wijlen de Habsburgse monarchie voor
hun grootvaders was. Alsof er intussen
geen twee wereldoorlogen en twee revolu
ties over hun land heen zijn gegaan.
Loopt u dan maar liever ergens anders
binnen, in een van de café's met een
strijkje, bijvoorbeeld? U hoeft niet bang te
zijn dat u er zult moeten luisteren naar
de Internationale, naar de Mars der Jonge
Pioniers of andere ..ideologische" muziek.
Wel zal er waarschijnlijk de koloniale mars
uit de film „The bridge of the river Kwai"
worden gespeeld, en zeker, zéér zeker
hoort u er het lied dat op 't ogenblik in
Tsjechoslowakije furore maakt: „Tulpen
van Amsterdam"!!
Men moet het toegeven: uit dit alles
spreekt weinig revolutionaire geest en
zelfs weinig eerbied voor de marxis
tische dogma's. Zo aan de oppervlakte,
en enkele speciale facetten daargelaten,
maakt het Tsjechoslowakije van nu dan
ook bepaald niet de indruk van een com
munistische staat. Wandelend, onder de
uitbottende linden van hel Praagse
Wenceslausplein zou men zich, zolang
men niet op de kleren van de voorbij
gangers let of op het veel kleinere aantal
auto's (die nog royaal kunnen parkeren!)
zelfs op de Parijse Champs-Elysées
kunnen wanen. Om duidelijke sporen
van het communistische regime te vin
den, moet men elders zoeken. In de eer
ste plaats tussen de bouwstenen van de
Tsjechoslowaak.se economie.
Simon Koster
WASHINGTON (Reuter-UPI) Het be
zoek, dat de opperbevelhebber van de
Russische luchtmacht, maarschalk Vcrs-
jinin, aan de Verenigde Staten zou bren
gen, gaat niet door. zo heeft de Ameri
kaanse luchtmacht meegedeeld. Maar
schalk Versjinin die vandaag in Washing
ton wordt verwacht, zou geschreven heb
ben, dat het beter is zijn bezoek uit te
stellen tot een geschikter datum. In een
brief aan de stafchef van de Amerikaanse
luchtmacht, generaal Thomas White, zou
hij gezegd hebben het nodig te achten om
zijn reis, in het licht van de jongste ge
beurtenissen, opnieuw in overweging te
nemen.
De maarschalk zou met nog negen hoge
officieren van de Russische luchtmacht
een reis door de Verenigde Staten maken.
Hij zou onder meer verscheidene grote
luchtbases bezichtigen.
In diplomatieke kringen te Washington
is men an mening dat de verkennings
vluchten boven de Sovjet-Unie mogelijk
geheel moeten worden stopgezet of ten
minste beperkt, ondanks president Eisen
howers weigering om er een einde aan te
maken. Men komt tot deze slotsom op
grond van de eisen van bondgenoten die
door dergelijke vluchten geen verder risi
co willen lopen. Er zijn slechts enkele ba
ses op Amerikaanse bodem, vooxmamelijk
in Alaska, vanwaar vliegtuigen voor ver-
kenningsvluchten kunnen vertrekken en
deze vliegtuigen kunnen alleen op beperk
te schaal boven Russisch gebied komen.
Door de weigering der bondgenoten om fa
ciliteiten ter beschikking te stellen zou de
Amerikaanse activiteit dus ernstig worden
bemoeilijkt.
De „New York Times" schrijft dat
Eisenhower zijn plannen om vóór zijn ver-
trek naar Parijs nog een verklaring af te
leggen, heeft laten varen omdat een der
gelijke uiteenzetting alleen maar tot ge
volg zou hebben dat er nog meer gegist
zal worden over het incident. Volgens een
Washingtonse coiTespondent van het blad
hebben regeringsambtenaren opdracht ge
kregen er voortaan in het openbaar niets
meer over te zeggen. De Verenigde Staten
hebben hun vijftien bondgenoten op een
informele bijeenkomst in Parijs „volledig
en openhartig rapport uitgebracht" over
het incident, zo verluidt in diplomatieke
kring. De Verenigde Staten zouden zelf
aangeboden hebben rapport uit te bren
gen, omdat zij menen dat de bondgenoten
volledig ingelicht dienden te worden. Na
dat rapport was uitgebracht volgde een
„zeer bevredigende discussie" aldus zegs
lieden.
Protesten
