d jaar kunst en rariteiten
f MET DE FOTOCAMERA
Waardering van Gustav Mahler
ONZE NAMEN i
Koningin Elisabeth van België
deze maand tachtig jaar
De plattelanders
bezorgden ons
ook namen
V erstekelingen
Allerlei meiers
R0LDK1D_
REEDS ENKELE weken aanschouwt
de geduldige lezer een stoet, gevormd
door de talrijke dragers van namen, die
herinneren aan de door hun voorge
slacht uitgeoefende beroepen. Zoeken
aldus genaamde lieden hun afstamming
uit, dan zullen zij hun stamvader vaak
in de oude boeken onzer steden vinden. I
Want vanouds waren de stedelijke re- i
genten er fel op gebrand dat nijverheid
en handel slechts in de stad mochten
worden uitgeoefend. Menigmaal hebben
zij van de landsheer gedaan gekregen
dat hij de plattelanders tot de orde riep
als zij op dit gebied de poorters concur
rentie gingen aandoen.
GEHEEL geslaagd is dit streven der
stedelingen nooit. Ook in de dorpen
vond men smeden, timmerlui, kleerma
kers en andere ambachtslieden. En
verder was het platteland ook toen al
bevolkt met nijvere lieden, die zich aan
landbouw en veeteelt wijdden. Langer
dan in de steden volstond men hier met
aanduidingen als Claes Dircksz en Kre-
lis Louwen, maar ten slotte heeft ook
deze categorie vaderlanders de nodige
beroepsnamen opgeleverd. Vandaar dat
thans een deputatie met in het eerste
gelid Landman, Akkerman, Bou(w)man
en Bouwknecht nadert. Daar de boeren
in oude stukken als „huysluyden" voor
komen, is hier eveneens plaats voor
dragers van de naam Huisman(s). Uiter
aard ontbreekt De Boer niet, hij wordt
vergezeld door Kalverboer, Bargeboer
(barg is het Friese woord voor varken),
Beemsterboer en Velzerboer, welke laat
ste twee namen iets over het woonoord
van het voorgeslacht vertellen. Kloos
terboer bewoonde een der talrijke hoe
ven, die het eigendom van een klooster
waren, Nieboer was een voor de hand
liggende benaming voor de boer, die in
zijn omgeving een nieuwe verschijning
was en Bauer kwam uit Duitsland tot
ons.
DAN NADERT een tweetal, dat eigen
lijk niet in dit gezelschap thuis hoort.
Want Wortelboer en Uyenboer zien er
nu wel zeer landelijk uit, doch deze
namen werden in 1812 aangenomen door
Amsterdammers, die allerminst worte
len en uien verbouwden. Ze dreven er
slechts handel in. Maar u weet het: in
de stad noemt men zelfs de brandstof
leverancier wel een kolenboer. Lande
lijker is Groteboer, die dit deel van de
stoet afsluit in gezelschap van zijn wan
delende tegenstelling Lutjeboer (lutje is
klein). Ook thans nog kan niet iedere
boer zich de eigenaar van zijn grond
noemen, hij heeft slechts het gebruik
zo lang hij de pachtsom betaalt. Pach
ter en De Pachter zijn geslachtsnamen
geworden, dit geschiedde eveneens met
de aanduiding meier, die ver in de
historie teruggaat. In de Frankische tijd
was de meier (afgeleid van het Latijnse
major) een koninklijke ambtenaar, die
een hoevecomplex beheerde. Later trad
hij op als pachter, die de eigenaar een
zekere cijns betaalde, in de provincie
Groningen wordt de pachter van een
„beklemde" landerij nog steeds een
meier genoemd.
DE MEIERS hebben dozijnen familie
namen opgeleverd. Want om hen uit
elkaar te houden, werd vaak een toespe
ling gemaakt op de ligging van hun
hoeve. Broekmeier woonde nabij een
stuk broekland, Bruggemeier nabij een
brug, Winkelmeier op een hoek en naast
de boerderij van Lindemeyer groeiden
linden. Voorts zijn present Grootmeyer,
Luttikmeier (luttik is alweer klein), Nie-
meier, Langemeier, Bredemeier en meer
in die trant. Brenninckmeir was de
pachter van een hoeve, die de naam
„Brenninck" droeg en de boerderij van
Wedemeier behoorde tot „de wedeme"
en was dus eigendom van een kerk.
Zonder toevoeging komt de naam als
Meier, Meyer en De Meyere voor. Hier
bij dient aangetekend dat de enkel
voudige naam Meier ook ontleend kan
zijn aan de Joodse voornaam Meier (He
breeuws meïr: glanzend).
Wat de plattelanders betreft, hun
achterhoede wordt gevormd door De
Melker, De Kaesmaker, De Zaaver en
Hovenier. Daarbij sluiten zich aan
Schaapherder en De Geyter, wiens voor
vader in Vlaanderen geiten hoedde.
J. G. DE BOER VAN DER LEY
handvol geestverwanten als Renger
IP Patsch, Man Ray en Edward Weston met
hun experimenten op het gebied van foto-
flP W» §rammen> abstracte foto's, negatieve af-
|B drukken, fotomontages en dergelijke, de
i 'tftsfe- ÉHUHH werkelijke vernieuwing inleidden, waar
door de fotografie als uitdrukkingsmiddel
Dan zijn er, in chronologische volgorde, sen kanon-met-munitie-wagen! Deze eer- universele erkenning en waardering ver-
nog tientallen andere fotografische reli- ste oorlogsreportage-in-beeld, gemaakt kreeg. Om heel die ontwikkeling van ruim
kwieën zoals Niépce's fantastische foto- door de Britse fotograaf R. Fenton, prijkt honderd jaar zo voorgeschoteld te krijgen
etsen, daguerrotypieën, dikwijls in rijk- thans aan de wanden van „Fodor". als hier in het museum Fodor, is een er-
versierde, met goud ingelegde medaillons Pikant zijn ook de fotografische voort- varing voor het leven. De heer Gernsheim,
gevat; de vroegste pogingen van Fox Tal- brengselen van diverse, destijds beroemde zijn zwart puntbaardje reeds sidderend van
bot de Britse aristocraat en amateur- romanciers, geleerden en beeldende kun- geestdrift, wacht u vol ongeduld! H. C.
stenaars die hier tentoongesteld worden.
Vele schilders vooral „bekeerden" zich
toen zij het nieuwe medium leerden ken
nen, tot de fotografie en wisten ook daar
in voortreffelijke resultaten te boeken.
Maar ook onder de schrijvers van de
negentiende eeuw waren er talrijken, die
verwoede adepten van de lichtbeeldkunst
werden, zoals Lewis Carroll, auteur van
„Alice in Wonderland".
HEEL VROEG in haar geschiedenis is
de fotografie ook al ten prooi geweest aan
allerlei zonderlinge uitwassen en rariteiten,
te vergelijken met de experimentelen in de
schilderkunst. Sommige van die probeer
sels zijn een snelle en roemloze dood ge
storven, andere echter hebben wezenlijk
bijgedragen om het nieuwe medium een
eigen stijl te geven. Oskar Rejlander, een
Zweeds schilder, die in 1855 het palet aan
de wilgen hing om in Engeland een foto
atelier te beginnen, was een der vele ver
doolden. Hij is historie geworden door een
pretentieuze allegorische compositie, ge
maakt van meer dan dertig negatieven,
die moest bewijzen dat de fotografie wer
kelijk kunst was. Deze zonderlinge afdwa
ling, maar ook Rejlanders prachtige genre
stukjes die een sprekend contrast vorm
den met zijn „fotoschilderijen" zijn op
de tentoonstelling te zien.
Dan zijn er de vreemde experimenten
van de school-Demachy, een Franse ama
teur anno 1894, die impressionistische ef
fecten nastreefde door negatieven en af
drukken met de vingers te bewerken, uit
protest tegen de duizenden „onzinnig-rea-
listische kiekjes" van zijn vakbroeders.
Zijn invloed was in de negentiger jaren
zeer groot en niets kon de aanhangers van
zijn school meer genoegen doen dan de
kwalificatie: „Drommels, dat lijkt helemaal
niet meer op een foto!"
Toch bleef het werk van het gros der
fotografen in de tweede helft der negen
tiende eeuw in hoofdzaak georiënteerd op
de schilderkundige begrippen en visies. Een
goed voorbeeld daarvan is Henry Peach
Robinson, een Brits fotograaf, die voor
zijn levensonderhoud voornamelijk de be
ruchte stereotiepe carte-de-visite-portret-
ten maakte (waarin een ware rage en zelfs
een omvangrijke ruilhandel ontstaan was)
maar die zich tot taak gesteld had, ten
minste één foto per jaar te vervaardigen
om te bewijzen dat de fotografie kon wed
ijveren met de schilderkunst. Zijn „Dage
raad en zonsondergang" en „Als het dag
werk is gedaan" lijken veel op de schilde
rijen van Jozef Israëls uit dezelfde periode.
Hij werd beschouwd als de grootste „ar
tistieke" fotograaf van zijn tijd en zijn
invloed werkt nog heden ten dage door,
zoals men op iedere foto-„salon" ter we
reld kan constateren.
KAN de fotografie Kunst met een grote geleerde, die het principe van het positief-
k zijn, of is zij alleen maar een middel tot negatief-procédé vond en van vele van
het scheppen van nietswaardige, chemo- hun navolgers uit de bewogen praehistorie
mechanische kitsch? Over deze strijd- van het lichtbeeld, toen iedere fotograaf
vraag hebben hele generaties van critici zijn eigen uitvinder en alchimist was. De
en criticasters zich vruchteloos en technische details van al die werkwijzen
nutteloos het hoofd gebroken. Nutte- willen wij u besparen, maar onder de re-
loos, omdat het antwoord van geen enkel sultaten zijn er talloze die ware histo-
belang is. Belangrijk is slechts, dat de rische documenten zijn. Wist u bijvoor
fotografie een groot aandeel heeft in heel beeld, dat een voortvarende cameraman
het cultuurgebeuren. reeds in 1855 de gehele Krim-oorlog foto-
Toch is ook dat besef nog betrekkelijk grafisch „versloeg". Daartoe had hij een
jong. In Nederland althans kreeg het zijn uitrusting rond te zeulen, die maar weinig
officiële beslag eigenlijk pas in mei van minder omvangrijk was dan een volwas-
dit jaar, toen voor het eerst de zalen van
een onzer belangrijkste kunsttempels
het Stedelijk Museum te Amsterdam
voor een fototentoonstelling werden open
gesteld. Dat was de expositie „Wij men
sen" uit Amerika, welker roemruchte his
torie de lezer van dit blad bekend is.
Dikwijls moesten de nieuwsgierigen uren
in de rij staan om toegang te krijgen en
in enkele weken boekte „Wij mensen"
meer bezoeken dan het museum anders in
vele maanden te verwerken krijgt.
Maar ziet, nauwelijks was de sacrale
rust in het Stedelijk Museum hersteld of
weer werd er een foto-evenement in een
Amsterdams gemeentemuseum „Fodor"
aan de Keizersgracht geopend. Zelfs de
topografische kennis van rasechte Amster
dammers reikt meestal niet toe om u de
weg te wijzen naar dit knusse museumpje,
zodat wij u maar beter meteen vertellen
dat het in de buurt van de Vijzelstraat te
vinden is. Ook daar zwaait jhr. Sandberg
de scepter en op zijn initiatief is ook deze
nieuwe foto-expositie, ditmaal gewijd aan
de historie van de lichtbeeldkunst, tot
stand gekomen. „Honderd jaar fotografie
1826-1829" (zoals haar titel luidt) omvat
een zeshonderd historische foto's veelal
unica -uit de collectie van het Duits-
Britse echtpaar Gernsheim-Eames, dat per
soonlijk de bezoekers van toelichting zal
dienen. Helmut en Allison Gernsheim
groter fotofanatici hebt u nooit ontmoet!
hebben er elf jaar over gedaan om hun
verzameling fotografische antiquiteiten bij
een te brengen, maar het resultaat is dan
ook verbluffend. Men ziet er om te be
ginnen, de allereerste foto die Niépce, uit
vinder van de fotografie, ooit maakte, ge
nomen uit het raam van zijn landgoed bij
Chalons-sur-Saone, op een metalen plaat.
Datum 1826, belichtingstijd acht uur! Wel
moet ge u geruime tijd in de ongemakke
lijkste houdingen wringen om iets van
een afbeelding te ontdekken op dat glim
mende plaatje zink, maar mr. Gernsheim
weet er zoveel wetenswaardigs bij te ver
tellen, dat men er dit nummertje optische
gymnastiek gaarne voor over heeft.
In de Frans-Duitse oorlog van 1870
was de frontfotograaf al geen onbe
kende verschijning meer. Met een lood
zware „reiscamera" (geladen met glas
platen van achttien bij vierentwintig
centimeter) maakte een van hen deze
opname van een Duitse legertrein, die
van een ondermijnde brug afstortte.
Actiefotografie anno 1890. Een opname
van de Londense Strand met een van
de befaamde „cabs" en een omnibus,
bevolkt door hooggehoede heren.
(Van onze correspondent in Brussel)
H.M. Koningin Elisabeth van België, her
togin van Beieren, die op 25 juli haar
tachtigste verjaardag zal vieren, zag in
1876 in het kasteel van Possenhofen, een
van de bezittingen van het hertogelijk huis
van Wittelsbach, het levenslicht. Haar va
der, hertog Karl Theodor, vocht in 1870 als
generaal van de ruiterij in de veldtocht
tegen Frankrijk en werd door de oorlogs
ellende zo sterk getroffen, dat hij besloot
weer te gaan studeren en wel geneeskunde,
in welke tak van wetenschap hij het tot
oogspecialist bracht.
De jonge hertogin Elisabeth Valérie Ga-
briëlle Marie heeft daardoor al zeer jong
in de drie klinieken, welke haar vader
opende te Tegernsee, te München en Me-
ran, waar zij werkte als verpleegster,
menselijke ellende leren kennen. Van haar
vader en haar moeder, de Infante Marie
José de Bragance van Portugal, leerde zij
zeer vroeg de liefde tot de kunst. Zelf
leerde zij viool spelen en zij bespeelt dit
instrument als een beroepsartieste. Ook
neemt zij gaarne het penseel ter hand. Het
lied van de nachtegaal en van andere
vogels van het park
van Laken liet zij op
platen opnemen. Ook
schreef zij er een
levendig boek over.
Op 2 oktober 1900 huwde zij te München
de tweede zoon van de graaf van Vlaan
deren, prins Albert van België, neef van
Koning Leopold II, die België de Kongo
schonk. De oude koning had zijn enige
zoon Boudewijn verloren. De oudste zoon
van zijn broer, Filip, de graaf van Vlaan
deren, stierf toen hij amper twintig jaar
was. Geheel onvoorbereid was Prins Al-
bert, de latere Koning der Belgen, dus
niet. Toen hij de kleine, tengere Prinses
Elisabeth naar België bracht, was hij bo
vendien een sportief automobilist en alpi
nist, zeer gesteld op de studie van de
wetenschap en de techniek. De dorpsbe
woners in de Ardennen hadden de prins
leren kennen als een motorrijder, die
steeds met grote snelheid over de smalle
kronkelende wegen reed.
Op het eerste gezicht stemden zij niet
overeen: Prins Albert was groot en sterk,
zij klein en tenger. Onmiddellijk was het
koninklijk paar in België populair, of
schoon men het „moderne" optreden van
Prins Albert niet altijd kon waarderen.
De Belgische bourgeoisie gaf er zich echter
evenmin als de burgerstand in de andere
Europese landen genoegzaam rekenschap
van dat er een nieuwe wereld aan het
groeien was. Op de nadering van de grote
catastrofe van de eerste wereldoorlog werd
geen acht geslagen. Men leefde in 1900:
de Moulin Rouge in Parijs, de verhalen
van Guy de Maupassant, de militaire pa
rades en de operettes.
Op 3 november 1901 was Brussel dol
van vreugde: Prins Leopold was geboren!
Twee-en-twintig kanonschoten deden de
kruinen van de majestueuze bomen van
het park van Brussel beven. De oude
koning Leopold de Tweede begaf zich te
voet door het park naar het hotel van de
markies van Assche, waar Albert en Elisa-
volk Albert en Elisabeth van België heeft
leren kennen. Koningin Elisabeth leidde
het hospitaal „Ocean" op het kleine stukje
Belgisch grondgebied, waar de Duitse
legers van Wilhelm II niet waren door
gedrongen, dat kleine lapje grond achter
de IJzer gelegen. De Panne is tegenwoor
dig een bekende mondaine badplaats, maar
was in 1914 nog een eenvoudig vissers
dorpje. Vier jaren lang woonde de Koningin
daar in een kleine villa, samen met haar
echtgenoot en haar kinderen. Meer dan
eens trokken zij er echter op uit, de Ko
ning naar het enkele tientallen kilometers
verder liggende front. De prinsen studeer
den in Engeland.
Ook aan het front kwam de artistieke
natuur van de Koningin tot uiting. Zij
richtte het Théatre de la Reine op, waar
door de soldaten jaren lang goed toneel te
zien kregen. Huidige sterren van de Franse
filmindustrie, Fernand Ledoux en Victor
Francen behoorden tot de eerste artiesten
van dat koninklijk fronttoneel.
KONINGIN Elizabeth stelde ook veel
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllüllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
dels uitgegroeid tot een van 's werelds
bekendste en om zijn grote artistieke
waarde bijzonder hoog aangeslagen mu
ziekmanifestatie. De meeste jonge lau-
belang in de ontwikkeling van de Vlaamse reaten, die te Brussel werden bekroond,
cultuur. Vrienden van Stijn Streuvels, van zijn sedertdien met een schitterende in
ternationale loopbaan
van vioolvirtuoos of
pianist begonnen.
Heel wat kunstenaars
hebben zo hun car
rière aan Koningin Elisabeth te danken.
Ook wetenschap en geschiedenis trekken
de vorstin aan. Men denke slechts aan de
Egyptische stichting Koningin Elisabeth,
welke door wijlen prof. Cappart tot grote
bloei werd gebracht.
Reeds in 1922 gaf Koningin Elisabeth blijk
van grote belangstelling voor oudheidkun
dige onderzoekingen. Zij was bijvoorbeeld
aanwezig bij het openen van het graf van
Toet-Ankh-Amon en in 1930 begonnen de
medewerkers van haar Egyptologische
stichting met opgravingen bij El-Kab.
Servaes en Saverijs, de bekende Vlaamse
kunstenaars van het woord en het palet,
vertelden ons over een merkwaardige reis,
die de Koningin met een kleine boot van
Gent naar Kortrijk heeft gemaakt. Seppen
(een Westvlaams woord voor Josef) de
Coene, die aan het hoofd stond van een
grote meubelfabriek, had zijn boot gemo
derniseerd en zijn artistieke vrienden had
den reeds lang bij hem aangedrongen op
een boottocht op de Leie, de rivier die door
de schilders van de school van Latem op
zo'n onovertrefbare wijze is vereeuwigd.
Hoe Koningin Elizabeth van dat tochtje
op de hoogte kwam, weet men niet precies,
doch toen het uitstapje zou beginnen en
de Vlaamse artiesten ingescheept waren,
verscheen zij om zich buiten alle protocol
om bij hen te voegen. In den beginne was
alles natuurlijk nog officieel, zo in de geest
van „Hare Majesteit zal zich misschien
wel herinneren datMaar spoedig
werd onder het drinken van een stevig
glas Bordeaux en bij een flinke maaltijd
alle conventie letterlijk over boord ge
gooid. Over die reis wordt in Vlaamse
litteraire kringen en kunstenaars-milieus
heden ten dage nog gesproken
BELGIë maakte destijds overigens een
moeilijke periode door. Wel werden de
taalwetten reeds aangenomen, in 1933,
maar in de jaren 1935-1938 was de Vlaam
se strijd nog steeds niet geluwd. De toe
passing van de wetten door de centrale
besturen liet veel te wensen en de aan
wezigheid van de Koningin bij de Vlaamse
artiesten was dan ook een aanmoediging
voor de Vlamingen in hun cultuurstrijd.
Het was trouwens bekend, dat ook Koning
Albert - die te Marche-les-Dames jam
merlijk om het leven kwam, toen hij de
Ardenner rotsen wilde beklimmen, een
Met Einstein voerde zij een drukke cor
respondentie. Dr. Albert Schweitzer heeft
zij in Zwitserland ontmoet. Zij is presiden
te van de „Association Romain Rolland"
en zij heeft de Franse schrijver meer dan
eens in zijn woning te Vezelay bezocht.
DE BELGEN verheugen zich over de
onvermoeibare activiteit van Koningin
Elisabeth, la Reine des Artistes, zoals zij
zonder de minste aanstellerigheid of vleie
rij wordt genoemd. De Belgen houden van
onafhankelijke en fiere mensen. Dat Ko
ningin Elisabeth van België, zonder acht
te slaan op de politiek of de conventies,
een vergadering of concert van de Belgisch
-Russische Vereniging bijwoont of zich
(zoals zij onlangs heeft gedaan) naar het
internationaal muziekconcours van War
schau begeeft, wordt bijkans nergens aan
critiek onderworpen, integendeel. Ook in
Nederland heeft zij herhaaldelijk muzikale
manifestaties (vorig jaar nog de Hoogmis
van Bach in Naarden) bijgewoond.
beth woonden. De latere koning der Bel- groot vriend van de Vlamingen was. Her
gen, Leopold III, kreeg twee jaar nadien
een broertje, Prins Karei, de latere prins
regent. Een zusje Prinses Marie-José, die
koningin van Italië zou worden, werd in
augustus 1906 in Oostende geboren. Het
verblijf in dit stadje inspireerde de Prin
ses Elisabeth tot haar eerste initiatief. In
dit armoedige vissers
stadje, dat nog lang
niet de „Koningin der
Belgische badsteden"
was geworden, sticht
te Prins Albert op
haar verzoek het
koninklijk liefdewerk
Ibis. Aan boord van
't gelijknamige schip
werden jonge wezen
van vissers tot zee
man opgeleid.
Het rustige leven in
Brussel nam plotse
ling een einde, toen
de oude Koning Leo
pold II op 18 decem
ber 1909, vierenzeven
tig jaar oud, stierf,
tn stromende regen
begaf Koning Albert
zich, gevolgd door
Koningin Elisabeth en de twee prinsen, te verzwakken. De
man Teirlinck is zijn leraar Nederlands
geweest.
Gedurende de tweede wereldoorlog heeft
Koningin Elisabeth een grote rol gespeeld
in de steun aan de behoeftigen. Hoevelen
hebben in deze donkere dagen niet van
haar een pakje levensmiddelen en kleding
ontvangen? Zij tracht
te arbeiders van de
portatie naar Duits
land te redden, steun
de verzetsstrijders,
verborg Joden en
hield zich actief bezig
met de leiding van
het Rode Kruis, dat
met het nietbezette
buitenland trachtte te
onderhandelen om de
bevoorrading van het
bezette België te ver
beteren zonder dat de
Duitsers er van kon
den profiteren.
Sedert 1945 is zij
een tweede leven be
gonnen. De delicate
koningskwestie ver
mocht het eenheids
besef in België niet te
Koningin verscheen bij
paard naar het parlement, waar hij de officiële manifestaties en dan kwamen de
grondwettelijke eed aflegde. Tijdens zijn hatelijkheden tegen haar zoon Leopold tot
levensavond had de oude koning tot zijn
vreugde nog twee van zijn plannen in
vervulling zien gaan: de Kongo werd door
het Belgische parlement als kolonie ge
accepteerd en de „algemene verplichte per
sonele dienstplicht" werd ingesteld.
Het is vooral gedurende de eerste we-
reldoorlog, die woedde van 4 augustus 1914
tot 11 november 1918, dat het Belgische
zwijgen. In de laatste jaren is zij wederom
de „Koningin der kunstenaars" geworden.
Bij een gravin uit Brugge ontmoette zij
enkele maanden geleden nog een groot
aantal jonge Vlaamse kunstenaars, zoals
Geo Vindevogel, Rik Slabbinck, Roger
Bonduel en anderen.
Het internationale „Concours Reine Eli
sabeth" - door haar ingesteld - is inmid-
Er is een tijd geweest, dat de symfonische
kunst van Gustav Mahler nergens zo hoog
stond aangeschreven als in Nederland', zelfs
in zijn vaderland niet. Dat was, toen Wil
lem Mengelberg, rotsvast in Mahler ge
lovend, zijn werken propageerde en deze
propaganda met een
groot Mahlerfeest in
't Amsterdamse Con
certgebouw bekroon
de. Mahler was in
die dagen, vooral in
Amsterdam, de Beet
hoven van onize tijd.
Maar de tijden zijn
veranderd. Mengel
berg is niet meer en
de artistieke idealen
van de na hem ge
komen dirigenten on
zer grote orkesten waren en zijn
anders gericht.
Heeft Mengelberg verkeerd gezien? Was
zijn gloedrijk verdedigen van Mahlers
levenswerk misplaatst? Ik zou hierop niet
maar dadelijk ja willen zeggen. Hij zelf
heeft het ongetwijfeld van harte gemeend.
Mengelbergs reprodufctief meesterschap,
zijn bijna ongeëvenaarde dirigeerkunst,
vond in deze, in vele uitersten van senti
menten levende muziek zoveel affiniteiten
en zoveel mogelijkheden voor zijn behoefte
aan expansie, dat dit op zichzelf al zijn
enthousiasme verklaart. En dat hij Mahler
een groot componist vond is begrijpelijk.
Om de eenvoudige reden, dat men onmo
gelijk de ongemene fantasie en de buiten
gewone artistieke vermogens van de com
ponist der Achtste Symfonie kan wegrede
neren. Mengelbergs invloed was zo sterk,
dat de „men" altijd blind voor ver
houdingen in ons land tot ovenschatting
van Mahlers kunst kwam. Maar het rad
van Fortuna moge wentelen, dat van de
menselijke waardering doet dat niet min
der en zo is een onderwaardering ontstaan,
die naar mijn stellige overtuiging evenmin
blijvend zal zijn.
Ziet men, na al wat na Mahlers dood in
1911 is gebeurd, na alle verloren gegane
waarden, verloren idealisme en geestelijke
ontmoediging na twee rampzalige wereld
oorlogen, deze kunst anders? Natuurlijk,
want het gehele wereldbeeld is uit zijn
vroegere verband gerukt en men heeft
door de omstandigheden wel geleerd zich te
bezinnen op wat men meende, dat onver
gankelijk en onveranderlijk was. Dit lot
deelde Mahlers kunst overigens met elke
andere, die voor 1914 in aanzien stond. Zo
veranderd zijn de tijden echter niet, dat
voor de zuiverste uitingen er van geen aan
dacht meer zou kunnen bestaan. Mahler
zal men moeten zien als meer dan alleen
musicus, als een tot-stervens-toe bewogene,
een naar het hoogste goed strevende, een
roepende in de woestenij des levens.
Zijn muziek is van een fanatiek idealisme
vervuld. Zij worstelt en lijdt, zij lijkt ten
onder te gaan in paroxismen, maar zij ver
rijst gelouterd. Ze stoot af door haar
krampachtigheden, maar ze verovert ons
hart door in zo sublieme eenvoud de dingen
des hemels te bezingen, dat men zich die
niet liefelijker zou
kunnen denken. Mah
lers muzikale wezen
was, evenals dat van
Schubert, bepaald
door het oermuzikan-
tendom van het Oos
tenrijkse volk. Maar
hij was een kind van
Joodse ouders. Joodse
emotionaliteit stroomt
mede door zijn den
ken en voelen. De
smeltende zoetheid
van een Adagietto uit de Vijfde Symfonie is
zonder de samenvloeiing van deze gevoels-
stromingen niet denkbaar en men zou
waarschijnlijk niet ver van de waarheid
zijn, als men van de veronderstelling uit
ging, dat het deze zelfde geestelijke twee-
eeniheid wais, die hem in „Das Lied von der
Erde" een meesterwerk deed schrijven, dat
Oosterse poëzie en wijsheid moeiteloos
bindt aan Westerse muziek.
Mahler voelde zich innerlijk eenzaam.
Door wanbegrip en desillusies gekrenkt en
gekwetst, zocht hij vruchteloos naar levens
vreugde. „Mijn vriend, mij heeft in deze
wereld het geluk niet gediendzingt
hij met de oude Chinese dichter Wang Wei
en deze woorden hadden van hem zelf
kunnen zijn. Toch heeft het Mahler niet
aan waardering ontbroken, al gold die
voornamelijk de voortreffelijke dirigent.
De eiisen, die hij stelde aan degenen, die
onder zijn leiding stonden, waren echter
zo hoog en voor hem zo onaantastbaar, dat
hij meermalen in hevige conflicten ge
raakte Dan verloor hij de steun en de
vriendschap die hij zo behoefde en stond
alleen.
Bij zijn afscheid als directeur van de
Weenise Hofopera in 1907 richtte hij 'n zeer
persoonlijke en diep menselijke afscheids
brief aan zijn medewerkers. Hier volgen
enkele woorden uit het imponerende do
cument: .Altijd heb ik mij geheel ge
geven, mijn persoon aan de zaak, mijn
wensen aan de plicht ondergeschikt ge
maakt. Ik heb mij niet gespaard en mocht
daarom ook van anderen inspanning van
alle krachten eisen. In de volte van de
strijd, in de hitte van het ogenblik bleven
u en mij niet altijd wonden, evenmin mis
verstanden bespaard. Maar was een taak
volbracht, een moeilijkheid opgelost, dan
vergaten wij alle nood en moeite, voelden
ons allen rijkelijk beloond, ook zonder
uiterlijk teken van succes...." Hij zocht
iets anders, hij leefde en streed voor hogere
waarden dan de „uiterlijke tekenen van
succes". WILLEM ANDRIESSEN
