Het Vlaamse Volkstoneel en Johan de Meester v
Madame
Een sieraad van hef landschap
maar ook energieverwekker
Meerderheid van het publiek
wil bestaand omroepstelsel handhaven
ZATERDAG 17 JANUARI 1943
To.neeJherinner j.ngen en toneel portr etten
Toen de Vlamingen in de eerste wereld
oorlog een klein'stuk van hun land nog in
hun bezit hadden en met leeuwenmoed
verdedigden, werd er achter het front door
Vlamingen voor de soldaten komedie ge
speeld. Dat gebeurde door het Front To
neel en de zeer knappe dr. Oscar de Gruy-
ter was er de bezielende artistieke leider
van. Hij speelde er niet flauwe kluchten
of gemakkelijk te begrijpen stukken, maar
Starkadd van Hegenscheidt, Freuleken van
Roelvink en Warenar van Hooft. Welk een
repertoire voor eenvoudige soldaten! En
zij leefden mee tot het slot en juichten de
spelers enthousiast toe, als het spei gedaan
was.
Uit het Front-Toneel is na de oorlog het
Vlaams Volkstoneel, dat een zo grote in
vloed op het toneel in Vlaanderen heeft
gehad, geboren. In de eerste jaren was
dr. De Gruyter nog de ziel ervan, maar
toen De Gruyter in 1922 de directie van
de Nederlandse Schouwburg te Antwer
pen overnam, ging hij voor het Volks
toneel verloren.
Eerst nog een persoonlijke herinnering
aan deze zeer merkwaardige, knappe,
enthousiaste en wilskrachtige toneelhervor
mer,. die in Vlaanderen een plaats innam
ongeveer gelijk aan die van Willem
Royaards in ons land. Vele Nederlanders
hebben indertijd met dr. De Gruyter en
zijn gezelschap in het openluchttheater in
Valkenbux-g kennis gemaakt. Ik heb dit
voorrecht niet gehad, maar ik mocht Hooft's
Warenar van het gezelschap van Antwer
pen bijwonen met dr. De Gruyter in de
hoofdrol op een schoolvoorstelling, die hij
op mijn verzoek in Maart 1924 t£ Haarlem
heeft gegeven, een der mooiste opvoerin
gen van een Hollands klassiek blijspel, die
ik ooit heb gezien. Ik kon mij na die op-
voeiyng het enthousiasme van Bai'barossa
begrijpen, die over De Gruyter na een
voorstelling in Valkenburg schreef, dat
hij als acteur alleen maar met onze aller
grootsten, een Jan Musch in zijn beste
ogenblikken en Louis Bouwmeester kon
worden vergeleken.
En thans kom ik weer tot het Vlaams
Volkstoneel terug. Het leidde na het ver
trek van dr. De Gruyter een kwijnend
bestaan en zou waarschijnlijk zijn verdwe
nen, wanneer niet Wies Moens had be
werkt, dat de regie aan de jonge Johan
de Meester werd toevertrouwd.
Wat deze Nederlander als regisseur met
het Vlaamse Volkstoneel heeft bereikt,
was wel zeer merkwaardig. De Meester's
regie was zo vol fantasie, fris, bezield en
gedurfd, dat het Vlaams Volkstoneel eigen
lijk het enige werkelijk avant garde toneel
in Vlaanderen en Nederland in de jaren na
de eerste wereldoorlog kon worden ge
noemd.
Johan de Meester was de eerste, die hier
voorstellingen bracht, waarbij geheel ge-
broken was met de mooie, x-ijke of realis
tische décox-s. Zijn tonelen bestonden
in navolging van het Russisch toxxeel uit
die tijd uit contructieve bouwsels, soms
met drie verhogingen, die aan houten ge
raamtes deden denkexx. Maar hoe verras
send waren de resultaten, die hij daarmee
wist te bereiken.
O, niet allen waren verrukt van De
Meester's regie. Ik kan mij begrijpen dat
Louis Moor, die uit de oude school kwam,
na de voorstelling van Van der Velde's
Tijl door het Vlaams Volkstoneel in de
Stadsschouwburg te Amsterdam, toen hij
met mij de trappen afdaalde, het hoofd
schudde en voor het portret van Roobol
staan blijvend, met een zucht zeide: „Roo
bol, kerel, wees blij, dat je dood bent
exi vanmiddag niet hebt gezien, wat ik heb
gezien".
Maar wij, jongeren ik was toen ook
nog pas vijftig en dat noem ik nu jong
waren enthousiast. O zeker, niet alles wat
de Meester hier bracht met het Vlaams
Volkstoneel kon ik bewonderen zijn
Lucifer-opvoering bijv. was niet minder
dan een aantasting van Vondel maar
hoeveel voortreffelijks stond daar tegen
over.
Zijn opvoering van Reinaex-t de Vos van
Paul de Mont was zo origineel, zo boox-de-
vol geestige vondsten en rijk aan fantasie
prachtig en karakteristiek bijv. de kleu
rige dierencostuums en maskers! dat het
een vreugde was er naar te kijken, zijn
Nieuwbakken Edelman Le Bourgeois
Gentilhomme een zo groteske transfor
matie in de tegenwoordige tijd, dat de mo
dernisering van Tax-tuffe, veiieden jaar
door Comedia gegeven onder regie van
Cor Hermus, daarbij vergeleken nog heel
ouderwets moet worden genoemd. Hoe
suggestief was de opvoering van Tijl! Ik
zal nooit het visionnaix-e slot van het eerste
bedrijf van dit sïuk vergeten, de vei-schij-
nïng van de Vliegende Hollander, eerst
vóór op het schip, een ware spookfiguur
in het witte licht en dan later als Tijl
het schip betreden had het hijsen van
de mooie, geel-zwarte Leeuwen-vlag met
daarachter, gi'oot en breed, het rode zeil.
Tijl, fier en flink, midden op de voorplecht
met Lamme Goedzak en Brabo naast hem.
dat was een toneelbeeld, dat in zijn felle
kleuren en zijn symboliek tot ons sprak en
diepe indruk maakte. Het was waarlijk
geen wonder, dat vooi-al de toneelspelers
enthousiast Yvax'en na dit toneel, dat zo fris
en zo nieuw was.
Misschien zou het ons ïxu niet meer zo
enthousiasmeren, maar ik zou toch willen,
dat er bij het tegenwoordige toneel een zo
frisse geest was. als toen bij Johan de
Meester en zijn Vlaams Volkstoneel, waar
bij enige uitstekende krachten waren, zo
als Tilly van Speybrouck en vooral Staf
Bruggen, een prachtige speler, die mij ook
later ixx Uilenspiegel van Graverson
door zijn lenigheid, zijn rapheid van spel,
zijn bezield maskei', zijn bi-andende harts
tocht en vui-ig tempex-amenl heeft medege-
sleept.
J. B. SCHUIL.
Bakkers hebben bezwaren tegen
het nieuwe bonnensysteem
De Nederlandse Bakkersbond te 's-Gra-
enhage heeft een telegram gezonden aan
j de minister van Landbouw, Visserij en
Voedselvoorziening, waarin wordt ver
zocht' om een onderhoud op korte termijn.
De Bakkei'sbond acht deze bespreking no
dig „in het belang van een ordelijke dis
tributie van brood welke onmogelijk wordt
door het nieuwe bi'oodbonnen-systeem".
NÓG IVIEER CARE-KOLEN.
De Care heeft machtiging ontvangen
voor aankoop van een tweede partij anthra-
ciet van 1000 ton voor verscheping naar
Nederland. (ANP-Aneta).
BORDEWIJK GEOPEREERD.
In de toestand van de schrijver mr. F.
Bordewijk, die in de Rudolf Steinerkliniek
te Den Haag twee operaties heeft ondergaan,
is een lichte verbetering ingetreden,
sporen.
N.V „MAUOSTASE", AFDELING PHARMACIE. WEESP.
DE HOLLANDSE MOLEN
Wind krijgen we
voor niets"
Madame La Mode wordt
langzamerhand een bekende
verschijning in ons blad, al
hult zij zich telkens in an
dere wollen, katoenen of
zijden bevalligheden. Het
wordt tijd om haar eens te
introduceren met de eigen
schap, die zelfs haar vijan
den in haar bewonderen,
namelijk haar vrijmoedige
durf. Zij is niet bang, die
Madameen zij waagt het
vaak met een glimlach de
wereld te trotseren. Wie
anders dan zij zou zich
hebben verstout, in verleng
de shorts of verkorte lange
broek hoe men het geval
ook noemen wil in het
openbaar te verschijnen?
Wij hebben haar gevraagd
wal ter wereld haar het
idee aan de hand heeft ge
daan. Zij. zeide met die
hautaine beminnelijkheid,
waarmede zij haar wetten
pleegt te lanceren: Shorts
vind ik enigszins ongekleed,
een lange pantalon doet me
te mannelijk aan. - Deze
nieuwe dracht is specifiek
vrouwelijk 'en zeer gekleed.
Ook mijn vak is voor tach
tig procent empirisch. Ik
1 wed dat de komende vacan
tia duizenden vrouwen over
de hele wereld er uit zullen
zien als ik thans". Wij-reed
den niet met Madame La
Mode want zij wint altijd.
Er zijn veel liedjes over molens, ver
haaltjes over molens en schilderijen
van molens. Maar gaat de belangstel-
ling voor de oude cultuurmonumenten
van ons land nog verder? Voor zeer
velen is de molen vex-stard tot een
idyllisch mijmeringsobject. De typische
bouwsels, die nog op vele plaatsen het
Hollandse landschap karakteriseren,
kunnen, vooi'al nu, ook heel zakelijk
beschouwd worden.
Daartoe heeft dezer dagen een groep bin
nen- en buitenlandse journalisten een ex
cursie gemaakt laxxgs verschillende molens'
jm Zuid-Holland op uitnodiging van de
vereniging „De Hollandse molen". In 1923
werd deze vereniging in het leven geroe
pen door mensen, die met zorg vervuld
waren over steeds toenemende slopings-
woede, waaraan de fraaiste molens ten
prooi vielen. Van de bijna zevenduizend,
die ons land aan het begin dezer eeuw nog
telde, zijn er nu nog slechts ruim dertien
honderd over. Aanvankelijk voerde de
vereniging hoofdzakelijk het pleit voor de
molens uit folkloristisch en aesthetisch
oogpunt. Maar de overtuiging won veld,
dat het „minderwaardigheidscomplex",
hetgeen men de molen wilde opdringen,
geheel onverdiend was. Een goed gebouw
de molen gaat langer dan zeshonderd jaar
mee en er is geen machine, of zij nu ge-
'dreven wordt door stoom, olie of electriei-
teit, welke daar, wat haar levensduur be
treft, tegen op kan. Bovendien kan het
product dat de industriemolens (koren-
olie-, hout-, papier- en gortpelmolens) af
leveren, zeer goed een vergelijking door
staan met hetgeen andere machines ver
vaardigen. Speciaal het „molenmeel" heeft
het hart van veel bakkers veroverd. In de
na-oorlogse tijd van deviezéngeknies kan
de vereniging tot het behoud van de mo
lens een dubbeldikke streep zetten onder
het nut van haar protégés. Steenkolen en
oliën moeten immers grotendeels uit het
buitenland b'etrokken worden en wind
krijgt men voor niets. „Die komt je zo aan
waaien", zo drukte een der molenaars het
treffend juist uit.
Om de capaciteit van een windmolen te
evenaren zou men kostbare en grote ma
chines moeten aanschaffen: bij een flinke
wind is deze namelijk gemiddeld 200 pk!
De grote molen, welke het water van de
Googerpolder (287 bunder) op peil houdt
en bij de excursie het eerst bekeken en
beklommen werd, is in 1715 reeds ge
bouwd. Terstond na de oorlog heeft deze
watermolen getoond waartoe hij in staat
was: de geïnundeerde landen (er stond 60
cm water op) werden in 310 uren leegge-
malen! Door een vijzel wordt het water
ijf meter opgevoerd en daarna op de
Ringvaart uitgeslagen. „Maar als er nu een
waterlast is en geen zuchtje wind'
werd de molenaar gevraagd. .„Dan gaan
e met de armen over elkaar zitten", zei
deze, „maar dat komt weinig voor. Een
Over Muziek
Gershwin
Het is. al weer ruirr. lien jaar geleden
dat in Amerika de componist George
Gershwin stierf. Hij was toen 38 jaar oud
en de muzikale wereld wist dat hij niet
behóórde tot de moderne amiisementsver-
vaardigei's die zich telkens herhalen, maar
dat zijn muzikale productie zich ontwik
kelde en een nieuw werk van Gershwin
een verrassing kon betekenen. Wereldbe
roemd werd hij met zijn „Rhapsody in
blue", het bekende orkeststuk dat door
Paul Whïteman in 1921 voor 't eerst werd
uitgevoerd. Er was toen in de illusies van
musici als Whiteman en Ellington een
zeker punt van overeenkomst met de wijze
van ontwikkeling in het muzikaal gedoente
van $e jonge Gershwin. De basis van deze
jazz-orkesten (om nu maar de algemene
naam te nemen) was ovenals de grondslag
van Gershwin's componeren fundamen
teel vei'schillend van de klassieke én mo-
Op de vraag van het Neöei'lands Insti
tuut voor de Publieke Opinie: „De Radio-
raad heeft voox-gesteld, oxn de omroep in
ons land zo te regelen, dat één zender de
hele week een algemeen programma krijgt,
waarin alle stromingen in ons volk tot
uiting komen en de andex-e zender voor
de verschillende omroepverenigingen be
schikbaar blijft'. Waaraan geeft u de voor
keur: aan het bestaande systeem met cle
omroepverenigingen de hele week op bei
de zenders óf aan dit voorstel met één zen
der algemeen programma en de andere
zender voor de omroepverenigingen?"
Van de ondervraagden die een mening
hebben over deze kwestie antwoordde 59
pet.: „voor het bestaande omroep-systeem".
Een-en-veertig procent wenste éen zender
voor eexx algemeen programma, de andere
voor de omroepverenigingen.
Vijf-en-dex'tig procent van de onder
vraagden had geen mening over dit vraag
stuk, voor het grootste deel bestaande uit
mensen, die geen radiotoestel of aanslui
ting op radiodistributie bezitten.
Een meerderheid voor het voorstel van
de Radioraad, dxis voor één zender Natio
nale Omroep, werd aangetroffen onder de
mannen en vrouwen, die Partij van de
Arbeid, Chr.-Hist. en C.P.N. stemmen.
Voor voorstel Voor bestaande
Radioraad Omroep-systeem
zenders, onder de Hervormden is de ver
deling 57 pet. voor de Omroepverenigin
gen, 43 pet. voor het plan van de Radio
raad en onder de mensen, die niet bij een
Kerkgenootschap behoren: 35 pet. voor de
Omroepverenigingen, 65 pet. voor het
voorstel van de Radioraad.
De schoolopleiding, welke men genoten
heeft, maakt veel verschil. De velen, die
alleen de lagere school bezochten zijn in
grote meerdex'heid voor de Omroepvereni
gingen op beide zenders (65 pet.), van de
mensen, die H.B.S., Gymnasium e.d. be
zochten is 51 pet. voor het voorstel-Radio-
raad en van de kleine groep, die universi
tair onderwijs genoot, stemt 64 pet. voor
het plan van de Radioraad.
t derne muziek in Europa. Voor vele serieuze
beetje wind hebben we in Nederland altijd Europeanen betekent dit een principiële
wel En in dat „beetje maakten de wxe- J veroordeling dier Amerikaanse muziek,
ken al heel wal omwentelingen want alles wat in de grontl goed is zou
Het komt natuurlijk by andere molens dan aan a,, miuiek moatcn ontbreken,
wel voor, dat re door hun ligging soms niet Maar di, is een gevaarIijk0 redenering. De
genoeg wind vangen, maar m dxe gevallen - -•
kan er een motor in gebouwd worden, het
geen reeds vei'schillende molenaars deden.
Heus, het zijn geetx conservatieve man
netjes op klompen die de molens naar de
wind „kruien"; in Wassenaar is de mole
naar tevens een graanhandelaar met een
grote omzet. Zijn prachtige molen moest bij
de gestadige uitbreiding van het dorp ver
schillende malen vei'hoogd worden. Het
gedeelte boven de balie f het hekwerk
dat om dei*gelijke molens heen loopt is
175 jaar oud. De eerste molen op deze plaats
bestond reeds in 1550.
In Leidsendam is een grote houtzaag
industrie gevestigd onder een enornxe
„balie"-molen. Ook daar wordt van de
windkx-acht geprofiteerd. Chronologisch
zijn de molens in verschillende typen te
verdelen; het oudste is dat van de stan
daardmolen. Hierbij bevindt zich de wo
ning van de molenaar in het draaibare ge
deelte van de molen; draait hij de wieken
naar de wind, dan draait dus zijn hele
hebben en houden mee!
De wipmolen, waarvan er nog verschei
dene in ons land voorkomen, vormt het
ovex-gangsstad i um
De wipmolens zijn tevens de eei'ste
watermolens. Daarna kwam de kapmolen,
waarvan alleen de kap gedraaid wordt en
welk type nog steeds gemoderniseerd
wordt door gestroomlijnde wieken, het
geen het effect belangrijk verhoogt. Bij een
flinke bries halen de wieldoppen snelhe
den van 160 km per uur.
„De Hollandse Molen" kan, gezien de
materialenpositie. uitei-aard moeilijk gaan
bouwen, maar herstellen en. restaureren
doet zij steeds meer. Uit de explicaties
van de technische adviseur ingenieur A.
J. de Koning en de heer Ykema een
journalist, die ook vlam heeft gevat voor
de zaak van de molens, en er binnenkort
in Amerika lezingen over gaat houden
bleek overduidelijk, dat het zakelijke be
lang, dat ons land bij draaiende molens
heeft, alle aandacht vei'dient. Immers: op
een molen spaart men kolen!
De molen „De Hoop", die al meer dan
300 jaar relief geeft aan het landschap
bij Rijswij.k.
Restitutie kolenprijs
Maandag begint op de postkantoren de
terugbetaling van het te veel betaalde voor
brandstoffen. Die dag zijn in bet gehele
land aan de beurt: „A tot en met Be". In
geleverd moeten worden de bonnen 78 BV
en/of 81 BV van de brandstoffenkaart TB
707, waarop respectievelijk 2.40 en 1.60
uitgekeerd wordt.
LIMONADE WAS TE PITTIG
Rechercheurs van de Haarlemse politie,
belast met de controle op de naleving van de
Drankwet hebben bij een limonadefabriek
vijftig kisten met 400 flessen sterke drank
in beslag genomen, die in strijd met de be
palingen voorhanden waren.
Aan prof. mr. P. Lietfinck, minister vafi
Financiën, is verleend het Gi'ootkruis in de
Kroonorde van België.
RSON WELLES is één van die zeldzame
Kath. Volkspartij
Partij v. d. Arbeid
Anti-Rev.
C.P.N.
Christ.-Hist.
Partij v: d. Vrijheid
24 pet.
54
34
77
62
25
23
38
75
De voortvluchtige
P. N. Menten
Het onderzoek in zijn zaak
wordt voortgezet
Wij hebben uitvoerig medegedeeld hoe
P. N. Menten uit Aerdenhout, die in hech
tenis genomen is, in afwachting van de
behandeling van zijn zaak voor het Bijzon
dere Gerechtshof te Amsterdam, uit een
ziekenhuis in Wassenaar ontvluclxt is. Dit
gebeurde op Maandag 22 December. Hoe
wel onmiddellijk maatregelen werden ge
nomen om hem opnieuw aan te houdeix.
hebben die tot heden geen resultaat opge
leverd.
Intussen vernemen wij dat de instructie
voor de raadsheer-commissaxis doorgang
vindt. Er moeten nog verschillende getui
gen gehoord worden. Nog geen beslissing
werd genomen over de vraag of er aanlei
ding bestaat, als Menten voox-lopig onvind
baar blijft, zijn zaak bij verstek te behan
delen. Dat dit mogelijk is blijkt uit de om
standigheid dat het Bijzondere Gerechtshof
de zaak van de Haarlemse caféhouder F.
Slot zal behandelen hoewel ook deze voort-
Vluchtig is.
Onder Rooms-Katholieken is de meer
dex'heid voor de oude, bestaande omroep-
toestand het grootst (76 pet.), onder de
Gereformeerde ondervraagden is 72 pet.
voor de omroepverenigingen over beide
Vaarplan van de „Oranje"
moet gewijzigd worden
Tengevolge van de onlangs bij Gibraltar
opgelopen machineschade zal hét m.s.
„Oranje" de reis naar Batavia met ver
minderde snelheid afleggen. Het vlagge-
schip van de Maatschappij „Nederland"
wordt nu met een'vertraging van ongeveer
tien dagen op 2 Februari in Batavia ver
wacht, waarna het vermoedelijk op 8 Fe
bruari de terugreis zal aanvaarden. Om
streeks 6 Maart zal de Oranje dan de thuis
haven Amsterdam kunnen bereiken.
Verdere consequenties van de machine-
schade kunnen nog niet worden overzien.
Wel staat nu reeds vast, dat het eerstvol
gende vertrek van Amstei'dam niet op de
oorspronkelijk vastgestelde datum van 12
Maart zal kunnen geschieden. Hetzelfde
geldt voor de daarop volgende* af vaarten.
LEERLING-VLIEGERS UIT DE KOERS.
Twee Tiger Moths van de Rijkslucht
vaartschool stegen van het vliegveld Ypen-
bui'g op vóór het maken van een navigatie-
vlucht naar het vliegveld Twenthe. Door
het slechte weer raakten beide toestellen
uit de koers en waren na verloop van
enige tijd wegens benzinegebrek gedwon
gen noodlandingen te verrichten. Het ene
toestel landde nabij Assen. Het toestel
bleef onbeschadigd. De andere Tiger Moth
raakte heel wat verder uit de koers en
landde bij Oldenburg in Duitsland. Ook
dit vliegtuig bleef onbeschadigd.
0 J
toneel, radio en film gelijkelijk begaafd
zijn. Frankrijk had en heeft weer zijn
Sacha Guitry, Engeland zijn Noel Coward
en Amerika bezit Orson Welles. Jaren voor
de oorlog was zijn naam op ieders lippen
in de Nieuwe Wereld, toen hij in een
luisterspel zo suggestief een oorlog tussen
onze planeet en Mars beschreef, dat een
algemene paniek uitbrak.
Zulk een man kon Hollywood niet onge
bruikt laten. Welles vroeg en kreeg carte-
blanche en „Citizen Kane" waaxin hij
als scenario-bewerker, regisseur en hoofd
rolspeler optrad was er in 1941 het ge
volg van. Men kan rustig aannemen, dat
met deze "burger de Amerikaanse kranten
magnaat Randolph Hearst, die door zijn
ijdele praalzucht en niets-ontziende wils
kracht meer de kwalificatie persproleet
verdiende, bedoeld wordt. Maar, al moge
-v deze rolprent in de werke-
f i~<*1 lijkheid eenv aanknopings-
rllm - punt vinden> §aat al
1 J spoedig boven de anecdote
V.uit om een aangrijpende
karakterstudie uit te beelden. Dat gebeurt
niet door een logisch opgebouwd verhaal,
waarin ons de ontwikkeling van de jonge
Kane geschetst wordt, van het moment af
dat hij de bezitter wordt van alle trusts
en concerns, die met een goudmijn ver
bonden zijn tot het. tijdstip, dat hij uit
machtswellust en doordrijverij voor zijn
tweede vrouw een compleet opei-agebouw
neerzet, waarin zij de gevierde ster moet
worden.
Er loopt in dit opzicht een merkwaar
dige parallel tussen de held van het ver
haal en de wijze waarop de schepper van
de film zijn gegeven behandelde.
Van alle bezittingen, die Charles Foster
Kane in de schoot zijn geworpen, heeft hij
eigenlijk maar voor één belangstelling: de
New York Inquirer. Want met een krant
kun je alles doen tenminste als je het
vermogen hebt het een tijdje uit te zingen.
Bij Kane4komen moord en brand, roof en
fraude, nood en ontucht met drie koloms
koppen op de voorpagina. En het liefst van
alles zijn hem de schandalen. Een ogenblik
is men geneigd te denken, dat Kane een
voorvechter is voor de armen en onder
drukten, voor recht en vrijheid. Na twee
uur projectie weet men beter: Kane zoekt
in dit alles zichzelf. Heexdijk, dat gevoel te
hebben, dat iedereen van je houdt. Ja, dat
zou hij graag willen alleen in dit ene
opzicht krijgt hij zijn zin niet. Zo lijdt zijn
eerste huwelijjs schipbreuk omdat hij
bij een verkiezing de nederlaag lijdt. En
zijn tweede huwelijk mislukt omdat hij in
zijn vrouw tegen beter weten in een ge
vierde operaster wil zien. En dan eindigt
dit leven leeg en holalleen in een
spookachtig lustoord.
Welles heeft voor deze biografie de stijl
van het pamflet gekozen: overrompelend,
snel, onlogisch, dikke woorden en grove
heelden, hier en daar een greep uit een
aan uiterlijke gebeurtenissen rijk bestaan.
De chronologie werd daarbij evenzeer
verwaarloosd als de wetten die voor de
compositie gelden en de maker hield zich
slechts aan het wezen van de film: het vol
houden van een nimmer verslappend
rhythme, waaiïn we onverbloemd en on-
voorbex;eid met de meest verwarde gevoe
lens geconfx-onteerd woi'den.
En zoals „Citizen Kane" denkt: „met die
kx-ant kan ik van alles beginnen", zo moet
Orson Welles overmoedig gedacht hebben:
„Dat hele gigantische, technische apparaat
stqat mij ten dienste". Het aantal techni
sche kunstgrepen is legio. Het geluid ver
vult een geheel eigen rol. De echo wordt
toegepast tot de stemmen onnatuurlijk hol
klinken, bijvoorbeeld om de geestelijke
verwijdering tussen man en vrouw aan te
geven of om de nadruk te leggen op de
poverheid van het vei'haal van de huis
knecht, die een journalist „belangwekken
de" mededelingen doet over het intieme
leven van zijn meester.
De muzikale begeleiding van de ope
ningsbeelden, wanneer de camera over het
ijzeren hekwerk van Kane's paleis glijdt,
markeert de macabere en schrikaanjagen
de sfeer van het huis en zijn eigenaar.
De kunstenaar heeft op subtiele wijze
weex'gegeven, hoe de dieperé grond voor
Kane's brute en willekeurige daden voor
altijd een gesloten boek zal blijven. Hij
laat een journalist stad en land afx-eizen
om iedereen die de krantenkoning gekend
heeft, te ondervragen naar de betekenis
van diens laatste woord: „Rozeknopje'
Na lang zoeken blijkt het op een futiliteit
betrekking te hebben. De film eindigt dan,
zoals hij begon: met het „Verboden toe
gang" op het toegangshek tot het rots
kasteel „Xanadu". Het is alsof Welles ons
heeft willen duidelijk maken, dat uitein
delijk ons zieleleven een gesloten boek is.
Het komt ons voor dat de hei-en van
Hollywood Welles ook iets hebben duide
lijk gemaakt. Want de films, die wij reeds
van hem zagen Jane Eyre en De Vreem
deling mogen op zichzelf uitsteken bo
ven het gemiddelde, dat de Amerikaanse
filmindustrie pleegt af te leveren, zij mis
sen toch de bezieling en de durf van deze
eersteling. Goede films en goede zaken
gaan nu een keer moeilijk samen. En het
is niet te loochenen, dat Ox'son Welles met
„Citizen Kane" wel iets eist van zijn pu
bliek. J. H. B.
Krantenkoning Kane temidden van. zijn
tastbare macht.
oer-oude wijze van musiceren op Bali
bijvooi-beeld verschilt nog veel dieper van
't muziek-maken in Europa en hoewel
deze muziektaal voor Europeanen veel
moeilijker verstaanbaar is heeft toch ieder
ontwikkeld mens in Europa het besef dat
het musiceren der bewoners van Bali een
volmaakt ernstige en voor de serieuze
kant van het leven dier mensen een hoogst
waardevolle betekenis heeft, 1-Iet verschil
op zichzelf mag dus geen veroordeling
opi'oepen. Iets'anders is of de afkomst der
natuurlijke muzikale elementen: melodie,
x'hythme en harmonie voor principiële
verwerping in aanmerking komt. En nu
is het gek genoeg dat vele Amerikanen
die er zich geen gewetensvraag van ma
ken om negers met de nek aan te zien of
zelfs de nek om te draaien op even
zeer gewetenloze wijze profiteren van
muzikale eigenschappen die sommige
serieuze elementen onder de negers
bezitten: ik bedoel dat een groot
deel van de amusementsmuziek niet
een ontwikkeling maar een ontaarding is
van de primitieve negei'muziek.
Zonder een overweging over moraal
komt men met een beoordeling o.vcr deze
zaak niet uit. Ik zou niet durven beweren
dat de negers immoreel zijn, maar ik zou
evenmin durven vaststellen dat de amuse-
ments-behoefte der Amerikanen, mitsga
ders die van talloze Europeanen. nog
vlekkeloos was vóór deze welgeklede wit-
gezichten zich met de Jazz bezig hielden.
Anderen mogen uitmaken waax'om de
rhythme-verschuiving de syncope in de
muzikale beweging zo algemeen aan een
behoefte ging voldoen bij de mensen die
gewoon zijn zéér veel te dansen. Ik vind
dit niet zo'n eenvoudige zaak; in ieder
geval is het een zeer belangrijk verschijn
sel, niet om de dansers, maar om het
x'hythme.
Voor dat de „Rhapsody in Blue" in
Europa beroemd werd waren band-presta
ties van Ellington hier al bekend en aan
veel muziekliefhebbers ontging het zeker
niet dat er in dit musiceren nog iets an-
dex's was dan alleen maar ordinaire bewe-
gings-leverantie aan schuifelaars. Er was
'n zekex-e symphonischc prestatie zowel in
de samenstelling der composities als in de
samenstelling van het oi'kest. Wie aan
dachtig de zaak aanhoox'de Icon op den
duur vaststellen, dat zowel 't een als het
ander principieel uitging van 't orkest,
of als men wil van de vereen-
zelvïng van de componist met het orkest.
Wanneer nu dit oi'kest (of de band) eeri
gescharrel was dan zou daarmee dit prin
cipe veroordeeld moeten worden, maar
deze oi'kesten waren muzikaal naar klank
vermogen en technische beschikbaarheid
geenszins onwaardig; integendeel, het
klankverschijnsel en de mogelijkheden
bij Whiteman en Ellington bijvoorbeeld
waren zeer bijzondér. Maar de x'omantische
gesteldheid der componisten, dirigenten
en ovex'ige uitvoei'ders was anders dan
wat wij erkennen als het wezen der
meestei'-dichters van verleden en heden
in Europa.
Dit symphonische element emancipeerde
zich hi Gershwin's muziek voor een groot
deel van de moderne dans-conventie, en
hoewel de componist niet voortdurend en
regelmatig op deze weg vooruitging, zijn
er toch enige malen werken van hem
verschenen waarin dit karakter op de
voorgi-ond treedt. Ik denk hierbij aan zijn
piano-concert dat hij in opdracht van de
„New York-symphony" schreef, aan het
aardig-vitale stuk „An American in Paris"
en aan de tweede Rhapsody. Een zekere
mate van tweeslachtigheid is aan dit com-
ponei'en niet te onlzeègcn, maar feitelijk
is de oude invloed van de Jazz hier na
tuurlijker dan de bewuste aanwending van
Jazz-effecten in vele Europese, ernstig-
kijkende werken. Wat enigszins misstaat
in een symphonie van Pijper is bij
Gershwin een organisch onderdeel van
een muzikale oi'ganisatie.
Gershwin schreef zeer vele composities
van de gebruikelijke lichte soort, waarvan
mij slechts enkele flarden bekend zijn; hij
schreef niet minder dan zeventien „mu
sical comedies", die alle in Amerika een
formidabel succes waren en waarschijn
lijk nog zijn. Dit grote succes is natuurlijk
geen waax'borg voor de betekenis van hun
karakter. Ik weet niet in hoeverre de com
ponist ook in deze werken zich persoon
lijk emancipeerde. Wat ons in de hier be
kende composities interesseerde is de in
dividuele zelfstandigheid bij het gebrui
ken van een materiaal dat voor zo'n over
groot deel het eigendom is.van de platste
en duurste dansende wereld. Wat bij een
artist van belang is, is niet in hoeverre
hij conventioneel is, maar in hoeverre hij
zich onderscheidt.
HENDRIK ANDRIESSEN.
STAKING IN LIVORNO.
In Livorno is een algemene staking uit
gebroken om de regering te dwingen maat-
x-egelen te nemen tegen de aldaar heersende
werkloosheid.
Agenda voor Haarlem
ZATERDAG 17 JANUARI
Stadsschouwburg: „Naar het U lijkt", 7.30
uur. Rembrandt: „Sinbad the Sailor", 14 j.,
2.00, 4.15. 7.00 en 9.15 uur. Palace: „Waterloo
bridge". 18 j., 2.00, 4.15, 7.00 en 9.15 uur.
Luxor: „Gevangenen van het verleden", alle
leeft., 2.00, 4.15. 7.00 en 9.15 uur. City: „Er
komt een vriend vanavond", 18 j., 2.15, 4.30,
7.00 en 9.15 uur. Spaarne: „Bloedeiland", 18
j., 2.30, 7.00 en 9.15 uux\ Frans Hals: „Bad
Bascomb". 14 j„ 2.30. 7.00 en 9.15 uur.
ZONDAG 18 JANUARI
Stadsschouwburg: „Naar het U lijkt", 7.30
uur. Luxor Theater: Haarlems Kunst Ge
meenschap „Maverling", 11.30 uur. Bioscopen:
Middag- en avondvoorstellingen.
MAANDAG 19 JANUARI
Gem. Concertgebouw: Liedex'enavond Jo
Vincent, 8 uur. Bioscopen: Middag- en avood-
voorstellingen.
I
