Perzische luchtvaart legt contact
met de westerse wereld
Perzië wil ook internationaal
zijn eigen boontjes doppen
Montreal, hard en zakelijk maar
ook een vleugje Europa
FOTO ENGEL
Westduitse auto-industrie
trekt naar Roergebied
VAT 69
VLUCHTIG BEZOEK AAN CANADA
VRIJDAG 15 JULI 1960
HAARLEMS DAGBLAD
OPRECHTE HAARLEMSCHE COURANT
11
Nationalisme
Kort bezoek
Emancipatie
Hervormingen
Kort nieuws
NA OPEL THANS OOK FORD
er is geen incognito
Tempo
Zakelijk
Als een mokerslag
Canada
TEHERAN, juli. Mademoiselle Babayan heeft mij het ontbijt gebracht, met
een glimlach, die dc dag meteen goedmaakt. Beneden, ruim vijf kilometer
lager, is Istanboel onder ons doorgeschoven de zon had een gat in het wolken
dek gepriemd om ons daarvan getuige te doen zijn. De wolken blijven tot
Ankara, de Turkse hoofdstad. En dan kondigt zich het röodgèschroeide en
slechts door zoutmeren onderbroken steppenlandschap aan, in eentonige her
haling totdat Teheran zal zijn bereikt.
De vertegenwoordiger van de Persian Air Services (PAS) te Brussel was zeer
geestdriftig geweest: „Dit is een geheel nieuwe Perzische maatschappij. Wij
vliegen driemaal per weck op Europa. U moet beslist een van onze eerste
vluchten meemaken." Wij hebben die trots aanvankelijk niet goed begrepen.
Toen die enthousiaste meneer nog in de wieg lag, vlogen onze KLM-pioniers
al met toestelletjes van hout en linnen een geregelde dienst op Indië. En in deze
tijd van straalvliegtuigen, nu de afstand Schiphol-New York tot zeven vlieguren
is gereduceerd, doet de DC-7C van de PAS toch altijd nog twaalf vlieguren
over het traject Brussel-Genèvg-Teheran, vertragingen niet meegerekend. Wij
hadden acht uren vertraging.
De vier motoren trekken ons met een
wijde boog om de 5100 meter lïoge Ara
rat heen. Stewardess Babayan, de enige
inheemse tussen een Belgische bemanning
wijst ons op die bezienswaardigheid met
een gracieus gebaar. Beneden is de dorre
kaalheid van het Armeense deel van Tur
kije overgegaan in de kale dorheid van
Perzië. De trots van de Brusselse PAS-
meneer glimt nu ook in de ogen van de
mademoiselle Babayan. Zij is de dochter
van een achtergebleven gebied, een land,
waar ruim tachtig percent van de bevol
king analfabeet is. Minder ontwikkeld, heet
het tegenwoordig en wij vergeten dan
maar, dat de Perzen al een hoogstaande
cultuur hadden in de tijd, dat onze voor
ouders nog in dierenvellen gekleed de
knots zwaaiden. Perzië heeft langzaam
door de eeuwen geleefd. Eeuwen, waar
in weinig plaats ivas voor rust en geluk.
Als een volk, dat woont in een gebied,
dat de brug vormt tussen de Turkse en
Arabische wereld ener- en het onmetelijke
Aziatisch gebied anderszijds, is het mee
gesleurd in tal van oorlogën. Tussen die
oorlogen in was Perzië hel slachtoffer van
het touwtrekken van buitenlandse mach
ten, dat vele bloedige binnenlandse onlus
ten tot gevolg heeft gehad. De rijkdom
aan olie heeft Perzië de afgelopen decen
nia tot een speelbal tussen oost en west
gemaakt, inaar de boortorens werkten te
vens als injectienaalden, die het volk de
den ontwaken. De Perzen hebben het oos
terse leven in de tweede versnelling ge
schakeld. De machine loopt nog wat stroef
maar het toerental is hoog opgevoerd. Per
zië heeft op vele punten een achterstand
van eeuwen in te halen op het Westen.
het Verre Oosten en zelfs naar Amerika.
Voorlopig nog geen supersnelle straalvlieg
tuigen. Perzië beperkt zich vooralsnog tot
de DC-7C, welk type heeft bewezen veilig
en betrouwbaar te zijn en is tevens het
snelste vliegtuig met zuigermotoren. De
PAS-toestellen geven in Teheran aanslui
ting op de binnenlandse lijnen van Iran
Air. Voor een snel vervoer in het uitge
strekte Perzië met zijn onherbergzame
steppen en woestijnen, zijn eindeloze, vaak
slecht geplaveide wegen en zijn onvol
doende spoorwegnet, is de welvarende rei
ziger op het luchtverkeer aangewezen.
Perzië wil eigen baas zijn in de lucht,
zoals het baas wil blijven in eigen huis. In
de lucht heerst vrije concurrentie, op de
grond spreken meer factoren mee. Even
als alle oosterse landen betaalt Perzië zijn
tol aan de groeiende politieke ontwaking
der bredere volkslagen, welke ook hier ge
paard gaat aan een steeds krachtiger wor
dend nationalisme. Binnen en buitenland
se verwikkelingen kunnen niet altijd wor
den vermeden. Men denke slechts aan de
nationalisatie van de Anglo-Iranian Oil Cy,
enkele jaren geleden en de geruchtmaken
de rol, die de toenmalige oppositieleider
Mossadeq daarin speelde.
Perzië worstelt om een plaats in de
(Westerse) wereld. Het is een gevecht,
dat is begonnen door Riza Sjah Pahlevi,
de vader van de huidige Sjah, die tal
van hei-vormingen trachtte door te voe
ren. Aan hem heeft Perzië zijn leerplicht
wet te danken. Desondanks kon de em
ployé van de bagageafdeling van het vlieg
veld voor ons geen naam opzoeken in
het telefoonboek. Voor een leerplichtwet
zijn scholen nodig en scholen en onder
wijzers zijn er nog te weinig in het land.
Uit dezelfde tijd stamt de opheffing van
het sluiergebod voor vrouwen. Maar bui
ten Teheran zijn de sluiers grotendeels
gebleven. Een eeuwenoude traditie, die
bovendien stoelt op een diep in het leven
ingrijpende godsdienst laat zich niet een
voudig uitroeien.
Deze maand heeft een nieuw op
gerichte Perzische maatschappij, de
„Persian Air Services' een luchtlijn
Teheran-Europa (driemaal per week)
geopend. Onze speciale verslaggever
vloog van Brussel uit met het eerste
lijntoesiel mee en bracht, een kort
bezoek aan de Perzische steden
Teheran en Isfahan, waarvan hij
hierbij verslag doet.
Michele, de gidse, die de toeristen in
drie talen over de wetenswaardigheden
van de Perzische hoofdstad kan vertel
len, is een sprekend voorbeeld van de
emancipatie der Perzische vrouw. Zij heeft
letteren gestudeerd aan de universiteit
van Teheran en zij vertelde, dat daar
op iedere vier mannelijke studenten een
meisje is. Teheran heeft bovendien een
landbouwhogeschool, die als de beste van
het Nabije Oosten wordt beschouwd.
De kranten op de leestafel in het hotel
„The Tehran Journal", „Kayhan Interna
tional" en „Journal de Tehran" vertellen
over het moderne Perzië:.... De oliepro-
duktie heeft, een record van 1.065.000 va
ten per dag bereikt.... de regering heeft
een campagne ingezet om de kosten van
levensonderhoud te verlagener is
een wetsontwerp gereedgekomen, dat de
boeren en andere bevolkingsgroepen met
lage inkomens zal vrijstellen van belas
tingbetaling...het economisch planbu
reau heeft met klem geadviseerd de over
heidsinvesteringen in de industrieën te
beëindigen ten gunste van particulieren..
De bus,die. ons van het vliegveld af
haalde, reed langs de muur, waarachter
zich het keizerlijk paleis bevindt, en waar
de schildwachten even onbeweeglijk staan
als voor de woonsteden van ieder staats
hoofd, waar ook ter wereld. Voor het
westen is de Sjah vaak niet meer dan de
man met huwelijksproblemen en zorgen
over een mannelijk nakomelingschap. Voor
de Perzen is hij de man, die in de voet
sporen van zijn vader is getreden bij het
Perzië is een lancl vol tegenstellingen. In de hoofdstraten bewegen de
karretjes en pakezels zich tussen het moderne verkeer. Op een steenworp
afstand gaat de asfaltweg met zijn moderne straatverlichting over in nauwe,
bochtige, ongeplaveide en onverlichte zijstraatjes.
(Van onze correspondent)
BONN In de Westduitse industrie be
gint zich de bijna revolutionaire ontwikke
ling af te tekenen wat de vestiging van
nieuwe bedrijven aangaat. Twee grote
autofabrieken willen zich namelijk, voor
het eerst in de geschiedenis der Duitse
industrie, in het Roergebied, tot dusver
het domein van kolenmijnen en metaalbe
drijven, gaan vestigen. Onlangs gaf Opel
hier reeds de stoot toe, nu wil ook Ford
naar de „Kohlenpott", zoals men dit ge
bied noemt. De Adam Opel A.G. te Rüs-
selsheim, die de laatste jaren met haar
„Rekord" veel succes heeft geboekt, wil in
Bochum een bedrijf vestigen waarin niet
minder dan 12.000 mensen te werk kunnen
worden gesteld. Opel kan in Bochum reke
nen op uitstekende verkeersverbindingen
en vooral op vrije arbeidskrachten die
thans in de Bondsrepubliek niet slechts pe-
In Teheran worden dc paleizen en moskeeën overwoekerd, door moderne
kantoorgebouwenmaar in andere Perzische steden met hun honderden
eeuwenoude bouwwerken zijn de herinneringen aan de hoogstaande cultuur
van weleer bewaard gebleven.
streven Perzië een onafhankelijke positie
te verschaffen in de woelige wereld, waar
in Allah dit volk op zo'n geografisch
ongunstige plaats heeft gesitueerd. Maar
waarschijnlijk meer nog is de Sjahinsjah,
de „koning der koningen" de man, die
vooraan staat in de strijd tegen de feodale
toestanden in zijn land ten gunste van
het volk, dat eeuwenlang heeft gebukt on
der de invloed en de macht van de rijke
grondbezitters. Het was ook de Sjahin
sjah, die de stoot gaf tot de grote land
hervorming door zijn koninklijk grondbe
zit aan de boeren af te staan.
Ongewenst-. Langs de Fins-Noorse grens is
een 530 km. lange heining aangelegd
om het overschrijden van de grens door
rendieren tegen te gaan. Er is zeven
jaar lang aan gewerkt.
Namaak-Big Ben in Ottawa.
platteland. Maar de eerste generatie van
immigranten mag dan wel met Canada
vertrouwd raken en een materieel goed
bestaan opbouwen, pas de tweede gene-
ratio raakt hier geheel ingeburgerd.
Het onafhankelijke Canada is nog geen
honderd jaar oud. Er zijn vele eerste en
tweede generaties uit de oude wereld, die
helpen deze jonge reus tot volwassenheid
te brengen. Een willekeurige greep uit de
telefoongids van Montreal: Janoff, Janoky,
Janosch, Janovich, Janoviez, Jans, Janse,
Jansenhet is moeilijk van „de" Ca
nadees te spreken. Dat wordt steeds moei
lijker naarmate men meer naar het westen
komt, naar de prairie-provincies, waar
vele Canadezen zich nog hun eigen immi
gratie herinneren. „Moeten wij eigenlijk
niet ophouden van „New Canadians" te
spreken?" opperde laatst een groot dag
blad, „We zijn allemaal nog zo nieuw
hier...."
Zo doet zich dit jonge land voor aan
iemand, die de eerste keer met wijd open
ogen rondgaat: in volle ontwikkeling, cos-
mopolitisch,'energiek. Een gigant, die zich
de eerste eeuw van zijn staatkundig be
staan meer bekommeren moest om het
scheppen van levenskansen dan van cul
tuur. Een land ook boordevol problemen:
een kwetsbare, al te eenzijdig op de Ver
enigde Staten gerichte economie, onder
bevolking èn werkloosheid, een te harde
dollar, een omstreden immigratiebeleid,
vormgeving aan een eigen cultuur.
„Schrijf er maar gerust over. Na twee
weken weet je er alles van" zei ergens in
Ontario een landgenoot. „Na twee maan
den weet je niets meer en dan na twee
jaar begin je, héél langzaam, iets van
dit alles te begrijpen."
Advertentie
voor de man die weet wat
hij wil en een goede
smaak heeft.
U herkent hem direct
aan zijn vaste gewoonte
Het blauwe PAS-vliegtuig hangt nu op
duizend meter hoogte in de warme lucht
laag boven Teheran. Het zwenkt naar
links en de stad buigt zich naar ons over.
Hier klopt het hart van het moderne Per
zië. Hier heeft het oosten aansluiting op
het Westen gevonden. Hier torenen fabrie
ken en grote kantoren uit boven de palei
zen en moskeeën, die de stad eens heb
ben gekenmerkt. Het leven in Teheran
heeft het tempo gekregen van dat in Lon
den of Frankfort. Het verkeer jaagt in bre
de stromen door de straten, waar vracht
auto's, taxi's en dubbeldeks bussen nau
welijks ruimte laten voor de zwaarbcpak-
te ezels en paardjes, die hun plaats nog
niet hebben willen opgeven.
Mehrabad Airport is met zijn ruime
stationsgebouwen en hangars een lucht
haven, die een moderne stad zich niet be
ter zou kunnen wensen. Twaalf buitenland
se luchtvaartmaatschappijen hebben Tehe
ran thans in hun luchtnet opgenomen en
zorgen voor rechtstreekse verbindingen
met alle belangrijke steden ter wereld.
Voor de hoge ramen van het restaurant
staat de heer Dzjavik met de handen op
de rug te kijken naar de debarkatie van
de passagiers uit het nieuwe lijntoestel
van de dertiende maatschappij, de Persian
Air Services. Hij is een zwager van de
Sjah en een der vooraanstaande mensen
van het moderne Perzië. Men heeft hem
kunnen zien als een der sprookjesfiguren
in de kleurenfilm van het huwelijk tussen
de keizer en Farah Diba, die in iedere
bioscoop ter wereld heeft gedraaid. Het
was een mooie film, maar ze gaf ook een
onwaarachtig beeld, zomin als Iran kan
worden gepersonificeerd door de invalide
bedelaar op de Takhte Jamsjid.
De heer Dzjavik is een moderne zaken
man. Hij is onder meer president-direc
teur van de Iran Air en van de Persian
Air Services. Met zichtbaar welgevallen
slaat hij de aankomst van het eerste PAS-
lijntoestel gade. De PAS is een Perzische
maatschappij, opgericht met Perzisch
geld, zegt hij. Er zijn op het ogenblik drie
viermotorige vrachtvliegtuigen, die een
geregelde dienst op Europa vliegen. Zij
brengen er fruit, tapijten en kunstnijver-
heidsartikelen heen en komen terug met
radiotoestellen uit Nederland en koelkasten
uit West-Duitsland. De passagiersdienst
Teheran-Gencve-Parijs - Londen-Brussel-
Genève-Teheran wordt nu nog zij het
dan driemaal per week door een DC-
7C gevlogen. De vloot wordt binnenkort
uitgebreid met nog een tiental, van de
Belgische luchtvaartmaatschappij Sabena
overgenomen toestellen van dit type. De
heer Dzjavik heeft plannen nog meer lij
nen uit te gooien: naar de andere gebie
den van het Nabije Oosten, naar India en
Advertentie
Laat uw FILM
bijzonder goed ontwikkelen bij
ANEGANG 32 - TEL. 16246
KLEVERPARKWEG 7 - TEL. 61669
perduur maar ook., zeer zeldzaam begin
nen te worden.
Ford, die met Opel thans vooral om de
Westduitse middenstandsmarkt meer
welvaart een grotere wagen! een
hard gevecht levert voerde dezer dagen
onderhandelingen om een fabriek voor
6000 arbeiders te stichten aan het Rijn-
Hernekanaal bij de Roerstad Herten in de
nabijheid van Recklinghausen.
Ook met andere Roersteden staan de Ford-
werke, die hun centrale te Keulen hebben,
in verbinding.
Amerikaanse methoden
Zowel Opel als Ford zijn dochtermaat
schappijen van Amerikaanse ondernemin
gen, respectievelijk van de General Mo
tors en van Ford Detroit. Beide concerns
willen er toe overgaan, hoewel hun Ame
rikaanse bedrijven niet eens geheel op vol
le toeren draaien, juist hun Duitse produk-
tie uit te breiden. Zij willen beide met
Amerikaanse methoden tegen lage Euro
pese kosten gaan produceren) beide zul
len binnenkort, zoals gemeld, weer nieuwe
modellen op de markt brengen tegen prij
zen die voor de gehele Westeuropese mid
denstand aantrekkelijk geacht worden.
Stijgende welvaart in de Bondsrepubliek
en de gestage voortgang bij de vorming
van de Europese gemeenschappelijke
markt spreken hierbij een hartig woordje
mee.
Verzet
Er is geen twijfel aan dat beide vesti
gingen symptomen zijn van een verande
ring van de structuur van de zogenaamde
Kohlenpott van het Roergebied dus dat
nu al decennia lang kolen- en metaalin
dustriecentrum is. De kolenmijnen zitten
met het structurele probleem van de on
verkoopbare kolenvoorraden (thans circa
15 miljoen ton), dat heeft geleid tot slui
ting van bedrijven, ontslaan of vrijwillig
wegtrekken van mijnwerkers en omscha
keling van arbeiders op een ander beroep.
Rond Essen is dit proces al tien jaar lang
aan de gang: het is hier ook waar de
elektro-industrie haar kans met succes ge
waagd heeft. Ook textielfabrieken hebben
een „drang" naar .de Kohlenpott. Door dit
alles verandert stelselmatig de voor 1945
eenzijdige industriële structuur van het
Roergebied. Zowel de mijnwerkersvak
bond als de mijnondernemers hebben pro
testen laten horen tegen de plannen van
Opel en Ford. Zij spreken van een fou
tieve conceptie, waardoor het probleem
der arbeidskrachten nog meer onoplosbaar
zou worden dan het reeds is. Zij vrezen
dat aan de mijnen speciaal bankwerkers
en elektriciens zullen worden onttrokken.
Dit verzet wordt gesteund door de auto
riteiten van de deelstaat Noordrijn-West-
falen. Deze rekenen op een groei der Roer
bevolking van thans 5,5 miljoen tot 8 mil
joen over enige jaren. Zij geloven dat in
het gebied bij de Lippe een nieuwe mijn
en chemische industrie zal kunnen ont
staan. En om dit alles menen zij dat de
vestiging van autofabrieken een gezonde
ontwikkelingsfactor is: zij schept variatie
en verhoogt de welvaart. Het eigenaardi
ge van de Westduitse auto-industrie is,
dat zij zich juist nimmer in het Roerge
bied heeft willen of kunnen vestigen:
Daimler Benz hield het bij Stuttgart,
BMW bleef in Beieren, Volkswagen in
Wolfsburg in Neder-Saksen, Opel in Rüs-
selsheim bij Frankfort en Ford te Keulen.
Aan deze decentralisatie wordt nu, wat
Ford en Opel ten minste aangaat, ge
knaagd.
FINEST SCOTCH
WHISKY
Canada, 280 maal Nedeland, is een reus en de ledenmaten zijn naar
verhouding. Eén van die ledenmaten is Montreal - een stad, die in het
„jet"-tijdperk nog maar zeven uur en een paar minuten van Amsterdam
af ligt. Dat is een belangrijk stuk vooruitgang, waarover ons vreugde past.
Maar je hebt nauwelijks meer tijd om je vertrouwd te maken met het
idee, dat je op weg bent naar een nieuwe wereld, niet alleen nieuw, maar
reusachtig en volstrekt anders. Misschien is het maar goed, dat Montreals
vliegveld Dorval, verouderd en nog niet aangepast aan de eisen van het
straalverkcer, zorgt voor ruime vertraging. De pas aangekomen passagiers
staan er, op weinig vierkante meters bijeengedrongen, lang te wachten,
terwijl immigratie-ambtenaren formulieren invullen, vriendelijk en gron
dig. Eerst komen de Canadezen, daarna andere Britse burgers, tenslotte
de rest. Ja, het is wel goed zo. De overgang zou anders voor velen,
„non-immigrants" zowel als blijvers, al te bruusk zijn.
Montreal valt als een mokerslag op je
neer. De stad, op één na grootste Frans
sprekende plaats ter wereld, lacht, grijnst.,
schreeuwt je tegemoet uit tienduizenden
flitsende lichtreclames, de teksten vaak
Frans, maar overigens volkomen a l'Amé-
ricaine: op restaurants en warenhuizen,
bij de kermisachtige uitstallingen van
tweede hands auto's, op de ontelbare bank
gebouwen, in hun quasi-klassiek vertoon
Dominion Square in Montreal met het
pompeuze mausoleum van de Sunlife
Insurance Cy., het grootste gebouw in
het Britse gemenebest.
van dorische zuilen en marmeren trappen
nog lei ijker dan de rest.
Een soort Parijs, hebben ze Montreal ge
noemd. En op weg van Dorval naar de
binnenstad tracht je verbouwereerd pun
ten van overeenkomst te vinden. Tussen
Dominion Square met het pompeuze mau
soleum van de Sunlife Insurance Cy
(grootste gebouw van het gemenebest) en
zijn wolkenkrabber-hotels enerzijds, de
harmonie van een Place de la Concorde
aan de andere kant, tussen het eindeloos
neon-geklater van St. Catherine Street (25
km lang) en de bekoorlijke statigheid van
een Rue de Rivolvi. Zelfst het Frans klinkt
er anders, trager, minder scherp gearticu
leerd, onverstaanbaar voor een Westeuro
peaan.
Deze stad, dit Montreal Frans, Europees?
Het kost je nu weing moeite je te verplaat
sen in de gevoelens van nieuwe immi
granten. Gevoelens van verlatenheid en
een besef, dat je ontworteld staat in een
vreemde wereld van „tough guys", harde
zakengewoonten en zeer grote, zeer haas
tige automobielen.
Later, als je het stijf Engelse Toronto
hebt bezocht met zijn centrum vol toren
hoge kontoorgebouwen, waar de straten
's avonds en op zondagen één grote geeuw
zijn, en het nog stillere Ottawa met op een
heuvel zijn namaak-gothische parlement
aan de voet van een namaak-Big Ben....
ja, later ben je grif bereid Montreal anders
te zien. Dan blijkt deze stad, naar de ma
ten van dit jonge land gemeten, al iets
van een historisch patina te bezitten en,
ondanks de zakelijkheid van haar voor
komen, Europees aandoende gezelligheid
uit te stralen, die het ontbreken van ar
chitectonisch schoon vergoedt.
Dan zie je op Dominion Square óók het
park met de banken, waarop oude man-
Ter gelegenheid van de ingebruikstel
ling van DC 8-straalvliegtuigen op d.e
KLM-lijn Amsterdam.-Montreal heeft
onze verslaggever Ewout Janse een be
zoek gebracht aan Canada. Hij heeft
verblijf gehouden in Montreal, Toronto
en Ottawa en gesprekken gevoerd met
verschillende regeringsfunctionarissen
en vele Nederlandse emigranten. Van
zijn ervaringen en indrukken zal hij
vertellen in enige reportages.
nen duiven voeren en 's avonds jonge pa
ren vrijen. Je ontdekt in Downtown-Mont
real hier en daar een schuchter terras, je
vindt een schouwburgje, waar een Frans
talig gezelschap „Fin de Partie" opvoert.
Opeens is er dan wat van die „Old World
atmosphere", waarnaar toch ook de Ca
nadezen haken, getuige het feit, dat deze
atmosfeer vaak restaurants en hotels tot
verkoopsargument dient.
De menselijke omgang kent er weinig
omhaal, „s.v.p.-please" staat er op een
bordje in de grasvelden der stadsparken.
„Don't bother", maak je niet druk, is de
slagzin van veel winkelpersoneel. „Huuh",
zegt koraf de chef de reception in het grote
hotel als je een kamer komt betrekken.
Maar een glimlacht breekt zijn zakelijke
air, als je Nederland noemt. „Niks in the
winkel, alles under the toonbenk", grinnikt
hij. En dan volgt zijn verhaal van zijn
veldtocht voor de bevrijding van Neder
land, toen er inderdaad „niks in the win
kel" was.
Tijdens ons korte verblijf zouden vele
„New Canadians" van Nederlandse af
komst ons,' met variaties, dit verha'al doen:
Een mooi land met grote mogelijkheden.
Ook zijn de Canadezen op de keper be
schouwd wel geschikt. Als ze zien dat je
werken wilt, helpen ze je wel, zeker op het
