en
jj
A-J
-4\d'' .yp||
J 1 - J
il/
Emdens cultuurmonumenten
gingen in de oorlog verloren
De Niwa zond in vier jaar honderd
gezelschappen naar Indonesië
4krachlige pijnstillende
middelen in 1 tablet
CkdFarine„4"
;aven
STOFZUIGERS
„«FINIG aanleiding toe bestaan
U"^ Hprmans „Tra-
-nreking van Hermans'
jis O,» aandacht te vragen voor
ogenschijnlijk soortgelijke
y'Vannuinet's „Spiegelgruis
onderseheiddejan tot
t ^nS"npus-ontgoocheldenOoi;
j rancune^ ^paagt schrijnender
minei'
roman
lyrische,
vaak bijna extati-
•''d0° de bloedige sporen van geleden
Lellende verontrustheid
en geestelijke verwarring
Ook hij klaagt aan „ont-
ktert gaet zich (als pro-
schril-erotomanische
htóST (co «Ï5?:
romankunst). Maar
l«SeI sentimenteel als nors zelf-
Wf'S waarom vernielen jullie
l- .i.if /..ik si moderne Welt-
ROBERT FRANQU1NET; „Spiegelgruis" (G. A. van Oorschot,
Amsterdam)
tenspel, dat tot niets verplicht wil zijn.
Koenraad sneuvelt in een partisanen-
strijd ten tijde van het Ardennen-offen
sief, Tigre sterft de marteldood en Céline,
gebroken door bet vernederend avontuur
der zinnen (waaromtrent Franquinet zijn
lezers helaas weinig bespaart!) *vlucht in
een uitzichtloos huwelijk het „spiegel
beeld" van 'het verleden dezer mensen is
vergruizeld. En wat, zou men zeggen, rest
er dan nog? Heeft men afwisselend door
het schrikwekkende geboeid en het men
selijke ontroerd mèt de schrijver geaar
zeld tussen wrevel en mede-lij den, heeft
men deze in een vurige, weelderige, soms
rhetorisch-foarokke, bezwerend-aanklagen.
de taal geschreven roman in. zijn op en
neder van troebele diepten en klare uit
zichten tot het bittere einde gevolgd, dan
is er geen aarzeling meer, waarom men
toch aan dit werk, dat onbetwistbaar
zwakker gecomponeerd is dan Hermans'
boek, de voorkeur moet geven boven de
„Tranen der Acacia's": „Spiegelgruis'
ondanks zijn wrangheid en onkiesheid
een constructieve roman, opbouwend in
de geest van Franquinets pater Frangois,
die voor zijn terdoodveroordeling in de
kalkwanden van de oude kapel grifde:
„Faites, Seigneur, que TAmour triomphe'
Geeft, Heer, dat de liefde zegeviert.
Bekentenis-, ideeën- en aesthetische
roman tegelijk behoort „Spiegelgruis" wel
licht tot de boeken die, aarzelend nog, een
overgang bieden tot een nieuwe vorm: de
roman van de „nieuwe mens". Rodenko
heeft geen ongelijk: zo goed als de geloofs-
mens van de Middeleeuwen, de traditie-
mens van de 17de, de rationalistische mens
van de 18de eeuw voorbij gingen, zo goed
is de 19de- en 20ste-eeuwse „psychologi
sche mens" gedoemd te verdwijnen en mèt
hem de psychologische roman. Dit onder-
gangs- en wordingsproces is gaande. Het
tekent zich af in de litteratuur.
C. J. E. DINAUX
als uiting van
,'i, hem te enenmale vreemd. Niet
j noch om het verloren paradijs
u rl«kê dromen lijdt Franquinet
M* I tragische spanning tussen
F'.» wKkelijkheid. Hij worstelt me
K ,rw te van het levensbeginsel da.
U1'1 ,in jeugdverzen onstuimig-
i a'fji E„ bezongen heelt en, alle
f"„dervonden oorlogsgruwelen
'Souw bleef: liefde voor de zin-
ME het leven en voor de mens.
serpracht u,lnnVSjSCh-verrukte vervoe-
êSdïdUen bezielde.
Z>J schoonheidsdrang, vitalis-
met de bewo-
aeslheticisme gaven
van de Zuid-Nederlan-
Adriamer en Fatima's Heim-
lÈ' krachtige impulsen van levens-
_moed. waarmee Marsman s „vita-
|,t dreigend défaitisme dichterlijk-
MAlirfs hefanders geworden: mèt
kwam Buchenwalde en met
de smaad die de ene mens de
i ^„aandeed. Niet velen was nadien de
met Hans Redeleer te ge-
'eens deze Westers-moderne
ADVERTENTIE
Heringa Wuthrich
HAARLEM
CENTRALE VERWARMING
JOHNSON OLIEBRANDERS
Algemene Militaire Pensioenbond
wendt zich tot de Koningin
Het hoofdbestuur van de Algemene Mi
litaire Pensioenbond heeft aan de Ko
ningin een adres gezonden over de toe
stand der gepensionneerden en hun ge
zinnen.
Alle pogingen, oolc die van de Volks
vertegenwoordiging, om in de bestaande
noodtoestand verbetering te brengen, zijn
zonder resultaat gebleven, aldus wordt in
het adres verklaard. Verder wordt gezegd:
Het gevolg hiervan is, dat de gepension
neerden en hun gezinnen zich in een zeer
zorgelijk bestaan moeten trachten voort te
slepen. Voor velen hunner, in het bijzon
der voor de minimaal gepensionneerden, is
de armoede reeds droeve werkelijkheid
geworden. De prijsstijging van 130 percent
sinds 19381939 werd voor de gepension
neerden tot dusver slechts gecompenseerd
met een toeslag op basis van 25 percent.
Het inkomen der gepensionneerden is dus
sinds 19381939 vrijwel tot de helft ge
daald. Het hoofdbestuur verklaart ten
volle de moeilijkheden der regering in
deze ernstige tijden te beseffen, maar is
van oordeel dat een redelijker tegemoet
koming voor de uitzonderlijk getroffen
gepensionneerden zeer wel mogelijk, nood
zakelijk en gerechtvaardigd is.
Nu bovendien de winter voor de deur
staat, de kosten voor levensonderhoud
blijven stijgen, en geen maatregel door de
regering in het vooruitzicht is gèsteld, om
in de onhoudbare toestand der gepen
sionneerden en hun gezinnen op voldoende
wijze verlichting te brengen, zo wordt in
het adres gezegd, wendt het hoofdbestuur
zich ten einde raad tot de Koningin met
het verzoek tot mogelijke bemiddeling.
K WÓng in het idealisme" zal moe-
Rn. Aan de auteurs van provinciale
KLst (merkwaardige verschuiving m
litteratuur der laatste vijf-en-twintig
Ivan westelijke aristocratie noem
■ifnpvssel, Verwey. Van Eyk, A Roland
t. Bloem, Nijhoff! - naar het intel-
L#me der burgerij) ontbrak het gro-
JLls aan breedheid van blik, gescha-
Xrdheid van gevoel en verankering ir
li/ cultuurbezit der eeuwen om na de
uk der grote catastrophe enig oud
•al aan te hangen of een nieuw wakker
wepen. Zij mokten met „de verveelden"
onthulden met Sartriaanse „onver-
arokkenheid" (zonder de onbetwistbare
mre en hoge verantwoordelijkheid te
«navaarden, die het existentialisme als
whumanisme de mens oplegt: de volle
iantwoordelijkheid voor élke keuze die
l.'iiDens in zijn leven doet), ze betrokken
adat waren zeker niet de minsten) hun
..«ten torens weer, maar ten dele vast
Ikolen, mèt Koos Schuur „de dromen
:eloos als gids te aanvaarden", zij
-vdden naar een synthese tussen levens
lij en ethisch beginsel om op de grond-
daarvan de „nieuwe", de ethische
te funderen, zoals Fokke Sierksma
|I;"üjn „Podium-groep". Maar geen van
ijn gelukte het meer ,,'s avonds tenminste
"i-Dichter de deur op het nachtslot te doen
/.ongestoord met de Muze alleen te zijn,
Ui (zij) overdag als Burger de courant
lézen hadden", zoals Paul Rodenko het
[ïüdrukte.
Ook Franquinet's „boot van Dionysos",
jiieeensop de dithyrambisch bewogen gol-
van zijn dichterlijke levensvreugde
sloeg om: zijn in 1939 verschenen
tonde! betitelde hij „Gekapseisde Boot"!
Hoe Franquinet zich na deze schipbreuk
der ziel trachtte te redden getuigt Mare
iTenesse, de Ik-figuur uit „Spiegel-gruis".
iHj zowel als Tigre, zijn medegevangene en
Kdévluehtéling uit het Duitsé kamp, later
zijn medestrijder in de illegaliteit, kennen
«eerbied voor het leven, zijn van walging
vervuld om deze „Wagneriaanse orgie" van
Dood; Céline, tragisch tweespaltige
jitouw die èn met de vertroebeling van
ndeloze erotiek èn met de verhef-
kracht van haar hogerreikend
levensverlangen zo diep ingrijpt in het
leven van deze beide mannen, mist de
nacht zich te herstellen van de vérmin-
hnde wond die de liederlijke Koenraad
Mens, fanatiek aanhanger van de totali-
'aire staat en onverschrokken, verbeten
leider van een verzetsploeg, haar in haar
1 prille jeugd heeft toegebracht.
Meegesleurd in de draaikolk van begeer-
Jen, onophoudelijk oog in oog met de dood,
1 twijfelen, wanhopen, strijden, offeren,
¥en, haten, vernietigen, verlangen deze
drie hoofdpersonen Mare, Tigre en Céline,
j vernederen verheffen zij zich, wankelen
ze, richten ze zich weer op verward in
f' '%l'inth van godsdienstige stromin-
S?n en van oude en nieuwe ideologieën:
Marxisme en communisme, democratie en
■Tijheid, nationaal-socialisme en sociale
xeentvaardigheid, humanisme en Kabho-
üi'Ti ex'stentialisme en surrealisme
wröoden van bevrijdings-tegenstellingen,
rfj "Wiscuteerd, maar voor de aan de
nimf u Dukse beulen nauwelijks ont-
Pte Mare Tenesse en Tigre een gedach-
ADVERTENTIE
voor Haarlem
Sllis22?AG 30 SEPTEMBER
Cn®"n°'s: „»De verrader», 8 uur.
'alliSr'» ,goede «Ute». U i„ 2, 4.15,
'1:, 1 en in, e: "K'et gewenst", 18 j-, 2,
leeft., 2 du„uur- Luxor: „Grock", alle
r-st".l8i 91- ,eÜL9-15 uur- City: „Haviks
•^Sens-ranM?-'- 7 ejl 9-15 uur- Spaarne:
•'Ml— ..Alaska", 14 j„ 2.30. 7
fa» S.. bondag 2, 4.15, 7 en 9.15 uur)
>15 nur t™!™ Ges'e", 18 i„ 2.30, 7 er
zf&S t30' 9-is
StadsschAml AG 1 OCTOBER
fia), 8 Uur ^burg; „De verrader" (Come-
llintr'm^- Coacertgebouw: Kinder-
Li.Sj?rs en Sjimmie, 2 en 4.15
Pen. Middag- en avondvoor-
3 OCTOBER
waag- en avondvoorstellingen,
De televisie-zendermast, die in Lopik zal verrijzen, is hij gedeelten langs
Handelskade te Vreeswijk aangekomen. Het laatstegedeelte der mast werd
Donderdagmorgen op de wal c
(Van een speciale verslaggever)
Toen op 6 September 1944 binnen een
kwartier de gehele oude binnenstad van
Emden door bommen werd vernietigd, viel
territoriaal gezien een Duitse stad
aan het oorlogsgeweld ten offer. Architec
tonisch en cultureel gesproken, ging toen
echter evenzeer een Nederlandse stad ten
onder. Sedert de zestiende eeuw, toen onze
gereformeerden voor Alva naar Emden
vluchtten, verrees daar de „moederkerk"
van het Nederlandse Protestantisme. De
ballingen maakten er tegelijk een bloeiende
handelsstad van.
Gaarne dacht meii in Emden aan deze
gouden eeuw terug en nog tot in de negen
tiende eeuw was Emden tweetalig: er Werd
naast Duits ook Nederlands gesproken, tot
dat de regering van Keizer Wilhelm het
plan opvatte om er de belangrijkste Duitse
in- en uitvoerhaven van het Roergebied
van te maken. Toen veranderde er veel in
Emden. Van een achteruitgegaan, rustig
historisch stadje werd het een verkeers
knooppunt met een moderne functie. Maar
het oude aspect bleef. Met zijn Neder
lands aandoende grachten en gevels lag het
als verdwaald binnen de Duitse grenzen.
Het beroemde oude raadhuis van de Ant
werpenaar Laurens van Steenwinkel, dat
een getrouwe weerspiegeling was van
het Antwerpse raadhuis, bleef het cen
trum van een nieuws stadspolitiek en de
Nieuwe Kerk, zo duidelijk geïnspireerd op
de Amsterdamse Noofderkerk, vervulde
haar godsdienstige bestemming ook onder
een zich wijzigende bevolking.
De Nieuwe Kerk is nu weer zo goed als
herbouwd, maar dat is een grote uitzonde
ring in Emden. De bommen, die 78 per
cent van de stad verwoestten, hebben dat
tot de bodem gedaan. Van de wederopbouw
van het raadhuis,' van herrijzenis van de
typische „Ratsdelft", die men zich ook
langs het Spaarne zou kunnen denken
en van het herstel van de Grote Kerk, het
centrum van het geloofsleven der prote
stantse ballingen, de eigenlijke „moeder
kerk", kan geen sprake meer zijn.
Emdens Noordzee-haven bleef
gespaard
Al deze voorbeelden van Nederlandse
bouwkunst zijn reddeloos verloren gegaan.
Emden kan nu werkelijk een Duitse stad
worden, als het dat wil, maar de bouwbe-
drijvigheid, die in andere Duitse steden
zo zeer opvalt lijkt nog niet op gang te
kunnen komen.
Emden is gebombardeerd, omdat het één
van de belangrijkste Duitse havensteden
was, maar het merkwaardige is dat de
haven zelf geen schrammetje opliep. De
haven van Emden is de enige Duitse Noord
zee-haven die geheel ongedeerd bleef. Bijna
geen kantoor, geen pakhuis en geen werf
is daar getroffen.
Woon- en logeergelegenheid bestaat in
deze stad, waar vroeger een Nederlander
zich thuisvoelde, niet meer. We kunnen
ons voorstellen, dat een Emd'enaar nu nog
liever werkt dan vroeger, want op kantoor,
en zelfs in de kade-loods, is het veel com
fortabeler dan thuis.
De plaag van de demontages, die elders
zo demoraliserend heeft gewerkt, is Emden
bespaard gebleven. De werven hebben niet
alleen de oorlog, maar ook de moeilijke'
tijd onmiddellijk daarna overleefd. Het
levende geluid van de klinkhamer heeft
er wel eens gezwegen, maar is nooit over
stemd door de doffe slagen van 'n explosie.
Toch zijn er ook in de haven van Emden
trieste dingen gebeurd. Het is de grootste
Duitse uitvoerhaven voor schroot, het uit
eindelijk netto-product van de ontmante
ling van Duitse fabrieken, waarvoor de
Engelsen grote belangstelling hadden. Dit
ijzerafval is blijkbaar nog méér waard dan
de gedemonteerde machines, draaibanken
of electro-motoren zelf, want elke haven
arbeider kan u hier beschrijven hoe die
werktuigmachines, netjes verpakt en ge
olied en omzichtig behandeld, in Emden
aankwamen, alleen maar om daar vervol
gens met een zware smak op het ^de-pla
veisel te worden gesmeten. Waarrfe'er door
dezelfde kranen dan nog vaak grote stenen
platen op werden neergegooid.
Op deze wijze is in Emden van remon-
teerbare fabrieksonderdëlen schroot ge
maakt.
Men is er niet van plan de zinloze ver
nietiging van kapitaalgoederen te ver
geten en het is inderdaad moeilijk om
daar in 1950 nog argumenten, voor te
vinden.
Boerenwelvaren in het Friese land.
(Van onze correspondent te Djakarta)
Het op 21 October 1946 opgerichte
„Corps Nederlands Indische welfare
artis en" de Niwa heeft na vier
jaren actieve dienst op 18 September
opgehouden te bestaan. Waar de Niwin
de materiële belangen van de troepen
in Indonesië behartigde, verzorgde de
Niwa de geestelijke belangen van de
strijdkrachten, onder meer door uit
zending van precies 100 gezelschappen,
met een totaal van 473 artisten. Vooral
het laatste gezelschap dat naar Indo
nesië ging, dat van Adrie van Oorschot,
is bij de Nederlandse soldaten overzee
zeer populair geworden.
De eerste Niwa-artist, die in Indonesië
optrad, was de violist Willem Noske, die
zich door zijn muziek en prettig karakter
bij de troep geliefd maakte. En zo zijn er
na Noske meer geweest, die duizenden kilo
meters door de lucht en over land hebben
afgelegd om de jongens datgene te bieden,
waaraan zij na vaak maandenlange krachts
inspanning, op de meest afgelegen plaatsen,
behoefte hadden: geestelijke ontspanning.
Te Bandjar, West-Java, kon het tij
dens een der politionele acties gebeu
ren, dat een goochelaar als maar kaar
ten, ballen,, pluimvee en wat konijnen
door de lucht werpend, daar plotseling
tussendoor een handgranaat zag neer
dalen, die door het dak kwam en af
ging.
Van de 473 artisten, die Indonesië be
zochten, vonden er elf de dood. Het gehele
gezelschap van Hans Snel kwam bij een
vliegongeval in Nieuw Guinea om het
leven; Johan Gütlich, die een programma
van kamermuziek verzorgde, verongelukte
in 1948 toen een Dakota in de bergen b(j
Bandoeng neerstortte, en de violist Van der
Vegte en zijn echtgenote verloren het leven
bij Calcutta, toen de K.L.M.-Constellation
met dertien Amerikaanse journalisten
tegen een heuvel vloog.
Thans zijn er nog slechts 14.000 Neder
landse .militairen in Indonesië. Hun gees
telijke verzorging is thans deels opgehou
den, maar toch kunnen ook de laatst ach
tergeblevenen nog profiteren van de offer
vaardigheid, waarmee het Nederlandse volk
de gaven voor de strijdkrachten in de laat
ste vier jaren bijeen bracht, want ofschoon
een gedeelte van deze gaven moest worden
afgeschreven is er toch nog wat achterge
bleven- van de 32 cantinewagens, 75.000
gramofoonplaten, 13.000 muziekinstrumen
ten, 1400 radiotoestellen en 31 radio-distri
butie-apparaten voor hospitalen, die naar
Indonesië werden gezonden.
In deze tijd van wachten op transport
naar huis, komen de 1260 kisten met sport-
materiaal, 863 rimboekisten en 14 film
jeeps, voor zover nog aanwezig, goed van
pas. Veel belangstelling voor gezelschappen
hebben de jongens de laatste tijd niet meer
gehad: zij zitten hoofdzakelijk in de grote
steden, kunnen dus af en toe naar een film
en doden hun vrije tijd veelal met sport
en spelen. Zij kunnen zich verder gemak
kelijk in het bezit stellen van een of meer
der een millioen boeken of 22 millioen tijd
schriften, waarmee Nederland hen deze
jaren heeft bedacht.
De taak van de Niwa is beëindigd. De
materiële verzorging van de strijdkrachten
door de Niwin zal echter doorgaan totdat
de laatste Nederlandse soldaat aan boord
is gegaan van het laatste troepentransport
schip, dat van Indonesië uit naar Nedei-land
koerst.
MANUSCRIPTEN TERUGGEVONDEN
Twee van de kostbaarste muziek-manu-
scripten ter wereld, de Negende Symphonic
van Beethoven en „De Toverfluit" van
Mozart, zijn teruggevonden nadat zij tien
jaren zoek zijn geweest in de Benedictijnse
abdij van Grussau in Silezië, dat thans een
deel van Polen uitmaakt.
ADVERTENTIE
Wanneer hevige pijnen U het leven
moeilijk maken, neem dan eens
CHEFARINE „4". Elk tablet bevat 4
geneesmiddelen, die stuk voor stuk
wereldberoemd zijn geworden als
bestrijders van rheumatiek, menstru
atie-, zenuw-, hoofd-, kiespijn enz.
Het eens zo bekende en typische „Rats
delft" dat ook in het Nederlandse stads
beeld zou passen, zal niet worden
herbouwd.
Algemene Kunst-Encyclopaedie, be
knopte samenvatting der beeldende
kunsten, samengesteld door B. D.
Swanenburg (Utrecht. W. de Haan
N.V. en Gent, Daphne-uitgaven, 1950)
De moeilijkheden van het samenstellen van
een beknopte ensyclopaedie van de beelden
de kunsten zijn talrijk, maar het resultaat
van de samenwerking tussen B. D, Swanen
burg en een kleine staf van kunstgeleerden,
mag uitnemend worden genoemd. De namen
dezer medewerkers, die niet onder de vijf
duizend grote en kleine artikelen zijn
vermeld, luiden dr. R. F. P. de Beaufort, dr.
E. Houtzager, wijlen prof. dr. C. W. Lun-
singh Scheurleer, mr. J. A. M. Schretlen,
prof. dr. F. W. S. van Thienen, prof. dr.
J. M. Timmers, wijlen prof. dr. A. Vermey-
len, prof. dr. W. Vogelsang, C. W. M. M.
de ZwaanSwanenburg en dr. A. Th.
Zwyrzicki.
Het lijkt ons dat hier een voorbeeldige
eensgezindheid en discipline hebben ge
heerst. We plaatsen deze Kunst-Encyclo
paedie met vertrouwen tussen Kröners
„Wörterbuch der Kunst" (1940) en de Ameri
kaanse „Encyclopedia of the Arts" (1946).
Deze Nederlandse encyclopaedie draagt een
eigen karakter. De redactie vermijdt strikt
elke opgave van litteratuur, waarschijnlijk
omdat zij dit voor een volksuitgave onge
schikt acht. Dergelijke opgaven verouderen
wel is waar snel, maar zij openen anderzijds
de weg voor verdere studie. Ruimtebesparing
zal wel het hoofdmotief geweest zijn. Ietwat
verwonderlijk doet het gebruik van de oude
spelling („teekeningen" en dergelijke) aan. I
Bij de temen, die ontleend zijn aan vreemde j
talen, hadden we gaarne enige aanwijzingen
omtrent de uitspraak of het accent aange
troffen. De stijl is overal begrijpelijk en
vermijdt de te geleerde toon. De verhouding
van leerlingen en leermeesters èn de familie
relaties tussen kunstenaars zijn zorgvuldig
meegedeeld. Al zijn we het met de appre
ciatie der nieuwere kunstenaars niet steeds
eens (we schatten bijvoorbeeld Isaac Israels
hoger dan zijn vader Jozef), er staan zoveel
voortreffelijke overzichten en karakter
beschrijvingen in dit werk, dat we het in
alle opzichten kunnen aanbevelen. Onder de
zeer goede karakteristieken rekenen we die
van A. C. Willink, James Ensor, Jongkind,
Degas, de Haarlemmer Geertgen tot Sint
Jans, Breitner. Maar ook de nationale schil
derscholen zijn degelijk getekend. We misten
dè Hongaarse school, die toch wel enige
opvallende artisten met een eigen trant
bezit.
Van de meeste kunstenaars kon slechts
één werk worden afgbeeld; de keuze is
steeds prijzenwaardig. De acht kleurenrepro
ducties zijn echter minder geslaagd. De
„Min" van Frans Hals schijnt deze zomer
aan het strand te zijn geweest: zij was brui
ner dan anders. En het korenblauwe man
teltje op Manet's „Ontbijt in de open lucht"
is niet paars. Deze acht kleurendrukken
hadden in deze prachtige en toch zo goed
kope uitgave, gevoegelijk kunnen ontbreken.
Men krijgt genoeg waar voor zijn geld.
Tenslotte enige algemene critiek. De
Amerikaanse Encyclopaedie behandelt zeer
degelijk de verhouding van de beeldende
kunst tot de muziek en de woordkunst.
Daardoor komt er weer eenheid in onze
kunstbeschouwing. Een dergelijke beschou
wing mist men hier.
Enkele foutjes (Manets voornaam is
Edouard en Kwam - yin moet zijn Kwan-yin,
om een paar voorbeelden te noemen) zullen
wel bij de volgende druk verdwijnen. De
hoofdzaak is dat we een uitstekende Neder
landse kunst-encyclopaedie rijker zijn ge
worden, waarvan een ruime verspreiding
een verdieping van het kunstgenot zal mee
brengen.
H. SCHMIDT DEGENER
OVER MUZIEK
HET DECLAMATORIUM
De verbinding van gedicht en muziek,
van woord en toon, is niet voor iedereen
een zaak zonder problemen. Zowel onder
musici als onder letterkundigen, zowel
onder muziekliefhebbers als onder hen die
zidt speciaal tot de dichtkunst voelen aan
getrokken leeft de mening dat de ideale
levensstaat voor de muziek bestaat in vol
komen onafhankelijkheid en dat, op grond
van dezelfde principes, de litteraire poëzie
haar zelfstandigheid schaadt als zij zich
laat verbinden met de muziek.
Het wezen der kunsten geeft wel aanlei
ding tot deze mening; maar ik geloof dat
het vasthouden aan deze opvatting meer
gevoed wordt door eenzijdige neigingen in
de kunstgevoeligheid dan door de kunst zelf
Niemand zal ooit beweren dat de muziek
een samengaan of verbinding met andere
kunst behoeft om volkomen, volledig te
zijn en niemand mist klinkende muziek bii
het lezen of de voordracht van een gedicht
als hij werkelijk litterair gevoel heeft.
Maar niemand kan getuigen dat de beide
kunsten m hun diepste wezen, dat wil zeg-
gen naar hun oorsprong gepeild, absoluut
n!rtCL ^- ?en 7ekere' edelaardige be
perktheid in het ontvangvermogen brengt
de kunstliefhebber tot begrenzing der er
kenning. Men maakt een volwassene die
graag verzen leest niet meer muzikaal als
mj het niet is en men brengt een musicus
of een muziekliefhebber niet tot het bezit
van litteraire ontvankelijkheid als hij er
«^Ln!,ee+ 5e?oren is- «et is nu eenmaal
waar dat dit verschil van aanleg bestaat,
maar dit weerspiegelt niet de waarheid in
zake de kunst op zichzelf. Er zijn ook men-
wezenlijk muzikaal zijn en die ook
behoefte hebben aan zuiver litteraire
schoonheid. Ook die zijn er nu eenmaal;
zij worden met geplaagd door de wrevélig-
heid welke de eenzijdigheid oproept, een
wreveligheid welke m,en niet gaarne er-
kent, maar die zich nochtans laat gelden.
Er zyn onder muziekliefhebbers zacht
moedige fanatici die een lied niet goed
kunnen verdragen, er zijn litterair-gevoeli-
gen die elk verband van poëzie met muziek
_,paf!d W»! vinden. Buiten hun
schuld schaden zij zich zelf, want zij missen
een bepaalde openbaring der schoonheid
oie in zich zelf niet verdeeld is.
Een der voornaamste twistpunten in deze
aangelegenheid is het declamatorium, ook
wel, om historische redenen, het melodra-
ma genaamd. Het is het samengaan van een
gedicht (episch of lyrisch) met muziek
waarbij de componist instrumentale bege
leiding schrijft, in die zin dat hij het ge
dicht op zichzelf onbehandeld laat, het niet
van een melodie voorziet en eist dat het ge
sproken, gedeclameerd wordt, terwijl de
muziek (in de meeste gevallen voor orkest)
daarbij ldinkt. In het juiste geval ligt de
aanleiding tot het componeren der muziek
grnnHeciJTUZikai!e4. inhoud- in de muzikale
grondslag van het vers; de oorzaak tot het
componeren ligt in het wezen van de compo
nist dat door de litteraire uiting van die in
houd bewogen werd. Om een specifiek lit-
teiaire reden zal hij de gestalte van het ge-
dicht onaangeroerd laten, om een evenzeer
tof0 HÜ trUllkaJe reden zal hii bes*uiten
ku"ïen vorming van muzikale
gegevens. Het werk zal echter op een on-
ri:re! u f"nd?me.nt steunen. Practische
moeilijkheden beginnen eerst wanneer het
werk moet worden uitgevoerd. De voor
drachtkunstenaar moet de grondslag of
als u wilt de levende onverdeelde bron
kennen; hij moet van nature in staat zijn
de voordracht te bezielen volgens de evo
catie van de componist. Het is mogelijk dat
de componist aan de muzikaliteit van de
declamator steun geeft door nauwkeurige
thythmische notaties en andere aandui
dingen, maar het is ook mogelijk dat hij
speculeert op de intuïtie van een voor-
aIof„er' ^d,er geval zal de muziek de
declamator met alleen het sentiment bie
den dat hemzelf door het gedicht geschon
ken werd hij zal de spreker ook het besef
van toonshoogte geven. De voordracht zal
altijd een zware taak blijven, want bij een
voldoende muzikaliteit zal een levendig
fj" d® litteraire karakteristiek van
het gedicht nodig zijn wil de uitvoering niet
gelijken op een onvoldragen gezang.
Zwaarder is de taak voor de declamator als
mL,°£ i™? ™an de muziek zelfstandig
muzikaal is. Want hoe vreemd het
70gf het is geenszms in strijd
met de fundamentele eenheid der kunsten
als de samenstelling van de muziek, de fei-
hei^ea-C0^P°Sdie' een eigen stl"uctuur
vtn hft10iVLC?Zulf -geen afhankelijkheid
van het gedicht bezit. Deze constructie
dooï wn* ïteLair .voorschrift en kan toch
üoor het gedicht geïnspireerd zijn.
De kunstgeschiedenis kent melodrama's
Sfoi f^enten, in °Pera's, maar ook als
rfvoSf" 1,we, Z>' werderl fKijd om.
vlf j1 5,rLi^e,Sfrijd zal wel nooit eindigen.
taïïw Tatoi:,un;in c,e
r„ i Z W«tenwmd", een gedicht van
Geesten Gossaert met muziek van Henk
Badmgs en ik herinner mij een zeer goed
declamatorium van Max Schillings: Het
wS gedicht van Ernst von
Wildenbruch Hoewel het karakter dezer
beide muzielcen mij persoonlijk niet bij-
he?d v^lV' f0e:t lk erkennen dat de een-
K en muzlek in artistieke en
technische zin m deze werken organisch
tot stand gekomen is.
HENDRIK ANDRIESSEN
ADVERTENTIE
Het speciaal adres
voor
alle merken
Reparatie en onder
delen.
Oolc in huurkoop van
af 7.60 per maand.
STOFZUIGERHUIS RITSA
Gr. Houtstr. 132 t/o Luxor - Tel. 16693
De „Wiener Philharmoniker"
komen in Amsterdam
De Wiener Philharmoniker zullen op 7
October onder leiding van Wilhelm Furt-
wangler een concert geven in het Concert
gebouw te Amsterdam. Uitgevoerd zullen
worden werken van Mozart (Uit de serenade
voor 13 blazers), Schubert (onvoltooide
Symphonie), Richard Strauss (Tijl Uilen
spiegels schelmenstreken) en Beethoven
BURGEMEESTER VAN NIJMEGEN OPENT
GOBELIN-EXPOSITIE
Zoals wij reeds eerder hebben bericht zal
in het Frans Halsmuseum een tot 12 Novem
ber durende tentoonstelling worden gehou
den, uitgaande van de werkplaats tot herstel
van antieke textiel, onder auspiciën van de
gemeenten Nijmegen. Maastricht en Enk
huizen, van wandtapijten in restauratie en
werken van de daarbij betrokken beeldende
kunstenaars. De opening van deze expositie
geschiedt op Zaterdagmiddag 7 October door
mr. Ch. M. J. H. Hustinx, burgemeester van
Nijmegen.
