losse herinneringen uit
het snoer der historie
Ab de Jong
P. DE GROOT - Opticien
Van Gelder zocht zich in Velsen
de expansie, die het bedrijf in
de Wormer missen moest
<33
Wat een waag
leek, werd een
„Kanaalgezicht"
De juiste Hik
<D
Papierfabriek in het begin dezer eeuw
IJMUIDEN KENT AB DE JONG
AB DE JONG KENT IJMUIDEN
is een eigen
schoonheid -
een
eJhS bepaald, al zullen nieuwe
Afmoeten worden om van de
T^f?' te komen en nieuwe schepen
1de verouderde vloot te ver-
m dè buitenlandse concurrentie
Schoolhist
!S?>nE !r,de moeilDk-
UIT DE OUDE PAPIERDOOS
Herinneringen aan de
,jeneverboot', en
Kooiman
De vijftien"
G)
(„LATEN WE MAAR BEGINNEN
Hoogovens begonnen
met „luiers"
en een olietreintje
O
rillen
eter en
illijker
Licht en donker
Velsens huizenbezit
Bommen
Kantoorboekhandel
Boekhandel
Leesbibliotheek
ZA
aC ^SEPTEMBER
1951
13
Hp penetrante geur de rokerijen en de zilte adem van de
Tmuw- Dat n perste plaats. Dat is het mastbos boven vissen en haring-
I I ri'serijde rZiimahcid in vishal en langs de Zuidzij het ijsladen, het
t ,.\n de bedrijvige hrmmAit.
J0DEN.
Lang voor de nacht valt. is het bovendien de cirkelbaan van ÏJmilldpn* ïchnnnhpld
\Sp omtrek en altijd, dag en nacht kan het de magneet ge- M'tUlUenö ÖCnOOnneiU
-Jprsschepen trekt naar de gulle gastvrijheid van de pieren
'l'yjoriWidie aeT„2ee en de banken voor de Hollandse kust, schepen met rood-
m de Barenf~} ote stoere trawlers zowel als driftig dobberende bottertjes,
Mrfz(®e! als 0ö:r 'eiaars'' zowel als kapitale industrieboten met een kleine con-
vtn <fe#ierSlmolete traanfabriek achter de verweerde stalen huid. In luttele
^fabriek en een cov plaats, die voorbestemd leek tot een machtige haven
trjsiitallesgegr°aaTdij. Waar aan het eind van de vorige eeuw in de stoute ver-
Urtóerij'rketyke profeten slechts de visioenen over een bedrijvige maTlflpIllhp ^chnntlhpiri
nat m een poort tot een dichtbevolkt achterland wijd-open. Ligt "^TITI^LIJKC ÖLflOOTineia
Müd bestonden,119één adem genoemd wil worden met Grimsby, Aberdeen,
t.^rthnVeil, U 1-. ril-, n n 44- -ï-v* A r\ -tr% - J
tr
fflj vissershave n,gers(e zich handhaaft in de el-omstreden rij der jagers
zij het vakmanschap van de Hollandse visserman.
hïp Dlaats nog, maar de door naar de betrokken scheepvaartmaat-
0'° j. rl o oohonnii Hm V> of V» nU f v\n« A
in zijn
Uj
TMUIDEN?
ftffi ioor'de'visserij onder de volgende middag binnen had. hednn^gen'Se^n de ïfelelleepbooï
riie taant omdat de visserij haar Meer dan één SOS heeft deze telegra- „Junior". Hij zonk in de jaren voor de
i:a?e fP tovaal aan het hart drukt. fisj. jn drukke jaren van weleer opge- eerste wereldoorlog in het Noordzeekanaal.
..rtn met aiie 'u' .-i. u„„^hciT7Pn nn-
on-
zo
langstelling de visserij haar
!fa,^oyÏÏaanhethartdru-
,1! bedrijf zich handhaven,
ging. die haar geschiedenis
Sd het hoofd te kunnen bieden.
r «l 1311 de wetenschappelijke kant
viï?ij meer aandacht dan voor-
H gegeven moeten worden. Er „zal
c' Ploeteren
M deze desiderata mogen niet doen
1 hne er geploeterd is in de moei-
E iaen w IJmuiden, de magere
de crisis, die onweerhoudbaar
S.op de vette in en na de eerste
ÏLlog. De handel heeft zich in die
"van depressie geweerd als een ver-
1 vechter voor een stuk brood: de
4 inflatie schakelde het natuurlijke
Ierland goeddeels uit, maar er zijn
fj»e afzetgebieden gezocht en gevonden,
fed door de Haarlemse bankvereni-
>1. die met credieten dempte wat door de
werd ondermijnd.
i;-ie telefonades van de vishal uit naar
ijdodowakije hebben in die tijd be-
'1, hoezeer het de handel menens was
-et dè exploitatie van nieuwe afzetgebie-
fa de IJmuidense reus richtte zich
i-xizaam op.
Schoonheid?
TMUIDEN heeft zich materieel ontwik-
J keld, te materieel vaak voor degene,
■er.aar stadsschoon zocht of naar de kleu-
hjè romantiek van een havenstad. Toch is
;t ce compositie van havens en industrie
a brok 'schoonheid te puren, dat zijn
K-a niet kent, want het krachtig karak-
K van de „stad aan de zee" werd een
tir.-. karakter, ondanks het mengelmoes
lit het is opgebouwd.
ïmuidens historie is echter evenzeer
schreven aan de basaltglooiïng van de
ü- en sleepbootsteigers, waar duizen-
i paardekrachten bijeen liggen om de
hovaardij bij te springen de „sterre
ken", waarnaar het Loodswezen zijn
Se sterke schépen noemde, de mannelijke
:ien van de Wijsmuller-boten en de
Eeisjes" van Goedkoop, waarmee zo
renig schip opstap is geweest van IJmui-
canaar Amsterdam.
„Wijsmuller-radio"
Wijsmuller, een naam, die vroeger, in de
"intiger- jaren verbonden was met de
ah'-mogeiijke meldingen van scheeps
eer
L'waait nog een herinnering rond aan
..Amersfoort", die destijds bij West-
Ie: op een zandbank liep. Wijsmuller be-
Aïte toen nog over een eigen radio-
•iti:n dat bediend werd door de heer A. H.
WHoft.B&e telegrafische „wereld-
Sh' *"e in Sckeveningen Radio een
toige opvolger heeft gevonden, zwierf
]ï-l en te nacht met zijn morsesleutel
fc wereldzeeën en zo gebeurde het,
?'l als eerste van de „Amersfoort"
«w: muurvast op een bank in de West-
göeArchipel.
om twee uur ging de melding
kt
ADVERTENTIE
tT
•vw(iuj)(OTig
toren Kf|de tTeTkenen de kantelen
•tfoal bekroont Z Uldens visserij -
eeuw af het begin van
k het ver Z et.gouden jubileum
werden dn fjn: op 4 October
"Herijschoni Ti8" der verenig'nS
b ekeurd IJmuiden" Konink-
,oc,en is uit het n^r v®feniSing- die
in 1910 inpaitlculiere initiatief
berging. J m gemeentelijke hoede
cureSen3" 08 v'sserÖschool
B^e2,w" n°§ met in het nu
;--"e schiopers vtu ^even: de toekom-
l"o! machinist! I ',eden> machinis-
Ii:?ehuurdlokVaUnïerS Werden in
enig klassikali uWezen zonder
5 ft Toch leIe!Vf ud in de les"
J Voorlijk aantal w 001 toen al
^ens af. 3ntal klingen voor de
p'bsidie heeft
Iffjschool" gesticht "?emeentelijke
van toen af l! enbet onderwijs
d6r gemeente-
- Huctuerend bezoek Wegens een
•?t^rai7!aan het dag-
Ruikt u het? IJmuiden: vis, altijd!
vangen. Laten wij hem eens gezelschap
houden op zijn eenzame wacht.
Het telegrafisch verkeer is in voile gang.
Diverse kuststations worden opgeroepen en
geven hun correspondentie af. Dan trilt
plotseling het „Save our Souls" door de
aether en nauwelijks is het waargenomen,
of een waarschuwend „qrt for SOS" ratelt
van de morsesleutel: de stilte valt en alleen
het contact met het benarde schip gaat
door. Op een noodsein midden in de Atlan
tische Oceaan stoppen de kuststations van
Bergen, Noorwegen en Alexandria en een
telegrafist op een schip, die juist op wacht
komt en een praatje begint met het station
Liverpool wordt onmiddellijk het zwijgen
opgelegd. Zodra „SOS-cleared" wordt ge
geven, breekt de correspondentie over en
weer los."
Zo was het toen.
Zo is het nu nog, al zijn de telegrafische
verbindingen voor een deel vervangen
door radiotelefonische en al is het „duplex-
gesprek" een heel gewoon verschijnsel.
IJmuiden had toen de duiker Jan van
Drimmelen en Jan van Drimmelen daalde
onmiddellijk af om naar de vermiste stoker
te zoeken. Vier uren lang heeft de duiker
gezocht, tot hij eindelijk het lijk van de
in de machinekamer beknelde man vond.
De oude Jan, die door het duiken doof
werd, was een glundere man met een op
geruimd humeur. Hij was populair in den
lande, vooral door zijn bemoeienis met het
wrak van de „Lutine", dat nog steeds in het
Vliegat wacht op de vasthouder, die er het
goud uithaalt of niet. De expeditie van
1910, die Jan van Drimmelen als een der
motoren heeft gekend, is voor deze
knaap een stuk van zijn leven geworden.
Jan was niet gauw bang. „Hij kroop onder
een gestrand schip en dichtte het lek en als
er beweging in het schip gekomen was, zou
Jan zo plat als een schol gedrukt zijn."
IJmuiden.... Wat ben je toch eigenlijk
een vat vol tegenstrijdigheden en een bron
van vreugde
In Velsen is de industrie eigenlijk „goed"
met de papierfabriek begonnen, toen door
Pieter Smidt van Gelder een weg werd
gezocht om het uit de Wormer stammende
bedrijf uit te breiden. Nadat daar een pak
papiermachine voor de fabricage van
krantenpapier was omgebouwd, kon in
1890 het eerste courantdruk aan vellen
worden afgeleverd en twee jaar later volg
de het eerste rotatiepapier drukpapier
aan rollen dus. Dit artikel werd een waar
succes en bleek verdere uitbreiding van de
productie nodig te maken.
Voor P. Smidt van Gelder stond toen
maar één weg open: de stichting van een
nieuw groot bedrijf op een daarvoor ge
schikte plaats, waar men zich uitsluitend
aan de fabricage van krantenpapier zou
wijden.
„Geschikt" was allereerst te verstaan, als
„voldoende terrein" voor de bouw, maar
ook voor de opslag van grondstoffen en het
terrein moest bovendien gunstig liggen
voor aanvoer van materialen en afvoer van
het product. Bovendien was er helder
water nodig en de mogelijkheid voor uit
breiding moest ruimschoots aanwezig zijn.
De vooruitziende blik van P. Smidt van
Gelder viel op de „Vinkebaan", het grote,
geheel braakliggende terrein aan de Noor-
a
Voor het Wormer se personeel werd woon
gelegenheid gevonden door de bouw van
„de vijftien" vijftien woningen aan de
Kanaalkade in 1896. In 1904 (9 April)
schonk Pieter Smidt van Gelder aan het
personeel het verenigingsgebouw „Concor
dia", dat sindsdien de ontwikkeling van het
verenigingsleven onder het fabrieksperso-
neel sterk heeft beïnvloed.
Als eerste nam hiervan bezit de Harmo-
ADVERTENTIE
Bij het stichten van IJmuiden, was
niet IJmuiden zelf, doch het Noordzee
kanaal hoofdzaak. Het doel was de zee
verbinding voor Amsterdam, onze grote
en schone hoofdstad, en dit doel is stel
lig ten volle bereikt; Amsterdam en
zijn havens zijn springlevend.
Maar voor ons, bewoners dezer streek,
is gebleken, dat ook IJmuiden op zich
zelf een stichting van eminent be
lang is geweest, al heeft men dit oor
spronkelijk niet bedoeld. Toen de ha
ven er eenmaal was, is de visserij de
eerste geweest, die het bestaan ervan
als eenheid op zichzelf heeft begrepen
en die er zich heeft gevestigd en er een
centrum van betekenis van heeft ge
maakt. Daarna is men de oevers van
het Noordzeekanaal als vestigingsplaats
gaan ontdekken, zie de Papierfabriek
van Van Gelder en verschillende an
dere bedrijven. Maar de grote visie op
IJmuiden als zelfstandige vestigings
plaats met grote industriële mogelijk
heden heeft Wenckebach gehad, die het
voor de „Hoogovens" heeft uitgekozen.
De historie der laatste dertig jaren
heeft getoond hoe juist deze blik is ge
weest, hoe hier inderdaad de mogelijk
heid van een grote industriële ont
plooiing open lag. Aan de ene kant de
vrije zee, de beste verbinding met de
gehele wereld; aan de andere kant het
Noordzeekanaal, toegang gevend naar
de Rijn en de Maas en daardoor naar
het hart van Europa; prachtige ligging
voor een bedrijf dat met grote massa's
werkt. En nog is de ontplooiïing van
het Hoogovencomplex in volle gang,
een ontplooiing, die naar mijn overtui
ging nog lang geen einde heeft geno
men.
Het verleden heeft dus bewezen welke
industriële waarde voor een basis
industrie in een ligging aan zee en
grote waterwegen is geborgen. Bij een
juist gebruik van de terreinen die rond
om deze havenmond liggen, is dan stel
lig ook nog een grote toekomst voer
IJmuiden weggelegd. De industriële uit
bouw van ons land schrijdt voort.
IJmuiden heeft daarbij nog een grote
taak in de verdere ontwikkeling van
het reeds bestaande bedrijvencomplex.
Zo geloof ik dus, dat voor IJmuiden
de toekomst met vertrouwen onder ogen
mag worden gezien.
Ir. A. H. INGEN HOUSZ
(president-directeur K.N.H.S.)
WÉRK
Zodra 's avonds de zon achter IJmuidens Westerkim verdwenen is in een bed van
rode en rose veren, vlamt aan de Noorderhorizon een nieuwe middernachtszon op
het fascinerende lichtbaken van Nederlands industrialisatie; de eindeloze eruptie van
een mannelijk en schoon bedrijf. Van de kop van de IJmuidense haven, of liever nog
van de verhevenheid af waar semafoor en kleine vuurtoren tronen, is dit vurige spel
in de stille zomernachten en de ruige herfstavonden een pure symfonie van kleur en
ingetoomd geweld, zoals het samenvloeit met het gele natriumschijnsel langs sluizen
en kanaal, onderbroken door de groene en rode geleide-lichten langs de veilige weg
van de koopvaardij.
Dat zijn de Hoogovens, Koninklijk niet alleen in naam en statuten, maar Koninklijk
vooral, zoals ze de tinnen der industrie opheffen tegen de Kennemer hemel.
ADVERTENTIE
Kennemerlaan 30, Tel. 4127, IJmuiden
Toen IJmuiden al vijftig jaar oud was en
lichtelijk hautain neerzag op de probeer
sels, die zich langs de Noordoever van het
kanaal de naam industrie durfden aan
meten, is daar in Januari van het jaar 1924
een eerste begin gemaakt: de kooksfabriek
ging kooks produceren om de eerste hoog- ene, die eerste Hoogoven lukte niet hele-
Er is niet weinig op de weg van Hoog
ovens gekomen: moeilijkheden, maar ook
vreugde. De moeilijkheden begonnen feite
lijk direct al, want het aanblazen van die
oven, verloren in het duin, „aan te blazen".
Dat was het begin van wat nu de
K.N.H.S. is, wat over luttele jaren boven
dien de naam van „N.V. Breedband" voe
ren mag, en dan tienduizend arbeiders tot
zich trekt.
„Ldten we maar beginnen, ook al zijn de
schilders nog niet helemaal klaar dan
scheien ze er door de stank vanzelf mee
uit" heeft de geestelijke vader van dit im
mense bedrijf, ir. H. J. E. Wenckebach op
dat moment tegen de huidige president
directeur, ir. A. H. Ingen Housz gezegd.
„Laten we maar beginnen".
Dit was bijna een symbolisch woord,
want deze eerste stap van de Hoogovens
werd op wankele grond gezet en toen de
22e Januari 1924 de vlam oplaaide in
Hoogoven I wisten de mannen, die daarbij
stonden slechts, dat hun idee gezond was.
delijke oever van het Noordzeekanaal, op
„Wijkeroog" dus.
In 1895 is daar de bouw van de fabriek
begonnen en in September 1896 draaide
de eerste papiermachine, „de vijf", die nu
nog, zij het geheel gereviseerd dit jaar,
draait. De personeelsbezetting werd oor
spronkelijk uit de Wormer gerequireerd,
later natuurlijk aangevuld met Velsense
werkers. In 1897 en 1898 kwamen de
machines „6" en „3" in bedrijf, later ge
volgd door andere machines; in 1902 de
eerste en in 1911 de tweede cellulose-
fabriek.
Het eerste papierhout is aangevoerd door
het s.s. „Holland" in 3901, nu dus precies
een halve eeuw geleden. De grote moderne
papiermachine „18" met een baanbreedte
van 5,60 meter begon in 1937 haar taak,
waardoor in dit jaar, dank zij deze
machine in Velsen alleen ruim 54 millioen
kilogram papier werd gemaakt.
niekapel „De Eendracht". In 1913 schonk
mevrouw M. C. Smidt van Gelder-Kaars
Sijpesteijn de Maria Cornelia Fröbelschool
aan de Eendrachtstraat en 1927 was het
jaar, waarin de woningen aan de Smidt
van Gelderstraat met de Banjaertstraat
door papierfabriekpersoneel werden be
trokken. Het voormalige sportpark aan de
Wijkerstraatweg kwam in 1932 tot stand.
Veel is inmiddels veranderd en de bezet
ter heeft daaraan wel bijzonder „bijgedra
gen".
Onder de oude, thans nog in leven zijnde
eerstelingen van de Wormerpapierfabriek,
die naar Velsen kwamen, wordt nog wel
herinnerd aan „de ouwe 6" met zijn vloei
papier van 18 gram, dat vaak meer uit
gaten dan uit papier bestond. Herinne
ringen ook aan de „muziekboot" naar het
feest in Apeldoorn; de „jeneverboot" van
het jaarlijkse uitstapje: aan Willem Smit,
„die je aan de fabriek kwam scheren";
over de „neutjes", die 's Zondagsmorgens
bij het afgaan van de fabriek werden ge
pikt bij Kooiman, nadat de gasten eerst op
het Jaagpad (de Kanaalkade) met hun
penning hadden „gestreept" wie een rondje
zou geven. Herinneringen aan de lange
werkdagen voor een schijntje loon in die
tijd en zo veel meer, maar ook over het
heden, de steeds voortschrijdende uitbrei
ding van dit eerste Velsense grootbedrijf
de „papiermolen" van Van Gelder
liggen dooreen op dit complex, dat de eer
ste stoot is geweest tot de industrialisatie
van midden Kennemerland.
I
10 Mei 1940 12.897
5 Mei 1945 9.136
1 Januari 1948 9.309
1 Januari 1949 9.991
1 Januari 1950 10.623
1 Januari 1951 11.364
Thans
12.003
De vreemdeling, die de Nederlandse kust
nadert, wordt ongetwijfeld geboeid door de
aanblik van ons land bij en om de Amster
damse havenmonding.
De pieren, de sluizen, de Hoogovens en
Staalfabrieken, de Velser draaibrug, de
Papierfabriek doen zich voor aan zijn oog
als evenveel monumenten van de Neder
landse durf en bekwaamheid.
Als laatste in de rij schaart zich, klein
maar dapper, de Plaatwellerij, welke, in
niet mindere mate dan de grootbedrijven,
haar welvaart en opbloei te danken heeft
aan het Noordzeekanaal.
Bij de stichting in 1913 werd door haar
van Z. E. de minister van Waterstaat de
vergunning verkregen tot het bouwen en
hebben van een steiger in genoemd kanaal.
Deze laad- en lossteiger is nog steeds intact
en bewijst aan het bedrijf voortreffelijke
diensten.
De vergunning, aan welker verlening wij
nog steeds met grote erkentelijkheid den
ken, vormt een der grondpijlers onzer in
dustrie, te meer, daar met onze verdere
belangen steeds door de ingenieurs van het
Noordzeekanaal op zaakkundige en welwil
lende wijze werd rekening gehouden.
Doch er is meer.
Indien wij een onlangs verschenen
courantenbericht mogen geloven, zal nog dit
jaar een aanvang gemaakt worden met de
voortzetting van de tunnelbouw. Het is de
wens van alle bewoners der kanaaloevers,
dat deze bouw spoedig tot stand kome en
ook de Plaatwellerij zal bevrijd zijn van
veel ongerief, zodra dit het geval is. Indien
dan nog' het woonwagenkamp, dat de
oevers van het Noordzeekanaal zozeer ont
siert, en een schril contrast vormt met het
geen de vreemdeling, in de aanhef dezes
vermeld, zozeer treft, naar andere oorden
verplaatst wordt, dan zal hij niet alleen de
technische en industriële doch ook de
aesthetische bekwaamheden van ons volk
en onze overheid prijzen.
D. B. OLIE,
Directeur N.V. „De Plaatwellerij"
maal, zodat er hals over kop een paar
wagens stookolie uit Rotterdam moesten
komen. Die reis is van station tot station
gevolgd door het handjevol dapperen, dat
zich op de Breesaap verzameld had om
voor Nederland ijzer te maken en telkens
ging er een telefoontje naar een van de
tussenstations om te horen, of de locomo
tief met zijn kostbare last al voorbij of in
zicht was.
Maar de vracht kwam net op tijd binnen
het allereerste ijzer is uit de walmende
Hoogoven getapt en weer was het de heer
Wenckebach, die voor een „bon-mot" zorg
de door liefderijk op te merken bij die
eerste stukken ijzer, welke hem (op zijn
ziekbed) onder ogen kwamen: „Ik bekijk
ze, zoals een jonge moeder de luiers van
haar eersteling bekijkt".
Namen als Kessler en Holtrop kwamen,
de persoon van de stichter Wenckebach
werd aan hef jonge bedrijf ontrukt,
MEKOG en CEMIJ brachten de bijproduc
ten kooksovengas en hoogovenslak onder
dak, de gemeenten kregen gas van de
Hoogovens, de PEN-centrale verrees als
een gretige consument van deze steeds fel
ler stromende gasbron en de IJmuidense
Hoogovens zetten zich stevig in het zadel
der Nederlandse economie om op het paard
der kwaliteit de wedren met de andere
Europese ijzer- en staalfabrikanten aan te
binden en prachtig aan de kop te blijven
ook, toen de crisisjaren van 1930 diverse
andere hoogovens doofden.
De oorlog is gekomen en de bommen
barstten boven dit grommende complex,
dat zich had opgewerkt tot een machtige
solist in het ijzeren wereldkoor. Arbeiders
met stalen helmen vluchtten voor het ge
weld der explosies en stukken beton en
ijzer spatten hoog op, waar het moordend
lood de hartslag van een zware industrie
vermoedde. Maar de oorlog is ook gegaan
en met nieuwe vlijt zijn de gaten gedicht
en de machines opnieuw in gang gebracht,
voorzover ze niet, zoals de zware plaat-
walserij West, tot op de grond waren af
gebroken door een hebzuchtige bezetter.
Ook die laatste steen is met al zijn voor
gangers en alle machines teruggekomen op
het oude nest.
Het zilveren jubileum van de K.N.H.S.
zag in 1949 een verzorgd bedrijf, een be
drijf, dat een eerste fase in zijn bestaan
afsloot met een gezonde balans.
In de tekenkamer en op de afdeling
nieuwbouw lagen inmiddels de plannen
voor de tweede étappe: de N.V. Breedband.
Reeds rijzen uit het zand de gele muren
van deze zware zoon van Hoogovens en
reeds hebben de Hoogovens zich aan deze
veeleisende boreling gewend. De tweede
kwart-eeuw van K.N.H.S. is nog jong,
IJmuiden is de neerbuigende houding
jegens haar allang vergeten en prijst zich
slechts gelukkig met deze stevige knaap
binnen zijn grenzen, hoe moeilijk het vaak
ook is, de wassende stroom arbeiders aan
een dak boven het hoofd te helpen.
Als „Hoogovens" de halve eeuw vol
maakt, dan zal de structuur in Kennemer
land zich naar haar gewijzigd hebben en
wie dat niet gelooft is gelijk de schilders
van de eerste Hoogoven, die vanzelf tot
redelijker gedachten kwamen.
ADVERTENTIE
en
EDISONSTRAAT 7 - IJMUIDEN
Telefoon 5326
