DE KONING VAN HET AFSCHEID
OOGVANGERS IN BLIK,
een zeer oude industrie
ABRAHAM LINCOLN
Erbij
Een kort verhaal
door
J. Kamerbeek
M nvnrf PT~) 111 n 1 rl 1 PaPier"drulckerij keurig op stapels liggen) trommels en simpele theeblikken; ronde
DONDERDAG 31 DECEMBER 1959
PAGINA DRIE
Hierboven: reeds voor een deel be
drukte platen in de twee-kleuren-
machine.
Foto links: de Victoriaanse voorganger
van onze huidige blikken bonbondoos.
OMSTREEKS 1885 LEEFDE in het stadje Carlisle in Engeland een kunstzinnig
aangelegd fabrikant, die na vele proeven er in slaagde om blikken platen te bedruk
ken. Zelf was hij eigenlijk verbaasdover zijn succes; de grote commerciële mogelijk
heden doorzag hij helemaal niet. Hij bracht blikken dozen en trommels op de markt,
maar niet op grote schaal. Dit was pas het geval, nadat de firma Hudson Scott Co
(zo heetten de eerste „blikdrukkers") was opgegaan in een grote, goed van kapitaal
voorziene industriële en commerciële combinatie, de „Metal Box Company", die thans
voor een belangrijk deel in de wereldvraag naar „geïllustreerde" blikken dozen en
trommels voorziet. Hoewel er tal van technische verbeteringen zijn uitgevonden na
1885 en nieuwe machines de produktie eenvoudiger en goedkoper maakten, werken
de „Metal Box" drukkerijen toch nog met een procédé, dat in wezen niet afwijkt
van de oorspronkelijke Hudson Scott methode.
HET PROCES van de simpele, blanke een ernstige man aan. Aan de wand hingen
conservenbus tot de fraai bedrukte repro- bekende schilderijen. In zijn hand had de te belangwekkend beeld van de prestaties
gonnen, die niet afwijkt van meerkleuren
druk op papier. Iedere kleur vereist dus
een aparte drukgang. Maar na bedrukt te
zijn, moeten de platen vijf tot achttien mi
nuten in speciale drooginstallaties worden
gedroogd, alvorens zij geheel „trommel-
klaar" zijn. Zijn de (vlakke) bedrukte pla
ten goed droog, dan worden zij gevormd
tot de trommels en dozen, die de wereld
ingaan. Blikken trommels in fraaie kleu
ren of met nabootsingen van prachtig Chi
nees porcelein verlaten aan de lopende
band de drukkerij van de Metal Box Com
pany. Immers, zij worden „geïllustreerd"
in rotatiedruk. Zo'n blik-pers levert per
uur 3600 vellen bedrukt gekleurd blik af.
TOEN DE DIRECTIE der Metal Box
Company enige tijd geleden een tentoon
stelling organiseerde, gaf die een uiterma-
VOOR BATY PARLOFF was het ver
trek van een oceaanstomer zo langzamer
hand een alledaagse gebeurtenis gewor
den. Hij was er te vaak getuige van ge
weest om nog onder de indruk te komen
van het nerveuze geroezemoes, dat het
losgooien van de trossen voorafging. Het
deed hem weinig meer. Het kwam trou
wens iedere keer op hetzelfde neer. Dave
rende signalen waarschuwden de weg
brengers dat zij met bekwame spoed van
boord moesten; loopbruggen werden inge
haald en knarsende kettingen haalden be-
modderde ankers op van de havenbodem.
En als de machtige flank van het schip
zich dan centimeter voor centimeter van
de kade verwijderde en de scheepsfluit
een dreunende afscheidsgroet uitstootte,
begon het traditionele gezwaai en gewuif
van de achterblijvers.
Baty Parloff had het allemaal al zo vaak
gezien. Hij lette er niet meer op, zoals er
trouwens ook niet op hem werd gelet. Met
zijn viskraampje stond hij een beetje ver
loren tussen de mensenmassa die door
gaans niet de minste belangstelling voor
zijn zeebanket aan de dag legde.
BATY PARLOFF zuchtte maar eens.
Het viel allemaal niet mee. Toen hij uit
het verre Bulgarije de oversteek naar de
nieuwe wereld waagde, had hij zich zijn
toekomst heel anders voorgesteld. Maai
de fortuin had hem niet toegelachen. Hij
had alles aangepakt, maar de ene onder
neming na de andere was mislukt en nu
stond hij nog steeds met zijn kraampje op
de kade van de haven in New York. Pein
zend keek hij naar de passagiers van de
grote mailboot, die over de railing hingen
om de groeten van vrienden, kennissen en
relaties te beantwoorden.
En toen ontdekte hij op de achtersteven
van het schip eensklaps het bejaarde da
metje, dat zonder het te weten een omme
keer in zijn leven teweeg zou brengen.
Het vrouwtje stond daar als een toon
beeld van verlatenheid tussen haar mede
passagiers. Van alle opvarenden was zij
de enige, die niét wuifde. Sneu voor haar,
mompelde Baty Parloff. Er is kennelijk
niemand die haar heeft weggebracht. Wat
zal zij zich eenzaam voelen nu zij op die
manier haar reis moet beginnen.
En omdat Baty Parloff een man was
met een gevoelig hart, nam hij zijn strooi
en hoed van zijn hoofd en begon enthou
siast in de richting van het oude mensje te
zwaaien. Het duurde even, voordat hij
haar aandacht had getrokken maar toen
het contact tot stand kwam, fleurde het
vrouwtje zienderogen op. Zij zwaaide te
rug en knikte dankbaar naar de goede vis-
verkoper, die haar het afscheid een tikje
dragelijker had gemaakt.
Diep in gedachten verzonken duwde Ba
ty Parloff die avond zijn karretje naar
huis. Ergens in zijn achterhoofd was een
lichtje begonnen te branden en hoe langer
hij er over nadacht, hoe meer hij tot de
overtuiging kwam dat hij zijn goedhartig
heid eigenlijk best een zakelijke basis kon
geven. Hij sprak er met zijn vrouw over en
nog diezelfde nacht werd de N.V. Afscheid
geboren.
GEASSISTEERD door zijn vrouw en
zijn dochter begon Parloff zijn idee te ex-
Ets van Frans Verpoorten
dukties van meesterwerken vertonende man een blikken trommel. Hij kopieerde
reclame-trommel of de sierlijke theebus daarop de schilderijen. „Een model ver-
geschiedt in etappes. Het is een goede klaarde hij. Zodra zo'n model gereed is,
„deviezen-verdiener", want de export van
blikken dozen en trommels brengt jaar
lijks heel wat harde valuta in de Britse
geldlade.
In een atelier in het bedrijf troffen wij
gaat het naar de afdeling van de „Metal
Box Company", die belast is met de keu
ring, wijzigingen en verbeteringen. Staat
de definitieve uitvoering vast, dan komt
de cliché-maker aan bod, die van de hand
gemaakte reprodukties cliché's maakt.
De retoucheur moet nadien de laatste
hand leggen aan het negatief, waarvan de
-r-v y-v y nana leggen aan net neganei, waarvan
rsOP hpV) OtJPV r\nt)Pl steendrukplaat moet worden gemaakt.
.DE PLATEN BLIK (die net als in tv... v.v,.....^.^o
G/ ZjÜ l l kt 11 V LU Lil Lil worden met lijmplaneerwater bewerkten hoekige en vierkante exemplaren. Blik-
der blik-drukkers en blik-kunstenaars. In
enige gevallen was de blikken reproduktiè
van een kunstwerk geplaatst naast of voor
het origineel. Toen zagen wij hoe verbluf
fend goed de nabootsingen als regel ge
lukt waren. Ook de „Oude Doos" uit de
Victoriaanse tijd ontbrak niet. Zij vertoon
de heel wat grilliger lijnen en vormen dan
de als regel strak gehouden moderne do
zen en trommels. In bonte schakering za
gen wij de „blikken-kunst" daar uitge
stald. Van eenvoudige schoensmeerdoos-
jes-met-opdruk tot de meest verfijnde
trommeltjes en doosjes toe. Dure bonbon-
ploiteren. Wie een grote reis ging onder
nemen en niemand had om hem uitgeleide
te doen, kon bij de menslievende visverko-
per terecht. Tegen een kleine vergoeding
wilde hij er wel voor zorgen, dat er iemand
aan de kade stond om met een zakdoek te
zwaaien en in iedere gewenste taal „Goe
de reis" en Behouden aankomst" te roe
pen.
Het idee sloeg in. Zijn idee bleek in een
enorme behoefte te voorzien en het duur
de niet lang, of Baty Parloff werd over
stroomd met aanvragen. De N.V. Af
scheid, die inmiddels zijn vijfde lustrum
al heeft gevierd, ontwikkelde zich uiterst
voorspoedig.
Thans heeft de N.V. vestigingen in veer
tig steden van de Verenigde Staten. Wie er
een paar dollar voor over heeft, kan zich
uitgeleide laten doen alsof hij de president
zelf was. Wie zijn eisen erg hoog stelt,
moet natuurlijk wat dieper in zijn beurs
tasten.
Wie beslist door een charmant jong
meisje wil worden nagewuifd, moet twin
tig dollar neertellen. En omdat solitaire
heren de aanwezigheid van een knappe
brunette op de loopplank meer op prijs
leken te stellen dan die van een blondine,
rekende Parloff voor een brunette vijf dol
lar meer. Ook aan zeer speciale eisen kan
worden voldaan. Wie zou voor de aanvang
van de reis niet graag omhelsd worden
door een jeugdig filmsterretje? Baty Par
loff kan ook dat arrangeren, al zal dit te
der afscheid dan een uitgave van vijftig
dollar vergen.
EEN APARTE AFDELING maakt het
afscheid van alleenreizende dames lich
ter. Cavaliers in verschillende prijsklas
sen staan dag en nacht gereed om eenza
me reizigsters naar boot, trein of vliegtuig
te brengen. Wie beslist de belangrijke fi
guur wil uithangen aan één „nawuiver"
niet genoeg heeft, kan bij Bay Parloff
zelfs een kleine menigte bestellen. Onbe
kende politici of filmsterren die nog be
roemd moeten worden hebben reeds her
haaldelijk bij de N.V.Afscheid om tiental
len bewonderaars of supporters gevraagd.
Baty Parloff is er zelf nooit bij. Hij is
sinds lang multimillionair en heeft het
veel te druk met de commerciële en admi
nistratieve leiding van zijn winstgevende
vennootschap.
dan kan met de eigenlijke druk worden be- vangers van hoge kwaliteit!
OVER DE COMPONIST Maurice Ravel
en zijn werken is in de Nederlandse taal,
althans in boekvorm, zeer weinig gepubli
ceerd. Een nieuwe levensbeschrijving en
een daaraan verbonden verhandeling
over de composities van deze geniale
Franse toonkunstenaar zou men daarom
zeker willen begroeten als een verrijking
van de Nederlandse litteratuur over mu
ziek.
g Een nieuwe biografie van
BIJ DE UITGEVERS van de Pictura-
boeken, „Het Spectrum" te Utrecht is
thans een Nederlands boek over Ravel
verschenen. Het is een door W. Petersen
verzorgde vertaling van de biografie „Ra-
vel", uitgegeven door „Editions du Seuil"
te Parijs. De schrijver van dit boek, Vla
dimir Jankélévitch, toont zich in zijn ge
hele betoog een gepassioneerd bewonde
raar van de meester. Geen detail betref
fende dit kunstenaarsleven en zijn rijke
oogst aan muzikale schoonheid lijkt hem
te zijn ontgaan. Hij spreekt er over in een
drukke taal, opgestuwd door een over
vloed van eigen gedachten en geassocieerd
met een overstelpende hoeveelheid door
de vertaling allerminst geneutraliseerd,
studie verworven begrippen en kennis. Dit
nerveuze karakter van zijn stijl werd door
MEN TREFT IN dit Pictura-boek veel
wetenswaardigs over Ravel aan. Bij de
lezing daarvan zal men echter critisch
moeten blijven en uitspraken als „Ravels
harmonieën worden geheel en al beheerst
door een onverzadigbare nieuwsgierig
heid, die hem drijft naar de zeldzaamste
combinaties en steeds meer uitgeplozen
klankformaties goed overwegen. Het
boek is rijk geïllustreerd met fraaie en
karakteristieke afbeeldingen.
IN HET VOORJAAR van 1958 overleed
de musicoloog, componist en recensent
Norbert Loeser. Door zijn heengaan ver
loor het Nederlandse muziekleven een ga
ve persoonlijkheid, een mens van groot
intellect, artistiek begrip en met een diep
voelend hart. Hoe groot het verlies was,
konden wij in volle omvang wederom gaan
beseffen bij het doorlezen van de biogra
fieën over Mozart en Vivaldi, die Loeser
in opdracht van de uitgeverij J. H. Gott-
mer te Haarlem schreef.
Het levensverhaal over Mozart ver
scheen reeds in 1953 als gebonden boek in
Gottmex-s componistenreeks. Thans is het
uitgegeven als pocket-boek. In een bezon
ken, rustige stijl vertelt de schrijver over
het bewogen leven van de Salzburgse
meester. Hij bespreekt zijn werken en
noemt hun betekenis voor de ontplooiing
van Mozarts kunstenaarschap en geeft
daar een karakteristiek van, die het in
zicht in Mozarts kunst kan verrijken en
verdiepen.
DE UITGAVE van zijn boek over Vival
di heeft Loeser niet mogen beleven. Het
verscheen onlangs postuum. Met deze we
tenschap neemt men het thans met eer
bied ter hand en leest het met dankbare
bewondering voor de grote kennis en het
zuivere, diepe begrip dat in dit boek ge
concentreerd werd. Loesers biografie over
Vivaldi is het eerste Nederlandse werk,
dat over deze componist werd geschre
ven. Door de talloze muziekminnaars, die
Vivaldi's muziek bij haar victorieuze re
naissance als een onvervreemdbare schat
hebben ontdekt, zal de verschijning van
dit belangrijke boek, dat als pocket-boek
werd uitgegeven, warm worden begroet.
IN ZIJN INLEIDING tot de biografie* van Abraham
Lincoln, de zestiende president van de Verenigde Staten
van Noord-Amerika, deelt dr. J. W. Schulte Nordholt mee,
dat er tot 1939 reeds 3958 boeken over de grote president
zijn verschenen. En, zo voegt de schrijver hier aan toe, in
de sindsdien verlopen twintig jaar is de stroom biografieën
nog gestadig doorgevloeid, ja zelfs toegenomen in breedte
en diepte. Vanwaar die grote belangstelling voor een figuur,
die velen in Europa weinig meer zegt, dan dat hij de
„negerslaven heeft bevrijd" en wiens gezicht men zich vaag
herinnert van een oude driedollarcentpostzëgel? Heeft een
levensbeschrijving van de mens Lincoln in deze gecompli
ceerde tijd met zijn structureel zo geheel verschillende pro
blemen nog wel enige zin? Dr. Schulte Nordholt heeft zich
deze vragen gesteld en hij heeft ze beide bevestigend be
antwoord. Lincoln was reeds bij zijn leven een legendarische
figuur geworden. De legendevorming rond zijn persoon
groeide na zijn gewelddadige dood op Goede Vrijdag van
het jaar 1865 uit tot een mvthc. Zo zeer verschillend zijn de
verhalen over de grapjesvertellende en in wezen toch zo
melancholieke president dat een serieus biograaf zich bijna
bovenmenselijke inspanning moet getroosten in dit oerwoud
van legendes, verhalen en herinneringen niet te verdwalen,
maar daarentegen een vaste lijn te vinden in het gevarieerde
leven van de grote mens, die Lincoln was. Het gevaar van
verdwalen bestaat te meer voor die biografen, die. zoals
dr. Schulte Nordholt van zichzelf zegt: „zich de held, die
men bewondert, hebben gekozen, waarbij soms een hevige
spanning ontstaat tussen schrijver en beschrevene, tussen
beeld en waarheid en tussen subjectiviteit en objectiviteit".
in het overigens zo voortreffelijke boek,
dat zeker geen aanspraak op volledigheid
maakt, maar dat wél in het licht stelt
waarom de figuur van Lincoln ook voor
deze tijd van zulk een groot belang is. Dit
te hebben begrepen en te hebben kunnen
weergeven is de verdienste van dr. Schul
te Nordholt, die met zijn biografie over
Lincoln ertoe heeft bijgedragen dat de le
zer een beter en grondiger begrip krijgt
van de hedendaagse lévende democratie,
die gevormd wordt door de Verenigde Sta
ten van Noord-Amerika.
F. Dekker
- ..Abraham Lincoln" door dr. J. W. Schulte Nord
holt (Van Loghum Slaterus, Arnhem).
Nieuwe abstracte kunst
Kartonnen dozen
ER ZIT ZELFS schoonheid in karton
nen dozen, althans voor de in Duitsland
geboren drieëndertigjarige Gustav Mctz-
ger, discipel van de abstracte kunst.
Metzger hield in Londen zijn eerste ten
toonstelling van kartonnen dozenkunst.
Naar zijn mening hebben zijn oude kar
tonnen dozen kwaliteiten die met de beste
der moderne schilderijen kunnen wed
ijveren. Metzger vertelde dat hij zijn
nieuwe kunstvorm heeft ontdekt toen hij
drie maanden geleden over een pakkist
struikelde.
De nieuwe kunstvorm tentoongesteld
in een Londense kelder bestaat uit
geometrische vlakken van kartonnen do
zen, sommige met gaten erin, opgehangen
aan spijkers.
Wat in het humorvat zit kan verzuren.
Dat blijkt uit de drie volgende boekjes,
die de slijtageslag om humorplicht en
produktievergroting niet natuurzuiver heb
ben verlaten. In „BLIKKEN EN BLO
ZEN" van Adrie en Geert van Oorschot
(uitgeverij Andries Blitz, Laren) worden
een zestigtal staande uitdrukkingen zo
als „een afzakkertje", „hij lacht zich een
aap" en „hij kruipt door het oog van de
naald" letterlijk genomen en aldus in
fotografisch beeld gebracht. Het is vast
geen plagiaat van het werk van Ko Don
ker, die dit soort humor al veertig jaar
geleden pleegde, soms met dezelfde uit
drukkingen. Want als de Van Oorschotten
dat gezien hadden, waren ze wel wat min
der makkelijk aan het werk gegaan. Ze
nemen genoegen met het eerste dat hen
in de weinig geconcentreerde hoofden wil
schieten en dat is beneden peil. Enfin, nu
kunnen ze de hierboven staande uitdruk
kingen weer gaan fotograferen. Werk aan
de winkel!
„PRAAT ME NIET VAN DIENST" (uit
geverij Andries Blitz, Laren) door A. Duif
met foto's van Piet 's Hart heeft als foefje
dat de foto's averechts met de tekst rijmen.
Voor oud-gedienden en er-van-gedienden
mooie, plastische, dik-ingevette ongijn.
Ook Ted Schaap moest het met „AUTO
BIOGRAFIE" van een foefje hebben: hij
zocht in het woordenboek alles wat met
auto- begint op en maakte dat van toepas
sing op de automobiel. Hij doet dat met nu
eens soepele dan weer knarsende over
schakelingen. Maar óók weer: maakwerk
zonder enige innerlijke aanleiding, pro-
duktiehumor. „Auto-biografie" verscheen
ook bij Andries Blitz te Laren.
Iets persoonlijker is Ted Schaap in
„BALBOEKJE" waarin hij varieert op bol
vormige figuurtjes-met-een-gezicht. Hier
geen foefje maar originaliteit binnen een
eigen thema. Schaap pleziert de kijker
meer door zijn vindingrijkheid dan door
humor. Geen lachboekje dus, maar ook
niet vervelend als de hierboven genoemde
drie. Kees Stip maakte een buitelende bal
lade met in elke regel een andere „bal"-
samenstelling. „Balboekje" verscheen bij
Van Loghum Slaterus in Arnhem.
Lincoln ten tijde van de Gettysburg-rede
P. Zwaanswijk
Dat de Nederlandse biograaf in zijn po
ging een zo waarheidsgetrouw mogelijk
portret van Lincoln te schetsen tóch op
bewonderenswaardige wijze is geslaagd,
houdt een groot compliment voor hem in.
Daarmee is de vierduizend-zoveelste bio
grafie over Lincoln niet overbodig gewor
den, maar bewijst zij haar bestaansrecht
vooral in het Nederlandse taalgebied
te midden van zovele andere, grotere
en vaak meer omvattende werken.
MEN KIEST ZICH de held, die men
bewondert. Voor de dichter en weten
schapsman, die zich diepgaand met de
tragedie van de rassenverschillen en -pro
blemen heeft beziggehouden, is deze keuze
niet verwonderlijk. Lincoln immers staat
bekend als de bevrijder van de negersla
ven. En toch laat dr. Schulte Nordholt dui
delijk uitkomen, dat dit probleem bij de
Amerikaanse staatsman niet op de eerste
plaats heeft gestaan, al was deze er reeds
vroeg van overtuigd, dat de slavernij mo
reel en zedelijk verkeerd is en nooit in
overeenstemming kan zijn met God's wil
en met de gedachten van de Vaders der
Amerikaanse Onafhankelijkheid.
De diepe bewondering, die Lincoln voor
de stichters van de Amerikaanse repu
bliek en in het bijzonder voor Jefferson
had. deed hem voortborduren op de pro
blemen, die zij zich reeds gesteld hadden,
met name ten aanzien van de vraag of
een regering „van het volk. door het volk
en voor het volk" kon bestaan. Toen hij
deze vraag voor zichzelf beantwoord had
en tot de conclusie was gekomen dat de
Unie hét voorbeeld van een echl democra
tisch geregeerd land was, betekende dat
tevens, dat hij een oplossen van die Unie
nooit zou gedogen. En toen de zuidelijke
staten zich op grond van de slavenkwestie
van de Unie wilden afscheiden begreep
Lincoln dat het erom ging te bewijzen dat
de democratie nooit kon toestaan dat een
minderheid de wil zou opleggen aan de
democratisch gekozen meerderheidsrege
ring. En dat is dan de reden, dat de hu
mane en vreedzame president een oorlog
verkoos om deze stelling te bewijzen. Al
begon hij dan zelf die oorlog niet.
DR. SCHULTE NORDHOLT wijdt in
zijn boek grote aandacht aan deze princi
piële gedachtengang van de grote Ameri
kaan. Hij toont aan dat het leven van Lin
coln werd beheerst door diens concepties
over het verband tussen volksregering en
de toekomst van de mensheid enerzijds en
de samenhang tussen moraliteit en men
selijkheid anderzijds. Daarmee tekent de
schrijver Lincoln als een mens, die ver
stond boven de vele exponenten van mid
delmatigheid in zijn land.
Is Lincoln hierom „groot" te noemen?
Dr. Schulte Nordholt aarzelt deze term op
zijn held toe te passen, al getuigt zijn
werk ervan dat hij innerlijk van deze
„grootheid" overtuigd is. Met grote lief
de en een tegelijk weldadig aandoend af
stand-bewaren schetst de Nederlandse
biograaf de persoonlijkheid van Lincoln.
Hij wijst op diens litteraire, politieke en
strategische gaven, maar laat daarbij te
vens uitkomen dat een alles overtreffen
de menselijke warmte bij Lincoln over
heerste. Een warmte, die hem de aange
wezen man maakte om leiding te geven
aan zulke uiteenlopende persoonlijkhe
den als de figuren van zijn kabinc waren.
DE KLASSIEKE GETTYSBURG-rede,
vol van litteraire schoonheid hét getuige
nis van de moderne democratie, is in zijn
geheel opgenomen. Jammer is, dat de
tweede inauguratierede, die de gedachten
van Gettysburg verdiept en uitbouwt,
slechts gedeeltelijk is weergegeven. Dit is
echter slechts een klein schoonheidsfoutje
