Hardere economische hand betekent nog niet een mislukking in Polen Stalinistisch leedvermaak: wel kranten uit het Westen, geen biefstuk voorhanden Presidentsverkiezings-jaar in Amerika is begonnen 0PS Halitran Finland blijft afhankelijk van het humeur van de Russen Westduitse liberalen hopen op een plaats als „derde partij" POLEN II Waakzaamheid in Warschau In opwinding van race wordt vergeten waar het om gaat NIEUWE BEZEMS Poolse textielarbeiders verwerpen produktieplan Kort nieuws Ajoeb Khan acht India èn Pakistan bedreigd Jonge klare Mikojan zvaarschuzvde voor de zeven Heem elke dag Uw 2 Halitran capsules Toenadering tot de Christen-Democratische Unie DONDERDAG 12 NOVEMBER 195 9 (Van onze reisredacteur W. L. Brugsma) WARSCHAU, november. „Je kan in Polen wel de „New York Times" kopen maar niet een pond biefstuk". De Hongaarse partijman zei hel met duidelijk leedvermaak, hetzelfde leedvermaak waarmee de partijpers van het zelfgenoegzame Oost-Duitsland en het welgedane Tsjechoslowakije opvallende aandacht besteedde aan Polens huidige economische moeilijkheden. Jn feite willen de stalinistische zetbazen in Praag en Oost-Berlijn daarmee zeggen: „Zie je wel, het „liberalisme" van Gomoelka leidt tot een failliet". Dat sommige westelijke commentators dezelfde Poolse crisis aangrepen als bewijs dat een communistische planeconomie het volk toch maar doet hongeren, is een van de vele ironische aspecten van Polens uitzonderlijke situatie. Overigens is iedere goed of kwaad gemeende critiek op Gomoclka's beleid min of meer academisch, want het berust veel 'minder op theoretische bespiegelingen dan op een aantal hard politieke en economische grondgegevens. Polen is een arm. door de oorlog geteisterd land met een schrikbarende bevolkingsaanwas, dat door geen enkel systeem plotseling tot bloei kan worden gebracht. PTet ligt zo vast verklonken in de Russische invloedssfeer, dat een niet-socialistisch systeem er eenvoudig ondenkbaar is. Van het gangbaar socialistisch patroon kan Gomoelka niet nog verder afwijken dan hij al gedaan heeft, het Poolse liberalisme heeft zijn grens bereikt, het moet nu wachten tot frisser tendensen zich in de andere socialis tische landen, in de Sovjet-Unie vooral, openbaren. Maar evenmin kan Go moelka al zou hij het willen de klok terugdraaien, met stalinistische metho des de socialistische discipline herstellen. Want dat zou een revolutie met zich meebrengen en een herhaling van de Hongaarse tragedie is het allerlaatste dat Nikita Kroesjtsjev zou wensen. g Deze grondgegevens palen het terrein af waarop Gomoelka kan manoeuvreren om wat er economisch scheef is gegaan recht te trekken met een politiek van discipline. Drie mannen zullen die voor hem moeten uitvoeren, Eugene Szyr, tot 1956 voorzitter van de plancommissie, Julian Tokarski, tot 1956 minister voor de zware industrie, in de Poolse oktober ge degradeerd tot werkmeester in een fa briek, maar geleidelijk weer tot hoger posten opgeklommen en Tadeusz Gede, tot voor enkele weken ambassadeur in Moskou. Gede wordt vice-president van de plancommissie, een duidelijke aanwij zing dat Moskou Gomoelka wil bijstaan. Szyr en Tokarski, wier namen met de stalinistische periode zijn verbonden, wor den allebei vice-premier. •Het valt niet te ontkennen dat hun be noeming in Polen bezorgdheid heeft ge wekt, aanleiding heeft gegeven tot scherp commentaar bij de man in de straat en tot duidelijke waakzaamheid bij intellec tuelen en studenten, bij vele hoge ambte naren zelfs. Die argwaan werd ver scherpt door twee ontslagen in de niet- economische sector, de „liberale" minis ter van Onderwijs, Bienkowkski, persoon lijk vriend van Gomoelka, die nu de verhouding tussen kerk en staat weer verscherpt is moest boeten voor zijn toegevendheid inzake het godsdienstonder wijs op de scholen, en de „publicity-mana ger" van de partij, Jerzy Morawski. Maar na de wilde geruchten van de eer ste dagen de gevoelige Poolse politieke barometer slaat op de geringste atmosfe rische schommelingen meteen tot het al leruiterste uit lijkt de kalmte voors hands weergekeerd. De overheersende mening is thans dat de veranderingen in het kabinet inderdaad op vrijwel puur economische motieven berusten hetgeen aan de algemene waakzaamheid niets af doet: men zal de heren met de nieuwe bezems bij het vegen nauwlettend op de vingers kijken/ Er is in Polen op economisch terrein inderdaad heel wat schoon te vegen. De crisis die de afgelopen maanden vooral in een pijnlijke schaarste aan vlees, het Poolse volksvoedsel, hevig begon te schrijnen er is nu een vleesloze dag heeft vele permanente en tijdelijke oor zaken. Geforceerde industrialisatie en een beleid van maximale werkgelegenheid leidden tot veelal onrendabele produktie en een ongelofelijke overbezetting van de bedrijven. Plet' totaal der uitbetaalde lo nen zwol buiten iedere proportie tot de produktie. Gomoelka's beleid van econo mische decentralisatie gaf plaatselijke functionarissen de kans soms noodzake lijke maar vaak te snelle en ongecontro leerde investeringen te doen. Het gevolg was inflatie, de arbeiders zagen hun lo nen stijgen, maar de koopkracht ervan dalen. De wederopbouw van Polen. misschien Eurova's meest door de oorlog geteisterde land kost enorme economische inspanning. De Poolse beurs is krap bemeten, maar er zitten altijd wel een paar zlotyo% in voor een gokje in de staatsloterij, de enige (zij het geringe) kans om in Polen snel rijk te women Deze latente kwaal werd verscherpt door nieuwe factoren. De vleesproduktie stokte, de stijgingen van 1956 en 1957 zet ten in 1958 niet door, de oorzaken: klima tologische tegenslagen en een verkeerd prijsbeleid van de regering, die de nood zakelijke verhoging der vleesprijzen om politieke redenen niet tijdig aandurfde. Het goederentekort kon niet worden aan gevuld door grote importen, Polens buiten landse handel die voornamelijk op de steenkool-export steunt, kwam door de crisis op de internationale kolenmarkt op losse schroeven. Polens wankele econo mische wagen die eigenlijk geen enkele tegenslag kan' verdragen, begon vast te lopen. Gomoelka, die afgezien van wat marxistisch abc weinig economische ken nis bezit en die aanvankelijk niet in een komende crisis' wilde geloven, eerst het piepen niet wilde horen, geraakte in lichte paniek en greep terug op Szyr en Tokarski, de economen van de harde hand. Zij zullen nu het Poolse volk duidelijk moeten maken, dat ook in een socialis tische economie men niet kan verdelen wat er niet is. Ten eerste dus verhoging der agrarische produktie. Hoe? Polens boeren zijn vrij, van gedwongen collecti visatie is geen heil te verwachten. Be paalde vormen van coöperatie zijn voor de Poolse dwergbedrijfjes nochtans le vensnoodzaak, men zal dus proberen de toetreding tot de „agrarische kringen", een specifiek Poolse vorm van coöperatie, aanlokkelijker te maken. De crisis op de steenkolenmarkt kunnen ook Szyr en To karski niet verhelpen. Rest dus de in dustrie, een aanzienlijk zorgenkind. Cen trale controle op investeringen is wel uit voerbaar, maar voor rendabeler produk tie is meer nodig. Niet ten onrechte klaagt de staat over absenteïsme, luieren en fa- brieksdiefstallen op grote schaal, een ge brek aan belangstelling bij de arbeiders voor hun bedrijven. Ook over inefficiënte leiding, vertraagde levering, manco aan kwaliteit, over directiies die hun bedrijfs plannen vervullen door eenvoudig nóg meer arbeiders aan te trekken. De Poolse bedrijfsleiders wachten een paar moeilijke jaren. Zij zullen moeten (Van onze correspondent) „Finland verkeert in de gelukkige situatie, dat het niet behoeft deel te nemen aan de internationale bewapeningswed loop, daar de Sovjet-Unie garant staat voor de veiligheid van dit buurland". Zie hier de belangrijkste zin uit de rede van de Russische vice-premier Mikojan tijdens zijn bezoek aan Finland. Reeds eerder had hij zich tegen een Finse aansluiting bij de kleine vrijhandelszone „de zeven" uitge sproken. Het bezoek van Mikojan aan de Finse hoofdstad had officieel ten doel een nieuw vijfjarig handelsverdrag af te slui ten. Bovendien werden tegelijkertijd een Russische handelstentoonstelling en een modeshow gehouden en vond Mikojan ook nog tijd de Russische wensen tegenover Finland kenbaar te maken. Dit geschiedde evenwel in zo voorzichtige termen, dat verschillende uitleg mogelijk is. De zin „de economische blokken zijn een voortleving uit de dagen van de koude oorlog" wordt al op uit.eenlonende wijzen uitgelegd. Het Zweedstalige „Hufvudstads- bladet" ziet via de twee Westeuropese economische blokken en het blok van de Oosteuropese landen een weg naar een Europa zonder handelsbelemmeringen. Het blad der agrariërs daarentegen onder streept het negatieve van de economische groepsvorming en laat doorschemeren, dat de regering dient te handelen zoals Miko jan heeft aanbevolen, dus buiten „de zeven" te blijven. Nagenoeg alle Scandinavische bladen zijn trouwens diep op de woorden van Mikojan ingegaan. Men ziet namelijk dui delijk hoe Finland steeds hechter aan Rusland wordt gebonden. Haast twintig percent van de Finse export zal naar Rus land gaan. Tel hierbij nog tien percent voor de overige Oosteuropese landen, dan bedraagt het totaal dertig percent. Wat dat wil betekenen hebben de Finnen nog pas geleden ondervonden toen Rus- WARSCHAU (Reuter) Arbeiders in een Poolse textielfabriek hebben het in een communistisch land hqogst ongebrui kelijke besluit genomen het produktie plan voor de jaren van 1961 tot 1965 van het centrale katoenbureau te verwerpen omdat het bedrag dat in de huizenbouw zal worden gestoken, is besnoeid. Het besluit werd genomen d,oór een „zelf bestuursconferentie" van arbeiders in de katoenindustrie te Bielaw in Silezië. De fabriek had in het voorjaar meege deeld dat vergroting van de produktie mo gelijk was, maar dat de woningtoestand dan beter zou moeten zijn. Het stelde een woningbouwprogram voor een periode van vijf jaar voor ten bedrage van 25 miljoen zloty (bijna vier miljoen gulden). Het cen trale katoenbureau ging hiermee akkoord maar verlaagde later eigenmachtig het be drag voor de huizenbouw tot 17 miljoen zloty. Hier zitten de mannen die een politiek-economische koorddans tot een goed einde moeten brengen: het is het hoofdkwartier van de Poolse Verenigde Arbeiderspartij waarvan Wlachjslaw Gomoelka secretaris-generaal is. proberen hun arbeiders mee te krijgen. Gomoelka heeft die arbeiders drie jaar geleden gouden bergen beloofd, zij heb ben ze niet gekregen. Nu wordt het pa rool: broekriem aanhalen, maar die staat al zo lang op het laatste gaatje. Burger zin aankweken in een land dat een paar honderd kilometer op de landkaart is ver schoven, dat een volksverhuizing van oost naar west heeft doorgemaakt, waar de oorlog zes miljoen mensen doodde en al lerwegen familiebanden doorsneed, waar in het algemeen zoveel houvast voor so ciale stabiliteit verdween, is geen een voudige zaak. Men mag om wille van het welslagen van het experiment-Gomoelka, dat zo'n belangrijke eerste stap is op weg naar de humanisering van het socialistische kamp, hopen dat Szyr en Tokarski snel en pijnloos succes zullen hebben en dat de geruchten over spanningen in de in dustriesteden Lodz en Poznan overdreven zullen blijken. Er is ten slotte de troost, dat bekwame westelijke waarnemers de Poolse economische situatie niet zo zwart zien als zij soms wordt afgeschilderd. Zij wijzen er vooral op dat de industriële produktie met negen percent per jaar stijt, dat de kwaliteit beter wordt en dat Polen doende is zich een plaatsje op de wereldmarkt te veroveren. Zij achten een geleidelijke verbëtering niet uitgeslo ten.. Men mag bidden dat zij, en niet de stalinistische erfgenamen in Praag, Ber lijn of Boekarest gelijk zullen krijgen. (Nrr—1 /V\ land uitsluitend door economische druk in staat was de socialistische regering ten val te brengen. Thans is het zo, dat de rege ring uitsluitend op dertig van de twee honderd leden van de Rijksdag steunt. Iedere andere combinatie is haast on mogelijk, omdat de socialisten er uit liggen bij de Russen en geen burgerlijke partij met de grootste partij de communisten wil samenwerken, al heeft zij dan ook vijftig van de tweehonderd zetels kunnen veroveren. Het handelsverdrag met Rusland vatten de Finnen zelf niet al te zwaar op. Het is zelfs iets soepeler dan gebruikelijk, omdat niet bij voorbaat de verschillende hoeveel heden tot in bijzonderheden werden vast gesteld. Dit zal van jaar tot jaar worden gedaan. Gedurende de komende vijf jaar zal Finland iets meer naar Rusland expor teren, dan het van zijn oosterbuur zal kopen (drie miljard roebel). Dit betekent een stijging van tien percent vergeleken met de voorafgaande jaren. Aangezien echter ook 's lands produktie met tien per cent zal toenemen, blijft de verhouding haast ongewijzigd. In de eerste plaats exporteren de Fin nen metaalwaren (vijftig percent) en pro- dukten van de houtindustrie (35 percent), terwijl Finland olie en vaste brandstoffen krijgt, alsmede zaadgoed. metaal, suiker, katoen, kunstmest en machines. Ook zullen jaarlijks vijfduizend-zesduizend Russische auto's worden geïmporteerd. Etruskisch grafveld. Italiaanse arche ologen hebben bij Castiglione del Lago, aan de oevers van het Trasimenomeei-, een Etruskische begrafplaats ontdekt, die uit ongeveer 1000 v.C. moet dateren. Castig lione del Lago ligt op ongeveer 40 km. af stand van Perugia. (Van onze correspondent in de V.S.) Het valt niet te ontkennen: ruim een jaar voordat de verkiezingsdag aan breekt, is de strijd om het Amerikaanse presidentschap in alle ernst begonnen. Men voelt zich in Washington als bij een race op een renbaan „they are off!" roept het publiek en dat wil zeggen: de paarden zijn gestart! Wie ligt er voor, wie gaat er winnen? Dit zijn natuurlijke vragen, volkomen passend bij een race. Maar er schuilt een groot gevaar in het feit, dat deze verkiezingen vóór alles als een wedstrijd beschouwd kunnen worden. Hoe dichter men toe komt aan de verkiezingsdag, des te meer vraagt men zich af: wie heeft de beste kans om te winnen? En de vraag, die de kiezers zich natuurlijk behoorden te stellen, is: wie van de kandidaten zou de beste president zijn? Vooral in juli 1960, wanneer de twee gro te partijen hun congressen of conventies houden, is het gevaar groot, dat de mach tigen in de organisaties' aansturen op de kandidaatstelling van die man, die de beste wedstrijd-capaciteiten lijkt te" heb ben, dat is: de man, die winnen kan. En dat behoeft uiteraard niet de man te zijn, die het bgste als staatshoofd kan fungeren in een van de.twee machtigste staten ter wereld. De moraal van dit alles is, dat opwin ding, spanning en, niet te vergeten, par tijbelang de aandacht dermate in beslag kunnen nemen, dat het eigenlijk doel van de verkiezingen de selectie van de bes te man voor het presidentschap op de achtergrond geraakt. De verantwoordelijke journalisten en radio- of televisie-voorlichters voelen zich daarom des te meer verplicht om het volk te wijzen op de grote belangrijkheid van deze verkiezingen. Wie in 1960 het Witte Huis zal betrekken zal daar in elk geval vier en mogelijk acht jaar kunnen blij ven. Die vier of acht jaar zullen naar het zich laat aanzien beslissend zijn voor Ame- rika's betrekkingen met de Sovjet-Unie. En wij denken niet alleen aan de diploma tieke betrekkingen. Wil men namelijk langs diplomatieke weg geraken tot een waarlijk stabiel evenwicht in de wereld, dan zal het nodig zijn, dat Amerika in technologisch opzicht de gelijke blijft van de Sovjet-Unie. En om de achterstand op het gebied van raketten en ruimtevaart in te halen, zal er hard aangepakt moeten (Van onze correspondent in Bonn) Sedert de lokaal georiënteerde verkie zingen in Bremen en Sleeswijk-Holstcin, waarbij de Westduitse liberaal getinte FDP goed aan haar trekken kwam, ge looft men in FDP-kringen meer dan ooit in de zin van het eigen bestaan. Men denkt zelfs, dat er een redelijke kans is, dat het in 1961 na de Bondsdagverkiezingen van dat jaar zal komen tot een coalitierege ring van de partij van Adenauer, de CDU-CSU en de FDP. De FDP behaalde in Sleeswijk-Hol- stein en Bremen aanzienlijke winst. Of- dat nu iets te maken heeft met een zekere ontevredenheid over de politiek van Aden auer en met de tegenstellingen in de CDU rond de kwestie van het president schap, is onduidelijk. Er .kunnen wel zui ver lokale belangen in het spel zijn ge weest. Maar vast staat dat deze FDP- successen de partij een fikse ruggesteun gaven. En evenzeer is het opmerkelijk, dat er gesproken wordt van een beschei den breuk met het twee-partijen-systeem, waarbij de kiezer het voornamelijk hield bij de CDU of de socialistische SPD. Van belang is deze constatering onge twijfeld, omdat te Bonn algemeen de me ning heerst, dat de verkiezingscampagne voor 1961 de afgelopen maand september al is begonnen. Dat bleek uit debatten in de Bondsdag over de pensioenen van de oorlogsslachtoffers en uit andere discus sies, waarbij grote bevolkingsgroepen be trokken zijn. Men maakt reclame voor de eigen stand, men verkondigt luidt dat men de kiezer iets wil aanbieden hoeveel miljarden het ook allemaal kost. Klein maar fijn De FDP hoopt hieruit een slaatje te slaan. Zij is ongetwijfeld de sterkste on der de kleine Westduitse partijen: zij trekt een op de veertien kiezers aan (in 1949 nog een op de acht en zij gaat. ondanks de geweldige maatschappelijke hervorming in de Bondsrepubliek door als draagster van de traditie van het negen- tiende-eeuwse liberalisme, uit de tijd van het befaamde Duitse burgerlijke leven Zij kan steunen op de overtuiging, dat er in de huidige Westduitse financieel-econo- mische politiek en het gehele naoorlogse maatschappelijk leven vele neo-liberale tendenzen schuilen, ja, dat de politiek van een man als Erhard eigenlijk ook die van de FDP is. Bij de verkiezingen van 1957 werd de FDP in feite tussen CDU en SPD worden in de Verenigde Staten. Dit is niet alleen een kwestie van meer geld, niet al leen een zaak van meer en beter onder wijs, maar vóór alles een kwestie van een wijziging, een bekering zo men wil in de geestelijke instelling: minder accent op comfort en vermaak, meer toewijding voor het werk, voor de wetenschap, voor de plicht. Natuurlijk zal zulk een ommekeer niet alleen door één man teweeg gebracht kun nen worden. Hij zal steun nodig hebben van medewerkers en voor alles zal hij ge hoor moeten vinden bij zijn volk. Niemand echter heeft zozeer de kans om een leider te zijn in Amerika als de president. Ame rika, hoe jong ook, heeft een renaissance, een wedergeboorte nodig om op het hoog ste niveau te blijven. Zal het volk zo wijs zijn in november 1960 om de man te kiezen, die waarlijk een geestelijk leider kan zijn en die aan zijn staat nieuwe levenskracht vermag te geven? Dit is de grote vraag, een heel wat belangrijker probleemstel ling dan wie is de grootste stemmen- verwerver? Eric Sevareid, een bekend commenta tor voor de televisie, heeft een intelligent onderscheid gemaakt tussen twee groepen van kandidaten: jongens en mannen. Als jongens kwalificeert hij de kandidaten, die iets willen zijn, als mannen, zij die iets willen verrichten. Het zou al van veel belang zijn, indien het publiek dit onder scheid in het oog wilde houden in het jaar dat thans is aangebroken. TEHERAN (Reuter) Het Perzische blad „Kayhan" schrijft zondag dat presi dent generaal Ajoeb Khan van Pakistan in een vraaggesprek heeft gezegd, dat de bezetting van Tibet door communistisch China en de aanleg van wegen in Afgha nistan een groot geyaar in het noorden zijn. Volgens de president zal het Indisch- Pakistaanse subcontinent binnen vijf jaar bedreigd kunnen worden met een aanval. Verder zei de president volgens het Perzische blad dat Pakistan en India ge vorderd zijn in de richting van een oplos- .sing van het geschil over de waterverde ling en dat de twee landen in het laatste stadium zijn van het sluiten van een al gemene overeenkomst over Kasjmir. Daarna zullen de twee landen zich se rieus kunnen bezighouden met het vraag stuk van de gemeenschappelijke verdedi ging van het subcontinent, aldus heeft Ajoeb Khan volgens de „Kayhan" gezegd. gekraakt. Men vreesde lange tijd voor haar parlementaire leven, toen het leek of zij de vereiste vijf percent van het aantal kie zers, noodzakelijk om in de Bondsdag toe gelaten te worden, niet zou halen. Meri ge loofde ternauwernood in de slagzin van de zeventig-jarige FDP-leider Reinhold Maier, dat de FDP „klein maar fijn" was en daardoor altijd aantrekkelijk voor vele „fijne luiden". Er ontstond zelfs een zeer actieve oppositie in de FDP van jongeren uit het Ruhrgebied, die tegen de CDU in het geweer trad zonder evenwel een reveil onder de kiezers tot stand te brengen. Desondanks drongen die jonge ren tot de FDP-leiding door: Maier zal volgen jaar vervangen worden door Men de, thans fractieleider in de Bondsdag. Inleidend contact Na de winsten in Noord-Duitsland wil men zich in de FDP bezinnen op een politieke heroriëntatie. Men is afgestapt van de mening, dat iedere coalitie met de CDU onaanvaardbaar is. Men wil, zoals dat zo fraai heet, weer verantwoording dragen, ministerszetels te Bonn bezetten. Reeds voeren CDU en FDP-politici ge sprekken om de sfeer tussen beide partijen te verbeteren, die nog aan belang winnen daar het er meer en meër op gaat lijken dat de huidige regeringspartner van de CDU. de Deutsche Partei, in 1961 de vijf percent niet zal halen, uit de Bondsdag zal verdwijnen en daardoor ook als coali tiegenoot van de CDU zal uitvallen. Dan krijgt de FDP de kans zich aan te bie den als partner van de CDU, die beslist niet alleen zou willen regeren Men is daarom in de FDP bezig de controverse tussen de oud-liberalen uit Zuid- en Zuid- west-Duitsland en de „Jonge Turken" uit het Rijngebied te beslechten. Lukt dat en handhaaft zich de neiging onder de kie zers om de FDP stemmen te geven, dan staat de weg open voor een burgerlijke coalitie tussen CD,U en FDP in 1961. Voor het zover is, moet er overigens nog meer aan de oppervlakte komen. Advertentie UW HAAR IS UW KROON! EEN PERMANENT WAVE een kwestie van vertrouwen en.... zéér goed modelknippen. Prijzen voor iedere beurs. C. 7. OERLEMANS Med. gedipl. haarkundige GIERSTRAAT 69 - TELEF. 21736 RAMPLAAN 49 - TELEF 40589 Advertentie Uw levenslust bewaren met Advertentie Gemakkelijk in te nemenHalitran, het natuur lijke concentraat uit de levers van heilbot en andere edelvissen geeft meer weerstand tegen griep, bronchitis en andere ziekten. Voor kleina kinderen zijn er druppels (3 per dag). Halitran voor de gezondheid van het hele gezin ca. 60 x zoveel vitaminen als gewone levertraan i

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

IJmuider Courant | 1959 | | pagina 13