Reservaten zijn economisch te
klein voor Bantoe-bevolking
Expositie „Mensen aan tafel
Mannen verlaten gezinnen
om in steden te werken
Agenda voor
Haarlem
De Ciskei: majesteitelijke armoe in een kale ruimte
Jongen werd aangereden
en meteen ontvoerd
DINSDAG 2 AUGUSTUS 19 55
5
Wantoestand
Amerikaanse minister van
Luchtmacht neemt ontslag
Nijpende honger
Kinderster jte
Conflict
Nieuwe wereld behoort
Stephan en zijn volk
Van Looy-tentoonstelling
in Amsterdam
«Ml m mÊmm
In Grevenbicht was het
feest voor vrijgezellen
Twee kanovaarders vermist
Vrouw door trein aangere
den; aan verwondingen
overleden
99
De bergen van de einder blauw in het nevelig namiddaglicht stonden als
stille hoge golven boven het gele dorstige land. Het gras op het glooiende „veld",
door duizenden bruine koeien gegeten, leek kaalgeschoren. In deze onafzienbare
leegte stonden slechts de grijze, ronde hutten van de Khosa's en de platte dunne
bomen, doelloze wegwijzers van Afrika's ruimten. Slechts hier en daar werden
hun eeuwige kleuren tot leven gewekt door de oranje gloed, van velden bloeiende
aloe. In deze onmetelijkheid gingen de mensen van het land haast verloren. Een
roestkleurig stipje van de deken van een Khosa-vrouw onder haar blauwe hoofd
doek, wat zwarte naakte kindertjes speelden in het stof, op de weg van de heuvel
reed een donkere man in rafels en vodden gekleed zijn kleine paardje met achte
loos gemak.
Een arm land. deze Ciskei, op een na het grootste naturellen-reservaat van de
Unie van Zuid-Afrika. Het is echter een majesteitelijke armoe waarin alles groot
is, de zon, de hemel, de bergen, de glooiende vlakte, de honger, de rampen en de
vreugde. Een grootheid die mij tot stilte drong. Maar niet mijn begeleider. Hij zei
glimlachend: „Men presenteert een Bantoe geen sigaret, men gooit hem die toe".
Ik had iets verkeerds gedaan. Ik had de
zwarte arbeider, die wij een eindweegs
meenamen, mijn pakje sigaretten voorge
houden,hem vuur gegeven en netjes „alstu
blieft" gezegd. En ik had de rassen-
étiquette al eerder overtreden, toen ik met
„Jantjie", een zwarte landbouw-consulent
samen achterin de auto wilde gaan zitten.
Mij werd met zachte drang te verstaan ge
geven, dat ik maar liever voorin moest
stappen. Drie blanken, nauw opeengeperst
op de voorbank, zwarte „Jantjie" prins
heerlijk het r\jk alleen achterin. Waren
deze agrarische en bestuursambtenaren nu
ruwe, brute onderdrukkers van de zwarte
man? Weineen. Zij wijden hun leven aan
het welzijn van hun Khosa, proberen zijn
ruïneuze landbouwmethoden te verbeteren,
beschermen hem tegen bedriegelijke han
delspraktijken, vechten voor meer scholen
en betere medische zorg. Maar het kleur-
plafond blijft. Boven de blanke „baas", be
neden de zwarte primitief. Zij blijven
apart.
Zuid-Afrika is nu eenmaal het land van
de apartheid, waarvan het doel heet: eigen
soortige ontwikkeling in de eigen gebieden.
Welnu, de Ciskei is een van die gebieden
van het toekomstig nationaal tehuis van de
haast negen millioen naturellen, waartoe
ook de Khosa-stam behoort. Het is een
reservaatje, op de Transkei na zelfs het
grootste, een voor de Bantoe opzijgezet ge
bied. Wanneer de grondaankopen voor dit
doel gedaan zullen zijn, zullen de reserva
ten dertien percent van het grondgebied
van de Unie beslaan, een gebied zo groot
als Engeland en Wales tezamen.
Het is potentieel geen slecht land. Het
ligt zelfs in de gunstigste regengebieden
van de Unie. Met verbetering van de land
bouwmethoden en industrialisatie kunnen
de reservaten de ganse Bantoe-bevolking
van de Unie dragen, zeggen de apartheids
theoretici. Het land zal dan van het rassen
probleem bevrijd zijn, menen zij. Zij spre
ken al geestdriftig van deze zwarte staat,
van Bantoestan.
Bantoestan? Wie vandaag in de Ciskei
rondkjjkt, voelt eerder het woord „wan
toestand" bjj zich opkomen. Het mag zijn
dat de ruimte in dit gebied van Zuid-
Afrika's Oostkust tussen Port Elizabeth en
Oost-Londen geweldig lijkt, maar dat ver
schijnsel is bedriegelijk. Grote stukken
land zijn onbruikbaar, andere zijn hard
bezig het te worden. Voornamelijk door de
ruïneuze landbouw-methoden van de Ban
toes, die hun nomadische tradities van
„land uitputten en dan verder trekken"
maar niet kunnen vergeten. Land uitput
ten, jawel, maar verder trekken is er tegen
woordig niet meer bij.
Nochtans kan de Bantoe geen afstand
doen van zijn vee. Zijn rituele en huwe
lijksgebruiken steunen erop. Het vee van
de Bantoe is zijn geld. Een koe mag oud
en versleten zijn, maar ook een oud ver
frommeld bankbiljet blijft een bankbiljet.
En al die koeien eten met vijf monden en
op de lange weg naar de drinkplaatsen
vernielen zij het gras. De Bantoe pleegt
roofbouw zonder rekening te houden met
de glooiingen van het land. Wind en stort
regens doen de rest. Overal vreet de erosie
Zakelijke belangen
WASHINGTON (Reuter/U.P.) Ha
rold Talbott is Maandag als minister voor
de Amerikaanse luchtmacht afgetreden.
Bij het aanvaarden van de ontslagaanvra
ge sprak president Eisenhower van een
„juist besluit". De Senaat had een onder
zoek naar de zakelijke belangen van de
minister laten instellen. De president liet
Talbott evenwel weten, dat er „geen aan
wijzing was, dat hij zijn officiële plichten
niet doeltreffend en op loyale wijze had
vervuld", bij zijn verzoek om ontslag had
Talbott geschreven: „Ik wil onder geen
enkele omstandigheid voor u en uw voor
treffelijke regering een bron van moeilijk
heden zijn".
Talbott nam ontslag omdat zijn naam in
verband is gebracht met een corruptiezaak.
Men beschuldigde hem er van dat hij in
twee jaar 132.000 dollar extra zou hebben
verdiend dank zij zijn positie als minister.
Zijn ministerssalaris is 18.000 dollar per
jaar.
„De ongelukkige en, naar mijn mening,
verdraaide publiciteit, die onlangs is gege
ven aan mijn voortgezette band met een
firma, is een zaak van grote zorg voor mij
geweest.Ik ben er naar eer en geweten
van overtuigd, dat mijn handelingen bin
nen de grenzen van de ethiek zijn ge
weest". Talbott zei verder in te zien,
dat het verkeerd van hem was om
van zijn departement uit namens de
firma brieven te schrijven en op te bellen.
De „New York Times" publiceerde on
langs op zijn frontpagina zakenbrieven, die
Talbott op zijn departement had geschre
ven. Een ondercommissie van het Congres
begon daarop een onderzoek, waarbij zij
de federale recherche vroeg te willen na
gaan hoe of het blad de brieven in handen
had gekregen. Na voor de ondercommissie
verschenen te zijn, deelde Talbott mede
zijn positie bij de bewuste firma te zullen
opgeven.
aan de grond en laat gapende kloven en
rode zere plekken achter. De rivieren voe
ren de kostbare dunne toplaag van Afrika's
rotsige grond naar de Indische Oceaan. Met
bittere volharding strijden de landbouw
deskundigen van de Unie tegen deze vijand.
Zij bouwen waterdammen, omheinen wei
degronden, proberen de Bantoe tot terras
seren en contour-ploegen te brengen. Zij
strijden echter niet alleen tegen de natuur.
De tradities van een primitief volk worte
len diep. De ax-gwaan van de zwarte man
jegens de blanke overheid evenzo. Hij ziet
geen reden aan te nemen, dat de blanke
zich zoveel moeite zou getroosten om uit
sluitend uit onbaatzuchtige motieven de
grond van een zwarte te verbeteren. Er is
in Afrika al zoveel land gestolen.
Zo kunnen de landbouwdeskundigen in
de Ciskei niet veel meer doen dan de ach
teruitgang verlangzamen. Hoe is die toe
stand nu? Er wonen in de reservaten drie-
enhalfmillioen Bantoe (veertig percent van
het totaal). Maar men ziet er nauwelijks
mannen tussen de twintig en 45 jaar, zij
zijn weggetrokken naar de industrie en de
mijnen. Waarom? Wel, om hun gezinnen
voor de hongerdood te behoeden. In de
Ciskei krijgt een familie gemiddeld zeven
zak „mielies" (mais) van haar land, terwijl
vijftien zak van dit hoofdvoedsel van de
Bantoe de minimum-behoefte zou dekken.
Zij besteed de helft van haar inkomen om
voedsel bij te kopen, maandinkomen, dat
nog geen vijftien gulden per maand be
draagt.
Men kan index-daad stellen, dat de hui
dige landbouw-methoden fataal zijn, dat er
tweemaal teveel vee in de reservaten is,
dat deze gebieden meer op zouden kunnen
leveren, maar dat neemt niet weg, dat der
tig percent van de gezinnen in de x-eser-
vaten helemaal geen land heeft, dat zestig
percent minder dan vijf koeien en 29 per
cent helemaal geen koeien heeft. Het groot
ste gedeelte van het vee is ondervoed en
heeft geen economische waarde. In de Cis
kei is het gemiddeld landbezit twee hecta
ren. Daarbij dient men te bedenken, dat een
economisch bedrijfje in de Ciskei ongeveer
zes hectaren zou moeten omvatten plus
veertien stuks vee. Zo'n bedrijfje gebaseerd
op een mais-productie van zes zak per hec
tare (vier maal het huidige gemiddelde) zou
dan een inkomen van zeshonderd gulden
per jaar kunnen opleveren. Bepaald geen
rijkmakerij!
Hoe de toestand thans is, laat zich mede
aflezen uit de kindersterfte. De gemiddelde
cijfers voor Transkei, Ciskei en Basoeto-
land waren enige jaren geleden 242 uit
duizend levend geborenen onder één jaar,
327 onder twee jaar en 508 onder zestien
jaar. Meer dan de helft van de kinderen in
deze gebieden stierf dus eer zij de leeftijd
van zestien jaar bereikten. De levenskans
voor de zwarte zuigeling in de ganse Unie
beloopt 32 jaar, voor de blanke 63 jaar.
Seniele aftakeling, gevoeligheid voor infec
ties, tuberculose en hart- en aderziekten
treden bij de zwarte tien tot twintig jaar
eerder op dan bij de blaixke.
Ziedaar de zieke situatie in de reservaten.
Nu het recept: landbouwkundigen zeggen
dat zij voorlopig zwaar overbevolkt zijn.
In de Ciskei kan slechts 25 percent van de
huidige bevolking agrarisch een bestaan
vinden. Grote stukken land moeten eerst
rusten en daarna in economische percelen
herverdeeld worden. Er moet bovenal een
einde komen aan het rampzalige verschijn
sel van de trekax-beid, die de gezinnen be-
JOHANNESBURG (United Press)
Alan Paton, schrijver van het hoek „Cry
the beloved country" is in het strijd
perk getreden tegen de Zuid-Afrikaanse
autoriteiten, omdat deze geweigerd heb
ben Stephan Ramasodi in staat te stellen
een Amerikaanse studiebeurs te aan
vaarden. Paton noemde het „schandalig
en tragisch" dat de inheemse jongen een
paspoort geweigerd wordt, waardoor hij
niet in staat is naar de Kent-school in de
Verenigde Staten te gaan, die hem een
studiebeurs heeft aangeboden.
De nationalistische regering," aldus
Paton, „beseft niet dat Stephan geboren
is voor een nieuwe wereld die spoediger
dan de regering vermoedt zal toebehoren
aan hem en zijn volk. Slechts de rege
ring kan aansprakelijk worden gesteld
voor de opvatting van de buitenwereld
dat de Zuid-Afrikaanse apartheidspoli
tiek niet iets is dat het goede brengt voor
het volk, maar integendeel iets dat be
dreven wordt door mensen die macht
bezitten tegenover degenen die haar niet
hebben," aldus Paton.
Een achtjarige Dordtse jongen heeft een
niet alleen pijnlijk, maar ook angstig avon
tuur beleefd. Hij werd op de Wieldrechtse-
weg aangereden door een personenauto, be
stuurd door de 23-jarige koopman J. van
E. uit Dordrecht, die enigszins onder in
vloed van sterke drank verkeerde.
De jongen viel en brak zijn linkerbeen.
De chauffeur geraakte door dit ongeval
kennelijk in paniek. Hij pakte de jongen
op en legde hem en de fiets in de auto.
Daarna reed hij met grote snelheid in de
richting van de Moex-dijkbrug. Mensen die
op enige afstand deze ontvoering hadden
gezien, maar haar niet hadden kunnen ver
hinderen, waarschuwden onmiddellijk de
politie. Een achtervolging had tot resul
taat dat de wagen in de Dordtse Biesbosch
kon worden aangehouden. De chauffeur
en degene die bij hem in de auto zat wer
den gearresteerd. De jongen is naar het ge
meenteziekenhuis gebracht.
Ter herdenking van het feit, dat de
Haarlemse schilder-schrijver Jacobus van
Looy honderd jaar geleden geboren werd,
houdt de maatschappij „Arti et Amicitiae"
in de zalen van haar gebouw aan het Rokin
te Amsterdam een tentoonstelling van zijn
schilderijen en tekeningen. De opening heeft
plaats op Zaterdagmiddag 6 Augustus, de
expositie duurt tot 29 Augustus.
Daar vele werken uit het Huis Van Looy
te Haarlem voor deze tentoonstelling in
bruikleen zijn afgestaan, is dit voormalige
woonhuis aan de Kleine Houtweg van 6
tot 29 Augustus voor het publiek gesloten.
ADVERTENTIE
De Mapoggo-tak van de Ndebele-stam, die ten Noorden van Pretoria in een
reservaat huist, is er niet slecht aan toe. Toeristen uit alle werelddelen komen
de kraal fotograferen, die de traditie getrouw oorspronkelijk en aantrekkelijk
versierd is met figuren in allerlei kleuren. Dit is het Volendam van Zuid-Afrika.
rooft van hun mankracht en het boeren
aan vrouwen overlaat. De oplossing zou
zijn een verkleinde stabiele boerenbevol
king. De rest zou een bestaan moeten vin
den in de industrie, zou in feite met haar
gezinnen moeten verstedelijken. En voorts
zou de landbouwende bevolking verlost
moeten raken van vele harer stam-tradi-
ties. Men kan niet een twintigste eeuwse
landbouw bedrijven met eex-ste-eeuwse bij
geloven. Hier komen de vakmensen echter
willen niet minder mensen in de reserva-
in conflict met de „apartologen". Want die
ten, maar meer. Zij willen juist de trek-
arbeid handhaven. Zij willen de eigensoor
tige ontwikkeling opbouwen op de oude
stam-tradities. Het is ook hier weer de bot
sing tussen harde economische praktijk en
een op wensen en vrezen gebaseerde theo
rie.
Zo leven de Khosa. de Pondo, de
Zoeloe, de Mzingili, de Hloebi, en de
andere stammen van Zuid-Afrika hun
vreemde bestaan in de i-eservaten nog
maar wat voort. Trieste overblijfselen
uit een tijd toen Afrika nog groot was,
toen achter iedere heuvel verse weiden
lagen. Nog zijn er toverdokters en
dansfeesten, maar de grote stamhoof
den van weleer zijn onwennige ambte
naren geworden. Het oude leven bloedt
langzaam dood. De twintigste eeuw
heeft Afrika aangeraakt. Wat uit de
oude tijd overbleef is slechts de waar
digheid in de tred van de zwarte man,
die langzaam de stoffige weg naar de
heuveltop opgaat en nog een keer rond
kijkt over de bergen, de hutten en het
arme zieke land. Dan gaat hij voort.
Want achter de heuvel ligt de grens
van het reservaat. En daarachter roken
de fabrieken van blank Zuid-Afrika.
Minder foto-geniek maar representatiever voor de reservaten: Khosa-kinderen
in de Ciskei.
Nederlandse, Belgische, Franse, Duitse,
Engelse, Oostenrijkse, Zwitserse en Ame
rikaanse vrijgezellinnen en vrijgezellen
zijn weer naar Grevenbicht, het Maas
dorpje in de omgeving van Sittard, geko
men voor het derde „wereld-vrijgezellen-
congres.
Zaterdagmiddag werd een vlaggen-
optocht gehouden. Rita Hammeke uit Lar-
ned (Kansas) en de Engelse Norn Haw-
kings droegen hierbij de Amerikaanse en
Engelse vlaggen, de meisjes Diepvens uit
Houthalen (de sympathiekste tweelingen
uit Oirschot) dx-oegen de Belgische vlag,
en de muzikale tweeling Toon en Jan
Nieskens uit Linne torsten in deze vlag-
genparade de Limburgse kleuren.
Begeleid door vrolijke marsmuziek trok
de stoet naar de kom van het dorp, waar
o-burgemeester J. H. Cramers de gas-
V begroette. Nadat de vlaggen aan de
ngrestent waren gehesen opende de voor
zitter, de heer G. Greijn, dit derde wereld
congres van vrijgezellen.
Er trok een vrijgezellenparade door het
dorpje naar het raadhuis, waar een van de
leden van het gemeentebestuur nogmaals
een welkomstwoord sprak.
Diverse festiviteiten vulden de rest van
de dag. Godfried Bomans hield een toe
spraak over „mannen onder elkaar".
Dat de door hem uitgesproken aphoris-
men disputabel waren, bleek uit het voor
nemen van de organisatox-en deze uitspra
ken op een sectie-vergadering tijdens het
congres in discussie te brengen.
Tijdens het congres zullen nog de sym
pathiekste vrijgezel of vrijgezellin worden
aangewezen.
De Limburgse letterkundige F. van Ol
denburg Ermke sprak over het onderwerp:
De vrijgezel en de vrouw.
De discussies over deze inleidingen wer
den Maandag gesloten.
Op de Waal bij Nijmegen is een kano
omgeslagen waarin twee jonge mensen,
een 21-jarige Nijmegenaar en een 23-jarig
meisje uit Rotterdam een spelevaart maak
ten. De kano is op de rivier gevonden, on-
dex-steboven, maar van de inzittenden is
geen spoor gezien. De politie staat voor de
vraag of beide jonge mensen verdronken
zijn dan wel aan land zijn gegaan en de
kano hebben laten dobberen. Tot nu toe
is niets gevonden.
DINSDAG 2 AUGUSTUS
Stadhuis. Avondopenstelling van 20 tot
22 uur voor een ieder. Uitsluitend kaars
verlichting. Stadskweektuin. Geopend van
10 tot 12, van 14 tot 17 en van 18.30 tot 20.30
uur. Nassaulaan en Nassauplein. Lunapark
van 14 tot 24 uur. Luxor: „Jacht op blond",
18 jaar, 7 en 9.15 uur. Lido: „O, mijn papa",
alle leeft., 7 en 9.15 uur. Frans Hals: „De
laatste der Sioux", 14 jaar, 8 uur. Roxy:
„Zoon van een bleekgezicht", 14 jaar, 7 en
9.15 uur. Minerva: „Als de dauw hangt, komt
er regen", 18 jaar, 8.15 uur. Cinema Palace:
„Richard Leeuwenhart", 14 jaar, 7 en 9.15
uur. Rembrandt: „Meisjes van de Kousen
band. 14 jaar 7 en 9.15 uur. Studio: „Won
derman", 14 jaar, 7 en 9.15 uur. Grote Markt,
Vleeshal, Tentoonstelling „Madame" van .10
tot 17.30 uur en van 19 tot 22 uur. Grote
Kerk, 8 uur. Gratis orgelconcert door de
organist George Robert. 15 uur: Aankomst
in het Spaarne tot 18 uur van tachtig luxe
jachten, die deelnemen aan de Pavilion d Or,
rallye van jachten. 19.30 uur: Demonstratie
van brandweercorpsen uit elf gemeenten van
Noordholland aan de Turfmarkt (om 19 uur
vertrekken brandweer-aupto's der deelne
mende corpsen aan de Planetenlaan).
WOENSDAG 3 AUGUSTUS.
De Waag, Spaarne-Damstraat: Leden van
het genootschap „Kunst zij ons Doel" expo
seren gedurende Augustus onder het motto
„Waag het erop" stadsgezichten en bloem-
stilleven. Dagelijks van 1017 en Zondags
van 13—17 uur. Luxor: Montague's Jeugd-
variété, 10.30 uur en „Jacht op blond", 18
jaar, 2, 7 en 9.15 uur. Lido: „O, mijn papa",
alle leeft., 2, 4.15, 7 en 9.15 uur. Frans Hals:
„De laatste der Sioux", 14 jaar, 2.30, 7 en 9.15
uur. Roxy: „De vloot op stelten", alle leeft.,
2 en 4.15 uur en „Zoon van een bleekgezicht",
14 jaar, 7 en 9.15 uur. Minerva: „Charlie
Chaplins Festival", alle leeft, 2.30 uur en
„Als de dauw hangt, komt er regen", 18 jaar,
8.15 uur. Cinema Palace: Vacantieprogram-
ma, 10.30 uur en „Richard Leeuwenhart",
14 jaar, 2, 4.15, 7 en 9.15 uur. Rembrandt:
„Carnaval in Texas", 10.30 uur en „Meisjes
van de Kousenband 14 jaar, 2, 4.15, 7 en
9.5 uur. Studio: Vacantieprogramma, 10.30
uur en „Wonderman", 14 jaar, 2.5, 7 en 9.15
uur. Grote Markt, Vleeshal, Tentoonstelling
„Madame" van 10 tot 17.30 uur en van 19 tot
22 uur. Grote Kerk, 8 uur: Comité „Bijzon
der Kerkewerk" houdt Zomeravondstilte.
Spreker ds. H. S. J. Kalf, organist, Klaas
Bolt. hoboïst Arie Butter. 20.45 uur: Concert
door Tiroler- en Boerenkapel uit Haarlem
op de Grote Markt.
De 44-jariee mevrouw K. uit Lochem is
Maandag met haar bromfiets op een onbe
waakte overweg te Doetinchem door een
uit Arnhem komende trein aangereden en
levensgevaarlijk aewond. Zij is in het Wil-
helminaziekenhuis te Doetinchem opge
nomen en overleed daar 's avonds aan haar
verwondingen.
Mevrouw K., haar man en nog twee fa
milieleden, allen afkomstig uit Lochem,
maakten een tocht per bromfiets. Twee
dames waren de overweg reeds gepasseerd
en hadden het slachtoffer nog gewaar
schuwd dat er een trein aan kwam. Haar
man die achter haar reed, heeft eveneens
nog geroepen.
Het achterwiel van de bromfiets van
mevr. K. werd geramd door de trein, die
een snelheid van 75 kilometer had op dat
moment.
Maaltijd van de Heren van Liere (1523) door de meester van Antwerpen. Op tafel vierkante onderleggers en geen vorken. Het
tafelkleed beslaat waarschijnlijk uit een reeks dwars gelegde servetten.
Door alle tijden vormden
maaltijden vaak de belangrijk
ste momenten van vergaderin
gen of bijeenkomsten. De
vreugde van het eten en drin
ken schept immers de juiste
sfeer om tot elkaar te komen.
Zo ging het met de Grote Vier
in Genève, zo deden ook de re
genten en schutters in vroeger
tijd, zo doen families het bij
voorbeeld, als er besluiten van
gewicht moeten worden geno
men.
„Mensen aan tafel" is de
naam van de tentoonstelling,
die van 30 Juli tot 30 Septem
ber in 't museum Willet Holt-
huysen te Amsterdam zal wor
den gehouden. Alles wat be
trekking heeft op eten en drin
ken uit vx-oeger tijden de
hele ontwikkeling van de
gastronomie vindt men in de
diverse zalen bijeen. Behalve
een groot aantal schilderijen,
waai'op mensen aan tafel staan
afgebeeld, zijn vier tafels, elk
uit een andex-e periode, in na-
tura opgesteld met levensgrote
pasteien en bokalen met dx-ank,
die je doen beseffen dat onze
vooroudei's het zich best wis
ten te gunnen. Deze vier tafels
geven hoofdzakelijk een beeld
van het gastronomische leven
der schutterij of de deftige
burgerij.
Op de schilderijen herkent
men telkens weer, maar dan in
een levendig verband, de ge
bruiksvoorwerpen, die zorg
vuldig voor de opgemaakte ta
fels zijn bijeengezocht. Het zijn
veelal schuttex-s- en gildemaal-
tijden, bruiloftspartijen of zo
maar etentjes van gewone fa
milies. Daarnaast komen ook
Bijbelse taferelen voor, bij
voorbeeld een Laatste Avond
maal van de Duitser Joerg
Ratgeb. Wij zagen bij de col
lectie voorts een Jan Steen:
De Vette Keuken, een schut-
tex-smaaltijd van Cornelis van
Haax-lem en vele andere uit
Nederlands bezit afkomstige
doeken.
Maar ook zult ge op de ex
positie een tafelblad met
schragen vinden, dat aan de
muur hangt. Wanneer men
vroeger ging eten, klapte men
deze tafel uit en daax-na fun
geerde zij als wandvei'siering.
Het is een kloostertafel uit de
Abdij van Berne te Heeswijk,
daterend uit 1525 en beschil
derd met Bijbelse voorstellin
gen, onder andere het Laatste
Avondmaal en de bruiloft te
Cana.
Er worden en passant aar
dige eetgewoonten uit de doe
ken gedaan. Onze brave voor
ouders hebben heel lang de
gewoonte gehad het vlees met
de handen te eten, maar toch
diende men er op te letten, dat
slechts het eerste lid van de
vingers vet mocht worden.
Servetten ontbraken ook nogal
eens; men bediende zich daar
om van het „algemeen servet",
een in plooien van de tafel af
hangend kleed. Het gold echter
voor bepaald onwelvoeglijk
dit kleed al te vet te maken,
zoals het eveneens niet oix-baar
was er zijn neus in te snuiten.
Meestal stonden er maar en
kele glazen of kannen op tafel
voor algemeen gebruik. Voox--
dat men daaruit dus een teug
nam, werd er prijs op gesteld,
dat men behoorlijk de mond
afveegde.
Lepels en vorken werden
vrij vroeg gebruikt, maar de
vork ontbreekt meestal nog
zelfs in de Gouden Eeuw. Pas
sinds de achttiende eeuw ont
moet men dit instrument min
of meer regelmatig, wat niet
wil zeggen, dat het toen al door
het volk in al zijn geledingen
was aanvaard.
Tinnen of houten schalen
deden doorgaans dienst als
borden; ook bakte men wel
bordjes van deeg of dik, klef
roggebrood, waar het vet op
bleef liggen. Uit de collectie
van het Stedelijk Museum te
Alkmaar zijn twaalf fraaie zes
tiende eeuwse tafelbordjes van
een onbekende Hollandse
meester tentoongesteld. Het
zijn zogenaamde maandbordjes
die aan één zijde beschilderd
zijn met de werken van de
maanden. Wanneer men er op
moest snijden, keerde men ze
om en gebruikte dus de achter
kant.
Op de laat zeventiende eeuw
se koopmanstafel staan twee
enorme zilveren zoutvaten met
rijk versierde voeten; zout was
in die tijd een ware delicates
se. De specerijen, waaraan de
eters vaak hun rijkdom te dan
ken hadden, werden kwistig in
de gerechten verwerkt.
Opvallend zijn de schroef-
bekers uit 1606 op de tafel, die
een schuttersmaaltijd voorstelt.
Het glas is hierbij gevat in een
fraai bewerkt voetstuk van
verguld zilver.
In de achttiende eeuw wordt
de eetcultuur voortdurend ver
fijnder. De tafel, die op deze
periode betrekking heeft, geeft
onder anderen een verrukke
lijke soezentaart te zien en een
gebraden gans met fraai ge
bogen hals en de poten in de
lucht, die je het water in de
mond doet lopen. Tegelijker
tijd vermindert de kwaliteit
van de geëxposeerde schilde
rijen - een sprekend tijdbeeld!
Als aanvulling op de ten
toonstelling is er een uitge
zochte verzameling Meissen,
porselein, koffie- en theeser
viezen, die, evenals het Chinees
en Sèvres afkomstig zijn uit de
eigen collectie van Willet Holt-
huysen.
Een bezoek aan deze exposi
tie is zeer aan te bevelen. Men
komt er voldaan, maar ook
hongerig van terug, al zou het
alleen maar zijn van de aan
blik van de heerlijke pasteien,
die de heer Kolk, leraar aan d»
Banketbakkersschool St. Nico-
laas heeft vervaardigd!
T. R.
