Het merkwaardig ontstaan
van de Haarlemmermeerbodem
Bemaling, hoe nodig ook, bevordert
verzilting van de bodem
Agenda voor
Haarlem
Het Christen zijn in de
Nederlandse samenleving
Opmerkelijke studie over wadvlakte,
die vruchtbaar landbouwgebied werd
De zeespiegel rees
Bordenwasser sloeg
zijn collega dood
Brak water in de sloten van
de „Rotboek" bij Zwanenburg
Russische
hoedenmode
DONDERDAG 31 MAART 1955
i
Wat de eeuwen
achterlieten
Kleiber wil ook niet in
West-Berlijn dirigeren
Praag verlaagt prijzen,
verhoogt enkele lonen
Wat de mens er
van maakte
Japan wil geen atoombom-
dépot worden
Crocustocht in Heiloo
Ontwerp herderlijk schrijven van de Generale Synode
Kerk en cultuur
Kerk en Staat
Kerk en maatschappij
Examens
TOEN IETS MEER dan een eeuw geleden, de golven van het Haarlemmermeer
een bedreiging gingen vormen voor Amsterdam was dit voldoende aanleiding
om door middel van drooglegging de oorzaak van deze bedreiging weg te nemen.
Tegelijkertijd met de drooglegging schiep men echter een Haarlemmermeer
bodem waaruit eerste klas landbouwgronden zouden groeien, waarover belang
rijke hoofd verkeerswegen konden worden aangelegd en waarin later onze natio
nale wereldluchthaven Schiphol een plaats zou vinden. Reeds lang was echter
bekend dat in „de Meer" niet alleen maar eerste klas gronden voorkomen, maar
van enig begrip hoe de goede en de minder goede gronden voorkomen, laat
staan over de wordingsgeschiedenis, daar bestonden slechts vage voorstellingen
van. Aan de Landbouwhogeschool te Wageningen is dezer dagen van de hand
van dr. ir. Haans een belangwekkende studie over de bodem van de Haarlem
mermeer verschenen en in de volgende artikelen zal het een en ander aan deze
verhandeling ontleend worden.
De jongste geologische geschiedenis van
West-Nederland dat is die laatste zeven
duizend jaar staat in het teken van de
voortdurende stijging van de zeespiegel ten
opzichte van het land. Moderne onderzoe
kingen geven voor 5200 jaar vóór het begin
van onze jaartelling een zeestand van 14.50
meter beneden N.A.P. Van dat tijdstip af
moet de zee gedurende nog ongeveer dui
zend jaar snel zijn gestegen tot een niveau
van ongeveer 5 meter N.A.P. bereikt was,
waarna de stijging veel langzamer zou ver
lopen. In deze tijd drong mèt deze relatieve
stijging van het zeeniveau de zee steeds
verder ons land binnen, en de zanden en
kleien, die door de zee over ons land wer
den afgezet, kunnen we tot aan de lijn
Couda-Vinkeveen-Muiden terug vinden.
Met de verandering in de snelheid van
zeespiegelrijzing wordt nu omstreeks 4000
voor Christus een strandwal, te weten de
zandrug waarop Warmond en Haarlem zijn
gelegen, gevormd. Deze strandwal vormde
nog niet een aaneen gesloten barrière, zoals
we dat van onze tegenwoordige duinen
kennen, maar een slechts enkele meters
hoge zandrug met openingen, waardoor de
zee nog toegang had tot het er achter ge
legen strandmeer. De voet van deze strand
wal komt in het Westelijk deel van de
Haarlemmermeer bij de Ringvaart tussen
de Kruisweg en de Bennebroekerdwarsweg
aan de oppervlakte.
Bezinking achter strandwal
Met de vorming van deze strandwal zijn
de omstandigheden, waaronder het zee
water in deze gebieden kwam, veel rustiger
geworden met het gevolg, dat van nu af aan
ook de fijne slibdeeltjes uit het zeewater
tot bezinking konden komen. Werd dus in
de voorafgaande periode van de snelle zee
spiegelstijging en de vrije toegang van de
zee hoofdzakelijk zand en kleiig zand af
gezet, na de gedeeltelijke afsluiting door
de strandwal werd er voornamelijk klei en
zandige klei door het periodiek binnen
dringende zeewater achtergelaten.
In het gebied van de Haarlemmermeer
wordt de bovenste meter van het bodem
profiel gevormd door de afzettingen achter
de strandwal en de verschillen, die in de
Haarlemmermeergronden voorkomen, ver
klaart dr. Haans dan ook door verschillen
in het opslibbingsproces van deze wad
vlakte. In deze tijd stond de zeespiegel 4 k
41/2 meter beneden NAP. De jongste klei-
afzetingen in he gebied van de Haarlem
mermeer worden thans gedateerd op 2300
jaar vóór het begin van onze jaartelling.
De opslibbing van het strandmeer is ech
ter niet een continu proces geweest. Dr.
Haans kan in de Haarlemmermeer op grond
ADVERTENTIE
MODERNE
BINNENHUISKUNST
-V. 't'.'V '.'VT -V V v - y f
Modelwoning
in
een Bouwkas-huis
Fr.
Zwaanstraat 24
Zandvoort
H a 1 te jto*tverloren
'5
1
DONDERDAG 31 MAART
Zuiderkapel: ds. J. Visser, 8 uur. Wester-
houtpark 1 A: O. R. G.-centrum; voordracht
met lichtbeelden over Jeroen Bosch, 8 uur.
Brinkmann: Openbare voordrachtavond van
Het Rozekruisers Genootschap, 8 uur Palace:
„Désirée", 14 jaar, 7 en 9.15 uur. Roxy:
„Moordende bescherming", 18 jaar, 8 uur.
Lido: „Wij zoeken millionnairs", alle leeft.,
7 en 9.15 uur. Studio: „Les enfants du Para
dis", 18 jaar, 8 uur. Luxor: „De woestijn
leeft", alle leeft., 7 en 9.15 uur. Rembrandt:
„Odyssee", 14 jaar, 7 en 9.15 uur. Frans
Hals: „Anna", 14 jaar, 7 en 9.15 uur.
VRIJDAG 1 April
Stadsschouwburg: „Lessen in laster", Ne
derlandse Comedie, 8 uur. Concertgebouw:
Noordhollands Philharmonisch Orkest, m. m.
v. de pianist Daniël Wayenberg, 8 uur. Frans
Hals: „Saskatchewan", 14 jaar, 2.30, 7 en 9.15
uur. Palace: „Het huis onder verdenking",
18 jaar, 2, 4.15, 7 en, 9.15 uur. Roxy: „De
Saint neemt vacantie", 14 jaar, 2.30 uur;
„Duivels-vallei", 18 jaar, 7 en 9.15 uur. Lido:
„Because you 're mine", alle leeft., 2, 4.15, 7
en 9.15 uur. Studio: „Maggie", alle leeft., 2.15,
t en 9.15 uur. Luxor: „De woestijn leeft",
alle leeft., 2, 7 en 9.15 uur. Rembrandt:
„Odyssee", 14 jaar, 2, 4.15, 7 en 9.15 uur.
van de gegevens van enkele tientallen dui
zenden ondiepe boringen een geschiedenis
in drie phasen vaststellen.
„Hoofddorp-afzettingen"
Bij de eerste faze werden de „Hoofd
dorpafzettingen" gevormd, stroken van
zandige en kleiige platen in het centrale
deel van de polder. Deze afzettingen, die
in een eb- en vloedsysteem liggen, zijn op
ongeveer dezelfde plaats, waar later de
Cruquius de Meer zou helpen leegmalen,
binnen het gebied van de huidige polder
gebracht. De bovengenoemde zanden van
de voet van de strandwal rekent dr. Haans
eveneens nog tot deze eerste phase.
Dan volgt een korte periode waarin de
zee geen toegang tot het wadgebied heeft.
»OOOCOCÖCOOOCOOOOOOOOOOOCOCOC»X)OOOOOOOOOCOOCa:
De „Hoofddorpafzettingen" geraken be
groeid en, wat vooral voor het latere land
bouwkundig gebruik van belang is, er
treedt ontkalking van de genoemde afzet
tingen op.
Oude zeeklei
Spoedig echter weet de zee wederom door
openingen in de strandwal door te dringen,
nu niet alleen meer langs de Cruquius,
maar ook uit het Noorden en Zuiden komt
met slib beladen zeewater ons gebied bin
nen. Door de bezinking van veel slib wordt
in deze tweede en belangrijkste phase in
de opslibbing het gehele gebied, inclusief
het grootste deel van de Hoofddorpgronden
met normale oude zeeklei opgehoogd, ter
wijl door het weliswaar niet snel stromen
de water een deel van de „Hoofddorp-
gronden" worden meegenomen om elders
weer kalkrijk te worden afgezet. Aan het
einde van deze „oude zeeklei"-vorming
wordt nu de strandwal gevormd waarop
Hillegom, Lisse en Sassenheim zijn ge
bouwd en waarop zich later de voornaamste
centra van bloembollencultuur zouden ves
tigen.
„Beinsdorpgronden"
Tenslotte vindt nog tijdens een derde en
laatste faze de afzetting van de Beinsdorp
gronden plaats, die in het Zuid-Westelijk
poldergebied tussen Venneper en Lisser
dwarsweg voorkomen, en die zijn bezonken
uit een zeewaterstroom, die door een ope-
=0
pUwJe
grovxjlen
2* pkrtsg Ou «tg
ei I
|»kas« Bel v*s d«rp-
Stra.»tel wal
str<xwcj w4 L
6 (tAa.se
X9 pita. se
De drie fazen, waarin de Haarlemmermeer
bodem zich heeft gevormd in beeld
gebracht.
ning in de binnenste strandwal tussen Lisse
en Hillegom het poldergebied bereikt heeft.
De banen van waaruit deze Beinsdorp-
kleien zijn afgezet zijn thans nog als dertig
tot vijftig meter brede ruggen in het terrein
te herkennen.
Daarna sluit de kust zich, de strandwal-
len worden niet meer doorbroken, en op de
wadvlakte kan zich nu, in een steeds ver
zoetend milieu, een vegetatie ontwikkelen,
en terwijl de zeespiegel nog voortdurend,
zij het langzaam, stijgt, vormt zich op het
complex oude zeekleigronden een tot vier
meter dik veendek, dat echter niet de ge
hele oppervlakte van de huidige Haarlem
mermeerpolder zal bedekken. Kleine, niet
dicht gegroeide meertjes zouden later, in
historische tijd, uitgroeien tot de drie be
kende meren waaruit door oeverafslag het
Haarlemmermeer zou ontstaan.
De geschiedenis van de bodem van deze
polder is allerminst eenvoudig en tenge
volge van de zeer wisselende omstandig
heden waaronder, zowel naar tijd als naar
plaats de gronden van de Haarlemmer
meerpolder zijn gevormd, is ook de ge
bruikswaarde alhoewel dooreen genomen
goed, plaatselijk zeer verschillend.
De bekende dirigent Erich Kleiber die
zijn positie van directeur der Oost-Berlijnse
Opera opgaf omdat „de communisten voort
durend trachten cultuur met politiek te
vermengen" heeft volgens United Press
op soortgelijke gronden geweigerd in West-
Berlijn te dirigeren.
Kleiber verklaarde tegenover een dele
gatie van de West-Berlijnse gemeenteraad,
dat hij zijn dirigeerstok niet ter hand zou
nemen zolang de West-Berlijnse functio
narissen, die verantwoordelijk zijn voor het
cultureel beleid in deze stad, werkzaam
blijven. „Toen ik trachtte een brug van
muziek te bouwen tussen Oost en West,
waren deze lieden chauvinistisch en klein
geestig. Zij toonden zich vijandig tegenover
iedere vorm van betere verstandhouding",
aldus Kleiber.
Men gelooft, dat Kleibers weigering
voortspruit uit het feit, dat eerder in dit
jaar zangers van de West-Berlijnse opera,
die aangelok werden door hoge salarissen,
welke hun door de Oost-Berlijnse Opera
werden aangeboden, ontslagen werden. In
zijn verklaring zei Kleiber verder nog. dat
men niet moest trachten uit mijn houding
politieke munt te slaan. Evenals vroeger zal
ik mij door niemand laten vertellen, waar
ik wel en waar ik niet moet dirigeren," zo
besloot hij.
Woensdagavond heeft Radio-Praag be
kend gemaakt, dat met ingang van 1 April
de prijzen voor een groot aantal artikelen
in de Tsjechische staatswinkels verlaagd
zullen worden, terwijl tegelijkertijd de sa
larissen voor onderwijskrachten, doktoren
en voormannen verhoogd zullen worden.
Dit is de vierde prijsverlaging van deze
aard sinds Mei 1953, toen de regering een
drastische monetaire revaluatie doorvoer
de, waarbij de particuliere spaartegoeden
weggevaagd werden, hetgeen destijds gro
te onrust in het land veroorzaakte
Deze bekendmaking volgt op een geza
menlijke vergadering van de Tsjechische
regering en het centraal comité van de
communistische partij, welke Dinsdag in
Praag plaats vond.
In de afwaskeuken van het Victoria-
hótel aan het Damrak in de hoofdstad ont
stond Woensdagmorgen tussen de 41-jarige
bordenwasser L. V. en zijn 42-jarige colle
ga A. V. S. een ruziek over het tempo waar
in gewerkt werd. De twist liep zo hoog, dat
S. een deksel van een grote hótelpan greep
en daarmede zijn collega een slag op het
hoofd gaf. Het slachtoffer werd naar het
binnengasthuis overgebracht. Korte tijd
later is hij overleden.
De höteldirectie ontsloeg S. op staande
voet en stuurde de man het hótel uit, zo
dat de politie naar hem moest gaan zoeken.
Later op de dag is hij gearresteerd en in
het politiebureau Warmoesstraat opgeslo
ten.
ADVERTENTIE
BARTEUORISSTR HAARLEM TEL. 13439
FERD. B0LSTR. 48 A DAM TEL. 717162
WOLLEN JUMPERS - VESTEN
In de genoemde eeuwen speelde de
activiteit van de mens in de geschiedenis
van de bodem van de Haarlemmermeer
nog geen rol. Met het toenemen van de
oeverafslag, vooral na 1250, breidden de
oorspronkelijke veenmeertjes zich uit tot
een Haarlemmermeer, waarvan de gol
ven een toenemende bedreiging voor de
hoofdstad gingen vormen. Het motief
van de drooglegging was dus niet het
winnen van goede landbouwgrond. In de
eenmaal drooggevallen polder had men
zich er dan ook lang niet zo op toege
spitst om, zoals nu in de IJselmeer-
polders gebeurt, er uit te halen wat er
in zit. De eerste tientallen jaren na de
drooglegging waren de economische en
sociale omstandigheden zelfs zeer on
gunstig en het kwam zelfs voor, dat naar
dit nieuwe gebied geëmigreerde boeren
hun bedrijven wederom opgaven om el
ders hun geluk te gaan beproeven.
Een van de voornaamste oorzaken van
deze ongunstige situatie was, dat men de
grondwaterstand nog maar weinig in de
hand had. Zo vermeldt dr. Haans in zijn
verhandeling, dat in Januari 1857 bijna de
helft van de oppervlakte van de polder
drassig of met water bedekt was. Met de
betere waterbeheersing en met de verbete
ring van de gronden door bekalking is ech
ter de landbouwkundige waarde zeer ge
stegen. Was in 1859 nog 59% van de polder
grasland, thans bedraagt dit areaal nog
slechts 6 4 7%.
Waterpeil
De ligging van het maaiveld in de polder
is 4 a 4.50 meter onder NAP maar nog in
drukwekkender is, dat het waterpeil thans
op gemiddeld 6 meter onder NAP wordt
gehouden. Toch is deze stand voor een groot
aantal landbouwbedrijven nog niet laag ge
noeg zodat één vijfde deel van de polder
er door middel van een onderbemaling een
eigen, lager, peil op na houdt.
Bedrijven, die op de oude zeezandgronden
ten Zuiden van de Cruquius en op de veen
gronden langs de rand van de polder lig
gen wensen echter een hoger grondwater
peil, dan dat door de polder wordt aange
houden. Daartoe wordt er hier vanuit de
Ringvaart door middel van inlaatduikers
juist weer water ingelaten.
Tot zover zou men zeggen heeft de mens
de natuur aardig in de hand. Om in een
waterrijk land een bepaald gebied diep te
gaan bemalen komen ook de schaduw
zijden om de hoek kijken en dan doelen wij
hier in de eerste plaats op de kwel, dat is
de stroming van het grondwater van een
gebied met hogere naar een gebied met
lagere grondwaterstand. Door de zanden en
kleien in de ondergrond stroomt dus water
uit de omgeving naar de polder toe. Deze
stromingen vinden echter niet alleen langs
de oppervlakte plaats maar ook langs
stroombanen op grotere diepte. Men moet
zich hierbij geen spuitende bronnen voor
stellen, want de diepe ontwatering met slo
ten en drainbuizen vangt als het ware deze
stroming naar de oppervlakte al op.
Kwelling
Zolang dit kwelwater zoet is zijn de ge
volgen nog niet zo ernstig, maar aangezien
West-Nederland uit een oogpunt van water
gezien slechts een laagje zoet op een zee
van zout water is komt er met de diepere
kwelwaterstroom veel zout water mee
naar boven.
En zo bevordert dus de bemaling van de
Haarlemmermeerpolder, evenzeer als die
van alle andere lage gebieden, de verzil
ting van het Westen van ons land. Uit het
zoutgehalte van het door de Lijnden en
Leeghwater uitgeslagen water heeft men zo
berekend, dat er in de Haarlemmermeer-
polder 55.000 ton chloor per jaar wordt aan
gevoerd! Het overgrote deel hiervan komt
met het kwelwater mee. De hoeveelheid
kwelwater per jaar bedraagt ongeveer een
vierde van de totale hoeveelheid neerslag
in dit gebied.
Van de totale hoeveelheid water, die in
de vorm van regen, kwel, lekwater, opzette
lijk ingelaten water en dergelijke de polder
binnenkomst behoeft slechts de helft door
de gemalen te worden uitgepompt om de
waterbalans in evenwicht te houden; de an
dere helft verdwijnt direct door verdam
ping in de atmosfeer.
Niet overal kan de zoute kwel echter
door cultuurtechnische maatregelen wor
den opgevangen. In een smalle strook langs
de Ringdijk tussen Halfweg (Zwanenburg)
en het Liede komen landbouwkundig ge
zien de slechtste gronden van de poldei
voor, en dat de kwalificatie niet alleen on
gunstig is maar bij de praktijk ook als zeer
slecht bekend staat moge blijken uit de
naam Rothoek voor dit gedeelte van de pol
der. Het water in de sloten smaakt hier
brak, plaatselijk zelfs zout, er groeien zout-
minnende planten zoals zeeaster, en het vee
mijdt de echte kwelplaatsen.
Aangepast bodemgebruik
Het bodemgebruik heeft zich aange
past aan de bodemgesteldheid. Waar de
bodem uit veen bestaat wordt het land in
gras gehouden. Het oude zeezand, in het
Westen van de polder, is voor de akker
bouw niet geschikt daar spoedig verdroging
optreedt. Men vindt hier grasland of ge
mengd bedrijf terwijl hier tuinbouw in de
vorm van bloembollencultuur bedreven
wordt.
Ook de waardering voor de kleigronden
loopt echter sterk uiteen. Een geheel kalk
rijk profiel wordt het meest gewaardeerd.
De kalkrijke oude zeekleigronden, die ont
staan zijn in de tweede phase van de op
slibbing worden zeer goed geacht. Zij be
slaan het grootste deel van de polder. Het
is te betreuren, dat Schiphol hier met een
oppervlakte van rond 600 hectaren juist ge
heel op deze zeer goede landbouwgronden
moest worden aangelegd.
De Beinsdorpgronden, afgezet in de derde
phase behoren tot de beste gronden van dit
gebied, terwijl de oudere Hoofddorpgron
den het minst gunstig beoordeeld worden.
Zo heeft de Haarlemmermeerpolder de
naam een bonte polder te zün. Grote akker-
bouwbedrUven van 20 a 60 hectaren be
heersen het beeld. Op de veengronden langs
de rand en op de zandgronden bij de Cru
quius wordt echter naast weide- ook tuin
bouw bedreven en hier zien we hoe de aard
van de tuinbouw bepaald werd door die in
de omringende gebieden: aan de Westzijde
is bollenteelt, aan de Oostzijde vanuit Aals
meer bloemencultuur met rozen en anjer-
teelt, terwijl in het Noorden bij Badhoeve-
dorp en de Lijnden groententeelt, afkom
stig van het tuinbouwgebied rondom Sloten,
de polder is binnengedrongen.
De studie van dr. Haans vormt met de
bodem van de Haarlemmermeer als cen
traal punt een boekwerk, dat in de aller
eerste plaats voor de bewoners maar ook
voor allen, die beang stellen in het typisch
Nederlandse poldergebied, de droogmakerij,
het lezen waard is.
DR. J. D. DE JONG
TOKIO (United Press) Itsjiro Hato-
jama, de premier van Japan, heeft Woens
dag verklaard dat Japan niet zonder zijn
voorkennis zal worden gebruikt als op
slagplaats voor Amerikaanse atoombom
men en waterstofbommen. Hij deelde dit
mede in een' vergadering van de begro
tingscommissie van de Senaat. Hij voeg
de er aan toe dat volgens hem de Verenig
de Staten geen plannen in die richting
hebben.
Op Maandag Tweede Paasdag, 11 April,
houdt de propaganda-commissie West-
Friesland in Heiloo crocustochten over af
standen van tien, vijftien en vijfentwintig
kilometer. Er wordt gestart van het St.
Willibrordusziekenhuis uit tussen half tien
en half een. Aan de tocht kan men zowel
individueel als in groepsverband deelne
men.
99
99
De Gemengde Synode der Nederlands Hervormde Kerk heeft het ontwerp
herderlijk schrijven „Christen-zijn in de Nederlandse Samenleving" behandeld.
Nadat Maandagavond de algemene beschouwingen over dit ontwerp waren
gehouden, volgde Dinsdag de paragraafsgewijze behandeling van het ontwerp,
dat tenslotte op een aantal punten werd geamendeerd en in de late avond met
grote meerderheid van stemmen werd aanvaard. Bij de aanvang van de verga
dering herdacht de synode de overleden predikant voor buitengewone werk
zaamheden ds. F. M. Kooyman.
In de inleiding van het ontwerp „Christen-zijn in de Nederlandse Samenleving"
herinnert de synode aan de oproep van de Algemene Synode aan het Nederlandse
volk in 1945. Toen kon met een kort stuk worden volstaan. Nu, tien jaar later, nu
er reden tot dankbaarheid en verontrusting is, nu bovendien het mandement der
R.K. bisschoppen de noodzaak van vernieuwde bezinning duidelijk heeft ge
maakt, nu is het nodig in een uitvoeriger geschrift een reformatorische visie op
het christen-zijn in deze tijd te geven. Dit geschrift is derhalve geen antwoord
op het mandement der R.K. bisschoppen. Wel wil het mede dienstig zijn bij
het gesprek tussen de kerken der reformatie onderling en van deze met de
rooms-katholieke kerk.
In het hoofdstuk over Kerk en Cultuur
wordt eerst gehandeld over het Christen-
zijn in onze tijd. Dit Christen-zijn is het
zich voegen onder de heerschappij van
Christus, niét het hebben van een beschou
wing over de zin van het leven. Dit Chris
ten-zijn is geen vanzelfsprekendheid, maar
een opdracht, die ons van nature niet ge
makkelijk afgaat. Wij zijn hierin anders
dan de wereld. Over het Christen-zijn in
de wereld zijn geen algemene gedrags
regels te geven. Aanwijzingen gelden
slechts voor een bepaalde tUd. Thans wordt
een krachtige uitdrukking van solidariteit
gevraagd. Het Christen-zijn in onze tijd
vraagt naast de mens, die anders dan in
de 19e eeuw lijdt aan het bestaan. Wij
moeten hem met ons anders-zijn dienen.
Hiermee verschillen wij van die mede-
Christenen, die de anti-these als algemeen
geldend beginsel zouden willen doorvoeren.
De scheiding tussen Christus en de mach
ten der duisternis is zeer moeilijk aan te
wijzen en valt doorgaans niet samen met
de scheiding tussen organisaties van Chris
tenen en van niet-Christenen.
De kerk heeft ook een verbondenheid
met de wereld en is apostolair op de cul
tuur gericht. De cultuurtaak is thans: ruim
te scheppen voor de geplaagde, bedreigde
mens, opdat hij gelegenheid heeft zich tot
God te bekeren. De kerk neemt het voor
de cultuur op, ook als zij tegen sommige
vormen protesteert. De cultuurarbeid
vraagt niet allereerst het samengaan van
individuele Christenen in afzonderlijke
verbanden, maar moet door de kerk wor
den uitgedrukt.
In het hoofdstuk over kerk en staat
wordt eerst als bijbelse visie op de staat
vastgesteld dat hij een instelling Gods is.
De kerkstaat zowel als de staatskerk wor
den afgewezen. De gemeente van Christus
gaat een weerloze weg. Zij heeft het woord
der profetie en zij kent de daad der liefde,
daarmee dient zij staat en maatschappij.
De politieke partijen zijn de vorm, waar
in wij onze politieke verantwoordelijkheid
uitdrukken. Over de keuze bestaat diep
gaand verschil van mening. Allerlei gods
dienstige en niet-godsdienstige factoren
spelen daarbij een rol. De kerk moet aan
haar leden vragen, dat zij de zaak van hun
partij toetsen aan de zaak van het rijk. De
leden moeten hun partij kiezen door zich
af te vragen, waar hij onder dat gezichts
punt het vruchtbaarst werken kan.
De kerk staat op de bres voor het demo
cratisch staatsbestel. Met het oog op de
medeverantwoordelijkheid voor de vrij
heid, die Christenen en niet-Christenen
gelijkelijk hebben, dienen de Christenen
niets aan de humanisten in de weg te leg
gen, als zij plaats vragen voor hun zorg
aan de mens. Terwille van die vrijheid zul
len de beperkingen aan processies opge
legd, moeten blijven bestaan. De kerk zal
de overheid moeten zeggen niet aan haar
roeping ontrouw te worden.
De kerk mag ten aanzien van partij
keuze, geen heerschappij over de gewetens
uitoefenen.-Het kan voorkomen, dat de ver
gaderingen der kerk moeten waarschuwen
tegen een bepaalde partij, wanneer deze
ten onrechte de indruk maakt verenigbaar
met het Christelijk geloof te zijn, terwijl
dit, naar het oordeel der kerk, niet het ge
val is. Maar deze mogelijkheid doet zich
thans niet voor. De exclusieve eis zich op
grond van het belijden der kerk bij deze
of gene partij aan te sluiten, moet als ijdel
gebruik van de naam des Heren gebrand
merkt worden.
De beoordeling of een partij aan Gods
woord handelt, wordt beslist door haar
concreet positie-kiezen, niet alleen door
haar program of idealen. Het doen van
Gods wil in deze tijd in Nederland is niet
te vereenzelvigen met de practyk van een
onzer democratische partijen. Wie dit wel
doet, zondigt. De naam des Heren wordt
daarbij immers in dienst gesteld van een
houding, die mede door allerlei menselijke
factoren bepaald wordt.
In het hoofdstuk Kerk en Maatschappij
neemt het stuk uitgangspunt in wat de
twee vergaderingen van de Wereldraad van
Kerken over „verantwoordelijke maat
schappij" gezegd hebben. De maatschappij
dient een antwoord te zijn op Gods werk
in Christus. Als bij de politiek valt de na
druk op de solidariteit met allen die zake
lijke opdrachten tezamen willen vervullen.
Onder Christenen is geen eensgezindheid
over de organisatorische vorm, die deze
verantwoordelijkheid moet krijgen. In de
vorige eeuw werden, om te begrijpen en te
billijken redenen, Christelijke organisaties
op verschillend gebied gevormd. Daarin
uitte zich verlangen naar de orde Gods in
het samenleven. De motieven hierachter
gelden nóg, maar de vraag wordt dringen
der, of dezelfde motieven tot eenzelfde be
slissing moeten leiden. Wat eertijds nood
zakelijke geloofsbeslissing was, is nu voor
vele Christenen algemeen geloofsbeginsel
geworden. Een opvatting, die in sterke
mate door Rooms-Katholieken, maar ook
wel door reformatorische Christenen wordt
aangehangen.
Het gevaar van deze opvatting is, dat ge
sloten groepen ontstaan en dat ons volk
geen gemeenschap meer zal kennen. De
overheid wordt dan tot volstrekte neutra
liteit gedwongen. Het is de roeping van de
N.H. Kerk hier te waarschuwen. Deze ont
wikkeling kan veroorzaken, dat het volk in
zün geheel Gods woord niet meer hoort.
Het beginsel van Christelüke organisatie
mag niet als een gebod Gods gelden. De
Christen moet met anderen samenwerken
voor de opbouw van een verantwoordelqke
maatschappij. Van geval tot geval, afhan
gend van velerlei factoren, zal hij zijn keu
ze voor een „algemene" of „büzondere" or
ganisatie doen.
In de verdeelde samenleving moet de
kerk haar verantwoordelijkheid zo alge
meen mogelijk uitdrukken. Ditzelfde geldt
voor de volkerenwereld en de oecumene,
waarover het volgend hoofdstuk spreekt.
Ook hier moet de kerk, in nauw contact
met andere reformatorische kerken, getui
gen en aan de lidmaten vragen, binnen de
samenwerkingsverbanden van Gods recht
te spreken. Dit contact geldt vooral ook
voor de Christenen aan gene zijde van de
kloof tussen Oost en West.
Het slothoofdstuk spreekt van de kracht
der verwachting. De christen is vreemde
ling op maar erfgenaam van de aarde. Hij
verwacht een vernieuwd bestel. In de
kracht van de verwachting kan hij naast
de zuchtende en strijdende mens staan.
Het geloof in de Heer en de verwachting
van de vernieuwde aarde is de enige, maar
ook de volstrekt genoegzame grond van de
Christen om volhardend zijn aardse weg
verder te gaan.
Het herderlijk schrijven zal zo spoedig
mogelijk in druk verschijnen nadat de com
missie van ontwerp de in de synode ge
maakte opmerkingen en amendementen in
het ontwerp heeft aangebracht.
Tilburg. R.K. Economische Hogeschool:
candidaatsexamen economische wetenschap
pen: G. Mensir.k (Rheden); doctoraal exa
men economische wetenschappen: P. Clae-
sem (Limbricht), G. Sweerts (Oss), J. Eer-
tens (Tilburg), J, Schreurs (Brunssum), J.
Jansen (Maastricht).
Drie voorbeelden van de Russische hoeden
mode:
een wollen dameshoed afgezet met kunst
zijde;
een baret van velours, versierd met een
lint en een gesp, die bij de oorknoppen
past;
een velours hoedje, afgezet met kunststro.
