c
3
Uit de schatten van het Frans Halsmuseum
v.
j^itteralr©
«OORTOESTELLEN
I BONTEKOE
HEEMSTEDE
De 9 Muzen
VAN NIEL
Uurwerken
Schoorsteenklokken
Dalende conjunctuur en
stijgende devaluatie-kansen
Het natuurschoon in Bloemendaal
„Huwelijk in de schaduw", een herinnering
Suépin van der Vlugt
ïsienfo?
iff 4 Ju»1
1949
Haarlems Dagblad
Albert Helman-Omnibus" (Amsterd. Boek- en Courant Mij);
ALBERT HELMAN: „Afdaling in de vulkaan" (Muiderkring-
serie); MAX NORD: "Albe" Helman" (Daamen's Uitg. Mij,
vGravenhage)-
nE loop van zijn schnjvers-
r»Z,,N. 1 wat stormen over Helman-s
F hC Men heelt de zwakke zijden
!e'aa".Siap breed uitgemeten:
,„n al|te Tfime-itele. onevenwich-
S^<°,hV$ weelderigheid
afbouw van zi Hollander al gauw
-.1 n P de SODC1C 7f>lfori-
niet te ontkennen.
v,t Het is heeft men moeten toe-
£ank! di'f'tot de boeiendste schrijvers
Meeneten behoort En dat met
'twite zij» zogenaamde „roman-
Was hij niet
alleen va"It wilde Westen"
jet van Mt«Jcar die zijn lezers ver
ia d„e iè fantastisch-avontuurlijke
„laatste vreemde hemelstreek
Leid van «n hoogstens spannend
£T Z,J" Maar dat het ons boeit,
binnen inslaat, heeft diepere gron-
e,.let ons niet „„voldoende re-
waarvan nol Helman (Lou
kenschap ge®dV-bterkleinzoon van een In-
OM Shatterhand-bloed tezamen
rijain. U'i jorvaringen in de West ver-
"'Vt'wschil tussen zijn geaardheid
klaren het va'slEuropese schrijvers, bij-
de óók tussen zijn werk en dat van zijn
"onsbnd niet velen die zich
B a} j hPbben gemaakt met de In-
rertrouwd he zQVer dat een „blan-
w »„i;ilr is was cin
b" fff. vrachtbare inzicht zijn geko-
<4 It deze cultuur heus nog wel iets
d?\St dan de roodhuidenroman-
anders in1»»' romans, die men zich
"'"dhennneren zal. Met een opsom-
r,0g «el van de sporen, die Hel-
'indiaanse alkomst en het West
erns In»»™hem hebben nagelaten,
4SJS 2* V aezegi Men zou
V MT?liin'egeTOêiigheid' voor stem
s'1 "®v „r atmosfeer", kunnen noe-
"^'in nauwe verbondenheid met de
r'° - ritageslotenheid aan de ene en
""ïraiï tot dichterlijk spreken en ver-
Ii,n ,n de andere kant. Maar de per-
1*.£m Jnu eenmaal geen optelsom
"®l,jk rhannèn en men zal heel wat
rae,!8i.en araven, wil men in Hel-
disjer m°?ted" ëZMT eigen karaktertrekken
t-Snen die de kracht en de zwakte
Mn schrijverschap bepalen.
mé' bee» als -«te-, met meer
begrip
weten
niet l
gS'Sddrtïk mij" in.de loop der
dan tot dusver enig criticus heeft
aan w met een
Sopte"brengen en gewapend
w seringe dosis intelligentie, een ge-
Egde poging in die richting gedaan. To;
4 voldoening heb ik kunnen vaststellen
N het beeld, dat ik mij in .de Joop der
"en van Helman's persoon en werk
ivajdf zozeer één) vormde en dat nogal
.t'sïdc van wat er gewoonlijk over Hel-
(e berde werd gebracht, met het zijne
«■ertenstemt. Nord's studie, gevolgd door
mi met voortreffelijk onderscheidingsver-
c^en gekozen bloemlezing uit Helman's
ark verscheen zo juist als een der eerste
cdtjes in de reeks „Schrijvers van He-
uitgegeven onder toezicht van de
üiatschappij der Nederlandse letterkunde
leen serie, die een belangrijke bijdrage
I Vooft te worden tot de geschiedenis on-
I i letteren. Al heeft Nord naar mijn
Helman's Indiaanse herkomst on-
•soende in zijn /karakteristiek verwerkt
r zich van diens proza der laatste tien
ia wat al te gemakkelijk afgemaakt,
C; is hem toch gelukt, door te dringen tot
iz hoofdmotieven die, hoe verborgen ook,
i talrijke variaties in Helman's romans
;a novellen terugkeren. Ik ben er van
overtuigd, dat menige lezer Helman's
teken met een ander oog zal beschouwen
Ei er een rijkere winst uit zal halen, na-
I u\ hij, dank zij Max Nord's studie, kennis
Komen heeft van de ondergronden,
vunrit dit werk is voortgekomen. Ze zijn
itker, verrassender en van een dieper
I Énselijkheid dan een lezer, die zich enkel
I ter het „verhaal" liet boeien, vermoedt.
I ft zou me kunnen indenken, dat Nord's
Me een aansporing zou kunnen zijn,
Helman's boeken opnieuw ter hand te
renen. Daartoe bestaat nu ruimschoots
['tegenheid.
In de zeshonderd bladzijden tellende
I A!:ert Helman-Omnibus zijn een vijftigtal
regalen en kleine romans, van het door
I-k-man nooit overtroffen „Mijn Aap
Sireit" (1928) af, tot ,,'s-Mensen Heen-
en Terugweg" (1937) toe, saamgebracht,
Rvolgd dan nog door vijftien novellen, die
verspreid in tijdschriften verschenen. On
getwijfeld is deze keuze te ruim. Zo zou ik
hijvoorbeeld de vertelling „Smakelijk
ï'en" (uit „Het Euvel Gods") en „Othello-
(uit „Hart zonder Land") met ge
regen migsen. Maar Helman heeft er de
TMikeur aan gegeven, zich te tonen als
1": is en dus ook zijn mislukkingen aan
te lezers voor te leggen. Zo heb ik in
*-ie Omnibus Helman weer ontmoet: de
Mn die in het reine tracht te komen met
<fe diepste menselijke problemen, met de
hu van Leven en Dood; de man die als
wt-Europeaan zijn levenshouding bepaalt
tü) opzichte van de Europese cultuur; de
Md die, zijn oerinstincten beter door-
rondend dan de van zijn oorsprong ver
vreemde Westerse mens, vecht om de be-
i-tvrording tot het volledige mens-zijn,
- ne voornaamste betekenis die men daar-
te san toekennen; de man die, er zich zo
(Bus 3)
IPOOBPLEIN i
TELEFOON 27627
Deskundige
Agenda voor Haarlem
ZATERDAG 4 JUNI
P3'5; "Hoe lozen wij die S.A. man".
a ,i' 230, 7.00 en 9.15 uur. (Pinkster-
■ifVrtp j' 7-99 en 9-15 uur)Rembrandt:
M5 vm de gouvernante", alle leeft., 2.00,
L'Ef't"?n 3.15 uur. Palace: „Ik weet van
•Dernpml:'i J 4'15, 7,00 en 915 uur- Luxor:
:.(öpn°ïï-ljke daden van Danny", 18 j„ 4.15.
2--5 4JÓ 7Unnr* "P-vSmalion". alle leeft,.
Bokk* Ji ien 9-15 uur- Spaarne: „Roy
le£ft" 2'30- 7-°° en 9.15 uur
etdasen 2.00, 4.15. 7.00 en 9.15 uur).
fesconPT,. 5 JUNI
Jhadag- en avondvoorstellingen.
^ANDAG 6 JUNI
Middag- en avondvoorstellingen.
iSSDAG 7 ,UNI
Middag- en avondvoorstellingen.
nauw mee verbonden wetend, zich bezint
op de kosmische geheimen de denker
en dromer, beiden in één.
Werkelijk, ik ben dankbaar geweest, de
stemmingsvolle „Slotcadans", die alleen
van Schendel met eenzelfde muzikaliteit
geschreven zou kunnen hebben, te herle
zen, zo goed als de voor 's-mensen be
stemming symbolische vertellingen „De
Brief" en „Het Ei". Er is geen sprake van,
dat de Helman, die in een lyrisch proza
peinsde en droomde met de sterren en
daarin een diepere waarheid verstond dan
de sterrekundigen („Kleine Kosmologie",
Amst. Boek- en Courant Mij.) een andere
zou zijn als de West-Indiër, die los van
een eeuwenoude Europese cultuurtraditie
critisch zijn standpunt bepaalt ten aanzien
van onze maatschappelijke verhoudingen.
Men herinnert zich zijn roman „Waarom
niet". Helman heeft blijkbaar de bezwaren
van een al te wijdlopige compositie erkend
en in een radicale omwerking (verschenen
in Querido's Reuzensalamanderreeks)
door straffer stijl en bondiger bouw deze
„sociale roman" op een heel wat hoger lit
terair peil gebracht. Dat hij, in wezen
zichzelf gelukkig gelijk blijvend, nog lang
niet aan het einde van zijn creatieve mo
gelijkheden is, bewees hij met de verha
len van zijn „Rancho der X Mysteries""
(Amst. Boek- en Courant Mij.), waarin
het vuur van zijn taal, de rijkheid van zijn
fantasie en de sfeer van het geheimzinnige
elkaar zoveel evenwichtiger steunen dan
in vroeger werk. Dit Rancho-mysterie
vindt een waardige afsluiting in „Afdaling
in de Vulkaan". Vulkanisch is de bei-g in
dit woeste en hard-zakelijke land, vulka
nisch zijn de onlusten onder deze avon
tuurlijk gemengde „Mexicaanse" bevol
king, vulkanisch is ook de strijd van Don
Salustiano om het recht: de herovering
van zijn rancho rancho van onrust,
maar óók rancho van verlossende liefde
tenslotte. En als men de woelige gebeur
tenissen van deze roman nu eens niet let
terlijk, maar symbolisch neemt, zal men er
de Helman in terugvinden, die ik trachtte
te schetsen, krachtiger en gerijpter, so
berder ook, dan vroeger jaren de Hel
man voor wie tenslotte menselijkheid bo
ven litteratuur gaat.
C. J. E. DINAUX.
Oudheidkundige vondsten
in Rijnsburg
Skeletten van Hollandse
graven gevonden
Vanwege de rijksdienst voor oudheid
kundig bodemonderzoek in Nederland zijn
op een terrein nabij de Ned. Hervormde
Kerk te Rijnsburg, waar in vroeger eeu
wen de abdijkerk heeft gestaan welke in
1574 tijdens het beleg van Leiden werd
verwoest, opgravingen gedaan, die belang
wekkende vondsten hebben opgeleverd.
Dezer dagen zijn de skeletten gevonden
van elf personen, op een rij naast elkaar
gelegen. Men veronderstelt dat men hier
te doen heeft met de stoffelijke resten van
leden van het Hollandse grafelijke huis.
Inderdaad zijn deze volgens andere bron
nen in deze abdijkerk begraven.
Merkwaardig is wel, dat een van de
schedels een ernstige beschadiging ver
toont, hetgeen tot de veronderstelling aan
leiding gaf, dat deze schedel zou hebben
toebehoord aan graaf Floris de Vijfde, die
in 1296 door de edelen werd vermoord.
86 GROTE HOUTSTRAAT 86
Grote sortering
ELECTRISCHE KLOKKEN
Weer voorradig
met bim-bam slagwerk
Sierlijke modellen - Bekende garantie
Naar de Verenigde Staten. Prof. dr.
Lothar Wallerstein zal in October naar de
Verenigde Staten vertrekker, om in New
Orleans een aantal opera's te enscèneven.
Affiches. In het gebouw van de Alge
mene Nederlandse Vereniging voor Vreem
delingenverkeer te Den Haag wordt een
internationale expositie gehouden var toe
ristische reclameplaten, waaraan ren con
cours verbonden is. Een uit tien leder, be
staande jury onder voorzitterschs-i van
Ahmed Rassem Bey heeft de prijswinnaars
van deze wedstrijd aangewezen. De eerste
prijswinnaar werd de Egyptenaar Hadayet.
de tweede prijs kreeg de Fransman P. Bau-
doin met „Are de Triomphe" en de Oosten
rijker Arthur Zelger verwierf de derde prijs
met een plaat van een in Tyrol skiënde
touriste. Aan het concours werd deelgenomen
door Egypte, Frankrijk, Oostenrijk, België,
Spanje, Italië, Luxemburg, Monaco, Neder
land, Zweden en Zwitserland.
Spel en leven. Een pas gereed gekomen
Friese film, die tot stand kwam door samen
werking tussen het Rijk, de provincie en het
particuliere bedrijfsleven en die tot doel
heeft het kind bij zijn beroepskeuze te hel
pen, beleefde te Leeuwarden haar première.
De film is getiteld „Tussen spel en leven",
en is vervaardigd door de Friese cineasten
S. Aalfs, P. J. Plantinga, D. Suier en Johan
J. de Jong; de laatste schreef het draaiboek
en nan? ook de regie voor zijn rekening.
Progressieve musici. Het voorbereidende
comité van het in oprichting'zijnde „Inter
nationale verbond van progressieve compO'
nisten en musicologen" is in een driedaagse
conferentie in Praag bijeen geweest en heeft
de volgende besluiten genomen:
Er wordt in Praag een permanent bureau
van deze organisatie gesticht met de Tsje
chische pianist en componist dr. K. Reiner
als secretaris-generaal.
Er wordt in.Mei of Juni 1950 een inter
nationaal muziekfeest in Boedapest ge
organiseerd. Een internationale jury, be
staande uit een gedelegeerde uit Engeland,
Frankrijk, Tsjechoslowakije, Hongarije en de
Sovjet-Unie zal de uit te voeren werken
kiezen.
Bovendien zal door dit internationaal ver
bond in de Franse en Russische taal een
muziekwetenschappelijk tijdschrift worden
uitgegeven. Uit Nederland namen aan de
conferentie van het voorbereidende comité
de heren Marius Flothuis en dr. E. Rebling
deel.
Heringa Wuthrich
HAARLEM
CENTRALE VERWARMING
JOHNSON OLIEBRANDERS
(Adv.)
Het begint er soms even naar uit te zien,]
dat de beurs langzaamaan weer in een deva-
luatiestemming geraakt, evenals dat vorig
voorjaar van 1948 het geval was, al zal er
nog heel wat moeten gebeuren, wil het
koerspeil van 1948 bereikt zijn. Immers, in
het najaar van 1948 trad een dusdanige daling
in en werd de beurs door zulk een apathie
overvallen, dat de koersen in vele gevallen
ver beneden de intrensieke waarden der aan
delen daalden.
Het gaat de beurs als Tijl Uilenspiegel, die
zong als hij een berg beklom, maar treurde
als hij afdaalde: zij kijkt steeds vooruit en
ziet, nu de schaarsteperiode zo goed als ten
einde is, reeds de concurrentie in binnen-
en buitenland als een schrikbeeld opdoemen.
Van vele zijden is de regering reeds ge
wezen op de te hoge lasten die op het be
drijfsleven worden gelegd, waardoor het ka
pitaal kopschuw wordt en geen risico's meer
wenst te dragen.
Het was deze week de directeur van de
Herstelbank semi-overheidsinstelling
die het kort en goed gezegd heeft op de
Hogeschooldag van de Rotterdamse Econo
mische Hogeschool: er moet ten eerste zo
spoedig mogelijk een vrije kapitaalmarkt
komen, aangezien deze als waardemeter van
grote betekenis is. De bestaande progressie
in de belastingen is voorts onverantwoord,
evenals de hoge belastingen die op het be
drijfsleven rusten: voor risicodragend kapi
taal is overheidsgarantïe langzamerhand
gewenst, wil men niet tot gedwongen sparen
komen om het bedrijfsleven te financieren
en een centraal systeem van overheidsfinan
ciering moet voorts gevaarlijk geacht worden
cn lost socialisatie geen enkel probleem op.
Daar is geen woord Frans bij, zou men zo
zeggen en nu deze uitspraken komen uit de
mond van een terzake kundige als drs.
Posthuma, die dagelijks met de noden van
het bedrijfsleven in aanraking komt en de
nog komende moeilijkheden voorziet, hebben
zij des te meer betekenis. Overigens heeft
de minister reeds sinds lang een verlichting
van de lasten op het bedrijfsleven in uitzicht
gesteld, evenals een „verfijning" van de
dividendstop en gisteren zijn de betreffende
ontwerpen de Kamer aangeboden.
De beurs ziet deze dingen scherp en zij
heeft daarom aan de diverse jaarverslagen
over 1948, die veelal nog goed tot zeer goed
waren, geen haussemotieven kunnen ont
lenen. De directies van onze nationale be
drijven houden zich wat toekomstvoorspel
lingen betreft op de vlakte en gewagen alle
van toenemende concurrentie in binnen- en
buitenland, waardoor de afzetmogelijkheden
en in het bijzonder de exportmogelijkheden
kleiner worden. En van dei exportwinsten
moesten de meeste bedrijven'het tot dusver
hebben.
Dalende exportkansen worder. niet alleen I
in ons land, maar ook in andere landen ge
voeld. Is het daarom dat Stafford Cripps
minder afwijzend schijnt te staan tegenover
een devaluatie dan enige tijd geleden? De
Engelse export loopt de laatste maanden
terug; devaluatie geeft in elk geval het on
middellijke voordeel van hogere export
prijzen en zou de waarde van de Marshall
hulp verhogen. Dit laatste argument zou
trouwens wel eens illusoir kunnen blijken,
want men heeft reeds gezien, dat Amerika
uit de overvloed zijns harten gaarne geeft,
doch, nu het in eigen land minder goed gaat,
probeert te knibbelen en zeker een even
redige verlaging zal proberen toe te passen
als er devaluatie wordt uitgevoerd. Dat dit
zal gebeuren, schijnt wel vast te staan, mede
als onderdeel van E. C. A. hulp, die toch ook
gezondmaking van de financiën beoogt.
Zonder gezonde financiën geen gezonde
economie en wij zijn thans in elk geval
dichter bij het tijdstip van muntcorrectie dan
in Maart 1948.
Het is geen wonder, dat bij d' koers
dalingen. zoals die in de laatste maanden er
weken in Amerika voorkomen, de Neder
landse houder van Amerikaanse fondsen
zich gaat afvragen, wat te doen met zijn
„Amerikanen". Enerzijds zal hij. met het oog
op de welhaast zeker zijnde devaluatie van
de gulden, zijn Amerikaanse aandelen stevig
vasthouden, anderzijds ziet hij de koersda
ling te New York met lede ogen aan er
loopt hij de kans het voordeel, dat door
devaluatie zou kunnen worden behaald, in
middels aan koerswinst te derven. Verkoop
is des te moeilijker, omdat men, ze eenmaal
kwijt zijnde, geen Amerikaanse shares
terug kan kopen, zodat de keus wel heel
moeilijk wordt. Enerzijds dient men te be
denken, dat de koersstijging der aandelen
geen gelijke tred heeft gehouden met de
winststijgingen, omdat men een herhaling
van de grote baisse van 1929 vreesde, Ander
zijds valt niet te ontkennen, dat er bij de
opgeschroefde lonen en verdere bedrijfs
kosten eerder dan vroeger een punt bereikt
wordt, waarop de winst overgaat in verlies.
Selectie is in ieder geval geboden.
In de toekomst ook „Elswout" als natuurreservaat?
Uit een uiteenzetting van jhr. mr. C. J.
A. den Tex, burgemeester van Bloemen
daal, over het woningtekort in zijn ge
meente, is gebleken, dat het moeilijk is
voldoende terreinen aan te wijzen voor de
bouw van nieuwe huizen. Het aantal wo
ningen dat er nu is zou met 30 pet. ver
meerderd moeten worden, maar dit eist
zoveel grond dat het natuurschoon dan
ongetwijfeld in het gedrang zou komen.
De ontwerpers van het nieuwe uitbrei
dingsplan staan daardoor voor moeilijk op
te lossen vraagstukken. Wil men veel
nieuwe huizen bouwen dan zal het onge
twijfeld nodig zijn op verschillende punten
op te offeren wat men liever ontzien zou
hebben.
Met belangstelling wordt dan ook uitge
zien naar het ontwerp voor dit uitbrei
dingsplan.
Nu het natuurschoon in Bloemendaal ter
sprake komt, is het van belang daarop de
aandacht te concentreren. Wij deelden
reeds mede dat er grond is voor de ver
wachting dat thans binnen korte tijd door
het Rijk (met steun van de provincie en
enige gemeenten, o.a. Haarlem en Bloe
mendaal) zal worden overgegaan tot aan
koop van 1000 h.a. duinterrein ten Noor
den van de Zeeweg, om dit te bestemmen
tot natuurreservaat.
In een gesprek dat wij met de burge
meester van Bloemendaal hadden, wees
deze er op dat de gemeente voor belang
rijke vraagstukken staat. Verschillende
eigenaren van grote terreinen worden, ge
deeltelijk door de tijdsomstandigheden,
gedwongen kopers voor hun eigendommen
te zoeken. Wie moet op den duur eigenaar
Opneming van gedemobiliseer-
den in het bedrijfsleven
Met het oog op het feit, aat van half Juni
af de terugkeer van in totaal 32.000 mili-
tiaren (gedurende de eerste acht maanden
vierduizend man per maand) wordt ver
wacht, heeft Prins Bernhard in de verga
dering van het bestuur van de Stichting
van de Arbeid, welke hij Vrijdagochtend
heeft bijgewoond, een beroep gedaan op
het bedrijfsleven, om de plaatsing van ge-
demobiliseerden zoveel mogelijk te bevor
deren.
Het bestuur van de Stichting van de Ar
beid zegde in dit opzicht gaarne de vol
ledige medewerking toe voor zoveel en
zover dit in zijn vermogen ligt en nam met
belangstelling en instemming kennis van de
maatregelen, welke in dit opziclyt reeds
zijn genomen.
Speciaal op de .werkgevers wordt een
klemmend beroep gedaan om alles te doen
wat mogelijk is, teneinde de uit Indonesië
terugkerende militairen zo snel mogelijk
in het bedrijfsleven op te nemen. Het be
stuur van de Stichting van de Arbeid is
er van overtuigd, dat in deze eenzelfde
houding wordt aangenomen door de over
heid.
OPLETTEND LID VAN DE
WEGENWACHT SIGNALEERDE
TWEETAL AUTODIEVEN
Donderdagmiddag wisten een paar auto
dieven hun slag te slaan in Amsterdam.
Met hun buit zetten zij koers naar Den
Haag, maar halverwege kregen zij panne.
Een juist passerende wegenwacht van de
A N.W B. bood hulp Al spoedig kwam hij
tot de ontdekking dat er iets niet klopte
met de heren, reden waarom hij naar de
autopapieren vx-oeg. Die waren er natuur
lijk niet, maar geen nood: ze zouden wel
even gehaald worden. De „eigenaars"
gingen op weg en de wegenwacht waai--
schuwde snel de politie. Nog dezelfde
avond had de werkelijke eigenaar zijn auto
terug.
Van 10 Juni af in Haarlem
van de gronden van „Elswout" worden?
Er is vermoedelijk geen particulier die
zich de weelde van zo'n aankoop kan ver
oorloven. Dat wil dus zeggen dat op den
duur de overheid wel voor de consequen
tie zal komen te staan, omdat dit natuur
schoon natuurlijk niet verloren mag gaan.
Trouwens het uitbreidingsplan zal verka
veling tot bouwterrein natuurlijk uit
sluiten.
Wij herinneren er aan dat reeds jaren
geleden door ons werd medegedeeld dat
de aanvankelijke opzet voor de vestiging
van een natuurreservaat in Bloemendaal
ook inhield de aankoop van „Elswout".
Om op betrekkelijk koi'te termijn tot een
regeling te kunnen komen, werd later het
complex duinen ten Noorden van de Zee
weg daaruit gehaald. Maar dat wil natuur
lijk niet zeggen dat het voornemen ook
„Elswout" tot natuurreservaat te maken,
opgegeven is. Natuurlijk werken de finan
ciële zorgen die zowel het Rijk als de ge
meente hebben, remmend op de uitvoe
ring van zulke ingrijpende plannen. Al
leen bij de aankoop van het complex dui
nen is een bedrag van enige millioenen
gemoeid!
Van de burgemeester vernamen wij dat
Bloemendaal thans reeds staat voor een
beslissing wat gedaan moet worden met de
gronden van „Wildhoef", want de stich
ting die het flatgebouw voor ouden van
dagen exploiteert is slechts eigenares ge
worden van een klein deel van het terrein.
En dan zo besloot de burgemeester
zijn er nog andere grote terreinen die onze
belangstelling vragen.
Ook dit schilderij is een nieuwe aan
winst, afkomstig uit Duits kunstbezit.'
Het mag beschouwd worden als een der
treffendste herinneringen aan de landgoe
deren, waaraan Nederland zo rijk is ge
weest. Ook in brede kring rondom Haar
lem, in het „Zegenpralend Kenemerland",
bestonden en bestaan nóg tal van heerlijk
heden, die in haar oorspronkelijke staat
een romantiek ademen, die ons, kinderen
der nieuwe zakelijkheid, sprookjesachtig
aandoet.
In effigie bezit het museum slechts één
vooi-beeld van een bescheiden heerlijkheid,
n.l. de'Hofstede „Velser-end", gelegen „aen
der duynen kant, bij 't Huys te Bredero"
(Penschilderij door Jacob Matham, Ao.
1627). Deze Hof was eens bezit van burge
meester Loo, die als kolonel der Cluveniers
met zijn officieren op deze tentoonstelling
is aangetreden.
Van grootser allure echter is het koste
lijke landgoed Elswout te Overveen, waar
van Berckheyde van de duinen af een pa
norama schilderde, dat een aanschouwelijk
Gezicht op het landgoed „Elswout" te Overveen. Een werk van Gerrit Adriaensz.
Berckheyde (Haarlem 16381698). Paneel 52 x 80 cm.
beeld geeft van de luxe. Deze lusthof heette genaar Willem Borski Jr. nadat het oude quet, deftige Fruiten, en alles wat nieuw,
oorspronkelijk Molijns-Hofstede, naar vrijwel geheel was afgebi'oken. delicaat en aangenaam was: beneden aan
Carel (du) Molijn, een rijk geworden la- Berckheyde schilderde Elswout waar- de Fontein wierd de Prins door 't lieffelyk
kendrapier, die in de eerste helft der 17e schijnlijk tegen het einde der 17e eeuw en springen van het natuurlyk Duinwater
eeuw een aanvang maakte met de bouw. 0p bestelling van Marcelis Jr. In de archie- verrast; deswegen was in de besloten Wa
in 1654 werd de halfvoltooide hofstede ge- ven lezen wij, dat hoge autoriteiten het goed randa een Jacht aangestelt, en een jonge
kocht en voltooid door Gabriël Marcelis. met een bezoek vereerden. In 1666 was Haas los gelaaten; die met iever aanstonds
Commissaris en Resident van de Koning prins Willem III er te gast in gezelschap door den Prins wierd vervolgt en gevangen:
van Denemarken. Marcelis kocht in het- van de Keurvorst van Brandenburg, en drie en schoon deze Lustplaats wel vex'siert en
zelfde jaar bovendien nog verschillende jaar later de Engelse staatsman William curieus was, den gemelden Heer Marcelis
landerijen, gelegen tussen de Houtvaart en Temple. In 1660 had Prins Willen III er gaf echter alles ten besten, onaangezien het
de tegenwoordige Elswoutlaan, waarna hij reeds vertoefd met zijn moeder. In de uit- gerit der Jagers en Honden; doch het was
ook in de volgende jaren zijn bezit nog aan- gave van 1754 van Schevelius' Harlemias voor de Prins.Inderdaad een vorstelijke
merkelijk uitbreidde. Sedert die tijd komt Wordt hiervan op zó beeldende wijze ver- ontvangst, die overigens wel zéér in stijl is
de naam Elswout voor. die tot op deze das haald. dat wij dit relaas de lezer niet wil- met de indruk, die Berckheyde ons van
bleef gehandhaafd. len onthouden: met 13 Koetzen, op het deze „Lustplaats" geeft!
Na de dood van Gabriël Marcelis in 1673 nooden van den Heere Gabriël Marcelis, te Behoudens de sterk gewijzigde voor
kwam zijn landgoed aan zijn zoon Joan Overveen, zyn ongemeene Residentieplaats poort, geeft deze heerlijkheid in haar hui
van Marcelis. die het bij zijn dood in 1702 bezoekende, wierden ze op het vriendelylc- dige toestand slechts een flauwe herinne-
in zeer verwaax'loosde staat naliet. Met de ste onthaalt met een heerlyk Collation, be- x-ing aan de stijlvolle voornaamheid, die
bouw van het thans bestaande huis werd staande in kostbaar Servies van raare Con- Berckheyde op zo exacte wijze heeft ver-
na 1881 begonnen, door de toenmalige ei- fituuren, een Schotel Meloenen» raar Ban- eeuwigd. H. P. BAARD.
Aan de deportatie valt niet meer te ontkomen. Een slachtoffer heeft zich voor dt
trein geworpen, twee lotgenoten zien verbijsterd toe.
ZAL HET OOIT mogelijk zijn, zo hebben
wij ons tijdens de duistere dagen
van de Duitse bezetting vaak afgevraagd,
al het leed en alle ellende die thans over
de wereld komen zodanig in kunstwerken
vast te leggen, dat deze voor het nageslacht
tekens aan de wand zullen blijven van een
God vergeten tijd, waarin de bestialiteit
met de waanzin om de voor-rang streed?
In de filmkunst werd het antwoox-d reeds
gegeven: Zwitserland opende de rij in 1944
met „De laatste kans" en liet later in „Ach
ter de wolken" zien, dat de oorlog het meer
had geleerd dan het in één film kon ver
werken.
Dan was er Denemarken met zijn „Rode
Aarde", Rusland met „De Regenboog",
Frankrijk met de opreciit-heroïsche „La
bataille du rail", Italië, waarvan Roberto
Rossellini de Via dolorosa in de rhapso-r
dische beelden van „Paisii"
registreerde, de Polen die
onlangs niet alleen voor hun
eigen max-telaren, doch die
der ganse mensheid in „De
laatste étappe" een onvergankelijk monu
ment stichtten.
Aan dit xespectabele lijstje kan nu een
in Duitsland vervaardigde film worden
toegevoegd, „Huwelijk in de schaduw", die
van de volgende week Vrijdag 10 Juni af
in het Rembrandt-theater te Haarlem ver
toond zal worden.
Van binnenuit.
„Huwelijk en de schaduw" vex-schilt, in
meer dan één opzicht wezenlijk van de
hiervoor genoemde rolpx-enten. Het onder
werp: de Jodenvervolging in Duitsland
wordt namelijk niet van buitenaf, door een
min of meer geslaagde weergeving van de
kinderachtige plagerijen eerst, de systema
tische uitroeiing later benaderd, maar door
te vertellen van de angsten en de trooste
loze zielsverwaxTing van de partners, een
acteur en een actrice, in een „gemengd
huwelijk". Twee mensen, die niet alleen
lijden onder de beruchtste paragrafen van
een absurd régime, maar meer nog omdat
hen de levensvervulling in het beroep dat
hen lief is, wordt onthouden. De vernieti
ging gaat niet ineens; zij begint, kwetsend
maar nog onschuldig, in 1933 met een
bordje „Joden niet gewenst" aan de grens
van een toeristenplaatsje, met een „tijde
lijke" schorsing van niet-Arische kunste
naars om geleidelijk aan, via „spontane"
vernielingen van Joodse eigendommen en
knuppelpartijen, over te gaan in een geor
ganiseerde massa-moord.'
Maar in het eerste jaar van Hitlers rege
ring zo goed als in het tiende sasten al te
velen zich met de gedachte: „Het zal zo
erg wel ixiet worden". Na tien jaar onmen
selijk getreiter geeft het echtpaar de on
gelijke strijd op en vei'laat vrijwillig een
leven, dat geen enkel uitzicht meer bood.
Hier ligt het grote onderscheid met de
meeste andere documenten in celluloid over
de jaren 1939-1945; van de eerste meter af
voelt de toeschouwer, dat hier geen plaats
voor optimisme kan zijn, omdat er ook
geen sprake is van een noemenswaardig
verzet.
In „Huwelijk in de schaduw" laten bijna
alle figuren zich na korte of lange tijd mee
drijven op en tenslotte overstromen door
de zondvloed van het anti-semietisme.
Slechts een enkele emigrant blijft wan
hopig voor de toekomst vechten ver-
eenzaamde, dappere strijders, zoals wij ze
ook in ons land maar al te goed hebben
gekend.
In deze prijzenswaardige eei-lïjkheid
schuilt dan ook de grote verdienste van de
scenarioschrijver Hans Schweibart, zoals
Kxui Matzig begreep, dat van hem een
sobere regie werd vex-langd. Hij richtte de
lenzen niet bij voorkeur op terreur-benden,
of ruïnes, op excuties of op razzia's, hij had
aan twee naar de ondergang gedreven
mensen met hun naaste omgeving genoeg.
Hij zocht het el'fect niet; slechts één keer
past hij het, maar dan ook grandioos, toe in
een beeldovergang van het kort en klein
slaan van de inventaris der Joodse winkels
in 1938 tot de kater, die er in 1943 in de
voormalige Duitse hoofdstad heerst na een
bombardement.
Zorgvuldig hebben Matzig en zijn staf
vermeden te betogen of een schuld vast
te stellen. De zin van dit trieste vex-haal,
de kern van het anti-semietisme, komt
des te schx-ijnender en overtuigender tot
uiting in een dialoogflits tussen de Joodse
actrice Elisabeth Mourer (Ilse Steppat) en
haar nationaal-socialistische minnaar dr.
Herbert Blohm (Paul Klinger). „Dat heb
je me nooit verteld", zegt deze ontdaan,
nadat hem duidelijk is geworden, dat de
jonge vrouw in Hitler-Duitsland niet geac
cepteerd kan worden. „Is dat voor jou dan
zo belangrijk?" luidt haar antwoord een
voudig.
„Huwelijk in de schaduw" is, blijkens
een mededeling, die als slotbeeld wordt ge
projecteerd, opgedx-agen aan de acteur Joa
chim Gottschalk en zijn gezin, die in 1941
een vrijwillig einde verkoos boven het lot
dat de nazi's hem hadden toegedacht.
J. H. B.
Anno 1804
Spaarne 56 - Telefoon 11896
Effecten - Safe
Assuranties
Oud-distributie-ambtenaar
kende het geheim
De Economische Dienst van de Amster
damse politie arresteex-de Donderdag een
61-jarige Amsterdammer, die op geraffi
neerde wijze de distributie heeft opgelicht.
De man haalde uit „vriendelijkheid" voor
vrienden en kennissen de distributiebe
scheiden. Hij had echter uitgevonden, dat
door het aanbrengen van een heel fijn
laagje was op het hokje waar de stam-
kaaiten worden afgekrxxist, het mogelijk
is het kruisje later weer ongemerkt te vex--
wijderen. Lukte dit, dan haalde hij op
dezelfde kaart nogmaals bonnen Dit ging
goed tot het laagje was een keer le dun
bleek en een spoor van het reeds ge
plaatste kruisje zichtbaar bleef. Toen
wekte hij argwaan. De man, die vroeger
ook distx-ibutie-ambtenaar was geweest,
heeft bekend deze methode met succes te
hebben toegepast.
