BATAVUS
De regentenkamer van het
Stads Armen- en Ziekenhuis
BT-Kt
RR
Litteraire Kanttekening
en
ZWITSAL
Vervoercoöperatie Haarlemmermeer en
Kuststreek maakte geen schijn van kans
Muziekleven te Scheveningen
wordt ernstig bedreigd
De 9 Muzen
Echtpaar vermist
SCHOOLBOEKEN
voor alle inrichtingen van onderwijs
SCHOOLBOEKHANDEL
H. DE VRIES
Schoonheid in Haarlem en omgeving
OVER MUZIEK
Schönberg en
het publiek
Barteljori
Prins Bernhardsluizen
in Deventer in dienst
Agenda voor Haarlem
zatERDAG 4 AUGUSTUS 1951
ADALBERT STIFTER: „Bergkristal" (vertaald door Theo J.
van der Wal). (Uitgeverij „Het Kompas", Antwerpen).
rrccrHlEN ZAL men het na jaren pro-
-» flS „men wat de dichter Rnke
i Pt'skt van een zijner jeugdstudies,
f.3" he!. sl°Lv over de landschapskunst,
van i1-"1 JA er een toekomst midden in
schreef; "aai brok-en", waarin de mens
onze e»r het hordewezen is dat met zijn
nje. meer het hO'loo maar een schepsel
-2e!ijke!ndë zelf een natuurding, temidden
da1, nfJen is geplaatst, oneindig-al-
,van, een toekomst „waarin het ge-
,een """„van mens en ding zich heeft
„eenzame gemeenschappelijke
-St^waarnitde wortels drin-
k Terugkeïtoi de oorspronkelijke eenheid
Sot'een .bundeling" van de intui-
irkrachtèn in de mens, door bezin-
"eleoü het sluimerende eeuwigheidsge-
door een meditatieve belijdenis van
j ciilfp diep in ons - het zijn niet de
tin ten in West-Europa die daarin de
fer -ttn deze tijd. het laatste en enige
fitn deze gekwelde mens zien: de beide
S, Hesse cn Max Picavd.
Zwitsers i n.itiovp Thibon in
FIriël Marcel en Gustave i.uuuu m
Frankrijk, de nog betrekkelijk jonge En-
stanley Godman en zijn veel
e nog
èeïnSS 'Aldous H,UrleT"
verbindt vond het kernachtigste i» -
drukking in de titel van een van Picards
--ircip hoeken' „de wereld van hei
Sen", van de grote en grootse stilte,
ontoegankelijk voor de luidruchtigheid der
.actualiteit" - een wereld van
i vrnnm 01w
het nietigste dat het
innige
aandacht en vroom ontzag voor hetinach-
•iee en tijdeloze in
Spene heeft meegekregen. Dat was
t wat Rilke bedoelde toen hij over de
heilige dingen" schreef, over de dingen in
hm oorspronkelijke volmaaktheid, de on
doorgrondelijke dingen, die wij samenvat
tend Natuur gingen noemen en over het
mysterie waarvan wij ons weer moeten le
ven neerbuigen, zonder te vragen, zonder
,e willen „weten", enkel om met iets on
noemelijks dal in ons leeft deel te nemen
san hun verborgen leven, aan hun stilte.
Dit zwijgen, dit wonderbaarlijke gehei
menis van de natuur, lokkend en dreigend,
betoverend en schrikwekkend, heeft Adal
bert Stifter. die voor alles daarvan vervuld
was, de schoonste bladzijden van zijn proza
doen schrijven. Groot was hij niet daar,
waar hij Goethe navolgde en leerzame, pae-
(iagogisch wilde zijn. Maar zodra hij zich
waagt in het onherbergzame, zodra de ele
mentaire krachten van de natuur macht
óver hem krijgen in de uiterste menselijke
eenzaamheid „Oneindig alleen", zoals
Rilke het noemde nadert: hij zo dicht tot
het eeuwig-mysterieuze, dat de mensen
van zijn verhalen zich in ontzag voelen op
genomen in het onmetelijke en weer gaan
zien zoals kinderen zien: met ogen waar
aan alles zich voordoet alsof het zo juist
was geschapen.
„Het waaien van de luchten, het ruisen
van het water, het groeien van het koren,
de deining van de zee, het jaarlijkse ont
luiken van de aarde, het glanzen van de
hemel, het flonkeren van de sterren dat
noem ik groot", schreef hij, een eeuw gele
den bijna, in de voorrede tot de verhalen
bundel die hij, symbolisch voor zijn werk
..Bonte Stenen" betitelde. En groot was hij,
blééf hij, groot zien wij hem juist nü, waar
hij zich aan dat grote prijs gaf, waar hij
zelf natuur werd, één met de liefelijkheid
van het idyllische, één ook met het ver
vaarlijke, blind-onverbiddelijke, grimmige,
waaraan de natuur zich van tijd tot tijd te
mailen gaat. De broedende vegetatie van
de wouden, de woekering van het plant
aardige, de macht van stormen, de verzen
gende onvermurwbaarheid van de zonne
gloed boven de heide, de dodelijke verstar
ring van de glelschers en de duizeling van
ADVERTENTIE
MJnfootoïttff,
u-zetpi£fai
Men wil thans Seinpost
pogen in te schakelen
Er is ongerustheid ontstaan over de uit-
zf Van mr' A' Adema Zijistra, gedele
geerd commissaris van de N.V. Exploitatie-
Jfpappij Zeebad te Scheveningen, dat
J to het seizoen 1952 niet langer con-
S ?n !sdere kl,nstman.ifestaties in de
kunnen financieren, indien zijn
*PP'J Seen concessie voor het orga-
'en v roulette en baccarat zou krij-
ïA 'Tiaars en zakelijk belang-
;£r De» Haag hebben naar mo-
Snïï ,gefcht om in clk geval Sche-
Naar vïr,,S. uUnStcen'trum te behouden,
aan hèl S ?,tft men hierbi> gedacht
zrov'tLl ,lllpostlheater, d.at behalve een
ook c'cn goede ac-
Jlechts'filmc"J dit heater worden nu
vertoond. De directie zou niet
zijn no nodig samenspréking te
de sneeuwkristallen Stifter heeft dit stil
geweld niet „beschreven", hij heeft het
zich doen voltrekken in zijn proza als
catastrophale ontkoombaarheid, eeuwig
vruchtbaar, eeuwig stervend, eeuwig zwij
gend. En te midden daarvan de mens, nietig
dwalend, klein in zijn hulpeloosheid, groot
in dat sprankje dat hem werd toebedeeld:
mensenliefde.
Déze Stifter is destijds geringschattend
een „bloemen- en keverschilder" genoemd.
Nu, Dürer had aan een enkele akelei ge
noeg: er is een vorm van grootheid die aan
een dauwdroppel op een grashalm vol
doende heeft om de wereld vol wonderen
te zien. Zo was de grootheid van de „ke
verschilder" Stifter. Zijn liefde voor liet
zogenaamd onaanzienlijke was het die hem,
zoals hij in het verhaal „Hochwald"
schreef, in het aangezicht van de natuur de
„uitdrukking van voornaamheid, van
deugdzaamheid" deed ontdekken, van een
ongereptheid „waarvoor de ziel van eerbied
is vervuld als voor een goddelijke kuisheid,
terwijl het toch weer de mensenziel zelve
is, die haar innerlijke grootheid in de ge
lijkenis der natuur legt". Zo nauw waren
mens en natuur voor hem met elkander
verbonden.
Hier in „Bergkristal" in dit onop
vallende boekje, dat Theo van der Wal met
zoveel zorg vertaalde, telt de intrige, het
verhaal, dan ook nauwelijks meer mee: de
mens (een tweetal kinderen is het in deze
novelle), in het hooggebergte overvallen
door de geluidloos-dreigende sneeuwval,
verdwaalt in het oneindige van deze „witte
duisternis alsof hij zelf niet meer dan een
dwarrelende sneeuwvlok was, een dwalend
kristal in de betovering van de groen en
blauw glanzende verstarring, van het ge
stolde ijskantwerk der bergtoppen een
blanke dood. En daar is de stilte, voorwe
reldlijk, alomvattend oerstilte, oerwon-
der, oereenzaamheid. waarin men zich als
Stifter moet hebben gewaagd om nadien
met gelijke innige aandacht in het hart der
dingen te kunnen zien, wetend dat het zó
goed is: dat alle leed. alle verdoling, alle
vertwijfeling, zegenrijk waren zodra men
geleerd heeft de dingen lief te hebben,
„heilig te prijzen" zoals het in de taal van
Rilke heet. De weg van Goethe en Schiller
tot Stifter, van Stifter tot Rilke cn van
Rilke tot hen die men „moderne mystici"
zou kunnen noemen, tot Hesse, Marcel,
Picard, is korter dan het schijnt. Hij is niet
langer dan een mensenhand die de kracht
heeft hervonden te doen wat Tolstoi deed:
een berk te strelen.
C. J. E. DINAUX
Residenticfilm. Burgemeester en wet
houders van Den Haag hebben na ampel
beraad aan de cineast Rudi Hornecker op
dracht gegeven om een film over de resi
dentie te maken. Men stelt zich voor een
zwart-wit normaal film te vervaardigen over
de historische en de moderne aantrekkelijk
heden van de stad als woonoord, toeristen
stad en kunstcentrum. Het ligt in de bedoe
ling om binnenkort met de opnamen te be
ginnen, zodat deze film in 1952 in Nederland
en in het buitenland in de roulatie kan wor
den gebracht.
Mensen en microben. De cineast Max
de Haas heeft in opdracht van de Neder
landse Centrale vereniging ter bestrijding
van tuberculose een film vervaardigd ter
propaganda van het bevolkingsonderzoek
naar de gevreesde ziekte. De toeschouwer
wordt opgeroepen zich aan een onderzoek te
onderwerpen teneinde ieder spoortje van
tuberculose in ons volk te vernietigen.
Het is de bedoeling „Mensen en microben"
binnenkort in de normale bioscoopprogram
ma's op te nemen.
Prüzenlawine. De hoofdprijs van het
internationale filmfestival te Karlovy Vary-
is verleend aan de Russische film „De ridder
van de gouden ster", onder regie van Joeli
Razman.
De „Vredesprijs" ging naar de Chinese
film „De stalen soldaat".
De Russische film „Sovjet-mijnwerkers"
ontving de Arbeidsprijs; de Koreaanse film
„Jonge partisanen" en de Bulgaarse film
„Alarm" de „prijs wegens strijd voor de
vrede". De prijs wegens „sociale vooruit
gang" ging naar de Oost-Duitse film „De
onderworpene".
Gisteren hebben de heer en mevrouw Euive hun zilveren huwelijksfeest gevierd
waarbij „schakend Nederland" voor een lawine van bloemstukken en felicitatietele-
grammën gezorgd had. Hier is onze nationale schaakkampioen met zijn charmante
„koningin" en hun drie bevallige „pionnen".
Ook in Zuid-Limburg, in de gemeente
Schimmert. is pseudo-vogelpest geconsta
teerd bij het pluimvee van twee landbou
wers. Een honderdtal kippen is vernietigd.
ADVERTENTIE
Zo'n {iets, die langer meegaat
De politie te Landsmeer verzoekt te
worden bekend gemaakt met de verblijf
plaats van dc 46-jarige m eiklij ster J. Pronk
en zijn 44 -jarige echtgenote, beiden wo
nende te Oostzaan.
Zij zijn in de ochtend van 2 Augustus
om zes uur 's morgens met een bestelauto
(station-car) GZ 92841 van Oostzaan ver
trokken in de richting Wieringermecr. Zij
zouden des avonds weer in hun gezin te
rugkeren, hetgeen niet is gebeurd. Ieder
spoor ontbreekt. Een ongeluk wordt ge
vreesd.
ADVERTENTIE
Jacobijnestraat j Geil. Oude Gracht ly-iya
Eerste vonnis van de C.V.P.
Natuurschoon in Engeland. Een typisch landschap in het meren-district bij Ambleside
in Westmoreland.
In de Nederlandse Staatscourant is de
eerste beslissing van de Commissie Vergun
ningen Personenvervoer gepubliceerd: een
afwijzende beschikking op de aanvragen
voor autobusconcessies ten behoeve van
nog op te richten coöperaties, die werden
ingediend door dc Landelijke Bond van
Autobusondernemers.
Dit betekent dan ook een doodvonnis
over de plannen van de coöperaties „Auto-
busvervoer Haarlemmermeer en Kust
streek" cn „Noord-Holland Zuid", die in de
plaats wilden treden van de N.Z.H.V.M.,
Maarse en Kroon en Naco, de in dit gebied
gevestigde ondernemingen.
Wij hebben twee jaar geleden in enkele
artikelen uiteengezet, dat de autobusonder
nemers wier concessies in de oorlog dooi
de Commissie Vergunningen Personenver
voer niet waren hernieuwd en die hun be
drijven inmiddels hadden verkocht aan de
overgebleven streekvervoermaatschappijcn,
zich hadden verenigd in de Landelijke
Bond van Autobusondernemers, die op de
zittingen van de Commissie-Van Breen in
het krijt trad voor de „gedupeerden".
Wij hebben toen reeds te kennen gege
ven, dat deze los-vaste combinaties weinig
kans van slagen zouden hebben omdat ze
geen serieuze indruk maakten.
Immers, de wijze waarop de reeds lang
uitgeschakelde ondernemers aan materiaal
zouden komen en hoe zij dan de op haar
beurt gedupeerde streekvervoermaatschap-
pijen zouden schadeloos stellen, werd ge
heel in het vage gelaten.
Daarbij kwam nog, dat de te stichten
coöperatieve vervoerverenigingen slechts
wankele overkoepelingen zouden vormen
van vele zelfstandige en kleine onderne
mingen, waarbij de grote voordelen van de
huidige streekvervoersorganisatie geheel te
niet zouden gaan.
en 'aÉeiTvAA de Kurzaalconcerten
"hetthpaio gen moclei1 eindigen
61 ,nea«r >n te schakelen.
standpunt 'en aan-
VJ» hei v™ over de voortzetting
de directie Ir mninfc, Muziekleven heeft
v'ealngen oixW aa cbaPP'j Zeebad Sche-
*°ord: Me*' ket V0Hende geant-
wii veniómen Hat® belan'gscelli:ig hebben
wordt gezocht ™cWi naar m°gHijkhedlen
«ntrum te ?chTainge"' als kunst-
v°°:kome„ daTwJ wil cns echter
^Ipzame hli .l°gischer zou zijn de
f^Cwaa nEmt 16 ateke" "aar het
Snopeïiat l'Stig kan voort"
f,ie- Bovendien 7"event;g.iarige tra-
2000 Plaatsen beter^m Z*r ó'an meer dan
0ln uit de te hn-D f10?ell.iKheden bieden
)'a" 600 plaatsef°feS te kom™ da" een
bl'jkbaar ovei het hnnM emk°?l' Men heeft
öak der huiSiÏ! b°0fd Fezien dat de O-
^ekaanbelaLTn j h8der' niet 7-it
petten (dezeS i ng v°°r de Kurzaal-
",!!Jl - !E,5Ven druk bezocht als
waaraan
oor-
in
rJU),dochin hoi 1 aruK he
E^iële opzet"vLmfnfe euvel
'an,ise concertleven S gehele Neder"
J°m,en zoek geraakt nameliik het vol-
Sf* VT djuiste ver"
en de te lage ent 9li-igGnde
n ëe ge^lnni-r, i öePrijzen die °'e-
Sndse Publiek ,iuPklaCht van' het Ne-
ïjm?8 Va'baar ziin60'?881 "iet voor
a,r^n ëat op de,, d ',evreesd moet
falen". duur 3de lapmiddelen
Het Tehuis voor Ouden van Dagen dei-
gemeente Haarlem aan de Schotersingel is
ondergebracht in een heel oud gebouw. De
oorsprong daarvan is zelfs twijfelachtig, er
is tegenspraak bij <le historieschrijvers. De
een zegt dat daar in 1319 een Godshuis is
gesticht, namelijk de St. Jacobs-Capelle,
maar een ander beweert dat er eerst het
Karthuizer klooster gestaan heeft. Een
archiefstuk van 1406 spreekt reeds van
„hopital St. Lazari" dat buiten de Kruis-
poort stond. Zeker is dat de kapel, die nu
nog (althans wat het uiterlijke aanzien
betreft) bestaat, dateert uit het begin
der veertiende eeuw. Liet gebouwen
complex werd vroeger Buitengasthuis ge
noemd, blijkbaar ter onderscheiding van
het gasthuis dat binnen de poorten stond.
Later bleef alleen de naam Buitenhuis over.
Die leefde zelfs voort tot het begin van de
20e eeuw.
In de 14e eeuw werden in het Buiten
gasthuis melaatzen geschouwd; dat wil
zeggen dat onderzocht werd of mensen
lijdend waren aan die toen veelvuldig
voorkomende ziekte. In 1564 werden er ook
lijders aan melaatsheid of pest ter verple
ging opgenomen. Later (dit besluit dateert
van 1602) werden er ook krankzinnigen
verpleegd. Vandaar de naam „Pest en
Dolhuis".
Die omschrijving „verpleging" moet met
een korreltje zout genomen worden. Dit is
duidelijk als men de cellen ziel die werden
gebruikt om geesteszieken te isoleren. Die
cellen een hok in een plattelands-
politiebureau waar dronkaards worden op
geborgen, is nog gerievelijker! zijn be
waard om het nageslacht te laten zien hoe
treurig in vroeger eeuwen de 'verzorging
van krankzinnigen was.
Veel ouds in het gebouw is niet over
gebleven. Dat is trouwens een gewoon ver
schijnsel als een gebouw enige keren van
bestemming verandert. Van buiten is, om
een voorbeeld te nemen, het oude torentje
van het kapelletje nog een schilderachtig
geheel met de mooie begroeiing aan de
Schotersingel, maar van binnen is er van
hetgeen eens was niets meer over. De
ruimte van de kapel moest, toen in „het
Buitenhuis", waarin aanvankelijk alleen be
jaarden van de diaconie der Nederlands
Hervormde Kerk verpleegd waren gewor
den, in 1854 (na de aanneming der Arrnen-
•.wet) voor rekening van het Burgerlijk
Armbestuur bejaarden van alle gezindten
moesten worden opgenomen, verbouwd
worden tot gezelschapszaal. Het heette toen
het Stads Armen- en Ziekenhuis. Nu is het
het Tehuis voor Ouden van Dagen geworden
en werd in de vroegere kapel een zieken
zaaltje ingericht.
Deze kamer deteert uit de 18e eeuw. Het
Er is in het gebouwen-complex (waar
van een deel is afgestaan voor de huisves
ting van het Haarlems Kindertehuis) een
kamer in de oorspronkelijke toestand be
waard gebleven. Dit is de regentenkamer,
waarvan wij hierboven een afbeelding
geven.
Deze kamer dateert in de 18e eeuw. Het
was toen de tijd van de geschilderde be
hangsels: de gewoonte om boven lage lam
brisering schilderijen te plaatsen, die de
gehele wand vullen. Het was in een periode
dat Nederland in het «algemeen geen grote
schilders had. maar toch zijn ons uit die
tijd wel verdienstelijke werken bewaard
gebleven.
De schilderstukken in deze kamer zijn
meer interessant dan mooi. De meeste
onderwerpen zijn op Bijbelse gegevens ge
grond, uit het leven der aartsvaders en van
de profeten.
De kamer heelt een warme toon, hoewel
wij mensen van de 20ste eeuw, het geheel
wat somber vinden. Het is jammer, dat het
interieur niet meer oud is, want plaats
gebrek in het Tehuis dwingt er toe de
kamer nu voor administratie te gebruiken.
In Haarlem zijn weinig kamers, met ge
schilderde behangsels bewaard gebleven.
Een halve eeuw geleden waren er nog ver
scheidene. Er waren er enige in het Doops
gezinde Weeshuis aan de Kleine Houtweg
(nu Gewestelijk Arbeidsbureau). Een deel
van de uitgesneden schilderstukken zijn
daar weer opgehangen, maar zij zijn nu
niet meer één met de betimmering. Ook
was er een „behangselkamer" achter de
pastorie der Gereformeerde kerk in de
Stoofsteeg, maar die is afgebroken toen aan
de Gedempte Oude Gracht een nieuw kerk
gebouw werd gezet.
In het vorige jaar is door brand verloren
gegaan het schilderwerk in het woonhuis
achter de zaak der firma Mathot in de
Grote Houtstraat. Een oud patriciërshuis.
Dit is een gemis, want hoewel de kamer
verdienstelijk is gemoderniseerd, mist zij
de oude sfeer. Dit schilderwerk was in zijn
genre bovendien zeer goed, waarom de
vernieling door het vuur te meer te be
treuren is.
C. J. VAN T.
Ironie
Die laatste omstandigheid heeft de Com
missie in haar zeer uitvoerige motivering
der beslissing dan ook met zoveel woorden
genoemd.
De commissie is trouwens niet van ironie
vrij te pleiten waar zij stelt „dat niet be
kend is welke ondernemers als lid van de
coöperaties zouden toetreden om de .ex
ploitatie van lijndiensten ter hand te ne
men en dat de L.B.A. hierover generlei
gegevens heeft verstrekt en aan een laatste
uitnodiging tot overlegging van een leden
lijst niet is voldaan."
Bovendien, zo gaat de Commissie-Van
Breen verder, mag niet worden voorbij
gezien dat alle thans exploiterende 91
autobusdienst-ondernemers zelfstandig de
gewenste vergunningen hebben aange
vraagd en 63 van hen bezwaarschriften
tegen de L.B.A.-aanvragen hebben inge
diend.
Tenslotte wordt nog vermeld, dat het
L.B.A.-plan in flagrante strijd is met de
door de minister aan de C.V.P. gegeven
richtlijnen.
Andere aanvragers
uit Kennemerland
Nu is het bovendien opvallend, dat een
enkele „gedupeerde" zich eveneens tegen
de L.B.A. heeft gericht, bijvoorbeeld de
Gebroeders Beentjes en De Bruyn te
Heemskerk, die (eventueel samen met „De
Stormvogels") hun oude traject tussen
Haarlem en Alkmaar weer willen berijden.
„De Stormvogels" zelf heeft ook een
aanvrage ingediend, zoals op de in Haarlem
in Februari 1949 gehouden zitting van de
C.V.P. bleek.
Bij de enige maanden geleden in Den
Haag behandelde nagekomen aanvragen
waren er twee van de firma Leo Kors in
Heemstede, die een dienst Noordwijk-
Amstèrdam en een dienst Heemstede-Am
sterdam wil exploiteren. Deze aanvragen
werden ter zitting evenwel niet toegelicht
en binnen het kader van de richtlijnen voor
de C.V.P. zal een gunstige beslissing wel
niet te verwachten zijn.
Het is ons gebleken, dat de door de Ne
derlandse Spoorwegen gevraagde vergun
ning voor een rechtstreekse dienst Am
sterdam Zuid-Den Haag een goede kans op
succes maakt.
Wanneer deze autobuslijn die de over
bezette treinverbinding moet ontlasten
wordt toegestaan, ligt het in de bedoeling,
dat. de N.Z.H. haar voor rekening van de
spoorwegen zal uitvoeren.
ADVERTENTIE
SSTR
cs
AAT 20 TEL. 15439
FALCON REGENKLEDING
Een symphonie van lijn en kleur.
Donderdag' heeft de minister van We
deropbouw en Volkshuisvesting, mr. dr. J.
in 't Veld. te Deventer de grote sluis-
werken tussen de IJsel en de industrie-
haven officieel in dienst gesteld.
De Commissaris der Koningin in de
provincie Overijssel, ir. J. B. G. M. ridder
de van der Schueren, onthulde het naam
bord van de Prins Bernhardsluis. De mi
nister heeft door het drukken op een knop,
waardoor de sluisdeuren zich openden, de
sluis in gebruik gesteld.
Het eerste vaartuig, dat daarna de sluis
binnenging was de reddingboot „Prins
Hendrik" van de Koninklijke Noord-Zuid-
Hollandse Reddingsmaatschappij, welk
vaartuig door Prinses Wilhelmina aan deze
maatschappij is geschonken. De boot
stond onder commando van schipper Mees
Toxopeus.
Onlangs overleed de componist Arnold
Schönberg op 77-jarige leeftijd. Hij was te
Wenen geboren, verbleef enige tijd in Ber
lijn, leefde daarna weer in Wenen en we
derom in Berlijn, totdat hij in 1933 de drei
gende nazi-onderdrukking ontvluchtte en
naar Amerika ging, waar hij onder meer
in Californië aan de Universiteit muziek
theorie doceerde. Zijn muziek stamde oor
spronkelijk uit de werken van Wagner en
Mahler; men vindt er aanvankelijk ook in
vloed van Bruckner en Richard Strauss in.
Zijn grote werk „Gurrelieder" voor koor,
soli en orkest (1901) getuigt ervan; men
bemerkt er ook vele originele zaken in en
aan deze originaliteiten begon het publiek
zich prompt te ergeren. Intussen was deze
oorspronkelijkheid toen nog in prille toe
stand. In de volgende jaren voltrok zich ge
leidelijk het onbedwingbare proces der
stijlzuivering: na 1908 inde „Klavierstücke"
opus 11, de beide kleine opera's „Erwar-
tung" en „Die glückliche Hand" vertoont zich
de zelfstandige aard van Schönberg's muzi
kaliteit. Hij heeft gebroken met het alge
meen geldende toonsysteem en spreekt een
muzikale taal die voor velen, zelfs voor tal
loze musici, onverstaanbaar was en nog
is. Men kan de melodieën niet volgen, de
harmonie is als muzikale mededeling on
herkenbaar en het mengsel rbythme en
metrum is dermate geraffineerd dat men
geen dynamiek bemerkt. Men noemt hem
atonalist omdat hij de waarde der tonali
teit (het idioom der Europese muziek) ont
kent; maar de nerveuze componist spot met
deze ontkenning en verdedigt in een uitge
breide, langdradige „Harmonielehre" zijn
systeem als een natuurlijke, organische
ontwikkeling. Hij volgt consequent zijn
principes en pas in de laatste jaren blijkt in
zijn werk een voorzichtig herstel van tonale
waarden op te treden. Ik hoorde enige
weken geleden in Milaan een eerste uit
voering van een Thema met variaties voor
orkest uit zijn laatste tijd dat tonaal ge
construeerd was en waarin zijn zogenaam
de twaalf-tonen-systeem toch met grote
muzikale intelligentie was verwerkt.
Schönberg is niet een componist voor het
„grote publiek". Dit hoorde men dikwijls
zeggen en dit zal men ook wel blijven
zeggen. En ik wil het geloven, als ik ten
minste begrijp wat de bepaling „het grote
publiek" eigenlijk betekent. Is Bach een
componist voor het grote publiek? Bach
was een paar honderd jaar na zijn dood een
Europese vermaardheid, tenminste voor
musici; Schönberg was reeds bij zijn leven
een wereldberoemdheid, tenminste voor
musici. Neen, ik weet niet wat de uitdruk
king „het grote publiek" betekent. Ik wil
het ook niet weten; maar ik weet wel zeker
dat Bach zich bij het componeren nooit be
kommerde om dat grote, omvangrijke, eisen
stellende, oordelende en mopperende, on
berekenbare en trouweloze publiek. En dus
zou ik Schönberg niet om zijn eigenzinnig
heid willen veroordelen. Wie weet hoeveel
zelfcritiek hij, al werkende, heeft uitge
oefend, hoeveel strijd hij terwille der op
rechtheid heeft gestreden. Dit komt nie
mand ooit te weten, maar wie niet muzi-
kaal-doof is kan horen dat in Schönberg
een hoge, strenge geest geleefd heeft.
Ik kan niet getuigen dat ik ooit maar-
twee noten van Schönberg heb liefgehad,
maar ik beken dat de ptactische studie van
zijn systeem mij voortdurend boeit, al blijft
het dan een laboratorium-studie. Maar laat
ik geen particuliere mededelingen doen. Er
was onder Schönberg's leerlingen een com
ponist van grote betekenis: Alban Berg, die
eveneens wereldvermaardheid kreeg en die
evenmin tot het grote publiek spreekt. Tal
loos zijn de fanatieke aanhangers van
Schönberg's systeem; het zal moeten blijken
wat er ondanks dit fanatisme aan positieve
schoonheid leeft. En wie zal dan die schoon
heid bewonderen? Zal het het grote publiek
zijn? Is het de grote variatiekunst in Beet
hoven's Negende Symphonie welke door het
grote publiek wordt bemind? Neen, het
is de buitenmuzikale illusie der bedoeling
die dit grote publiek tot enthousiasme
brengt. Het grote publiek wil altijd emo
tionerende bedoelingen, al is het dan niet
willens en wetens. Ik geloof niet in de
aesthetiek van Schönberg, maar over de
toekomst kan ik niets getuigen en zeker
niet oordelen. In ieder geval is zijn muziek
zuiver muzikaal gesproken te goed
voor het grote publiek. Zoals in hogere zin
de Goldberg-variaties van «Toh. Seb. Bach
zullen betekenen; zij zijn er veel te zuivere
kunst voor.
Met deze lage waardering van het grote
publiek kan niemand beledigd zijn, want
niemand wil geloven dat hij er toe behoort.
Men wacht nu maar af hoe het met de mu
ziek van Schönberg zal gaan: dc componist
is dood, de uitvoerders, de dirigenten (of wie
hen de baas spelen), en de kamermuziek
spelers en anderen hebben nu de macht in
handen; of is het soms het grote publiek
dat de meeste stemmen heeft? Als er een
werkelijke schoonheidsmacht in Schön
berg's muziek leeft, dan zal deze macht on
verwoestbaar zijn, want ten slotte zijn het
niet de meeste, maar de beste stemmen die
gelden. Het is mogelijk dat de beste stem
men al gesproken hebben. Wie kan dit
weten?
Schönberg's „Harmonielehre" is al ver
ouderd: de betrekkelijkheid zijner stel
lingen wordt erkend en de latere werken
van de meester zijn voor velen raadsel
achtig. Men weet met zijn stijl geen raad.
Zo gaat het ook met Strawinsky die nog
leeft en van wie men nog van alles ver
wachten kan. Het grote publiek mag er
echter onverschillig bij blijven.
HENDRIK ANDRIESSEN
ZATERDAG 4 AUGUSTUS
Concertgebouw: „De Boemelbaron" (jubi
leum Piet Kohier), 8 uur. Openluchttheater,
Bloemendaal: Ballet der Lage Landen, 8 uur.
City: „De piraten van Monterey", 14 j„ 2.15,
4.30, 7 en 9.15 uur. Palace: „Onder moeders
vleugels", alle leeft., 2. 4.15. 7 en 9.15 uur.
Luxor: „De rode havik", 14 j„ 2, 7 en 9.15
uur. Spaarne: „Wilde paarden" en „Gemengd
bloed", 14 j.. 2.30. 7 en .9.13 uur. Frans Hals:
„Singoalla. de zigeunerin". 14 j., 2.30. 7 en
9.15 uur. Rembrandt: „Annie get your gun",
alle leeft., 2. 4.15, 7 en 9.15 uur. Ochtend-
voorst ellingen: City: „Grof geschut", alle
leeft.. 10.30 uur. Rembrandt: ..Lassie komt
thuis", alle leeft., 10.30 uur.
ZONDAG 5 AUGUSTUS
Concertgebouw: „De Boemelbaron" (jubi
leum Piet Kohier), 8 uur. Openluchttheater,
Bloemendaal: Ballet der Lage Landen. 8 uur.
Bioscopen: Middag- en avondvoorstellingen.
MAANDAG 6 AUGUSTUS
Bioscopen: Middag- en avondvoorstellin
gen. Ochtend voorstellingen: Rembrandt:
..Lassie komt thuis", alle leeft.. 10.30 uur.
Palace: „Een avontuur in de alpen", alle
leeft.. 10.30 uur. City: „Grof geschut", alle
leeft., 10.30 uur.
