1 Ruslaeds denkende machine
Sas
De B.jE.S.M. jjoe opwindend is het zakenleven
Het Vijfentwintigste Uur
Bystrodeistwoejoesjtaja jElektronnaje Stsjetnaja Masjina
door Kiril Andrejev
„VERSTANDIGE MACHINES" in die zin
dat zij niet alleen het lichamelijke maar
ook het geestelijke werk van de mens ver
lichten, bestaan reeds sinds eeuwen. Zij
hebben alle te maken met de wiskunde, of
beter gezegd: met het bespoedigen en ver
eenvoudigen van de oplossing van mathe
matische problemen. Zij bevrijden de mens
van eentonige en vermoeiende inspanning,
maken zijn scheppende verbeelding vrij
voor het onderzoeken van meer algemene
en ingewikkelde vraagstukken. De wiskun
de, die wij als de meest exacte der weten
lllllinillllllllllllllllllilillllilllllllllllllilllllllllllililllllllllllllllllllllllllllllllllllllilliillllllllllllltlMIIIMIIIIi
«E
Op deze pagina vindt men wederom S
een artikel uit het Russische populair- g
wetenschappelijke tijdschrift „Om de S
wereld". Het is geschreven
S
s
en behandelt de ontwikkeling der mo- g
derne rekenmachines. Natuurlijk zijn
deze elders evenzeer bekend. Ook in g§
Nederland zijn er belangwekkende g
proefnemingen mee gedaan. Reeds in g
1830 aldus de W.P.-Encyclopedie g
ontwierp Charles Babbage een zoge-
naamde automatische digitale machine, g
welke ADM meer bekend raakte onder H
de minder juiste aanduiding als elektro- g
nische hersens. Aan het einde van de g
tweede wereldoorlog kwamen de elek- g
tromechanische ASCC en ENIAC gereed, g
die door hun enorme snelheden (drie-
honderd vermenigvuldigingen van ge- g
tallen van tien cijfers in een seconde) de
algemene belangstelling wakker riepen.
Sindsdien zijn tientallen van dergelijke g
machines geconstrueerd. g
Het leek ons echter interessant de lezer g
in kennis te brengen met de stand der g
Russische vorderingen op dit gebied. g
De illustraties - de B.jE.S.M.-centrale en g
enkele grapjes - zijn uit hetzelfde blad. g
lÏHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIItllllllllilllllllllllllllliilllllllllllllinillllllllllllilllMIIIIIIIIIIIIIIUIIIIIIIIIIItllllllllillllllMlllllllllllllllilllllllllllllllllllMlllllllllllllllllllllilllllllHlllTl
OP GROND van al die techniek, waarin van groot belang. Is deze te
het genie van de mens en zijn duizend- iSSüSPl steil, dan storten de wanden
jarige arbeid is belichaamd, heeft men nu l5Êt I in- Vlakheid is daarentegen
de gigantische handen van de mens kan
noemen, zo worden rekenmachines be
schouwd als verlengstukken van zijn her
sens, zonder dat deze die hersens kunnen
vervangen. Voordat er werkelijk „verstan
dige machines" konden ontstaan natuur
lijk in de zin van hulp voor de mens
fantastische elektronische rekenmachines
geconstrueerd „denkende" of „verstan
dige" machines, zoals men ze wel eens
noemt. Het jaar van hun ontstaan, 1943,
beschouwen velen als het begin van een
moesten eerst nieuwe gebieden der tech-
schappen beschouwen, blijkt dat toch niet n;ek WOrden ontwikkeld: het automatisch nieuw tijdperk. Anderen vergelijken hun
verschijnen met de uitvinding van de
te zijn. Of liever: absoluut nauwkeurig in regelen, registratiesystemen, telemechanica
haar theoretische stellingen, maakt zij elektronica,
haast altijd van benaderingsmethoden ge
bruik, wanneer het er om gaat concrete
gevallen op te lossen.
IN 1878 demonstreerde de bekende Duitse
boekdrukkunst of de industriële revolutie.
Weer anderen vinden hun ontwikkeling
van groter belang dan de ontdekking van
uitvinder en ingenieur Werner von Sie- de atoomkracht. De moderne elektronische
Dat weten ingenieurs mens VOor het eerst zijn „ziende automaat'
zeer goed, die bereke- was een zeer gr0ot model van het men
selijk oog met een doorzichtige pupil en
een bewegelijk ooglid. In een zwakver
rekenmachine is, van technisch standpunt
bezien, een indrukwekkend toestel. Haar
grootte is gelijk aan die van een automati
sche telefooncentrale van middelbare af-
ningen opzetten met
een nauwkeurigheid
„tot de derde deci
maal Daarover kun- men naar (je pupil een brandende kaars of elektronische lampen, tienduizenden con-
lichte kamer was het oog open, maar hief metingen. Zij bestaat uit enige duizenden
nen ook scholieren
meepraten, wanneer
zij de oppervlakte van
-Ru «OHHHTE? Rw »cf.
HOHE1H0, flOMHHTf
worden uitgedrukt
door een eindigende
reeks cijfers.
De wiskunde heeft
bijna altijd hulpmid
delen gebruikt, zoals
tafels van vermenigvuldiging en logaritmen.
Duizenden jaren geleden bestonden er bij
de oude Grieken en Romeinen al reken
machines, de Abacus bij voorbeeld. De
analoge Chinese en Russische kantoortel-
ramen worden tot op heden door winke
liers en kassiers gebruikt. De rekenliniaal
verscheen voor het eerst in 1630. Op vijf
entwintigjarige leeftijd vond de Franse ge-
lamp op, dan klapte het ooglid dicht, zo
als bij een mens, die uit een halfduistere
kamer in het felle zonlicht stapt. Het ge-
een cirkel met behulp daarvan was eenvoudig: achter de
van het cijfer „pi be- doorzichtige pupil had Von Siemens een
palen, dat niet kan Seleniumcel geplaatst, die zijn elektrische
weerstand onder invloed van licht veran
dert.
Maar het zou nog vele jaren duren voor
dat het „elektrische oog" geperfectioneerd
was. In 1933 verdrongen zich bij de vele
ingangen van de wereldtentoonstelling „De
Eeuw van Vooruitgang" in Chicago miljoe
nen nieuwsgierigen. Op het terrein van de
expositie was alles donker en stil. Toen
sprongen de wijzers van alle klokken bij de
ingangen op 9.30 en plotseling
flitsten duizenden schijnwer
pers en honderdduizenden vol-
kleurige lampjes aan. Uit on
telbare luidsprekers klonk mu
ieerde Blaise Pascal de eerste werkelijke
rekenmachine, de voorganger van onze ziek: D® poorten gingen auto-
J.l ...t matisch open. Het publiek wist
arithmometers, uit. Het principe was een
voudig: de arithmometer vervangt ver
menigvuldiging door herhaling van optel
ling en deling door herhaling van aftrek
king. Pas nu, drie eeuwen later, beseffen
wij hoe groots dat eenvoudige principe is.
Maar bij lange na niet alle wiskundige op
gaven kunnen met de gewone arithmeti-
sche middelen worden opgelost. Dat onder
vonden de wiskundigen al duizenden jaren
dat niet de president der Ver
enigde Staten de opening had
verricht, ja, dat daar in het
geheel geen menselijke hand
aan te pas was gekomen. Dat
had de ster Arcturus gedaan.
Vier observatoria in evenzovele
staten volgden de beweging
van die ster opdat niet een
geleden, toen zij naar een methode zochten ™lkje beth
om de oppervlakte van stukken grond te JrP p u/
bepalen, die door kromme lijnen werden ncnt
bepaald.
De ontwikkeling van de hogere wis
kunde in de achttiende eeuw, speciaal de
schepping van differentiaal- en integraal
rekening, maakte het mogelijk om de op
pervlakte van kromlijnige figuren te be
palen en een aantal vraagstukken op te
lossen, waarvoor de wetenschap werd ge
plaatst door de zich sterk ontwikkelende
.techniek en die voordien als onoplosbaar
golden. Maar die oplossingen vergden zo-
densators en honderdduizenden lassen.
Een van die machines: Bystrodeistwoe
joesjtaja jElektronnaja Stsjetnaja Masjina
Snelwerkende elektronische rekenma
chine van de Academie van Weten
schappen, geconstrueerd onder toezicht van
S. A. Lebedew en geheel door de Russische
industrie vervaardigd, bevindt zich in de
hoofdstad. Als wij ons de prestaties van die
machine proberen voor te stellen, dan er
varen wij wat ons nog maar enkele jaren
geleden fantastisch zou hebben geleken.
De werkdag van de B.jE.S.M. duurt vier
entwintig uur per etmaal. Men begint met
haar te controleren, want de machine is
niet zonder gebreken: elektronische lampen
kunnen stukgaan, condensa
tors en contacten weigeren.
Maar dan werkt de machine al.
Zij voert achtduizend operaties
per seconde uit. Dat betekent
dat zij bijvoorbeeld honderd
duizend keer vlugger dan een
mens rekent en dat men op
haar in weinige uren zovele
berekeningen kan uitvoeren als
waartoe een gekwalificeerd re
kenaar in zijn hele leven niet
in staat is. De verdiensten van
de machine zijn buitengewoon
groot, zoals hieruit blijkt.
De processen van hersenwerk geauto-
^q!ptTIfT.h1p8Hbend4i<.Z0alS fabrieken de worden nagekeken tot de gezochte gevon
fysieke arbeid wordt gemechaniseerd, be- Hpn Mpt hph„ln uan ptpWr
oneconomisch. Om maar een
enkele variant te be
rekenen, heeft men
het werk van vijftien
rekenaars gedurende
een jaar nodig. Daar
bij is de uitkomst wei
nig nauwkeurig en
niet zelden fout. Met
behulp van de B.jE.S.
M. nam de nauwkeu
rige berekening van
tien varianten minder
dan drie uren in be
slag.
Die machine doet
meer dan het verge
makkelijken en be
spoedigen van 't werk
van de mens. Haar bouw stelde ons ook in
staat tot oplossing van opgaven, waartoe
men voorheen praktisch niet in staat was.
Gewaagde wetenschappelijke hypothesen
kunnen tegenwoordig niet meer zuiver op
geestelijke beschouwing berusten: zij eisen
ingewikkelde en preciese voorberekenin
gen. In zulke ingewikkelde mathematische
voorberekeningen bewijst de B.jE.S.M. de
geleerden al onschatbare diensten.
SPOEDIG zal zij voor nog moeilijker op
gaven komen te staan het berekenen
der beweging der kunstmatige aardsatellie-
ten en het maken van plannen voor de
eerste interplanetaire raketten. Snelwer
kende elktronische rekenmachines zijn niet
alleen in staat om de ingewikkeldste ma
thematische opgaven op te lossen. Zo'n
machine zou automatisch een spoorboekje
kunnen samenstellen: zij onderzoekt met
gemak alle mogelijke varianten en kiest de
beste. Zij kan automatisch een plan opstel
len voor het vervoer en de verdeling van
vrachtgoed. Men werkt aan plannen van
zich volkomen zelfbesturende fabrieken en
werkplaatsen zonder mensen, die door
„denkende" machines zullen worden geleid.
Bibliografische machines kunnen voor
litteratuur over elk gewenst onderwerp
uitkiezen: tienduizenden kaarten zullen
van die ster
opgevangen door een foto
element een „elektrisch oog"
in het brandpunt van de
telescoop en werd zodoende de bron
van stroom. Een paar elektronen, die door
de stralen van Arcturus uit het foto-ele
ment werden geslagen, werden miljoenen
malen door elektronische lampen verme
nigvuldigd. De elektrische stroom, die vele
keren versterkt Chicago bereikte, scha
kelde de schijnwerpers en lampen, luid
sprekers en automaten in.
De ziel van de moderne apparaten voor
vele ingewikkelde berekeningen, dat de
beste mathematici soms een paar jaar het in bedrijf stellen van tefe'mêchanischê
nodig hadden om één enkele
opgave op te lossen. En toen
spaard zij het rijk al honderden miljoenen
aan uitgaven. Met haar hulp werden enkele
opgaven der kernfysica opgelost. Zij stelde
de hydrologen in staat om zich een duide
lijk beeld te vormen van de beweging van
het grondwater onder het lichaam van de
dam van het waterkrachtstation van Koei-
bysjev en zij bespoedigde de berekening
Indien een woord
meer betekenissen
heeft, dan somt de
den zijn. Met behulp van een elektronische
machine kan men, zonder talenkennis,
werktuiglijk eenvoudige teksten vertalen.
Het is voldoende om daarin
bij voorbeeld een Engelse of
Arabische tekst te leggen:
zij geeft de vertaling in het
Russisch, niet kunst
zinnig, maar volko-
kwamen machines de mens
weer te hulp. In 1854 verscheen
de eerste integrator een ma
chine, die de oppervlakte van
een vlakke, kromlijnige figuur
bepaalde door over de omtrek
te worden bewogen. In de
twintigste eeuw ontwikkelden
zich daaruit zeer grote, inge
wikkelde rekenmachines. Deze
brachten de machinale mathe
matiek op een nieuwe, onge
kende hoogte en oefenden bij
zonder veel invloed op de
hedendaagse techniek uit.
Zoals telescoop en microscoop
verlengstukken van het men
selijk oog zijn, zonder het oog
te kunnen vervangen, zoals
hen telemechanische toestellen
Voor de internationale astronomische ka
lender werden de banen van zevenhonderd
kleine planeten berekend. Zulke bereke
ningen, waar men de ingewikkelde invloed machine die allemaal
van Jupiter en Saturnus in aanmerking op. Het is dan voor
en automatische installaties is moet nemen, vergden daarvoor het werk
het relais, een toestel om met van een groot aantal rekenaars gedurende
een ervaren redacteur
kinderspel om het
een zwakke stroom, door mid- vele maanden. De machine stelde in staat juiste woord te kie-
del van een elektromagneet, dat werk in enkele dagen te voltooien. Bij zen. Er bestaat reeds
een nieuwe, sterkere stroom- het samenstellen van nieuwe kaarten naar een elektronische zet-
kring te openen of te sluiten, gegevens van geodesische opnamen zou het
Foto-elementen, samen met noodzakelijk zijn een systeem te volgen,
elektronische relais, ontsteken waarbij achthonderd algebraïsche verge-
de lampen in de straten der lijkingen met vele onbekenden moeten
worden opgelost. De B.jE.S.M. voert twee
honderdvijftig miljoen noodzakelijke arith-
metische handelingen binnen enkele uren
-in, MMM M«an
KNOtflb JUttPOKMB
AUMWW, HOCHJtT-
JU WIMWb!..
grote steden en doven ze bij
het aanbreken van de dag. Zij
tellen en sorteren de produktie
in de fabrieken. In 'n fabrieks- uit. Ingewikkelde radiotechnische schema's
Rtó IMT WUMCMO
wmt, A 9 MTO
moo McoMib HA
rnro Mmw!..
schoorsteen gemonteerd con
troleren zij als „hulp van de
stoker" de kwaliteit van de
brandstof. Zij regelen het
straatverkeer, leiden machines,
treinen en schepen. Zij
Maar kan men alle overwin
ningen van onze eeuw optel
len?
vragen voorlopige berekeningen van vele
varianten. Voor een van die berekeningen
hebben twee rekenaars ten minste drie
maanden nodig. Op de B.jE.S.M. werden
honderd varianten in zeven uur berekend,
waar meer dan honderdvijftig miljoen
arithmetische handelingen bij te pas kwa
men. Bij de bouw van kanalen is de bere
kening van de glooiing van de hellingen
ter, die de gegeven
tekst „ziet" en twee
honderd keer vlugger
drukklaar maakt dan
de bestgeoefende li
notypist. Men neemt proeven met een
machine, die voorleest aan blinden, die
hoorbaar elk boek kan lezen en zich auto
matisch bij elk schrift aanpast.
MAAR machines met elektronische lam
pen zijn al niet meer het laatste snufje
der techniek. Niet lang geleden had er in
Leningrad een wetenschappelijke confe
rentie over halfgeleiders plaats, waarop de
sprekers vertelden over de werkelijk fabel-
(zie verder pagina 5)
(Vervolg van pagina 4)
achtige mogelijkheden van die nieuwe tak
der techniek. Een machine, waarin de elek
tronische lampen door halfgeleidende
kristallen zijn vervangen, is wat afmetin
gen betreft half zo groot en veel betrouw
baarder. De snelheid van haar werk kan
nog enige keren worden opgevoerd. Aan
energie vraagt zij maar een tiende gedeelte
van wat de elektronische machine vergt.
Waarin bestaat het verschil van die ma
chines met de bestaande „ouderwetse" of
„gewone" automaten? Waarop berust het
geheim van hun buitengewoon vermogen?
Dat geheim bestaat uit drie delen: het ge
bruik van elektronen; de invoering van een
mechanisch geheugen; de automatisering
van alle rekenprocessen.
Bij mensen, die niet ingewijd zijn in de
geheimen der hedendaagse techniek, ver
oorzaakt het mechanische geheugen de
grootste verbazing. Toch is de toepassing
daarvan in het geheel niet iets buitenge
woons. Zoals de bolletjes van een telraam,
tezamen geschoven en niet in gebruik, zo
vormt een voorraad weggeborgen losse
cijfers het geheugen van de machine. Foto
grafie is het ogenblikkelijk vastleggen van
het geziene. Niemand verbaast zich, dat een
grammofoonplaat zich een aria, een hele
muziekuitvoering herinnert. Een film kan
voor altijd een hele theatervoorstelling
vastleggen. Daarom is er ook niets verba
zends in het feit, dat de herinneringsinstal
latie van elektronische machines een grote
hoeveelheid cijfers verzamelt en uit die
voorraad snel de benodigde uitkiest om
een gegeven mathematische handeling uit
te voeren.
Bij de meerderheid der elektronische ma
chines gebruikt men voor rekenen het
tweetallige systeem. Volgens dat systeem is
ook de B.jE.S.M. gebouwd. Theoretisch is
het rekenen met slechts twee cijfers 1
en 0 mogelijk, maar praktisch zou het
ondoenlijk zijn: het cijfer 2 zou er uitzien
als 10, het cijfer 4 2 2 als 100, de 8 2 3
als 1000 en 16 24 als 10.000 enzovoorts. In
het tweetallige stelsel ziet „25 december
1955" als volgt uit: 1101 (25) 1100 (12 maan
den) 11 110 100 011 (1955). Mathematici heb
ben echter al lang opgemerkt, dat zulk
tellen verbazingwekkende eigenschappen
bezit: alle handelingen daarin beperken
zich tot optellen en aftrekken.
De arithmometer (de gewone reken
machine met vier arithmetische handelin
gen: (optellen, aftrekken, vermenigvuldigen
en delen) en de integrator, ofschoon veel
vlugger dan de mens, worden in hun snel
heid door de inertie der bewegende meta
len delen belemmerd. Elektronische proces
sen daarentegen zijn praktisch vrij van
inertie, zodat het daarom mogelijk is elke
willekeurige handeling bijna ogenblikkelijk
uit te voeren. Een machine, die volgens het
principe van het twee-cijfer-systeem is ge
bouwd, gebruikt slechts 1 en 0. Om het in
beeldspraak uit te drukken: zij antwoordt
op elke gegeven vraag positief of negatief,
dus „ja" of „neen". Dit vergemakkelijkt het
werk ten zeerste.
Er bestaat een kinderspel waarbij een
der spelers een vermaarde figuur uit de
geschiedenis of litteratuur voorstelt en de
anderen de naam proberen te raden door
een aantal vragen te stellen, waarop de
eerste alleen „ja" of „neen" mag antwoor
den. Het werk van de elektronische machi
ne B.jE.S.M. herinnert enigszins aan dat
spelletje. Alleen stelt zij zelf de vragen en
antwoordt zij daarop ook zelf, daarbij het
zogenaamde „programma" afwerkende, dat
haar van te voren werd gegeven. Het bevel
1 wordt aan de machine gegeven volgens de
overeengekomen code (die natuurlijk inge
bouwd is) en die uit een rij cijfers bestaat,
die het karakter van een schriftelijk bevel
hebben en zowel de handelingen, die moe
ten worden uitgevoerd, aangeven als de
nummers der cellen van het mechanische
geheugen aanwijzen.
Het tweetallige stelsel is niet het enig
mogelijke voor elektronische machines. Er
bestaan machines, die van het decimale
stelsel gebruik maken. Zij onderscheiden
zich daardoor, dat in hun „geheugen" voor
altijd de elektronische tafel van vermenig
vuldiging staat gegrift.
DE VERRASSENDE uiterlijke overeen
komst van het werken van elektronische
machines met enkele van de eenvoudigste
functies van het menselijke brein heeft ge
leerden ertoe gebracht ook naar innerlijke
parallellen te zoeken. De gevonden analo
gieën zijn zeer interessant. In de pupil van
de lezende machine bij voorbeeld bevindt
zich een objectief, dat zich op het boek
richt. Een lens vergroot elke letter van een
willekeurig schrift tot de vereiste grootte
en werpt zijn vorm op een voor licht ge
voelig scherm. Dat scherm bestaat uit een
net van foto-elementen, die met verster
kende lampen zijn verbonden. Het beeld
der letters, die een schaduw op het scherm
werpen, stelt slechts bepaalde elementen in
werking, die verschillend zijn voor elk
typografisch teken. De elektronische im
pulsen, die over speciale resonatoren lopen,
veranderen in geluid. Maar dat schema
herhaalt haast nauwkeurig de bouw van
ij het menselijk oog! Het objectief is de pupil,
de lens is de kristallens van het oog, de
DE UITGEVERIJ W. de Haan N.V. te
Utrecht heeft wederom een geweldig dik
boek doen verschijnen, te weten de „En
cyclopedie voor de zakenman". Bijna ne
genhonderd in twee kolommen verdeelde
bladzijden leveren een schat van informa
ties aan allen, hetzij industrieel of winke
lier, ambachtsman of grossier, wier dage
lijks werk het is „met gezond verstand zo
goed en zo kwaad als het- gaat zelfstandig
de vele problemen, die zich voordoen, op
te lossen". En dan te bedenken, dat dit
nog maar het eerste van drie delen is, al
leen de interne organisatie van het bedrijf
betreffende. Dit onder leiding van dr. J. G.
Stridiron samengestelde standaardwerk
wordt een vraagbaak voor de kleinere en
middelgrote onderneming genoemd. Men
had beter van een antwoordbaak kunnen
spreken.
Er is immers een schat van wijsheid in
bijeengebracht, een onuitputtelijke bron
van nuttige informatie mee aangelegd. He
laas beperken mijn zakelijke activiteiten
zich tot het instandhouden van een huwe
lijk in gemeenschap van goederen en het
betalen van de premies van enkele- ver
zekeringen helaas, want nu ben ik in
het begerenswaardige bezit gekomen van
een onmisbare gids, die ik niet nodig heb.
Daar het nooit kwaad kan zich op de
hoogte te stellen van wat er omgaat op
aangrenzende gebieden van de menselijke
samenleving en ook de eenvoudige parti
culier vrijwel dagelijks in aanraking komt
met de leveranciers, die thans in de ge
legenheid zijn zich een voordelige onder
handelingspositie te verschaffen, ben ik zo
vrij geweest er voor de vuist weg wat in
te bladeren. Ik sta graag met mijn tegen
partij op gelijke voet.
Het eerst werd mijn aandacht getrokken
titeld is. In mijn verwachting hier iets
aan te treffen over de parapsychologie van
het bedrijfsleven werd ik niet teleurgesteld.
Nog diep onder de indruk van de opgedane
wetenschap omtrent de tactiek van klan-
diziewerving schrijf ik enkele van de zin
rijkste regels voor u over: „Bij vele detail
zaken is de afstand beslissend. Men gaat
geen kruidenierswaren kopen aan de an
dere kant van de stad. Andere bedrijven
hebben de gehele stad tot klant, maar
trekken geen klanten uit andere delen
van het land. Verder is er in vele gevallen
een grens, die samenhangt met de wel
vaart. De gegadigden voor zeer dure bont
door een hoofdstuk, dat „Media.-keuze" ge-
kleine kring van zeer welgestelden. Ander
zijds zijn er ook artikelen, die vrijwel niet
mantels vindt men onder een betrekkelijk
door zeer welgestelden worden gekocht".
Hieruit leert men dat geen mens zich in
de huidige maatschappij kan redden zon
der voorlichting door specialisten. Want
wie zou daar ooit zelf op gekomen zijn?
Ik heb slechts één kleine aanmerking: ik
ken namelijk iemand, die aan de andere
kant van de stad woont en toch kruide
nierswaren koopt. Maar dit is slechts een
uitzondering, die de zo voortreffelijk ge
formuleerde regel bevestigt. Wat betreft
de bontmantels moet opgemerkt worden,
dat daarover onze conférenciers nog wel
nadere gegevens kunnen verstrekken.
Thans een klein staaltje van analyse van
het zieleleven van de winkeldochters. Deze
hebben, zo staat er op bladzijde 790 onder
aan, reeds vele winkeliers de nek gebro
ken. Terecht waarschuwt de schrijver van
deze rubriek dan ook: „In de eerste plaats
dient in overleg met het verkooppersoneel
te worden vastgesteld hoe het aantal win
keldochters kan worden verminderd". Men
ziet hoe eenvoudig het zakenleven is. Hier
uit blijkt tevens dat de auteur zich houdt
aan het voorschrift, dat wij in het chapiter
„Zakenbrieven" vonden: „Nooit meer dan
één idee per zin!"
ZONDER GEKHEID: het is een kapitaal
boek, dat zeker rente zal opleveren. Tal
van juridische en economische adviezen,
verlucht met foto's en tabellen, met stati
stieken en tekeningen, zullen er toe bij
dragen dat de middenstand met sprongen
vordert op de weg naar welstand. Het
ideaal lijkt mij bereikt te zijn als de
winkeldochters in bontjassen aan de andere
kant van de stad kruidenierswaren kopen
per auto, die uit de winst is betaald.
Vooral de mogelijkheid van winstmaken
lijkt mij een aantrekkelijke kant van het
zakenleven. Misschien is er op het gebied
van de herenmode iets te beginnen. Naar
Italiaans voorbeeld (zie de foto) heb ik
door Fiep Westendorp reeds een étalage
(zie de tekening) doen ontwerpen. Men
lette daarbij speciaal op de blikvanger.
Volgens voorschrift zijn de poppen groot
genoeg om de blikken van de voorbij
gangers te vangen. Nog beter is het, zo lees
ik verder, om iets bewegends in de étalage
te plaatsen, een poes bijvoorbeeld. Maar
het mag natuurlijk niet een heel erg mooie
poes zijn, want dan denken de voorbij
gangers dat er handel in ontroerende goe
deren wordt gedreven en dat zou de goede
naam van de onderneming kunnen scha
den zeker in een kleine stad.
KO BRUGBIER
foto-elementen zijn het netvlies en de elek
tronische lampen de gevoelige centra in
onze hersens. Sterker nog: het nerf weefsel
bestaat uit nerfcellen, zogenaamde neu
ronen. Elk neuron kan zich maar in één
toestand bevinden, óf geprikkeld, óf in rust.
Dat komt overeen met het „ja" of „neen"
der machine.
Deze analogieën zijn er oorzaak ran, dat
nu sommige mensen beweren, dat onze
hersens in niets van de elektronische ma
chine verschillen, dat de machine „denkt"
en „over verbeelding beschikt". Ofschoon
er thans alleen nog maar machines bestaan
met een „kunstmatig brein" van het peil
van een lintworm, het zou volgens deze in
principe mogelijk zijn in de toekomst een
machine te bouwen, die hoger dan de mens
staat. Maar dat is natuurlijk onzin.
Het gaat er niet om, dat de tegenwoor
dige machines maar tienduizend lampen
bevatten, terwijl ons brein zegge uit tien
miljard neuronen bestaat - het verschil is
niet zo zeer kwantitatief dan wel kwali
tatief. Elektronische machines verrichten
automatisch geestelijke arbeid, waar geen
scheppende elementen aan te pas komen.
Het is juist in zijn scheppende verbeelding,
dat de menselijke geest zich eindeloos kan
ontplooien. De menselijke hersens zijn de
scheppers en zullen altijd de scheppers van
alle machines blijven - daaronder ook van
elektronische machines, die - hoe geperfec
tioneerd die ook mogen worden - steeds
de knechten van de mens zullen blijven.
Toevallig kwam ons, tegelijk met het op
deze pagina's opgenomen artikel over den
kende machines, een bekend en veelgelezen
boek opnieuw in handen*, dat een „psycho
analytische" beschouwing geeft van het
in technocratische slavernij wegzinkend
Europa. Als geestelijke achtergrond voor
de nuchtere feiten van het artikel leek
het ons zeer toepasselijk.
IN het boek „Het Vijfentwintigste Uur"
van Virgil Gheorghiu komt een merkwaar
dige stelling tot uiting, die stof tot naden
ken geeft en direct van toepassing blijkt
te zijn op de huidige wereldsituatie. De
schrijver zegt, dat het machtsblok in
Oost-Europa niets anders doet dan tech
nocratie van het Westen imiteren, en aldus
zich gewaagd heeft in een wedloop met de
westelijke landen naar een volkomen ma
terialisme, die een steeds verdere veron
achtzaming van de eerbied voor de mens
met zich zal meebrengen. Hij ziet de toe
komst van Europa als geheel zeer somber
in, aangezien hij dit technocratische proces
beschouwt als een verstikking van de
waarden die de Europese cultuur hebben
voortgebracht en geschraagd: de liefde voor
recht, schoonheid en mens.
Het boek geeft in de wederwaardighe
den van Jon Moritz een beeld van het ge
brek aan deze drie waarden, dat voortwoe
kert in Oost- zowel als in West-Europa.
Hij verschoont niemand en discrimineert
niemand: de Russen, de Hongaren, de Duit-
Uit „Cartoons the French Way" door René
Goscinny, Lion Library, New York).
sers, de Amerikaanen, de Joden zijn voor
hem allen mensen, die Steeds meer de sla
ven der technocratie en automatische le
vensgang worden, die zich steeds steviger
inspinnen in een cocon van onmenslieven
de automatiek. Vervolgers en vervolgden
zijn voor hem gelijk. Zij dragen slechts an
dere uniformen en bevinden zich aan ver
schillende kanten van het prikkeldraad.
Evenals Jon Moritz van gefolterde gevan
gene plotseling door de waandenkbeel
den van rassentheoretici bevorderd
wordt tot een man van aanzien in een SS-
uniform, evenzo geeft het lot de mensen
hun plaats in het automatische, technocra
tische bestel, doch deze plaats wordt niet
meer bepaald door de waardigheid of de
verdorvenheid van de mens zelf, maar door
de nuchtere, sentimentloze gang der staats
machine, die de meest ontmenselijkte keuze
maakt en gespeend is van alle gevoel en
alle gevoeligheid voor recht, schoonheid cf
mensenliefde.
Zo heeft het vijfentwintigste uur voor
Europa geslagen. Dit werelddeel heeft zijn
cultuurwaarden fijngemalen in de machi
nes en zijn culturele zin verpletterd onder
de techniek. Noch West, noch Oost steekt
daarbij boven de ander uit of verschilt van
de ander. Het Westen heeft in zijn imita
tor reeds op verschillende gebieden zijn
meester gevonden. Het Oosten zal op ver
schillende gebieden hard moeten werken
om het Westen opzij te streven. Doch dit
zijn nuances. Een feit is, dat Europa's dag
van vierentwintig goede uren is overgegaan
is een duisternis van het vijfentwintigste,
het laatste, noodlottige ondergangsuuidat
niet van de nacht en niet van de nieuwe
dag is, doch van de nevelachtige eindeloos
heid der volkomen mislukking.
Men kan de schrijver zien als een cul
tuurpessimist, een knap didact en een vaar
dig epicus is hij zeker. De verbijsterende
praktijken uit de Oost-Europese landen
van voor en na de Duitse nederlaag, de
gruwelijke barbaarsheid der Duitsers en
het koelbloedige formalisme in de gealli
eerde westelijke landen weet hij in de lot
gevallen van Jon Moritz op indringende
wijze te schilderen, in een taal, die de een
voud van zelf is. Niettemin is dit zeer dui
delijk het boek van een Slavisch filosoof,
een fatalistisch geaard denker, die in de
constatering der inderdaad afgrijselijke
feiten weer juist te weinig filosofische con-
sequeties heeft kunnen trekken dat hij de
episode, die zijn verhaal omvat, heeft kun
nen inpassen in het geheel der Europese
beschavingsgeschiedenis. Vandaar wellicht,
dat hij geen enkel lichtpunt heeft kunnen
vinden en zijn pessimisme niet heeft kun
nen afzwakken tegen het beeld van 's we
relds gang, dat voor de westerse cultuur
mens toch nog altijd zijn hoopwekkende ar
gumentatie heeft behouden. J. L.
„Het vijfentwintigste uur" van Virgil Gheorgiu
verscheen in de vertaling van F. van Oldenburg
Ermke bij de uitgeverij „Pax" in Den Haag.
