IJmuider Courant | 1951 | 30 juni 1951 | pagina 5

fa. B. ENGELENBERG

riepolo, rasschilder uit de tijd
der volmaakte levenskunst

Kaettekeniii

Bloemenkoningin doet 1 4 Juli haar intrede

«ïe:®# - c,e

SCHOOLBOEKEN

voor alle inrichtingen van onderwijs
SCHOOLBOEKHANDEL

H. DE VRIES

Nieuwe mitéaveo

Haarlems Bloemerifeest

West-Friese bruiloft op de Grote Markt

Tekenwerk

Rembrandts etstechniek

Grootse expositie van zijn werken te Venetië

30 JUNI 1951

iep kj|KOLA3EWITSJ TOLSTOI: „Kinderjaren" (Reeks „Het
d plsnoer", Uitg. Foreholto, Voorhout). (Vertaald door
Aleida G. Schot)

PeJVLSe^onlijke, kabbe-
poiscil oo\t' /ecrste_ groots-aan-

het

If HEEFT TOLSTOI eigen
t de Ilias vergeleken: Krn-
Oorlog en Vrede", z.jn bi,na
en n°°r n on ziin machtige
!eugïSe enos. Wat hij zelf
terische» in beide

)V

5»>®Jrtin fweede werk,
&i w n.eL het bezielde en bezie-

onbewust-beeldende,

^^??de Srbron van het mense-
lin leven lang magische
:':,^nomde Zoals Maxim Gorki
11aan het strand zag zit-
als een rots met de aaide
>^2dend in het eindeloze met
;.v:ren. sP?e7' en waaraan niets ont-
tïdkorrel en geen gedachte,
^gofEnmet die hmvermgwek-

«flS

van

ontzag en vrees die

^^'J^venmenselijke

DIJlio n

kan

imHat het een magiër
ij 2 levend geworden oude
,^-ong en bestemming
*ÖATff--een natuurver-
Zo dadelijk, denkt

jji ceze

denken cp

een ahorntroon

n-ss «n
Gods
i jlidiela
ren. De
To!

een gouden linde, zijn hand
!n de zee zal kristalliseren en
rJfisen iien bezield worden: alles zal
iS*wen al die stemmen zullen

mpns

men zich zo denken op de
woorden beeldende, Mozes
n«elo hem in steen heeft ge-
mreeliiking is niet ontoepas-
en de Geboden, Tolstoi
mat (lp 7in van leven "en dood,
^fllrdrift'terwille van zijn ver-
met zijn geest om het behoud
IZ'T «rbonö met de natuur, de heiden
-^ worstelend mèt en om Christus
;.T-.,:o!stoi is-niet alleen en zelfs met
-e asceet, de prediker, de profeet
Sferen, hij is ook m zijn diepste
pr de drie-en-twintigjarige die „Km-
Srf schrijft. Het patriarchale zat
!f:, het bloed. Het was een met zijn
^Üe. met zijn zielenadel. En wat is
özielenadel anders clan verzedelijking,
"ng? Dan eerbied voor het
besef van de dood? Dan be-
en loutering der lagere driften
ckfit-in-tederheid? Dan.... mensen-

"j-roet het geweest zijn, wat in Gorki
itóngen wekte uit te roepen: „Kijk
vat een wonderbaarlijk mens op
arde leeft! Vóór alles een mens, een
•cöc mens", wat wel zoveel zeggen
■ft sisteen mens in zijn hoogste stre
ss onvermijdelijke ontoereikendheid,
se® in zijn strijd öm het menselijke.
Tolstoi dan, in de eerste, beslissen-
iraderlijk-geslaagde ontplooiing van
scheppend vermogen, schreef „Kin-
ijiM"'.Bijkomstig blijft het, dat deze
Misleid neergeschreven herinnerin-
s an de „zalige kinderjaren" als dc
si Europese„roman van de kinderziel"
2® worden aangemerkt. Zelfs is het
.neer dan kenmerkend voor de „oude
dat de profeet van Jasna ja
die de kunst had afgezworen, dit
d-erk als leugenachtige litteratuur

ADVERTENTIE

verwierp. Want al verloochende de asceet
ook de kunstenaar, in „Kinderjaren" klinkt
onmiskenbaar de slem van Tolstoi. Wat. hij
daar schrijft is waargenomen met dezelfde
zintuigelijkhcid, clie de taferelen van „Oor
log en Vrede" en „Anna Karenina" tast-
baar-reëel uit de verbeelding verstoffe-
lijkt; het is bezield met diezelfde bewo
genheid, die later werk vervult van een
kracht welke men moeilijk anders dan
natuurmystiek kan noemen.

Nikóljenka heet hij hier, die al clan
niet autobiografisch dc liefde leest in
de bruine, melancholisoh-tedere blik van
zijn „marnah", bij het horen van de So
nate pathétique herinneringen voelt op
wellen aan dingen „die nooit gebeurd
waren", op jacht de geur van alsem en
hooi en paardenzweet opsnuift met zijn
brede Tartarenneus en voor het eerst vol
religieuze schroom het zwervend Godskind
ontdekte: de „joeród", de onnozele, de van
God vervulde. Griesja noemt Tolstoi hem
hier; Griesja, biddend om Gods genade,
om dit ène, dit menselijk-moeilijkste: te
weten hóé te handelen; Griesja, die niet
meer in woorden bidt. maar in tranen.

En ook dit is de kleine Nikóljenka de
latere Tolstoi: Nikóljenka staande voor het
doodsbed van zijn „maman", starend in
de verstarde trekken, waar hij zo vaak de
glimlach gezien had, die een mensengelaat
schoon doet worden omdat dc liefde er
haar glans aan verleent; Nikóljenka, die
dan de kreet van afgrijzen hoort uit de
mond van een boerenkind dat bij het
laatste afscheid de ontluisterende dood in
het gezicht heeft gezien, en daarmee een
„bittere", dé bittere waarheid leert kennen.
De dood als ontkenning van het leven, als
machtige vernietiger? De dood als verlos-

ADVERTENTIE

Jacobijnestraat j Ged. Oude Gracht 27-270

ser, die het Leven opvoert tot een hoger
staat?

Zijn leven lang worstelde Tolstoi met
dit mysterie van de dood. En hier, in dit
jeugdwerk, opgeweld uit hel onbewuste
dat (zoals in Griesja's gebecl) „de woorden
vanzelf over de lippen deed komen, zonder
dat het verstand eraan te pas kwam",
hier schijnt de kwellendste van alle men
selijke twijfel al overwonnen te zijn. Eén
ogenblik staat Nikóljenka aan het doods
bed van zijn moeder alsof hij boven zich
zelf is uitgestegen. „Ik weet alleen", Iaat
Tolstoi hem schrijven „dat ik mij enige
tijd niet bewust was van mijn bestaan en
een verheven, on verklaarbaar-heerlijk en
tegelijk verdrietig gevoel mij doortrok".
Dat is Tolstoi's „eeuwigheidsgevoel", zijn
godsvrucht, zijn liefde het is dezelfde
zieleklaarte waarmee Vorst Andrej de
dood tegemoet treedt in „Oorlog en Vrede",
dezelfde liefde ook die de edele, oude
Nataasja in „Kinderjaren" verheft boven
het rouwbeklag om het verlies van haar
meesteres.

De doodsgedachte sluit de „Kinderjaren"
af. „Waar", vraagt Nikóljenka-Tolstoi, „is
dat beste geschenk des levens die tra
nen van innige ontroering gebleven?"
Een mensleeftijd later ziet Gorki de grijze
magiër aan het strand onbewogen, een
rots, een natuurgeheimenis. „Een mense
lijk mens", die zich voor het eerst uitsprak
in „Kinderjaren". ..En", denkt Gorki, „zo
lang déze man leeft, kan ik niet alleen zijn
op deze aarde".

C. J. E. DINAUX

Dr. A. J. de LeeuwAalbers,
Sexuele opvoeding (in de verschil
lende levensfasen van het kind)

De Tijdstroom, Lochem.

Dr. De LeeuwAalbers behandelt, in een
kort boekje dc wijzen waarop het: kind, naar
mate het ouder wordt, ervaring opdoet van
eigen geslacht. De kinderlijke reacties op
die ervaring hebben altijd bij vele ouders
afschuw opgewekt en hen gebracht tot het
nemen van krachtige onderdrukkingsmaat-
regclcn, die bij dc kinderen schuldgevoelens
verergeren en de karakterontwikkeling on
nodig bemoeilijken. Weten dc ouders welke
verschijnselen bij kinderen onvermijdelijk en
normaal zijn. dan zullen zij die rustiger zien
optreden en behulpzaam in plaats van scha
delijk kunnen zijn met hun opvoedend in
grijpen; dat probeert dr. De LeeuwAalbers
met haar voorlichting te bevorderen.

Zij doet het uitstekend; haar boekje is
rustig en duidelijk geschreven en heeft niet
de pretentie voor alles afdoende oplossingen
te geven. Zij beveelt aan. dringt niet op; de
overtuigingskracht komt uit haar beheerste
toon en wordt versterkt door voorbeelden
uit de practijk. die meer dienen ter illustra
tie van wat normaal is dan om de kwade
gevolgen te tonen van willekeurige onder
drukking. Het gaat er niet om dc lezer theo
rieën aan te praten, maar om hem vertrouwd
te maken met de kwestie. Is de afschuw van
ouders principieel bepaald, dan z'al dit niet
veel verschil maken; maar als er alleen een
gebrek aan inzicht is, kan het van grote
dienst zijn. S. M.

ADVERTENTIE

Doelstraal 39 - Haarlem - Tel. 13232

Officiële verkoop Sikkens lakken.

FLEXINE REPARATIE ZWART

mag in geen garage of werkplaats
ontbreken

HET HAARLEMS BLOEMENFEEST, dat van 14 tot en met 22 Juli gehouden wordt,
wordt ingezet met een tocht door de stad van de Bloemenkoningin en besloten
met een corso en een vuurwerk. Op andere dagen worden concerten gegeven, interna
tionale- en nationale volksdansen staan op het programma en een der hoogtepunten
belooft de West-Friese Boerenbruiloft op de Grote Markt te worden. De commissies,
welke het bestuur van de Stichting Haarlems Bloei had samengesteld om dc feeste
lijkheden voor tc bereiden, hebben voor een attractief programma gezorgd, dat onge
twijfeld de belangstelling van velen zal hebben.

Wil (Ie1

wen, ééi prijs: 28 cent.

van leerlingen
het Lorentzlyceum

'filling van werkstukken, die
T„\van het Lorentzlyceum (rec-
'el le Haarlem dit cursusjaar
Wben. is interessant omdat alle

ri-ïi |n,eressant L. De vijanden

bf d ®v.Zljn dc radio en dG film-

m TK Jdc cornccntratie en
'•'Sdn.l ifren ertoe kun aandacht aan

:LnLnllInVerk en amusement, te-
tfwt vormoeidhcid, die dan

ï;i;;i07 ,door hen beschouwd als te
l f0rvruchtbare arbeid of
heeft een ander effect. Deze
sb; §eest zodanig dat de jon-
Lhden mp/oi66" rif"06 thuiskomen.

ogen - zo in

- El "T hebben lekker weer

c* helin g" d dan we eigenlijk
tegrypen". En dat perplexe, dat

meet kunnen vinden om het

veel van

Toilet ontworpen voor de
bloemenkoningin

Voor de bloemenkoningin zijn veertien
candidaten en de keuze is gevallen op
Beppie Landmeter. Voor haar is een
speciaal toilet ontworpen. Dat is te danken
aan de heer Jac. Vanderniet, een oud-
Haarlemmer, die op het ogenblik in
Wechawken (Verenigde Staten) als mode
ontwerper bij een filmmaatschappij werkt
en bij het vernemen van het voornemen
weer een bloemenfecst te houden, een ont
werp aan „Haarlems Bloei" heeft ingezon
den. Het toilet wordt op het ogenblik in
Haarlem gemaakt. De japon is van zacht
lila taft en de rok heeft een wijdte van
zes en halve meter. Uit de taille ontspringt
de tule. Er zijn drie lagen tule van ver
schillende kleuren. Op de japon worden
lila en rose anjers gehecht. De lila anjers
behoren tot een nieuw soort, gekweekt
door de heer Van Staveren uit Aalsmeer.

Het gevolg van de bloemenkoningin be
staat uit de meisjes Mia Ris, Thea Jonck-
bloedt, Antoinette Schaefer en Wiksje
Beverdam, die allen acht of négen jaar oud
zijn Zij zullen een zachtrose japon van
taftzijde dragen.

De bloemenkoningin zal op Zaterdag H
Juli een tocht door de stad maken. Zij
vertrekt van de Grote Markt en rijdt o.a.
naar het Lunapark op het Phocnixterreln.
dat op die middag geopend wordt en ge
durende de feestweek te bezoeken is.

Zaterdag 14 Juli zal in het Waaggebouw
een tentoonstelling van „Kunst Zij Ons
I Doel" geopend worden.

Concerten

Het programma bevat de volgende con
certen: Maandag 16 Juli kerkconcert door
het gemengd koor „Polyhymnia" in de
Grote Kerk. Dinsdag 17 Juli van de
Koninklijke Militaire kapel in het Ge
meentelijk Concertgebouw. De opbrengst
is bestemd voor militaire oorlogsslacht
offers. Woensdag 18 Juli concert door een
fanfare-corps in het Noorder Sportpark.
Donderdag 19 Juli des middags orgelbe
speling door George Robert in de Grote
Kerk en des avonds taptoe door Harmonie
Crescendo en Vrijdag 20 Juli operaconcert
in het Gemeentelijk Concertgebouw. Aan
'dit concert werken mee de Haarlemse Or
kestvereniging, de Koninklijke Liedertafel
„Zang en Vriendschap", Erna Spoorcn-
berg (sopraan) en Annie Woud (alt).
Vorig jaar bestond er grote belangstelling
voor het opera-concert, dank zij het feit,
dat een volledig orkest en een volledig ge
schoold koor medewerkten. Werken van
Verdi zullen ten gehore worden gebracht.
Verder worden op enkele avonden con
certen in Den Hout gegeven.

Volksdansen

Dank zij het feit, dat in Amsterdam een
internationaal volksdanscongres gehouden

zal worden, is het mogelijk in Haarlem
Zweedse en Schotse volksdansgroepen te
laten optreden. Op Zondagavond 15 Juli
dansen zij in het Florapark en de volgende
avond op het plein in de Gijsbrecht van
Aemstelstraat. Het volksdanscentrum Haar-

i k

«wrden

'ca*c "unnen vindt
5terken' verwoest
Eronder ?..pril!e Iaren aanwezig is.
'4 ?JS,-mct door ons V
,dlsc>Pline is niet de plaats

r«arlfd!;VCJbec:ding «^luikt.

van het r' d£ de verantwoordelijk-
'"t middelbaar nnrW«M5„

r^en verh^Mil31! onderwiis om de
'•'feu. IVe hphh! 1 v/eer op tc

^Sl«pde Haarlemse HBS

-> vooral op
isrd' Hier oA!?°TUwde lGer§anë

Z'te organist; Lorentzlyceum,
?,Lfaerpz|;n ,e ^'an dG ontwikkeling

Hoentje viiwl Paeda§°gLch-be-

"feteis lononf ,0 en die een be"

'L-; braden L2 We zuIlen ze
jH'ndruki-pn ,moet die skeletjes,
L:; "iet uitgegukt doorgesneden en
aa,rdapPcls> die
iNtellïterf Z,elf zien'

bZ'te'nmet Mui schoolgebouw
Pm* Juli, iedere avond van

H' SCHM1DT DEGENER

De fraaie affiche.

lem onder leiding van Henk van de Wate
ren zal op Woensdag 18 Juli op de Grote
Markt een demonstratie geven.

West-Friese boerenbruiloft

Voor Vrijdag 20 Juli staat een West-
Friese boerenbruiloft op het programma.
Om ongeveer twee uur vertrekt de stoet,
bestaande uit vijf sjezen, een barouchet en
twee speelwagens van de Gemeente
kwekerij aan de Kleverlaan en gaat via de
Schoterweg, Frans Halsstraat naar de Grote
Markt. Op het Stadhuis zal het „huwelijk"
voltrokken worden van Agi Stam en Gert
Visser. Wat in de hal gebeurt, zal op de
Grote Markt te beluisteren zijn. Kees Stet
verleent daarbij medewerking. Na de
huwelijksplechtigheid volgt een maaltijd.
Op de Grote Markt worden tafels geplaatst
waaraan twee en dertig bruiloftsgasten
zullen aanzitten. West-Friese boerendansen
zullen uitgevoerd worden in de originele
costumes.

Bij slecht weer wordt de maaltijd in het
Concertgebouw gegeven.

Bloemencorso

Ook dit jaar zal weer veel aandacht wor
den besteed aan het bloemencorso, dat
op Zaterdag 21 Juli gehouden wordt. De
bloemenkoningin krijgt een plaats in de
stoet en ook de West-Friese sjezen, een
barouchet en twee speelwagens. De belang
stelling van de zijde der deelnemers is
reeds behoorlijk en in de komende dagen
worden nog inschrijvingen verwacht. De
route is voor een belangrijk deel weer
dezelfde als vorig jaar. Om half drie
wordt aan de Dreef begonnen, via hei
centrum gaat het corso naar Haarlem-
Noord tot de Zaanenlaan. Via de Marnix-
straat, Velserstraat gaat de stoet terug
naar de stad en bij „Drecfzicht" is het
eindpunt.

Andere gebeurtenissen

Maud Kool en haar dansgroep zullen op
Dinsdag 17 Juli m het Noorder Sportpark
en Zaterdag 21 Juli in het Florapark dans
avonden geven. Voor Zondag 15 Juli staan
windhondenraces op het programma en de
feestelijkheden worden besloten met een
vuurwerk bij de Kleverlaan.

Gedurende de feestweek zal de Stads-
kweektuin weer te bezichtigen zijn.

Over Beeldende kunst

Op de vraag: ..Wat is een ets?" past een
tweeledig antwoord, dat zowel de tech
nische als de aesthetische kant recht doet
wedervaren. Hoewel we een els van Rem
brandt zeer wel kunnen waarderen zon
der volledig op de hoogte te zijn met het
proces van ontstaan en met de fijnere
technische behandelingen, verhoogt enig
technisch onderscheid niettemin het genot
dat wij aan deze kleine meesterwerken
kunnen beleven. Het is trouwens een al
gemeen geldende waarheid dat het bereik
te in onze waardering stijgt, zodra wij
vertrouwd zijn gemaakt met de moeilijk
heden die daartoe overwonnen moesten
worden.

Wat dan de techniek betreft van de
etskunst, door ons zeventiende-eeuws voor
geslacht als nergens ter wereld met zóveel
vrucht en vaardigheid beoefend, het na
volgende. Op een dunne, spiegelgladde

In tegenwoordigheid van een groot aantal
genodigden is van een der hellingen van
de N.V. Scheepswerf en Machinefabriek
..De Merwede" te Hardinxveld het motor
schip ..Tamar gebouwd voor rekening van
de rederij ..Zim Israel Navigation Company
Ltd", te water gelaten. De doopplechtigheid
werd verricht door mevrouw G. Joseph,
echtgenote van de Israëlische minister van-
Verkeer. De „Tamar glijdt van dc helling.

(Van onze correspondent in Rome)

Venetië verrast steeds weer door de
wijze, waarop men er met succes de toch
al zo bijzondere aantrekkelijkheid der stad
v/eet te verhogen. Om Let andere jaar is er

kerken en paleizen, niet alleen in en om
Venetië, maar ook te Milaan, Udino, Vicen-
za, Würzberg, Madrid en tal van andere
plaatsen boden hem gelegenheid zich uit te
leven in grootse decoraties, waarvan het
onderwerp min of meer bijzaak is. Zijn

de Biennale, het grootse festijn der beel- j heiligen en madonna's zijn even elegant en

bloemeukoniiigin 1951.

dende kunsten, waarbij schilders en beeld
houwers uit de gehele wereld in vrede
lievende concurrentie hun werken tonen.
In de jaren waarin deze niet wordt gehou
den, vestigt Venetië de aandacht op haar
oude meesters. Op onvergetelijke tentoon
stellingen zagen wij er achtereenvolgens
werken van Titiaan, Veronese, Bellini. En
thans is een bij uitstek Venetiaans meester
aan de beurt: Giambattista Tiepolo.

Duurde de grote luister der school van
Florence niet meer dan twee eeuwen en
zag ook Rome na 1550 geen schilders van
de eerste rang meer aan het werk, Venetië
kan bogen op een school, die van het be
gin der veertiende tot het einde der acht
tiende eeuw een vrijwel onafgebroken
reeks van geniale kunstenaars heeft voort
gebracht. Terwijl het overige Italië reeds
was ingedut en door Frankrijk in de scha
duw werd gesteld, bracht Venetië nog een
trits van grote meesters voort. De acht
tiende eeuw met haar gepoederde pruiken
en kleurrijke kleding, haar uiterst verfijn
de en geparfumeerde levensstijl, is een
beetje de eeuw van Venetië. De grote
koopstad was op het gebied van economie
en handel reeds overvleugeld door Ant
werpen eerst, door Amsterdam en Londen
daarna. Doch de nazaten der grote koop
lieden en regenten genoten onbezorgd van
de verworven schatten en maakten dat hun
stad nog lange tijd een centrum bleef van
kunst en cultuur, dat niet behoefde onder
te doen voor meer volkrijke en welvarende
steden als Wenen en Parijs. De schilder bij
uitstek van dit in schooiïheid en vreugde
stervende Venetië was Tiepolo.

Verfijnde beschaving

Toen het voornemen bekend werd om
deze laatste Italiaanse meester met een
wereldnaam te eren door middel van een
grote tentoonstelling, vroeg ieder zich af
hoe de organisatoren zich een dergelijke
expositie voorstelden. Tiepolo heeft met
grote zwier en onbegrensde fantasie vele
honderden vierkante meters ,.a fresco" be
schilderd. De plafonds en gewelven van

even weinig mystiek als zijn antieke hel
den, zijn liefdesgodjes de jongere broertjes
van zijn luchtig zwevende engelen. Een
lichtblauwe lentehemel overkoepelt hen
allen.

Maar hoe stelt men plafondschilderingen
ten toon? Dit is natuurlijk niet mogelijk en
daarom was onze verrassing te groter, toen
wij in het centrale paviljoen van de Bien
nale ruim honderd doeken en panelen van
de meester vonden, benevens honderd
vijftig tekeningen en etsen naast veertig
werken van zijn zoons en helpers Giando-
menico en Lorenzo. Onder de overweldi
gende indruk van zijn grote decoratieve
werken vergeet men wel eens, dat Tiepolo
de kerken van Italië heeft verrijkt met
tientallen altaarstukken en verder tal van
doeken heeft geschilderd met mythologi
sche of allegorische voorstellingen. Voor

Sint Sebastiaan. Détail van een altaarstuk
in de kist van Noventa Vincentina.

zijn wandschilderingen maakte hij voorts
ontwerpen op kleine schaal, die hij, uitge
werkt in olieverf, meestal aan zijn op
drachtgevers ten geschenke gaf. De doeken
en paneeltjes, thans over de gehele wereld
verspreid, heeft men uit musea en parti
culiere verzamelingen in Amerika, Enge
land, Frankrijk, Duitsland, Zwitserland,
Nederland, Zweden, Denemarken en
I Spanje voor deze éne zomer te Venetië
verenigd om de grote meester te eren. Het
j resultaat is een tentoonstelling, die ons in
deze sombere tijden leert hoe in de acht
tiende eeuw levensvreugde en harmonisch
evenwicht werden beschouwd als het doel,
waarop een verfijnde beschaving zich rich
ten moest.

Ook in deze doeken en panelen toont
Tiepolo zich voor alles een groot decora
teur. Hij vult het vak op de meest bevredi
gende, gelukkige wijze en schept voor alles
ruimte. Als geen ander schilder voor of na
hem weet hij de oneindige verte en groots
heid van het uitspansel, de blauwe hemel
koepel, te suggereren. Hoeveel figuren men
ook in zijn composities telt, nooit krijgt
men de indruk van verwarrende volheid.
Men leest zijn voorstellingen met het
grootste gemak, daar elk gebaar der figu
ren ten volle verantwoord is. Mogen in zijn
jeugdwerk de kleuren vaak nog wat troe
bel er. somber zijn, onder invloed van zijn
eerste voorbeeld Piazzetta, weldra grijpt hij
terug op een meester die twee ecuwen
vroeger leefde, Paolo Veronese, trachtend
diens stralende, luisterrijke kleuren te
evenaren. Daar hij echter behoorde tot een
luchtiger eeuw, die gratie boven statigheid
stelde, is zijn palet toch minder sonoor.
Zijn zilveren of parelmoeren grijzen, het
lichtende blauw van de achtergrond, zijn
scharlakenrood en strogeel worden zelfs
in de schaduwpartijen nooit donker. Alles
is licht en transparant. Zijn tekening, vrij
van academische kilheid, is elegant en
nerveus van lijn. Grootmeester in het
naakt, zonder iets van het erotische dat
zijn Franse tijdgenoten Boucher en Frago-
nard kenmerkt, wist hij in lijn en kleur
van zijn figuren dc gevoelens uit te druk
ken die hen bezielden, zonder ooit zijn
toevlucht te nemen tot trucjes of sentimen
taliteit.

Toen Tiepolo, die nog eenmaal de Vene-
tiaanse en daarmee de Italiaanse schilder
kunst had weten op te stuwen tot een
hoogtepunt, in 1770 te Madrid stierf,
gingen de grote technische waarden die hij
ontdekt had met zijn levensblije schilder
wijze verloren. De tijd was aangebroken
voor Mengs en David en de andere neo-
classici, bij wie de eruditie alle levens
vreugde verkilt. Slechts één jonge mees
ter nam zich Tiepolo ten voorbeeld: Goya
en via hem is Tiepolo een der voorlopers
geworden van het impressionnisme.

Rembrandt: De Molen (ets), gesigneerd en
gedateerd: 1641. Rcmbrandttentoonstelling
catalogusnummer 69).

koperen plaat wordt de zogenaamde ets-
grond (een zuurvast mengsel van pek,
hars en witte was) door verhitting van de
plaat vastgesmolten.*) Na bewalming door
een vetkaars wordt met de etsnaald in het
zwarte veld de tekening aangebracht. De
plaat wordt dus blootgelegd op die plaat
sen, waar de etsnaald is gepasseerd. Daar
na volgt het eigenlijke etsen: in Rem
brandts tijd geschiedde dit door langs de
koperen plaat opstaande wasranden aan te
brengen, zodat de plaat zelf de bodem
werd van ee« soort fixeerbad en dan
werd het oppervlak met salpeterzuur of
ijzerchloride overgoten. Het invretende
zuur bijt de plaat daar, waar zij door de
etsnaald werd blootgelegd, zodat het koper
onder de getekende lijnen tot kanaaltjes
wordt „uitgediept''. Dan wordt de ets-
grond verwijderd en de plaat (met inge
beten tekening!) met drukinkt ingewre
ven, tot de kanaaltjes goed vol en daarin
geen luchtblaasjes achtergebleven zijn.
Daarna wordt de overtollige inkt verwij
derd, zodat alleen in de kanaaltjes inkt
achterblijft. Voor de eigenlijke afdruk
wordt tenslotte een vochtig vel papier op
de plaat gelegd en aldus mèt de plaat on
der de walspers doorgedraaid. Onder die
druk deelt de inkt zich aan het papier
mede. waardoor het spiegelbeeld van de
tekening erop staat afgedrukt. Niet zelden
gebeurt het dat ook Rembrandts signatuur
of een voorstelling (zie bij voorbeeld het
„Gezicht op Amsterdam", in de catalogus
van de Rembrandt-tentoonstelling in de
Haarlemse Vleeshal nr. 66) in spiegelbeeld
staan, hetgeen voor ons thans verklaar
baar is geworden.

Met dit a-b-c der etstechniek is deze
natuurlijk niet volledig belicht. Men zou
zelfs kunnen beweren, dat de vele mani
pulaties van de etser pas de karakteristiek
en de bijzondere schoonheid aan het kunst
product geven. In kort bestek kan hierop
echter niet dieper worden ingegaan en
dien ik mij te beperken tot enkele aan
vullende opmerkingen.

Allereerst is er de kwestie van de „druk
ken". Men kan van de koperen plaat na
tuurlijk meer dan één afdruk maken, als
men haar weer opnieuw in-inkt. Maar na
herhaald afdrukken slijten de randen dei-
ingebeten kanaaltjes, die dus minder inkt
opnemen en al fletsere afdrukken geven.
Daardoor kan verschil in „drukken" tevens
groot verschil in waarde tengevolge heb
ben. Gaat de kunstenaar zijn plaat op
nieuw bewerken, dan levert de daarna
volgende afdruk een tweede „staat". Dit
behoeft echter niet per se te geschieden
omdat de plaat gesleten is; het kan ook
een correctie betekenen. Zo etste Rem
brandt bijvoorbeeld zijn befaamde blad
„Ecce Homo", met het volk op de voor
grond (nr. 129) en schiep hij daarna
een nieuwe staat, waaruit hij die ganse,
grandioos-uitgevoerde partij heeft wegge
laten. Hierdoor kwam de Christus-figuur
meer naar voren en werd de zin van de
voorstelling dus beklemtoond. (Zie nr.
129a). Zo zijn van bepaalde etsen van
Rembrandt zes of zeven verschillende sta
ten bekend.

In sommige etsen heeft Rembrandt ge
werkt met de „droge naald", dit is een
stalen stift waarmee niet in de etsgrond
wordt getekend, maar direct in het koper
wordt gestoken met als gevolg een zwaar
dere lijn, een krachtig gewenst effect. Het
aldus geaccentueerde lijnenbestel ontstond
mede door de zogenaamde braam, dat is
het omhoog staande „dijkje" van koper
langs de in de plaat gekraste vorens. Men
kan deze droge-naaldtechniek onder meer
waarnemen in het indrukwekkende zelf
portret uit 1648 (nr. 95). De ets met de
boerenhoeve van 1652 (nr. 118) is zelfs
geheel in droge-naaldtechniek uitgevoerd.

Ook de keuze van het papier is van
groot gewicht. Behalve gewoon gebruikte
Rembrandt gaarne Japans of Chinees pa
pier. Het Japanse munt uit door zijn war
me, belegen toon van oud-ivoor, waarop
de afdruk een zijde-achtige nuancering
verkrijgt en de voorstelling aan plastici
teit wint (men vergelijke de ets met St.
Hieronymus bij een knotwilg van 1648,
in twee staten op de expositie aanwezig,
waarvan de eerste op Japans papier (nrs.
96 en 96a), alsmede de reeds genoemde
bladen „Ecce Homo", waarvan de zevende
staat (nr. 129a) eveneens op Japans papier
is afgedrukt). Soms werd ook gedrukt op
perkament.

De ontwikkeling van de moderne tech
niek heeft de ets als individuele kunst
uiting ten zeerste geschaad. Door de ets
plaat electrolytisch met een dunne staal-
laag te bedekken wordt het afslijten ver
meden en kan een ongelimiteerd aantal
drukken worden gemaakt. Deze ontstaan
dus niet meer uit.de hand van de meester,
zoals bij Rembrandt, die steeds zelf ook de
drukpers bediende, doch uit een mechani-
scher orde. Maar in dit stadium van de
etstechniek zijn we dan ook aangeland in
het tijdperk der industrie, dat ons naar
de verzuchting van Ruskin de „zalig
heden van kool en ijzer" bracht. De zui
vere, gevoelige etskunst als individuele
uiting van de vakbekwame kunstenaar,
die de 1001 grepen der techniek kent,
bleven slechts luttele kunstenaars getrouw.

Een volgende keer hoop ik de aesthe
tische zijde van Rembrandts etstechniek
te belichten.

Wanneer de plaat oververhit wordt barst
de etsgrond, waardoor een fijn netwerk ontstaat,
dat na inwerking van het zuur afgedrukt wordt
op het papier. We zien dit op liet origineel in
de luchtpartij van de hier afgebeelde „Molen",
waar Rembrandt dus een technisch foutje be
gaan heeft!

H. P. BAARD