Anthonie
DE VLIEGENDE HOLLANDER
Bloemlezing uit de correspondentie van een luchtvaartpionier
Jongeli ngsjaren
van een genie
Erbij
Bij de foto's
r-
ZATERDAG 29 JUNI 1957
PAGINA VIER
ANTHONIE HERMAN GERARD FOKKER is op 6 april 1890 in Rlitar,
Oost-Java, geboren. Twintig jaar oud bouwde hij in een Zeppelin-hangar
te Raden-Baden in Duitsland zijn eerste vliegtuig en vloog ermee. Óp
Koninginnedag een jaar later hoorde Nederland het eerst van hem, toen
hij in zijn tweede toestel - de befaamd gebleven „Spin" - een vlucht boven
Haarlem, de woonplaats van zijn ouders, maakte. Op vierentwintgjarige
leeftijd was hij miljonair door de enorme bestellingen die de Duitse
regering op zijn toestellen plaatste. In 1919 smokkelde hij zijn hele fabriek
uit Schwerin in Duitsland in driehonderdvijftig spoorwegwagons de grens
over en stichtte in Amsterdam een nieuw bedrijf] Na twintig jaren van steeds
stijgende roem stierf hij in december 1939 in een ziekenhuis in New York
aan een onschuldig lijkende neusontsteking. Ziedaar in het kort de levens
geschiedenis van Anthonie H. G. Fokker, de grootste vliegtuigbouwkundige,
die Nederland heeft voortgebracht. Vooral aan zijn jonge jaren, aan zijn
periode van vallen en opstaan in het vliegbedrijf, wordt aandacht besteed
in de film, die dezer dagen in vertoning kwam. Voor het scenario tot deze
film is gebruik gemaakt van gegevens uit brieven, die Fokker schreef aan
zijn ouders en zusters. Felle, strijdwaardige, enthousiaste brieven, waarin
deze krachtige doorzetter, die zich door geen enkele tegenslag of tegen
werking liet weerhouden, maar alles beproefde om zijn doel te bereiken,
onbewust een portret van zichzelf tekende. Deze zelfde brieven, thans
aanwezig in het Luchtvaartmuseum Wm. Teuben in Voorburg, stonden ons
1 ter beschikking voor het bijgaand artikel.
FOKKERS bewaard gebleven correspon
dentie begint in maart 1910, de maand
waarin de jeugdige planterszoon uit Haar
lem in Naarden onder de wapenen moest.
Van vóór die tijd resteert slechts een
„rekening" van de negenjarige Fokker voor
zijn moeder toen hij de keukenkraan had
gerepareerd. Deze was afkomstig van het
„Elektrotechnisch Bureau Fokker en Co."
te Haarlem en gericht aan mevrouw Fok
ker, waarin het jeugdige genie haar veertig
cents berekende voor het solderen van een
nippel en een kraan aan een loden buis,
benevens de kosten van aanleg. De reke
ning was met lak gezegeld en keurig voor
„voldaan" getekend.
De militaire dienst beviel Fokker in het
geheel niet. Hij hoopte spoedig afgekeurd
te worden. Dit blijkt uit de volgende door
hem geschreven brief, gedateerd maart
1910, adres van verzending: Fokker, 9de
Compagnie, 2de Regiment, Vesting Artil
lerie Naarden.
„Van half negen tot drie uur niets uit
gevoerd als wachten. Ik ben ingedeeld in
Naarden waar we om 3.09 heen gingen per
trein in gezelschap van een sergeant, die
voor sigaren zeer vatbaar is. Omdat ik
naar Naarden ging werd ik direct gekeurd
en kreeg 'n hokje heelemaal achteraan in
het donker, zoodat m'n scheeve poot in de
haast niet tot zijn recht kwam. Echter
word ik hier vrijdag weer gekeurd en heet
de militaire dokter hier nogal streng vol
gens de sergeant. Ik zal dus mijn best doen
zoo voordeelig mogelijk uit te komen.
De foto boven dit artikel toont
Anthonie Fokker op latere leeftijd
In een zonnige stemming aan
boord van zijn jacht. Elders op deze
pagina ziet men hem als de onder
nemende jongeman in zijn eendek
ker, op wiens gelaat de zekerheid
staat weerspiegeld dat hij iets
goeds heeft gepresteerd. Ook vindt
men een afzonderlijke afbeelding
van de eendekker, die hij tijdens
zijn verblijf in Berlijn-Iohannisthal
bouwde, op een stellage gemon
teerd. Verder staat bij dit artikel
het horloge, dat hij van zijn vader
ten geschenke kreeg na zijn ge
slaagde vlucht boven Haarlem, zijn
woonplaats. Hoe Fokker er hij
was toen eenentwintig jaarin zijn
„Spin" uitzag, daarvan geeft de
vijfde prent een goede indruk.
Steen van Ommeren bij de majoor worden
voorgedrager» voor afkpqpigj m»ar door
grote drukte wachtte ik vain 9-11 uur te-s
vergeefs op de gang van het bureau, totdat
St. v. Omm. me kwam zeggen dat het hem
speet, maar dat het vandaag niet meer
kon en morgen ook niet, maar aan het
eind van de week, vrijdag of zaterdag, dus
wachtenMijn chocoladepoeder is op
en suiker ook. Zend u of brengt u s.v.p.
een hele hoop, hoe eerder hoe liever.
ik heb niets meer. Ik gooi het heusch niet
over de balk maar de koppen zijn hier
reusachtig groot en het brood is bar dun
gesmeerd en droog. Hulp van je oppasser
is goud waard. Goede vriendjes met hem
blijven is 'n eerste vereiste, want als zoo'n
vent je tegen wil werken, kun je wel in
pakken. Bij afkeuring heb ik hem f 25 be
loofd. Dit lijkt in het eerste gezicht veel
hè, maar vergeet niet wat je er mee wint
en zijn hulp is hoofdzakelijk de oorzaak
dat het met mij zoo vlug in zijn werk gaat
(voor hier vlug n.L). Hij is de eerste op
passer en assistent van de dokter bij alle
operaties en verdient hier goed, dus kan
je hem niet met een fooi afschepen. Nu
adieu, Ton".
TOEN HET GELUKT WAS de militaire
dienst te verlaten trok Fokker twintig
jaar oud naar Duitsland. Zijn vader
had vroeger al ingezien, dat boekenstudie
voor deze woelwaterige jongen niets was,
maar praktisch werk alles. Hij was daar
om verheugd, dat de jonge Fokker ermee
akkoord ging een autoschool in Duitsland
te bezoeken. Zo komt er misschien nog iets
van hem terecht, heeft vader Fokker ge
dacht. Ziehier echter wat zoon Ton blij
kens een brief van 30 juli 1910 van de
autoschool in Bingen dacht, toen hij er
één middag had rondgekeken!
„Lieve Ma, na in Keulen een en ander
gezien te hebben gingen we om 9 uur naar
Bingen, waar we Koning opzochten, die,
toen we vertelden wat we hier kwamen
doen, in lachen en verbazing uitbarstte en
ons het ten sterkste afraadde en ons van
een en ander op de hoogte bracht, 's Mid
dags hebben we een kijkje genomen in de
chauffeursschool. Een kleine vierkante ga
rage met twee automobielen, één rammel
kast met vier cylinders en één cylinder,
verder een troep oud ijzer, wagens van
tien jaar geleden of ouder, niet berijdbaar
en zonder banden. Alles wat in het pros
pectus staat is opgesneden op zoo'n ma
nier, dat ik er paf van stond. Verder sprak
ik een pasgediplomeerde „Schüler" van de
cursus en ondervroeg hem wat hij leerde
en kende en wat voor het „Reichsdiplom"
vereischt wordt. Er blijkt uit dat ik daar
wat praktijk betreft verre boven sta, de
theorie is niet veel bijzonders. Het ge-
heele prospectus is humbug en het is geld
wegsmijten om er naar toe te gaan...."
MOGELIJK heeft de lezer Fokker tot
hiertoe al voldoende leren kennen om te
kunnen begrijpen, dat er geen sprake meer
van was, dat hij naar de „Schauffeurs-
schule" in Bingen zou gaan. Voortvarend
als hij was had hij echter al een ander
plan en daaruit blijkt in welke richting
zijn hart begon te trekken:
„Zaterdagmiddag zijn we naar Mainz
gespoord en hebben daar de „Fachschule
für Automobiltechnik" bezichtigd, die heel
wat anders dan die in Bingen is. Ook is
daar een afdeeling voor Flugtechnik en
een ingenieursopleiding
ANTHONIE FOKKER ging naar Mainz
en het volgende voorjaar het is inmid
dels april 1911 bouwde hij daar zijn eer
ste vliegtuig. Zijn moeder schreef hij:
Ik woon nu in de Krimm, waar ik
eindelijk weer wat goedkoper woon, maar
waarvoor het dan ook behoorlijk slecht is.
Het enige voordeel is, dat het vlak bij het
vliegveld is en midden in de dennenbos-
schen, zoodat het zeer gezond is. De soep
smaakt naar petroleum en elke dag „gibt
es spinat". Zaterdag is mijn toestel klaar
gekomen en heb ik er mee gerold, dit is
rijden. De schroef trok 210 km, wat boven
verwachting was. Ik had de motor nieuw
afgesteld en zij liep uitstekend. Na een
paar kleine veranderingen ben ik er van
middag weer mee uit geweest en maakte
eerst een paar sprongen van 20 tot 30 me
ter, waarna ik een paar honderd meter
gevlogen heb. Ik moest echter een volgen
de keer, toen ik de heele baan wilde af
vliegen, wegens onvoldoende benzinedruk
landen en ging met mijn zitvlak door de
zitting van mijn stuurstoel, waardoor voor
vandaag een eind werd gemaakt aan de
vliegerij. Het toestel is kolossaal stabiel en
ontzettend gevoelig op zijn sturen".
IN JULI 1911 construeerde Fokker zijn
tweede vliegtuig, de beroemd geworden
„Spin". In het luchtvaartmuseum Wm.
Teuben in Voorburg wordt een brief be
waard van 2 juli 1911, waarin Fokker zijn
moeder bedankt voor de toezending van
éBn* fialïje met overhfenïdiïn,''' boordln,
schrijfpapieren speculaas, wh'arin hij haar
een tegenprestatie belooft „als ik veel ver
dien" en waarin hij onderaan met enkele
krabbels het model vail de „Spin" heeft
getekend.
Op Koninginnedag 1911 maakte Antho
nie Fokker zijn eerste vlucht boven Ne
derland en wel om de Grote Kerk in Haar
lem. Zijn succes was enorm. Na zijn lan
ding werd hij luid toegejuicht, de kran
ten schreven hoogdravende artikelen, de
post bezorgde hem en zijn ouders vele
brieven van bewonderaars. Een alinea uit
één zo'n krantenartikel maakt ons nog
eens duidelijk, hoe nieuw de vliegerij in
die dagen was voor de mensen en tot welk
een staat van vervoering zij de toeschou
wer kon brengen:
eeuwen al te dromen staat boven-uit het
dakengewirrel en 't nog lagere mensen-
geroes beneden, niet plots wakker ge
schrikt en heeft hij niet, al is 't een ogen
blik maar, zijn diamantklokjes gebengeld
van verrassing, toen daar over zijn hoofd
heen, wel driehonderd meter er bovenuit,
die vreemden vlinder omzoemde?"
De meeste voldoening zal Fokker echter
hebben geput uit het feit, dat ook zijn
vader, tot dan toe bepaald geen voorstander
van Ton's luchtvaartambities, hem na de
demonstratie in Haarlem een horloge gaf
met de inscriptie: „1911, A. H. G. Fokker
vliegt op 350 m. om den St. Bavo". Ook
dit horloge wordt in het luchtvaartmu
seum in Voorburg bewaard.
Kort na zijn terugkeer in Duitsland ging
Fokker naar Johannisthal bij Berlijn, dat
toen het Mekka der „aviatiker" was. Er
werd daar veel gevlogen door Duitse en
buitenlandse grootheden. Vooral de Duit
ser Willy Rosenstein werd er als een held
vereerd. Aanvankelijk hield Fokker zich
op de achtergrond. Evenals de anderen had
hij langs het vliegveld een loodsje ge
huurd en daarin werkte hij van 's och
tends vijf uur tot het donker werd aan
zijn vliegtuigje. Aan de wilde feesten, die
de andere vliegers hielden in de vele café's
rond het vliegveld, deed hij niet mee. Als
hij eens in de „Wirtschaft" kwam, dronk
hij slappe koffie met veel melk. Dit drank
je werd al spoedig bekend als „Fokker
kaffee". Maar zijn teruggetrokkenheid
was slechts camouflage. In zijn loodsje
werkte hij als een paard en bovenaan het
briefpapier, waarop hij aan zijn ouders
schreef, stond „Fokker Aeroplanbau, Ber-
lin-Johannisthal, Neuer Startplatz „Schup-
pen 6".
Op een zondag, toen er veel publiek was,
maar weinig vliegers bereid waren op te
stijgen, vanwege de sterke wind, greep
Fokker zijn kans. Hij rolde zijn toestelle
tje de grasmat op. Hij startte en vol
voerde een vlucht, die hem in één slag
tot de onbetwiste held van Johannisthal
maakte. Het publiek sprak enthousiast
over de Hollandse luchtduivel, het Duitse
leger liet hem enkele demonstratievluch
ten maken. Maar de resultaten? Opdrach
ten tot de bouw van een serie vliegtuigen
werden er niet gegeven. Fokker bleef ech
ter vol goede moed. Kapitaal, dat was wat
hij nodig had om zijn grote plannen vol
ledig te kunnen verwezenlijken. Opnieuw
porde hij zijn vader op.
„Vanmorgen voor het eerst mijn 100 pk
militaire machine naar buiten gebracht
Door overmaat van bestellingen van mo
toren kunnen de fabrieken niet tijdig leve
ren. Ik heb mijn motor nog zeer vroeg in
vergelijking met andere bestellers, wel een
bewijs*dat de fabriek een toekomst in mijn
toestel ziet en mij nog tegemoet komt. Bij
het rollen kreeg ik een defect aan het on
derstel en sloeg het toestel over de kop en
ik er uit. De schade was behalve de schroef
niet erg en vanavond weer gerepareerd tot
verbazing van alle concurrenten, die des
morgens het op zijn kop staande toestel in
het veld zagen staan. Dit zijn ongevallen
en onkosten, die iedere firma heeft en dik
wijls onvermijdelijk zijn. In 8 d 10 dagen
komt het 75 pk Dixitoestel ook klaar en
behalve de oude schoolmachine is dan de
machine van Baronin heitner respectie
velijk Cr.emer ook weer klaar en heb ik
vier toestellen in bedrijf en kom ik einde
lijk in de goede richting. Tot mijn spijt
moet ik constateren, dat u nog steeds
geen juist beeld kunt krijgen van de stand
heeft uitstekende verbindingen met het
Hollandse legerbestuur, dat volgend jaar
ook de vliegerij opneemt en zal ik wel in
de eerste plaats voor de levering van toe
stellen in aanmerking komen. Zoodra de
Duitsche armee bij mij toestellen bestelt,
heb ik de levering van toestellen aan de
Italiaanse, Russische, Bulgaarsche en Oos-
tenrijksche regering ook gegarandeerd.
Nogmaals, adio, Tonny."
VADER FOKKER begon er inmiddeTs
echter anders over te denken. Hij had van
zijn kapitaal vijftigduizend gulden neerge
legd ten behoeve van zijn zoon, maar meer
wenste hij niet in diens zaken te steken.
Bij Ton's volgende brief maakte hij aller
lei kanttekeningen:
„Waarde Papa, gistermorgen te Berlijn
aangekomen, ging ik dadelijk naar de ten
toonstelling, waar ik mijn stand niet kon
bezoeken. Dubbel jammer daar iedereen
verwachtte, dat ik ook zou tentoonstellen,
maar deze groote onkosten moest ik me
sparen. Daarvoor heb ik dan een extra
groote reclame in de Berliner Zeitung, die
echter ook veel kost. Door niet te kunnen
tentoonstellen heb ik mijn firma (vader
Fokker onderstreepte deze laatste woorden
en schreef er achter: sic!) een brevet van
onmacht (idem: onzin!) verleend, dat zeer
schadelijk werkt op koopers en voor het
krediet (idem: larie). Gedurende mijn af
wezigheid was hier een gevolmachtigde
van de Italiaanse regering, met opdracht
toestellen aan te koopen en te bestellen.
Een juist gereed zijnde Taube, eigenlijk
bestemd voor het Duitsche leger, werd na
voorvliegen direct aangekocht en verzon
den. Deze gevolmachtigde was bekend ge
worden met mijn toestel, bezocht mijn
loods waar hem de snelle demontage der
vleugels werd getoond en was vuur en
vlam (vader Fokker, die iets meer inzicht
in zaken had dan zijn zoon op dat ogen
blik, schreef hier achter: komt dus wel
terug). Er was niemand om het toestel voor
te vliegen, daar ik er niet was en mijn pas
aangestelde bedrijfsleider en piloot heb ik
nog niet zoover, om dit te kunnen doen.
Had ik hem een maand of twee eerder
kunnen engageren (idem: soep!) dan had
ik nu mijn plaatsvervanger gehad en had
ik zonder twijfel een (idem: welk) toestel
direct verkocht en baar geld kunnen in
nemen. Zoo gaan overal vele goede kansen
verloren, die bij een goed opgezette orga
nisatie verdiend waren (idem: groote
woorden). Morgen krijg ik bezoek van de
Engelsche marine-attaché met militaire
„sachverstandige" om mijn toestel te be
zichtigen. Het tweede bezoek, wel een be
wijs van interesse. Helaas heb ik mijn
niet twijfelachtig. Voor het geval ik per
soonlijk door een ongeluk het leven ver
lies hebt u in geen geval financiële schade,
zooals ik u door bijgaande opsomming der
bezittingen en nog te maken zaken (idem:
door wie?) hoop duidelijk te maken. U
moet niet vergeten, dat mijn onderneming
een groote waarde vertegenwoordigt, afge
zien van de (idem: on-)waarde der aange
melde patenten. Dat ik deze resultaten heb
bereikt (idem: en heb te bereiken) en niet
alleen dat, maar me de kennis en de
grondslag 'heb verworven ten alle tijde
zelfstandig te kunnen staan, daar ik, al
is het dan geen diploma van een hooge-
school, me toch een naam heb veroverd,
die me meer waard is dan een diploma,
dit alles heb ik te danken aan het feit
dat u me het vertrouwen schonk mij een
eerste en later een tweede crediet te ver-
leenen, waarvoor ik u ook veel dank ver
schuldigd ben. Daar ik niet de gave heb
om als geleerd koopman deze credieten te
verantwoorden, hoop ik dat u er van over-
„Gisteravond laat is het gebeurd! Is het
gebeurd, dat in de avondlucht, die zich
welfde over den grijzen Sint Bavo op de
Groote Markt, plotseling een eenzaam man
kwam aanvaren, een man uit 't noorden,
gekomen op den rug van een blankvleu-
geligen luchtvogel. Heeft het windwakende
haantje, dat er gloeiendgoud stond in de
gulden stralen van de ondergaande zon,
niet een ogenblik zijn winden vergeten om
een slag rond te draaien van pure ver
bazing? En is de oude grijsaard, die
van zaken en was een bezoek te Johannis
thal zeker niet zonder belang. In een week
of vier komt het bedrijf tot zijn volle ont
wikkeling. Zoodra een militair-levering
geschied is, is alles perfect en blijven de
financiële resultaten niet uit. In ieder ge
val staat het met het oog op de direct op
vallende ontwikkeling en stijgende resul
taten zeer gunstig en krijgt iedereen den
indruk van een solide en toekomstrijke
„sache". Mijn nieuwe leerling Von Bose
vloog vandaag voor het eerst mee. Hij
militaire toestel nog niet klaar. Dit wordt
heden uit Mainz verzonden en woensdag
neem ik mijn 100 ps. argus af (kost 4000
m. restbetaling). Dan heb ik door de re
clame en de foto's in de tijdschriften groo
te uitgaven, zoodat een spoedige toezen
ding van een credietbrief ter bestrijding
der eerste (vader Fokker onderstreepte dit
woord) groote uitgaven me zeer welkom
zou zijn. De Duitsche militair-commissie
was gisteren op het veld en vroeg wan
neer ik mijn toestel te Döberitz kwam
voorvliegen. Ik wil hieraan iets bijzonders
verbinden om in het bijzonder mijn snelle
monteerbaarheid te bewijzen. Ik haak het
toestel aan een speciaal ingerichte (idem:
moet onnoodig zijn) automobiel aan en
kom op een bepaald tijdstip te Döberitz
aan. Binnen tien minuten na aankomst
moet het toestel vliegen. De vleugels wor
den bij het transport zijdelingsch beves
tigd. Zoodra het crediet door de Rijksdag
toegestaan is, worden er 150 toestellen be
steld. Daarom is het absoluut noodzake
lijk dat ik tijdig klaar ben. Moet echter
daarvoor de benoodigde maatregelen kun
nen uitvoeren. Ik heb absoluut nog meer
werkkrachten in de werkplaats noodig. In
de groote loods heb ik nu meer plaats,
maar als de vier toestellen er in staan is
het weer aardig vol. U kunt niet begrijpen
hoe pijnlijk het voor me is u niet duidelijk
te kunnen maken en te overtuigen van de
noodzakelijkheid van het beschikbaar heb
ben van een zoo groot, als uwe financiële
toestand het toelaat, mogelijk bedrijfskapi
taal (idem: niet te ramen). Met zulke uit
stekende resultaten en goede vooruitzich
ten en verbindingen is het risico, wat be
treft de rentabiliteit en levensvatbaarheid
van mijn onderneming (idem: woorden)
Zaterdagmiddag ca. 4 uur krijg ik vrij tot
zondagavond als ik niet wordt afgekeurd.
Vanmiddag werden we bij aankomst ge
voederd, aardappelen met boonen en
vleesch (zeer eetbaar). Daarna formali
teiten bij de commandant en aanwijzing
van ligplaats, keiharde stroozak, eigen
vork, lepel enz. Alles even vet en vies!
Uit twee volgende brieven citeren wij:
„Lieve Ma, daar ik niet gekomen ben
zondag zult u wel begrijpen dat ze me hier
nog vasthouden. Ik vroeg of ik vrij kon
krijgen een paar uur zondagmiddag om
Toos (Fokkers zuster) op te zoeken, wat
wel werd toegestaan, maar ik moest be
loven om in de eerste twee maanden niet
voor mijn voeten op 't ziekenrapport te
komen, wat ik natuurlijk niet kon doen.
De nieuwe luitenant dokter is een jonge
geschikte kerel, die veel werk van de pa
tiënten maakt en een goede behandeling
weet voor te schrijven. Ik heb veel hoop
op de nieuwe, die misschien wel zal voor
stellen om me af te keurenhet is van
avond juist 14 x 24 uur, dat ik hier ben
opgesloten. Vanmorgen zou ik door dr.
tuigd bent, dat ik steeds voorzichtig c.i
juist daarmee heb gehandeld (idem: ge
loven maar!) Gelooft u mij, ik heb moei-
lijke tijden gehad en heb ze nog, maar
hoop die steeds te kunnen overwinnen. Ik
strijd met de middelen, die ik heb en hoop
dat u die middelen zult willen aanvullen
(idem: in 't oneindige). De hoofdzaak is
echter vertrouwen in mijn kunnen uwer
zijds en verzoek ik u onattentheden mij
nerzijds zacht te willen beoordelen. Niet
op elk gebied kan men uitblinken. Rest
mij nog u mijn dank uit te spreken voor
het tot nu toe genoten vertrouwen en voor
de verleende steun. Hoop deze verder te
mogen genieten. Voor heden eindig ik met
een handdruk van uw Tonny".
P.S. In het Kinotheater op de tentoon
stelling is een prachtige film van mijn
start naar de Müggelsee en het afmonteren
van mijn vleugels (idem: reuzenreclame,
die niets inbrengt).
DE KANTTEKENINGEN bij deze brief
kreeg Anthonie Fokker natuurlijk niet te
zien. Waarschijnlijk was dat ook niet de
bedoeling van zijn vader, die in zijn rus
tige Haarlemse huis dan wel mocht sput
teren op die wonderlijke zoon daar In
Berlijn, maar er diep in zijn hart toch wel
bewondering en sympathie voor had. Het
briefje, dat hij stuurde in plaats van de
kanttekeningen klonk althans een stuk
vriendelijker en in de laatste regel ont
glipte hem zo waar een bedekte aanmoedi
ging:
„W.T. Mooie resultaten, maar 100 pk. is
ook belachelijk. Is de datum van Döberitz
nu nog niet vastgesteld? Hoop dat die de
monstratie slaagt en tot bestellingen leidt,
die uitgevoerd kunnen worden op tijd. An
ders geeft het toch niets. Je bent natuur
lijk niet van plan die auto te verkoopen,
zoodra die zijn diensten gedaan heeft te
Döberitz. 't Zal me benieuwen hoe lang het
zal duren tot de 50 mille op zijn. Je kunt
uitstekend uitgeven, alsof dat een kunst
was. M.i. moet je op zoo'n manier failliet
gaan. Ploeter je alleen zoo door dan is dat
zéker en help ik je niet meer al ga je op
je kop staan, 't Behoorde bestellingen te
regenen op je uitstekende machine. Nu
doen ze niets dan praten en afkijken. Nu
adio, 't beste!"
ENIGE MAANDEN LATER, op 30 s~n-
tember 1912, toen Fokker een nieuw v. -
zoek om geld had gedaan schreef zijn i-
der een antwoord in dezelfde trant:
„Waarde Ton, het doet me veel genre
gen, dat het zoo goed gaat nu in alle op
zichten. Ook dat ge nu eindelijk kunt wij
zen op leerlingen die hun brevet hebben
gehaald, ik heb je maar niet gewaar
schuwd (want dat sprak vanzelf) dat ge
te zorgen had voor nieuw kapitaal tegen
de tijd dat ge het door mij gestelde maxi
mum van f 50.000 zoudt verbruikt hebben.
Als je begreep wat het woord maximum
beteekende. Zooals ik verwachtte, ben ik
vereerd met een langen brief met de ge-
woone klacht over te
weinig kapitaal en
de mededeeling dat
je weer dadelijk ik
weet niet meer hoe
veel duizend marken
moest hebben. Dit
laatste liet me vol
komen koud, omdat
ik, niets van je zaken
ooit vernomen heb
bende, niet kan be
oordelen of dit in
orde was en omdat er
een maximum be
paald is. Nu krijg ik
bericht van de bank
dat je beschikt hebt
over het maximum
waaruit volgt dat de
f 50.000 verbruikt
zijn en de bank geen
geld meer verstrekt.
En ik natuurlijk
evenmin. Dit bedoel
de ik toen ik begon
met te beweren, dat
ge 't woord maxi
mum niet schijnt to
begrijpen. Je naïeve
redenering dat ik
toch gedwongen zou
Zie verder
pagina 5
