BAMBINO
BROMFIETSEN
COR OLY
Instrumentale wonderwerken van het barok
Onvergetelijke
fantastische
tocht door
het zuiden van
Duitsland
KLINKENDE BUIT
OUDERDOM BRENGT
OOK PROBLEMEN
LEGENDE VAN DE
VOX HUMANA
VRIJDAG 16 AUGUSTUS 1957
7
MATERIAAL I
VOOR DRIE
ORGELMUZIEK
I TE VEROVEREN I
Angst voor straaljagers
bij de dieren
Directie van Ouwehand's
dierenpark maakt zich
zorgen
Wijkertoren-toernooi wordt
dit jaar normaal afgewerkt
Zege voor dr. Cheddi Jagan
veel geduld om zich aan te passen bij de akoestiek
van de kerken en om de nodige absolute stilte te ver
krijgen tijdens de opname, hoeveel diplomatie het
kostte om kosters en bewakers tot in de nachtelijke
uren bereid te vinden ons terwille te zijn, hoeveel
moed om door te zetten wanneer tal van omstandig
heden tegenwerkten, hoe er gewoekerd moest worden
met de tijdMaar het goede humeur heeft er niet
onder geleden, zelfs niet toen een onzer wagens bij
een nachtelijke tocht in de modder vastreed en de helft
van ons gezelschap, bij een heldhaftige poging om de
auto op de harde baan te krijgen, getransformeerd
werd voor de operette „Jantjes in Modderstad".
ADVERTENTIE
met J.L.O.-motor
tegen de enorm
lage prijs van
Breestraat 108 - Beverwijk - Tel. 4627
DRIE JAAR geleden ondernam de Haarlemse organist
Albert de Klerk een excursie naar Zuid-Duitsland, waar
bij het hem natuurlijk om orgels was te doen. Het zal
iedere kenner duidelijk zijn, dat de beroemde instru
menten uit Weingarten en Ottobeuren bovenaan de lijst
stonden. Deze studiereis per auto breidde zich dermate
uit, dat van niet minder dan twintig grotere en kleinere
orgels het karakter en de capaciteiten onderzocht, hun
registratie genoteerd, doch ook wat vooral belang
rijk was de klankkleuren stuk voor stuk op geluids
band opgenomen werden en het totale effect in im
provisaties vastgelegd. Met deze schat van ervaringen
kwam de organist in Haarlem terug. Hij bracht als het
ware deze twintig orgels van een bijzonder type mee
naar huis als een zeldzaam studiemateriaal betreffende
De speeltafel te Weingarten 'met daar-
boven het klokkenspel in de vorm van
twee grote druiventrossen: het symbool
van de plaats.
onder de landelijke bevolking de ronde.
Maar wat geen legende is: Gabler, die
veertien jaar met twaalf knechten aan het
orgel werkte en rusteloos bleef zoeken
naar nieuwe mogelijkheden, heeft er zich
totaal mee geruïneerd.
Wij leerden ook de door deze fantast
gebouwde orgels van Ochsenhausen en
Maria Steinbach kennen, maar het bleek
ons dat hij te Weingarten alles heeft wil
len overtreffen wat hij tot dan toe ge
maakt had. Daartoe moet ook het naar het
oneindige strevende kerkgebouw, met zijn
geweldige ruimtewerking hem geïnspi
reerd hebben. Het is zijn meesterwerk ge
worden, een wonder van handwerk.
EN ZO zijn wij dan van deze jacht op
de karakteristieke schoonheid der orgels
van Zuid-Duitsland, na heel wat avonturen
beleefd te hebben, doodmoe, maar in op
gewekte stemming, thuis gekomen met een
buit van drie uur muziek, gespeeld op
twaalf meesterorgels. Te zijner tijd zullen
deze klanken via de grammofoonplaat
overal ter wereld te beluisteren zijn. Ik
zie nog de verdwaasde tronie van de smid
koster van de dorpskerk van het landelijke
Dischingen, toen ik hem dat aan zijn ver
stand trachtte te brengen.
Jos. de Klerk
Dr. Cheddi Jagan
De wetgevende raad, zal verder bestaan
uit drie ambtshalve aangewezen leden en
maximaal elf benoemde leden. Dit laatste
stelt de gouverneur, Sir Patrick Renison,
in staat zoveel leden te benoemen als no
dig is om in de raad een tegenwicht te
vormen voor het geval extremistische
partijen bij de verkiezing een overweldi
gende meerderheid zouden behalen.
DE DORPSKERKEN, bedevaartskerken
en vooral de abdijkerken in Duitsland,
waar wij onze objecten zochten, zijn cul
tuurhistorisch gemarkeerd door het élan
van de contra-reformatie. Zodra men de
gothische dom van Ulm achter zich heeft,
ontmoet men slechts bedehuizen die in de
weelderigste barokstijl zijn opgetrokken.
Nochtans geldt het in de meeste gevallen
en dat zijn dan de abdijkerken bouw
werken, die in hun oorsprong tol de acht
ste eeuw teruggaan. Stormen van maat
schappelijke beroering zijn er overheen ge
gaan, maar na de dertigjarige oorlog, die
het land te vuur en te zwaard verwoestte,
werden zij alle herbouwd in de modieuze
stijl van die tijd, waarvan men het oer
voorbeeld kan vinden in de „Gesu" te
Rome, met zijn virtuoos stucwerk, zijn
ontzaglijke ruimtewerking, zijn overdadig
beeldhouwwerk en triomfantelijke pla
fondfresco's. Door de inheemse bouwmees
ters heeft deze stijl der fantastische aan
schouwelijkheid een eigen karakter ge
kregen, dat men kan volgen in zijn evolutie
tot aan het einde van de achttiende eeuw,
toen het zich oploste in de strengere vor
men van het klassicisme, maar dan toch
steeds vasthoudend aan de fascinerende
werking van het frescowerk aan rondbo
gen en koepels. Slechts in één geval (de
abdijkerk te Obermarchtal aan de Donau)
vonden wij wel veel merkwaardig stuc
werk, maar geen plafondschilderingen.
de ontwikkeling van het Zuidduitse barok in zijn evo
lutie naar de grens van het rococo, waarin deze reeds
romantische karaktertrekken begon te tonen. Uit dit
onderzoek, waaraan het jaar nadien nogmaals een reis
gespendeerd werd, groeide het plan om indrukken van
deze orgeltournee op een reeks langspeelplaten vast
te leggen. Het originele idee vond een dankbaar ge
hoor bij „Telefunken" en in de tweede helft van juli
jongstleden is de organist er met de technici der gram
mofoonmaatschappij en hun gevolg op uit getrokken
om zijn project te verwezenlijken. Daar ik zelf tot het
gevolg behoorde (in welke kwaliteit komt er niet op
aan) kan ik over deze zeer merkwaardige tocht heel
wat belangwekkends meedelen.
Wij waren met z'n zessen „ferme jongens, stoere
knapen" durf ik te zeggen, achteraf nagaande wat er
in die paar weken aan werk verzet is, hoe we als een
schietspoel het bergland van de Donau tot de Beierse
Alpen bij nacht en ontij doortrokken, hoe onze technici
hun leven waagden met op kerkzolders gelegenheid
te zoeken een draad door het plafond te laten zakken
om de microfoon op te hangen, hoeveel vergeefse toch
ten moesten worden gedaan om het gestelde doel te
bereiken vergeefs, omdat we niet welkom waren
of omdat een instrument niet in goede staat bleek te
zijn of door gemoderniseerde restauratie zijn karakter
verloren had. En dan verder: hoeveel handigheid er
nodig was om waardevolle orgels bij te stemmen, hoe-
Hierboven: het prospect van het beroemde orgel, dat
Joseph Gabler van 1737 tot 1750 in de Benedictijnse abdij
te Weingarten bouwde. Hiernaast: het orgel van de voor
malige Nobertijnse abdijkerk van Steingaden, zoals het
als het ware opgenomen is in de barokke architectuur
van het gebouw en aansluit bij het frescowerk van de
zoldering.
DE ORGELFRONTEN en oksalen zijn
als het ware opgenomen in deze architec
tuur en in de werking van licht en kleur
van het geheel. Het beroemde orgel van de
Benedictijner abdij van Weingarten mag
in dit opzicht een architectonisch unicum
heten. De bouwer Josef Gabler stond voor
het probleem een instrument op te richten,
dat de zes ramen van de achtergrond in
tact zou laten. Zijn oplossing in vier hoge
torens, die door drie bruggen verbonden
zijn, een kroonpositief en twee rugposi
tieven, het vormt tezamen een fantastisch
geheel, rijkelijk door beeldhouwwerk ver
sierd en getint in de kleuren die aansluiten
bij het frescowerk van de wijdse tempel.
Bovendien liet Gabler 't ingenieuze regeer-
werk men stelle zich de afstanden en d,e
menigvuldige omwegen der abstracten
voor! samenkomen op een vrijstaande-
speeltafel (een der eerste in de orgelbouw).
Deze is met haar vier manualen en pedaal
en met vierentachtig registerknoppen, alles
in kostbaar materiaal uitgevoerd, een
kunstwerk op zichzelf. Het prospect van
Gablers meesterwerk wordt het mooiste
van de wereld genoemd, maar het bereikt
pas zijn overweldigend effect, wanneer
men het beschouwt in verband met de
laat-barokke architectuur van het kerkge
bouw, waarvan het als het ware een orga
nisch onderdeel is.
VAN GERINGER formaat, maar als een
heid in het complex van overdadige barok,
kan ook het orgel uit de Norbertijner ab
dijkerk (sinds de secularisatie van 1802
parochiekerk) van Steingarden als voor
beeld gelden. Uiterlijk heeft dit gebouw
nog zijn oorspronkelijk romaans karakter
behouden en tonen de voormalige kloos
tergebouwen hun gotische oorsprong. Maar
kerk en bemeubeling zijn totaal aangepast
aan de luxueuze stijl der achttiende eeuw
De bedevaartskerk van Die Wies wordt
niet ten onrechte het juweel van de Zuid
duitse barok-architectuur genoemd. Het
or°el met zijn twee rugpositieven is ook
daar het onontbeerlijk verlengstuk van
wat de bouwmeester beoogd heeft. En zo
zou ik kunnen doorgaan en wel twintig
van die exemplaren noemen, grote maar
ook heel kleine, zoals van de bedevaarts
kerkjes van Unterammergau en Ilgen, in
welk laatste het orgel van 1734 nog van
trekbalgen voorzien is, in wier gebruik
onze technische staf zich terdege te oefe
nen had, eer er van bespeling en opname
sprake kon zijn. Een ander probleem was
hier het ontbreken van elektriciteit voor
derfonografische^ apparatuur. Maar onze
stoere knapen hadden al gauw aansluiting
gevonden in een nabijzijnde herberg, een
kabel over de straatweg gespannen en de
elektrische energie geleid waar die wezen
moest. En toen klonk daar een Adagio van
Mozart zoals men dat alleen kan ervaren
in deze aan die van de componist verwante
streek, waar de tijd schijnbaar is blijven
stilstaan.
Ook in het landelijke Rot an der Rot kon
men zich een paar eeuwen terug denken.
Men zag er nog de schoorsteenveger met
traditionele hoge hoed en een kostertype
in oud-Zwabische klederdracht, die zo uit
een oud prentenboek kon zijn gestapt. En
ook daar was Mozarts muziek (Andante
voor een mechanisch orgeltje) geheel in de
sfeer van de omgeving.
INDIEN al deze orgels niet een speciaal
klankkarakter hadden, dat duidelijk te
onderscheiden is van het klankideaal van
de Noordduitse, Nederlandse en Franse
bouwers uit dezelfde tijd van ontstaan,
zou onze expeditie betrekkelijk weinig zin
gehad hebben, want wij konden wel het
geluid van een dozijn orgels meenemen,
maar niet de atmosfeer die het wekt in de
omgeving waar het thuis hoort. Maar ook
d'e klank he°ft on zichzelf iets fascine
rends door de milde klaarte, die nog net noem van de vele, waarmee wij op onze
halt houdt voor de liefelijkheden van de tocht kennis maakten. De muziek van Dan-
romantiek. Het orgel van Gabler in Wein- drieu, die er op vertolkt werd, zal daar-
garten gaat in deze richting nog het verst. va»»via de plaat kunnen getuigen.
EEN MACHTIGE tegenhanger van het
fantastische instrument van Weingarten,
met het bewonderenswaardige vooraan
zicht, is buiten kijf het grote koororgel dat
Karl Riepp in 1764 bouwde in de prachtige
abdijkerk van Ottobeuren, ter gelegenheid
van de duizendjarige vestiging van het
klooster. Er is in deze basiliek nog een
tweede koororgel van dezelfde bouwer en
bovendien sinds kort pok een imposant
modern instrument op dé westelijke gaan
derij. Het grote koororgel .van -Riepp j^es-
enzestig sprekende stemmen, vier manu
alen en pedaal) is een geval op zichzelf,
zijnde een gelukkige vermenging van Zuid
duitse en Franse orgelbouw. Riepp heeft
namelijk lange tijd in Dyon gewerkt. Even
als Gabler te Weingarten had ook Riepp
in Ottobeuren met een architectonisch
probleem rekening te houden, echter van
geheel andere aard: hij moest het orgel
bouwen om een der pilaren van het pries
terkoor heen. Zijn oplossing is zeer merk
waardig. Van de kerk uit ziet men slechts
een gedeelte van het front, opgenomen in
de architectuur van de rijk gebeeldhouwde
koorbanken. Het hoofdwerk met dubbel
front bevindt zich op de gaanderij. En de
speeltafel is in een doorloop daarvan aan
gebracht, zodat de organist als het ware
midden in het orgel zit met aan weers
zijden nog een vrijstaand positief.
Ik geloof mij niet te vergissen wanneer
ik het orgel van Riepp te Ottobeuren qua
timbre cn klankverhouding het fraaiste
IN WEINGARTEN triomfeert de fan
tasie, zowel in de opbouw van het monu
mentale instrument als in de dispositie, die
niet alleen de romantische kant uitgaat,
maar er allerlei bijkomstige dingen in op
genomen heeft. Toen ik voor het eerst de
kerk betrad, was er net een bespeling
aan de gang: een organist zat te improvi
seren en mengde daarin het zilverachtig
getinkeL.v.an het kleine carillon (met meer
dan dertig klokjes). Er is evenwel ook een
groot klokkenspel dat met het pedaal be
speeld wordt. Deze klokken hangen als
druiven boven de vrijstaande speeltafel:
zij symboliseren het oord: Weingarten
druiventuin. Dan is er de van drie klokjes
voorziene „cymbelster". De „koekoek" en
„nachtegaal" ontbreken niet en zelfs de
pauken kunnen op het instrument worden
nagebootst. En dan is er nog een bijzonder
register („La force" genaamd) dat op één
toon de diepste C een mixtuur van
negenenveertig pijpen in werking stelt. Het
zesdelige Concerto van J. G. Walther,
waarmee Weingarten in de platencollectie
vertegenwoordigd zal zijn, kon uiteraard
al deze fantasieregistraties missen. Ook de
beroemde „vox humana" mocht zwijgen.
Dit register in het Weingarter orgel heeft
een fantastische legende in het leven ge
roepen. Gabler zou, nadat hij vergeefse
pogingen had gedaan om de menselijke
stem in zijn orgel na te bootsen de hulp
van de duivel hebben ingeroepen, die hem
ten koste van het eeuwige heil van zijn
ziel het gewenste middel aan de hand deed.
Koorgestoelte en orgelfront in de abdij-
kerk te Ottobeuren, waar Karl Riepp in
S 1766 zijn vermaarde instrument vol-
tooide. Links ziet men - in de overloop -
de speeltafel daarvan.
Maar de „vox humana" werkte zo beko
rend op de kloostergemeente, dat een alge
hele verslapping van de tucht der orde
intrad en de ene monnik na de andere de
kap aan de haag hing. Tot er een nieuwe
abt zijn intrede deed, die de oorzaak van
dit alles radend de orgelbouwer tot be
kentenis wist te bewegen, die er vervol
gens toe overging de pijpen van het regis
ter om te smelten, uit welke massa de boze
geest opsteeg als een blauwe vlam. En toen
zou Gabler, nieuwe ervaringen rijk, de
„vox humana" gemaakt hebben, die men
als zeer bijzonder geslaagd steeds roemt,
maar .die .geen duivelse inblazingen meer
veroorzaakt. Er hestaaV zelfs een mjrsfepie-
^)él in vier akten op dit gegeven der
volksverbeelding. Nog andere sagen be
treffende het wonderlijke instrument doen
Het aantal geboorten in het dierenpark
te Rhenen is de laatste jaren teleurstellend
Veel talrijker dan vroeger zijn ook de
jonge dieren, wie slechts een kort leven
beschoren is. Men neemt aan dat er ver
band gezocht moet worden tussen dit ver
schijnsel en het steeds groeiende aantal
straaljagers, dat regelmatig over het park
giert. Vast staat in elk geval dat vele dier
soorten uitermate zenuwachtig op het ge
luid der vliegtuigen reageren. De twee
reuzenkangeroes rennen met enorme
sprongen hun nachthok in zodra zij een
straaljager horen en ook de zebra's rea
geren bijzonder schichtig.
Onlangs heeft een pinguin volkomen on
verwacht het nest verlaten, waarop zij zat
te broeden. Bij de panters en de zee
leeuwen blijft het jonge leven weg, waar
op men meende te kunnen rekenen. Op het
wolventerras werden slechts twee welpen
geboren en zelfs de vogels vertonen een
veel geringere gezinsuitbreiding dan nor
maal.
De jonge zebra die enkele weken geleden
in het dierenpark werd geboren en in de
afgelopen dagen is overleden, kon bij zijn
zenuwachtige moeder geen melk meer vin
den, hetgeen zeer wel een gevolg van het
zelfde verschijnsel kan zijn, aldus meent de
directie van het park.
Naar aanleiding van gerezen moeilijk
heden voor de te spelen wedstrijden van
het Wijkertorentoernooi is in hotel Borst te
Bakkum een bijeenkomst gehouden waar
op bestuurders van de deelnemende .voet
balverenigingen, uitgezonderd Beverwijk,
en supportersverenigingen aanwezig wa
ren. De vraag werd gesteld of men ondanks
de deelneming aan de KNVB-bekercom-
petitie dit jaar het toernooi nog moest af
werken.
Gezien het feit dat reeds voor zaterdag
en zondag Beverwijk en VVB hun wed
strijden wilden afgelast zien werd gesugge
reerd om het toernooi tot 1958 op te schor
ten. De nadelige financiële gevolgen zou
den dan door de gezamenlijke deelnemers
moeten worden gedragen.
Besloten werd echter dat dit jaar het
toenooi volgens het vastgestelde program
ma zou worden afgewerkt en dat voor de
niet opkomende verenigingen de wedstrij
den als verloren zal worden beschouwd.
De mening was dat er volgend jaar een
ingrijpende verandering in statuten en het
huishoudelijk reglement zal moeten wor
den aangebracht, waarbij men overigens
twijfelde aan een voortzetting van het
toernooi in 1958. Gebleken is namelijk dat
meer waarde wordt gehecht aan de wed
strijden om de KNVB-beker omdat daarin
tegen andere tegenstanders zal worden
gespeeld.
GEORGETOWN (Reuter) Bij de ver
kiezingen in Brits-Guyana heeft de links
georiënteerde „Vooruitstrevende volks
partij" van dr. Cheddi Jagan tot dusver
acht van de veertien zetels van de wet
gevende raad- gekregen. Er zijn tekenen,
die er op wijzen dat deze partij nog een
zetel wint. Het „nationale arbeidsfront"
heeft tot nu toe slechts een zetel gekregen.
Dit is de eerste algemene verkiezing se
dert in 1953 de grondwet was geschorst.
