UIT HET BUITENLAND
Het proces te Leipzig
op den tweeden dag.
„Bescherming" van den uitvoer in Duitschland.
Repressaillemaatregelen tegen landen, die Duitsch
producten aan invoerbeperking onderwerpen. Uit
Genève: De 67ste zitting van den Volkenbondsraad
begonnen.
HET BELANGRIJKSTE NIEUWS
DUITSCHLAND
De Rijksregeering heeft Vrijdag een we
tot bescherming van den Duitschen uitvoer
aangenomen, waarvan de tekst als volgt
luidt:
Art. 1. De invoer van producten uit de lan
den, die Duitsche producten aan invoerbe
perking onderwerpen, kan ter bescherming
van den Duitschen uitvoer eveneens beperkt
worden, tenzij de invoerbeperkingen dezer
landen naar haar aard in de bestaande han
delsovereenkomsten speciaal zijn voorbehou
den en haar toepassing in overeenstemming
is met de handelsovereenkomsten.
Bij het vaststellen van invoercontingen
ten voor een land moet in oogenschouw wor
den genomen, of de invoer van Duitsche
producten door dat land ongunstiger wordt
behandeld dan de invoer van producten van
eenig ander land.
Art. 2. De Rijksministers van Birtenland-
fiche zaken van Financiiën, van Economi
schs zaken en van Voedae!voorz:-enln-r en
Landbouw worden gemachtigd, ter uitvoe
ring van deze wet invoerbenerkineen te ver
ordenen en de noodige verordeningen uit tej
vaardigen.
Art. 3. De w-et treedt in werking op den dag
volgends op dien der afkondiging.
GENèVE.
De 67ste zitting van den Volkenbondsraad
werd Vrijdagochtend, onder voorzitterschap
van den Noorschen Minister van Buitenland
sche zaken Mohwinkel geopend met een ge
heime bijeenkomst. Duitschland is vertegen
woordigd door gezant Von Keiler, Frankrijk
door graaf De Clause!,. Engeland door een
hoogen ambtenaar van het Foreign Office
In de zitting is de Volkenbondscomanissaris
van Dantzig Rosting benoemd tot directeur
van de af deeling voor de minderheden van
het Volkenbondssecretariaat.
Hierna kwam de Volk en bondsraad in open
bars zitting bijeen. O.m. ter behandeling van
een Engelsch voorstel tot instelling van een
Internationale Commissie van architecten,
welke onder toezicht van den Volkenbond zal
staan, en ter bespreking van de kwesties,
verband houdende met den handel in opium.
Ook de eerste diplomatieke besprekingen
te Genève zijn weer begonnen. De kabinets
chef van Mussolini, baron Aloise, heeft een
bezoek gebracht aan dep secretaris-generaa':
van den Volkenbond, Aveol en zal daarna,
een onderhoud hebben met Henderson. Ook
de Duitsche Minister van Buitenlandsche
Zaken Van Neurath zal een bezoek aan Hen
derson brengen.
De eigenlijke ontwapening sbespre kim gen
zullen echter eerst na de aanko-mst van de
Engelsche en Fransche ministers beginnen.
Paul Boncour en Sir John Simon worden he
den Zaterdag te Genève verwacht. De Fran
sche Minister-president Daladier komt eerst
Zondag of Maandag.
Over de besprekingen fce Parijs verluidt
hier in Engelsche kringen, dat nog geen prac-
tische resultaten zijn bereikt. Zoowel de ver
tegenwoordigers van Engeland als van Italië
hebben hun definitief standpunt ten opzich
te van de Fransche voorstellen voorbehouden
tot de besprekingen te Genève.
Eert beschuldiging aan het
adres der Japansche regeering.
Het Russisch Telegraaf Agentschap deelt
mede, dat Sokolnikov een verklaring heeft af
gelegd bij den Japanschen gezant Ota, waar
in hij mededeelt, dat de Russische regeering
heeft vernomen, dat Mandsjoekwo, op aanspo
ren van Japan voornemens is wijziging" te
brengen in het beheer van den Oost-Ohinee-
schen Spoorweg, waardoor de rechten van den
Sovjet-Russischen directeur van dezen spoor
weg op brutale wijze worden geschonden.
Ter zelfder tijd wenscht Mandsjoekwo de
Russische beambten van den spoorweg op
aansporen van Japan onder politie-controle
te stellen.
De Russische regeering deelt mede, dat
dergelijke maatregelen door haar worden be
schouwd in strijd te zijn met de verdragen. Zij
acht Japan hier rechtstreeks voor verantwoor
delijk. aangezien Mandsjoekwo hiertoe niet in
staat is.
De Sovjet-ambassadeur te Tokio heeft op
dracht een gelijke verklaring bij de Japansche
regeering af te leggen.
Met betrekking tot dat bericht wordt
namens het Ministerie van Buitenlandsche
Zaken verklaard, dat de regeering uit Mos
kou nog geen protest had ontvangen, doch
het is niet gepast voor Sovjet-Rusland om
een dergelijke phraseologie te gebruiken, als
zou Mandsjoekwo op instigatie der Japan
sche regeering optreden, terwijl Mandsjoekwo
slechts tracht een behoorlijke handelsonder
neming te stichten binnen de legitieme
grenzen van de overeenkomsten van Moek-
den en Peking.
De woordvoerder voegde hieraan toe, dat
Japan niet verantwoordelijk is voor de daden
van Mandsjoekwo.
EEN GEWELDIGE DIAMANT IN BAZILIë
GEVONDEN.
RIO DE JANEIRO. 21 Sept. (V. D.) Vol
gens berichten uit Be Ho Horizonte in den
Braziliaanschen staat Minas Geraes, zijn in
de bedding van de Bento-rivier geweldige
diamantenvondsten gedaan. 0.a. werd een
diamant gevonden die een der grootsten is,
welke na de CuEinan die in 1905 in Trans
vaal in de Premier-mijn werd gevonden
ooit gevonden zijn.
T LLOYD GEORGE OVER DEN
TOESTAND IN DUITSCHLAND.
HIJ PROTESTEERT TEGEN INMENGING.
Lloyd George.
LONDEN, 22 September (V.D.) In een
te Barmouth in Noord-Wales uitgesproken
redevoering liet Lloyd George zich heden
zeer scherp uit over het falen van den Vol
kenbond. De moeilijkheden in Europa zijn
alle te wijten aan het verbreken van de ont
wapeningsbelofte, die door alle overwinnaars
in het verdrag van Versailles was gedaan.
Lloyd George protesteerde energiek tegen
iedere inmenging in de binnenlandsche toe
standen in Duitschland. Wanneer de mogend
heden er in zouden slagen in Duitschland
het nationaal socialisme ten val te brengen,
zou daarop het communisme volgen en wan
neer dat in Duitschland zijn intrede doet, kan
nïen .zekei" zijn, dat het communisme zeer
grondig komen zal. Dat is de reden waarom
iedere communist in de geheele wereld, van
Rusland tot Amerika er met verlangen naar
uitkijkt, dat de Westersehe mogendheden
Duitschland in een communisitsche revolutie
storten.
NU WEER OVERSTROOMINGEN
IN JAPAN.
TOT NOG TOE 320 DOODEN.
TOKIO, 22 September (V. DVolgens be
richten 'uit Charbin is het gebied langs de
spoorlijn Taonan-Tsitsikar overstroomd. Elf
dorpen staan onder water. De treinverbin
ding tusschen Tsitsikar en Taonan is onder
broken. Tot nu toe zijn reeds 320 dooden
geborgen.
TWEE RUSSISCHE JOURNA
LISTEN IN LEIPZIG
GEARRESTEERD.
EN WEER VRIJGELATEN.
LEIPZIG, 22 Sept. (V.D.) Hedenmorgen
te 7 uur heeft de politie in het hotel Kaiser -
hof twee Russische journalisten gearresteerd,
die aldaar logeerden in verband met de zit
ting van het Rijksgereohtshof, Bespal off, lid
van het Berlijnsche filiaal van het officieele
Sovjet-Russische staatspersbureau en Mevr.
Keith, Berlijnsch correspondente van de „Is-
westia". Beiden werden naar het Polizei-prae
sidium overgebracht, nadat hun was medege
deeld, dat zij bij de eerste poging tot ont
vluchting zouden worden neergeschoten. On
danks hun protesten werden zij gefouilleerd
en daarna opgesloten. Een verzoek om zich
met de Russische ambassade te Berlijn in
verbinding te mogen stellen, werd afgewe
zen.
Toevalligerwijze was echter de secretaris
der Russische ambassade de heer Hirschfeld
te Leipzig, die, hooiende van de arrestatie,
zich naar het Politiepraesidium begaf. 'Het
gelukte den heer Hirschfeld te bewerken, dat
de politie de beide gearresteerde journalisten
losliet.
De politiepresiden-t heeft persoonlijk den
beiden journalisten, die volgens hun verkla
ringen zeer onheusch zijn behandeld, zijn
excuses aangeboden.
De arrestatie was het gevolg van een over
ijld bevel van een ondergeschikt politie
ambtenaar.
GROEI DER FASCISTISCHE
BEWEGING.
„ZILVERHEMDEN" IN DE V. S.,
BRUINHEMDEN IN CANADA.
Een nieuwe politieke organisatie, die der
Zilverhemden is in de Vereenigde Staten op-
jericht. Deze organisatie, die eenige punten
uit het program der Ku-Klux-Klan heeft over
genomen, is anti-katholiek en anti-semitisch.
Zij is tegenstandster van de politiek van pre
sident Roosevelt en bewondert Adolf Hitler.
De leider dezer organisatie is de schrijver
William Dudley Pelley. Zijn volgelingen, die
zich „stormtroepen" noemen, dragen een zil
verkleurig hemd en een bombazijnen broek.
Ook in Canada is een fascistische partij op
gericht, welke reeds 25.000 leden telt. J
Deze fascisten dragen nagenoeg dezelfde
uniform als de Duitsche Nationaal-Socialisten J
en hebben ook den fascisten-groet ingevoerd. 4
Mr. Stomps spreekt met Van der Lubbe.
Doch deze weigert te antwoorden.
In het vervolg van de zitting, van gisteren
bevestigde de deskundige Geheimrat Bon
hoeffer, op vragen van den voorzitter, dat van
der Lubbe een uitgesproken behoefte heeft
aan eigen, directe, persoonlijke ervaring en
weinig waarde hecht aan. belezenheid. De
voorzitter poogt dan vast te stellen, hoe het
herhaalde glimlachen van den beschuldigde
bij volkomen ernstige situaties in de behande
ling van het proces is te verklaren. De des
kundige ziet hierin niet ongewoons. Den be
schuldigde van der Lubbe is een zekere supe
rioriteit jegens alle dingen der wereld rond
om hem eigen. Hij schijnt zich steeds te dis
penseeren. Ongetwijfeld is hem ook het ge
schil der drie getuigen, die er over twisten of
Van der Lubbe zich als Nat. Socialist heeft
uitgegeven min of meer komisch voorgekomen.
Het zachte spreken van den beschuldigde is
misschien te verklaren door een lichamelijke
zwakte, welke het gevolg is van zijn voedsel-
staking. Op de vraag of bij den beschuldigde
een zekere sexueele afwijking is waar te ne
men, antwoordt de deskundige ontkennend.
Op voorstel van den verdediger van Van der
Lubbe dr. Seuffert. wordt de deskundige ook
als getuige beëedigd.
De verdediger van Torgler, dr. Sack vraagt
of een ongewone gevoeligheid voor vreemden
invloed bij van der Lubbe aanwezig is. Prof.
Bonhoeffer:
„Ik heb eerder den indruk, met een zelf
bewust dan met een gevoelig mensch te doen
te hebben."
Dr. Sack: „U hebt den beschuldigde ge
vraagd welke communistische leiders hij kent."
Bonhoeffer: ..Hij antwoordde: Thalmann'.
Dr. Sack: ..Heeft hij gezegd, dat hij aan den
vooravond van den Rijksdagbrand met Torg
ler samen is geweest?"
Bonhoeffer: „Op deze vraag heeft hij ont-
kennend geantwoord."
De blief ontvangen.
De procureur-generaal wijst (zooals wij in
een deel van de vorige oplaag nog konden
melden) op een bericht van een nieuwsbu
reau, dat een verklaring der familie Van der
Lubbe publiceert volgens welk bericht die
laatste niet zou hebben vernomen, dat haar
brief aan den beklaagde waarin zij hem
dringend aanried om mr. Stomps als verdediger
te aanvaarden niet aan Van der Lubbe zou
zijn overhandigd. Dat zou tengevolge hebben
gehad, dat Van der Lubbe tegenover opge
drongen verdedigers ook de diensten van de
zen verdediger van de hand had gewezen. De
familie wendde zich in dit verband telegra
fisch tot rijkspresident Von Hindenburg om
den laatste dringend te verzoeken zijn be
middeling te verleenen bij het rijksgerechts
hof teneinde den brief alsnog aan Van der
Lubbe Overhandigd te krijgen.
President: Hebt gij in de laatste dagen van
uw verwanten een brief ontvangen waarin
u den raad werd gegeven mr. Stomps als ver
dediger te aanvaarden? a
Beklaagde Van der Lubbe wordt nu vlak
voor de groene tafel geleid en ondervraagd.
Hii antwoordt tenslotte „neen".
Wanneer de vraag wordt herhaald, zegt hij
fluisterend „ja". Wanneer dan verdere vra
gen worden gesteld, o.a. waar die brief van
zijn familie zich thans bevindt, antwoordt
Van der Lubbe: „In de gevangenis".
President: „Dan hebt gij den brief dus wel
ontvangen? En stond in dien brief wat ik zoo
even zeide?"
Van der Lubbe: „Ja."
President: ..De directeur der gevangenis
heeft persoonlijk den brief aan Van der Lubbe
overhandigd en kan getuigen, dat Van der
Lubbe na ontvangst van den brief zeide: „ik
wil mr. Stomps niet als verdediger hebben."
De president schorst dan de zitting voor
een pauze van twintig minuten om mr. Stomps
gelegenheid te geven met beklaagde van ge
dachten te wisselen.
Van der Lubbe antwoordt niet.
De pauze heeft niet 20 minuten, maar een
vol uur geduurd. Na de heropening deelt voor
zitter Buenger mee. dat,van Zaterdag af een
luidspreker in de zaal zal worden aangebracht,
voornamelijk ten behoeve van de nationale en
de internationale pers.
De directeur van de gevangenis, Dietze,
toont dan den brief van de familie van bekl.,
dien hij uit de cel van bekl. heeft meegebracht.
Het is de brief, waarin de familie den bekl.
verzoekt zijn volle vertrouwen aan advocaat
Stomps te schenken.
Mr. Stomps verklaart dan, dat hij, alleen ;n
tegenwoordigheid van den tolk, een half uur
lang gepoogd heeft van der Lubbe tot andere
gedachten te brengen, maar deze heeft hem
niet of nauwelijks geantwoord.
De speciale correspondent van de Tel. meldt
over dit onderhoud:
Mr. Stomps begon met v. d. Lubbe te spre
ken. De jongen stond op en bleef zwijgend voor
hem staan. De Hollandsche advocaat sprak
langen tijd met den verdachte en trachtte op
diens gevoel in te werken.
„Vertrouw mij toch," zei mr. Stomps, „je fa
milie en je vriend Harteveld vertrouwen mij
toch ook, praat toch tegen mij!" Maar ondanks
dat alles bleef v. d. Lubbe zwijgen, zoodat ook
mr. Stomps niets anders overbleef dan de cel
weer te verlaten.
De advocaat gaf als zijn meening te ken
nen, dat v. d. Lubbe alle op zijn verdediging
betrekking hebbende schrifturen ook uit Ne
derland ontvangen heeft.
Op de vraag van den verdediger Torgler,
dr. Sack, bevestigt mi\.Stomps, dat door alle
vrienden en bekenden van Van der Lubbe be
streden wordt, dat hij homósexueel zou zijn.
Dr. Sack: Dit vast te stellen is daarom van
belang, omdat in het z.gji. bruinboek slechts
het begin van een zin staat (uit een brief van
een brief van een vriend Van der Lubbe).
,Ik heb een half jaar met v. d. Lubbe samen
gewoond". De beslissende voortzetting: „en
ik kan zeggen, dat hij niet homoseuxeel is",
is evenwel in het bruinboek onder tafel ge
vallen.
De conclusie, welke men hieruit trekken
moet, is begrijpelijk.
Vervolgens leest de proc.-generaal een brief
voor van eersten luitenant Schulz, waarin
deze de bewering, dat hij bij den brand be
trokken zou zijn, afwijst. Hij verklaart, dat
hij zich ten tijde van den brand te Tutzing
aan de Sternberger See bevond, waar hij een
medische behandeling wegens een nierkwaal
onderging.
Beklaagde geen pyromaan.
Op een vraag van den voorzitter verklaart
de deskundige dr. Bonhseffer, dat hij bij be
klaagde geen pyromanie heeft ontdekt. Hij
is niet in een dusdanigen staat van geestes
krankheid, dat hij wordt gedreven door een
onweerstaanbaren dwang vuur aan te leggen.
De voorzitter acht thans het oogenblik ge
komen om te onderzoeken of van der Lubbe
een gewelddadige omverwerping van den
Duitschen staatsvorm nastreefde om deze te
vervangen door den Russischen staatsvorm.
De proc.-generaal leest hiertoe een aantal
brieven van Ne der land.sche vrienden van v.
d. Lubbe voor. Een van de brieven luidt als
volgt:
„Beste kameraad,
Met dezen brief zend ik je namens het ge
heele internationale proletariaat, dat solidair
Is met je inzichten, broederlijke groete. Je
houding bij de daad is de aanleiding geweest
van ernstig nadenken en discussies in elke
strooming van de beweging.
Dr. Sack vraagt dan aan beklaagde of hij
in Sept. '32 in een vergadering van stakende
chauffeurs te 's-Gravenhage heeft verklaard,
dat men tegen den wil van de communisti
sche partij terreurdaden moest bedrijven.
Van der Lubbe: „Dat geloof ik niet".
Daarna wordt nog een kleine pauze gehou
den, waarin wordt besproken in hoeverre een
deel van een brochure kan worden voorge
lezen, welke den beklaagde van Nederland
uit. is toegezonden.
Na de pauze legt dr Sack een verklaring
af waarin o.a. wordt gezegd:
„Tijdens de pauze is mij tér oore gekomen,
dat in de bladen te Rio de Janeiro een be
richt is verschenen, waarin het proces, dat
hier onder, uw leiding, meneer de president,
wordt gehouden een theater 'is en dat men
ten gunste van de nazi's den Rijksdagbrand
wil uitbuiten. Als Duitsch advocaat voelde ik
mij verplicht dit het Hof mede te deelen. Het
schijnt mij, dat den berichtgevers, die zulke
tendentieuze berichten de wereld insturen en
die wij bereidwillig hebben toegestaan als
gasten dit proces bij te wonen, dat door geen
ander hof ernstiger kan worden behandeld,
de toegang verboden wordt".
Voorzitter: „Ik heb reeds in mijn inleiden
de woorden gezegd, dat het vanzelf spreekt,
dat het Hof onafhankelijk is en slechts naar
wet en recht zal oordéelen. Ik kan dit niet
telkens en telkens weer herhalen;, het spreekt
vanzelf".
De voorzitter en procureur-generaal zijn
van oordeel, dat in deze gevallen de straf zoo
snel mogelijk moet volgen op de daad en dr.
Sack wordt verzocht de namen der betref
fende bladen te noemen. Vervolgens wordt de
bovengemelde brochure voorgelezen. Deze is
door de broers en stiefbroeders van Van der
Lubbe opgesteld en uitgegeven.
Schrijvers spreken hartstochtelijk tegen,
dat Van der Lubbe een fascistisch werktuig
zou zijn. Over zijn' politieke gezindheid heet
het: zijn interesse is op Spartacus gericht,
hoewel hij nooit lid is geweest. Hij trachtte
de eenheid van de arbeiders door het uitge
ven van pamfletten te bevorderen. Op een
andere plaats wordt in de brochure verklaard
dat, waar Van der Dubbe gevaar voor ande
ren zag, liij liefst zichzelf opofferde zonder
een tegendienst te verlangen. Nooit is hij om
een andere reden met de wet in conflict ge
komen dan door zijn principe.
Hierna wordt de behandeling tot Zaterdag
ochtend verdaagd.
Het verhoor inzake de persoonlijkheid van
Van der Lubbe is thans afgesloten. Alvorens
nu tot de daad zelf over te gaan wil het Hof
zich eerst bezig houden met de persoonlijk
heden der andere beklaagden. Thans staat
dus Torgler in het middelpunt der belang
stelling.
Torgler wenscht geen buiten-
landschen verdediger.
LEIPZIG, 22 Sept. (V. D.) Na de beëindi
ging van de behandeling op den tweeden dag
van het proces tegen de stichters van den
Rijksdagbrand interesseerden de vertegen
woordigers der buitenlandsche bladen zich
voor de vraag, of Torgler niet toch nog den
Vrijdag in Leipzig aangekomen Amerikaan -
schen advocaat Hays als verdediger wilde
aanvaarden.
Torgler verklaarde, dat dr. Sack, zijn ver
dediger, hem alleen wenschte te verdedigen
en dat hij geen aanleiding had op eenlgerlei
wijze ontevreden te zijn over de verdediging
van dr. Sack. Hij heeft volledig vertrouwen in
dr. Sack en heeft derhalve geen reden een
anderen verdediger aan te nemen. Hij voelt
zich door dr. Sack op elke wijze voldoende
verdedigd.
GEEN VERBAND MET DE ZAAK-
LINDBERGH.
BANKBILJETTEN-KWESTIE VOOR DE
BRUSSELSCHE RECHTBANK.
De kwestie van het bankbiljet van dui
zend pond sterling, dat deel zou hebben uit
gemaakt van den losprijs, dien Lindbergh
betaalde voor zijn ontvoerde kind, is gisteren
voor de Brusselsehe rechtbank behandeld.
Daarbij werd er echter door den officier van
justitie de aandacht op gevestigd dat de los
prijs in dollars werd betaald en wel in kleine
coupures, zoodat er geen sprake is van
eenig verband met het ontvoeringsdrama, al
dus meldt Reuter.
De drie personen, die bij deze zaak be
trokken zijn, waren reeds door de rechtbank
te Antwerpen veroordeeld. Het betrof hier de
twee Polen Frostig en Berkovics; eerstge
noemde was tot een en de andere tot vi
jaar gevangenisstraf veroordeeld. De dew
Henxy Mulder, een Nederlandsch onderdaa
die van beroep particulier detective was
vrijgesproken. rd
Het Brusselsehe hof behandelde heden rt
zaak in hooger beroep, de straf van Fomi
werd gehandhaafd, die van Berkovic tot d?i
jaar verlaagd, terwijl Mulder werd veroor
deeld tot een jaar gevangenisstraf, met bevVi
tot onmiddellijke inhechtenisneming.
De politie heeft vastgesteld, dat het bant
biljet van 1000 pond werd ontstolen aan eer
Amsterdamsch bankier, die een som van twe
millioen van Monaco naar Parijs moest ove/
maken. Het geld werd teruggevonden mef
uitzondering echter van het biljet van loon
pond. w
LINDBERGH IN LENINGRAD
AANGEKOMEN.
MOSKOU. 22 Septembre (V. D.) Lindberrii
is heden te Leningrad geland.
EGYPTISCH MINISTER PRESIDENT
AFGETREDEN.
CAIRO. 21 Sept. (V. D.) De Egyptische
premier. Sidkey Pasja, is afgetreden. Sedert
de beroerte, die hij in Januari gehad heeft
laat de gezondheidstoestand van Sidkey
Pasja te wenschen. Reeds een maand lan»
had de premier dan ook het voornemen af te
treden. Het is mogelijk, dat hij ook de leidin»
van zijn partij zal neerleggen.
DE NIEUWE MARINE-COMMANDANT.
SOERABA-JA, 22 Sept. (Aneta) Met in
gang van 5 October 1933 is onder tijdelijke
handhaving in zijn huidige functie van
commandant der Marine te Soerabaja, de ka
pitein ter zee D. Scalongne belast met het be
vel over het eskader in de Ned.-Indische wa
teren, nadat hij dit bevel zal hebben overge
nomen van den Schout-bij-Nacht M. H. van
Duim.
De bedoeling is dat de kapitein ter zee
Scalongne eind December als marinacom-
mandant zal worden vervangen door den ka
pitein ter zee J. S. C. Olivier, die eind Novem
ber naar Ned.-Indië zal worden uitgezonden.
NIEUWE BCZKEN.
Edgar A. Mowrer': Duitschland zet
de klok terug.
Men zal zich de lotgevallen van dezen Ame.
rlkaansehen journalist in Duitschland wel
herinneren. Mowrer was voorzitter van de bui
tenlandsche persvereeniging. De zeer anti-
Hitleriaansche strekking van zijn werk „Ger
many puts the clock back" was de oorzaak
van de bedreiging met boycot, die de regee
ring aan de vereeniging richtte indien de
Amerikaan niet aftrad. De leden wilden hun
voorzitter echter niet laten vertrekken, doch
tenslotte heeft deze toch zijn mandaat ter
beschikking gesteld, omdat hij er de invrij
heidstelling van een Oostenrijksch collega mee
kon bewerkstelligen. Dezer dagen heeft Mow
rer het land hals over kop moeten verlaten,
daar de nazi-regeering „niet langer voor zijn
veiligheid kon instaan".
Mowrer's boek beschrijft"niet zooals het
omslag wellicht zou doen vermoeden hst
„Duitschland onder Hitier", maar de poli
tieke situatie, zooals zij zich na den oorlog
tot aan het einde van het afgeloopen jaar
heeft ontwikkeld.
Volgens schrijver moet het losbreken van
de reactie in Duitschland voornamelijk op re
kening worden geschoven van de eerste re-
publikeïnsche regeerders na den vrede van
Versailles. Wat hadden zij behooren te doen?
De sleutelposities binnen den Staat hadden
bezet dienen te wórden, de eigen menschen
zoucen de verantwoordelijke posities hebben
moeten innemen. Invloedrijke tegenstanders
had men moeten verwijderen, gevaarlijke spo
ren van verleden elimineeren. Ook een ingrij
pende verandering in de schoolboeken zou
noodzakelijk zijn geweest, etc. En wat, zoo
vraagt Mowrer zich af, kwam hiervoor in de
plaats? Een regeering, die zich laat leiden door
ambtenaren van de oude stempel, die werden
opgeleid in aanhankelijkheid aan het oude
régime. Wat moet er gezegd worden van de
mocraten, die subsidies toestaan aan ex-prin
sen, die het republikeinsch régime aanvallen,
die hun verbannen keizer tot hun rijksten man
maken uit deferentie voor zoogenaamde eigen
domsrechten? Mowrer concludeert, dat de de
mocratie in Duitschland op een mislukking is
uitgeloopen, omdat zij daar nooit een „fair
chance" heeft gehad. Daarnaast behandelt de
schrijver de uitzonderlijke positie van de
Rijksweer, die de oude keizerlijke traditie
voortzette en door haar met succes bekroonde
weigering zich aan de civiele autoriteiten te
onderwerpen de democratische republiek lang
zaam smoorde.
Als voornaamste persoon in het reactionaire
kamp voor de opkomst van Adolf Hitler noemt
schrijver de agrariër en concernleider Alfred
Hugenberg. Het streven van dezen man was
erop gericht de Duitsche klok tot 1914 terug
te zetten. Hugenberg kon zijn invloed tot een
groote oppervlakte uitstrekken, doordat hij
de controle verkreeg over honderdvijftig dag
bladen en door zijn nieuws-agentschap de
Telegraphen Union. Tenslotte verkreeg hij
ook de controle over de filmaatschappij Ufa,
dat in zijn hanxten een verfijnd instrument
van reactionnaire propaganda werd.
Van de natioaal-socialistische partij zegt
Mowrer. dat de wereldcrisis haar op het eer
ste plan verhief. De crisis deed de stemmers in
drommen naar „den wonderman van Mün-
chen" overloopen. Een voorname factor van
de groei der nazi-partij was ook de toenemen
de werkloosheid onder de jeugd. Het Duitsche
volk was beu van alles. De eenige weg, die
blijkbaar nog open stond leidde naar het ver
leden en zijn profeet was Adolf Hitler, die dit
verleden „de toekomst" noemde. Hitler zag
beter dan wie ook in hoe grenzeloos het ver
langen van den Duitscher was om te gehoor
zamen. In „Mein Kaanpf" schreef hij: „üe
Duitscher heeft er geen flauwe notie van hoe
het valk moet worden beetgenomen als het er
om gaat de massa voor een zaak te winnen.
Deze zin werd van de twaalfde, editie af (in
1932) weggelaten! Hitler's plan was, toen hij
eenmaal in het zadel zat, zooals schrijver het
uitdrukt „leider te worden van een beweging,
die naar zijn meening op menschelijke on-
noozelheid kon worden gegrondvest".
Van belang is ook wat Mowrer over de ont
wikkeling van het anti-semietisme en de ver
heerlijking van het Arische ras mededeelt. Zeer
duidelijk komt in dit hoofdstuk de onhoud
baarheid van de verschillende nationaal so
cialistische theorieën tot uiting.
Het boek verscheen smaakvol verzorgd en
in de vertaling van A. van Son bij Van Kol-
kema en Warendorf's Uitgeversmij N.V. te
Amsterdam.
