Sneeuwkristallen als
weervoorspellers
>UDE RIJKSSCHOOL IN HAARLEM BELICHAAMT
NIEUWE IDEEEN OMTRENT „KWEKEN EN LEREN
I
Op 11 maart uitreiking van
Mann-Bouwmeesterring
WAT ONS NEDERLANDERS altijd
weer treft als wij een korte winter-
vakantie in Zwitserland of Oostenrijk
door kunnen brengen, dat is de zuivere
lucht in zulke wintersportcentra zo
zuiver, dat we er een beetje van dui
zelen en onszelf in staat voelen tot
grotere prestaties dan wie ooit voor
mogelijk gehouden hadden. Dat is
geen verbeelding, want waar het ge-
sneu wd heeft, daar is de lucht vol
komen stofvrij en rijk aan ozon: extra
zuurstof, die ons gemakkelijker doet
ademhalen, ons bloed sneller doet
stromen en alle lichaamsfuncties gun
stig beïnvloedt. Vandaar dat zelfs ver
stokte anti-voetgangers zich daarginds
in de bergen vaak ontpoppen tot
wandelaars, wie geen trektocht te lang
en geen top te hoog is, om van de
zware skitochten en langdurige dans
avondjes te zwijgen.
VANWAAR DEZE zuiverende func
tie van Zon sneeuwbui? De sneeuw
kristalletjes vormen zich om het in de
lucht rondzwevende stof, dat nu, in
gekapseld in de „witte wade" naar de
oppervlakte der aarde terugkeert. IToe
groot die hoeveelheden stof zijn, blijkt
wel hieruit, dat het smeltwater van
sneeuw volgens recente onderzoe
kingen in Londen per liter zo'n vijf
gram kolenstof bevat. In het Roer
gebied berekende men onlangs, dat in
een middelmatige sneeuwbui ongeveer
tachtig ton kolenstof naar beneden
komt dwarrelen.
De stofdeeltjes in de atmosfeer, die
Op de tafeltjes van dit caféterras heeft Koning Winter weelderige sneeuwtaarten
geserveerd. Zulke wulpse vormen krijgt het sneeuwkleed slechts bij oppervlakte-
temperaturen rond het vriespunt.
met de sneeuw naar beneden komen,
blijken dikwijls waardevolle bestand
delen te bevatten, onder andere zwa
vel, dat met het smeltwater in de
bodem zakt. Vele planten en land
bouwgewassen gedijen extra goed, als
er een zeker hoeveelheid zwavel toe
gevoerd wordt. Hier zorgt moeder Na
tuur dus voor een gratis bemesting
van de bodem.
Sneeuw is voorts ook belangrijk ter
bescherming van de vegetatie tegen
al te felle koude. De sneeuwvlokken
die alle uit honderden sneeuwkristallen
zijn opgebouwd, bevatten tussen deze
kristalvormen namelijk veel lucht, zo
dat zij een isolerende laag vormen,
die de ondergesneeuwde planten en
wortels tegen bevriezing beschermen.
De isolerende werking van zo'n
sneeuwdeken is ongeveer gelijk aan
die van glaswol en glaswatten.
OVER DIE sneeuwkristallen is meer
te vertellen. Kenmerkend voor hun
bouw is alleen de zespuntige stervorm,
maar dat is dan ook het enige karak
teristieke. Overigens verschillen de
kristallen onderling zozeer van vorm
dat men nog nooit twee precies aan
elkaar gelijke kristallen gevonden
heeft. Pas de laatste tijd is men zich
serieus met deze ontelbare variaties
van sneeuwkristallen gaan bezig
houden. Belangrijk werk is op dit ter
rein verricht door de Japanse weer
kundige dr. Ukusjuri Nakaya, die kans
heeft gezien, in een kunstmatige vries-
ruimte diverse soorten sneeuwkris
tallen te „kweken". Hij ontdekte daar
bij dat de vormverschillen in hoofd
zaak veroorzaakt werden door ver
schillende temperatuur- en vochtig
heidsomstandigheden van de lucht,
waarin de. sneeuw ontstaan is. Uit de
structuur van de sneeuwkristallen, die
op allerlei plaatsen ter wereld als
sneeuwbuien naar beneden komen,
kan men dus precies afleiden, hoe het
met de gesteldheid van de lucht boven
die gebieden was. Daarmee is een
nieuwe, uitermate belangrijk wapen
toegevoegd aan het arsenaal van de
meteorologen bij het opstellen van
weersverwachtingen op langere ter
mijn en voor grotere gebieden dan tot
nu toe mogelijk was. In de bergen doet
men thans zijn voordeel met deze
nieuwe wetenschap der sneeuwkris
tallen voor het geven van waarschu
wingen tegen lawinegevaar en der
gelijke.
AL ZIJN er dan vele soorten sneeuw
kristallen, zij hebben alle een volkomen
symmetrische structuur. Trouwens, die
symmetrische structuur veroorzaakt
voordat het kristal tijdens zijn vorming
gebombardeerd wordt door waterstofdeel
tjes, is er de oorzaak van dat de kristal
len zich als de omstandigheden daar
toe gunstig zijn aaneenvoegen tot
sneeuwvlokken. Bij „hoge" temperaturen
(omtrent het vriespunt) en een relatief ho
ge vochtigheidsgraad der onderste lucht
lagen worden grote vlokken gevormd; hoe
lager de temperatuur en de luchtvochtig
heid worden des te kleiner de sneeuwvlok
ken. In de Poolstreken zijn de sneeuwvlok
ken dan ook meestal zeer klein, zo fijn als
zandkorrels: vandaar de naam „zand-
sneeuw". De kristallen krijgen hier niet
de kans, samen te klonteren en voelen dan
ook bijna even hard en scherp aan als mi
nuscule glasscherfjes. Sneeuwjachten in
het Poolgebied worden niet voor niets
striemend genoemd: de scherpe kristalle
tjes schuren de huid als een zandstorm en
dringen door in de kleinste openingen van
de kleding. Onze vaderlandse sneeuw mag
dan soms nat en kil en breiachtig zijn,
ze is in ieder geval heel wat zachter van
„aard" dan haar arctische soortgenote.
Er staat in onze stad een rijksschool die vele Haarlemmers niet weten
te vinden, ofschoon de naam vrij vaak, b.v. bij schoolsportwedstrijden, in
de krant prijkt: de Rijksleerschool. Het is al ruim een eeuw geleden, dat
bij de uitwerking van de onderwijswet van 1857 besloten werd aan drie
Rijkskweekscholen, te stichten in Haarlem, Groningen en Den Bosch, een
vaste eigen leerschool te verbinden. Later zijn nog drie van dergelijke in
richtingen gevormd en heden ten dage zijn ze het enige zestal lagere scholen
dat rechtstreeks bestuurd wordt door het departement van Onderwijs te
Den Haag, zij het dan via de directeur van de kweekschool en het hoofd
van de leerschool.
Slechts weinig Haarlemmers vermoeden, dat achter het royale gebouw
van de kweekschool aan de Leidsevaart 220, daarvan gescheiden door een
grote binnentuin een nagenoeg evengroot schoolgebouw staat met acht klas
selokalen, een hoofden- en een onderwijzerskamer alsmede handenarbeid-
zaal. De Schreveliusstraat waaraan de ingangen tot de Rijksleerschool en
het schoolplein liggen, is dan ook geen drukke verkeersweg en het ge
meenschappelijke, fraaie gymnastieklokaal verbindt langs die straat beide
scholen tot een architectonisch evenwichtig geheel. Zo komt het dat het
gehele, in 1915 in gebruik genomen gebouwencomplex licht wordt opgevat
als: de Kweekschool. Dit is een compliment voor de bouwers in de tijd
van de oude directeur, de heer P. H. v. d. Ley. Immers, diens opvatting:
theorie en praktijk nauw te verbinden, is ook zeer duidelijk en fraai in de
bouw tot uiting gekomen.
THEORIE EN PRAKTIJK EéN. Tot op
het moment waarop deze, bij de oudste
Haarlemmers stellig nog bekende, peda
goog op tachtigjarige leeftijd het directo
raat neerlegde, heeft hij met vele mede
werkers dat beginsel in daden trachten
om te zetten: in de kweekschool de theorie
voorop, in de Rijksleerschool de praktijk,
maar in beide scholen nauw op elkaar af
gestemd en zoveel mogelijk samengaand.
Wie de hal van de leerschool binnen
komt, ziet aan de muur tegenover het tro
pische aquarium een getekend tafereeltje
van grote historische waarde: een klasse
interieur omstreeks de eeuwwisseling.
Meisjes en jongens in de schorten- en kie-
lendracht van die jaren staan geschaard
om de onderwijzer Geevers, die met een
maquette van de haven van IJmuiden
een op de school zelf gemaakt leermiddel
een (toen hypermoderne) aardijkskunde-
les geeft. Op de achtergrond staat Van
der Ley voldaan te kijken en van de over
kant van de vestibule ziet, vanuit zijn lijst
het toenmalige hoofd, de heer Sevenhuy-
sen, naar het tafereeltje. Sevenhuysen, de
propagandist van het Esperanto en een
eminent schoolhoofd, ook al een pionier.
Ga nu zestig jaar later eens mee
naar de bovenverdieping. In een van de
lokalen zult u zich wanen in een depen
dance van een school voor de zeevaart.
Aan de wand hangt een fraaie verzameling
kunstig geknoopt en gesplitst touwwerk,
afkomstig van de tanker „Kryptos". Foto's
van die boot, van haar bemanning en van
vele plaatsen die ze aandoet, kaarten, na
vigatiemiddelen als sextant, kijker, loggen;
prachtige geschenken als kledingstukken,
wapenen, maskers en kunstvoorwerpen
van tal van vreemde landen.... Dat alles
zijn evenzovele trofeeën, die enige jaar
klassen kinderen van de Rijksleerschool
hebben verworven als dank voor hun
trouwe correspondentie met de opvaren
den van die Shell-tanker. Eens in het jaar
minstens komen de stoere „pen-friends"
van de leerlingen hun trouwe correspon
dentievrienden en -vriendinnen in de
school opzoeken en spoedig chartert de
Shell dan een bus en brengen de jonge en
thousiasten een hele dag door op het va
rende wereldje van hun vrienden, ergens
liggend in ons onvolprezen Rotterdam.
Moderne aardrijkskunde, waar heus de
globe bij te pas moet komen en de epidia
scoop, het filmtoestel en de radio, die of in
eigen lokaal of in het speciale filmvertrek
van de Rijksleerschool leerlingen en kwe
kelingen ten dienste staan. Wellicht zal de
televisie er aan toegevoegd worden over
enkele jaren?
Zo blijft de oude school jong.
MET GROOT respect herinneren de
ouderen zich de baanbrekers van leer
school en kweekschool op het gebied van
b.v. de handenarbeid, de gymnastiek, het
biologieonderwijs. Generaties onderwijzers
volgden de methode van Been voor „slöjd",
gericht op gereedschapshantering, nauw
keurigheid en voorbereidende vakarbeid.
Waardevol, maar te utilitair, te zeer ge
richt op het produkt van grote-mensen-
werk en te weinig sprekend tot het schep
pende kind. Komt u straks eens kijken
naar wat inventieve kinderen van 6 tot 13
jaar nu uit klei, hout, papier, karton, zand.
allerlei waardeloos materiaal tot stand
brengen. Onvermoede mogelijkheden
schuilen er in het merendeel van de kin
deren. Het is het moderne vrijheidsprinci
pe, de nieuwe aanpak, die deze potenties
losmaakt, activeert en versterkt. Trouwens,
de Haarlemmers konden dit al enige ja
ren met verbazing constateren op de ten
toonstellingen van het Interscholair Toer
nooi in het Huis Van Looy en stellig niet
alleen bij werk van deze scholen.
De gymnastiek had in beide scholen als
gewaardeerde leider de nog altijd zeer vi
tale oud-leraar Goeting die de weg gewe
zen heeft naar nieuwe vormen. Thans staat
het natuurlijke bewegingsleven van het
kind in zijn verschillende levensfasen na
drukkelijker in het middelpunt van de be
langstelling. Weer weet de nu anders ge
aarde „lichamelijke oefening" in de beide
scholen de leerlingen van jong tot volwas
sen te boeien en in betere harmonie van
geest en lichaam te doen uitgroeien.
Wie in de wereld van het onderwijs het
veld der biologie overzag, gewaagde met
respect van het levenswerk van wijlen de
heer A. Meilink. In hoofdfunctie verbon
den aan het M.O. in Haarlem en in neven
functie aan de Kweekschool, had deze
laatste inrichting zijn grootste belangstel
ling, vermoedelijk omdat hij daar het
goede zaad voor de toekomst wist te leg
gen in de aanstaande onderwijzers. Naast
wetenschappelijk gefundeerde kennis wist
hij liefde bij të brengen voor flora en fau
na. Geheel in zijn geest werken zijn opvol
gers en hun discipelen in de binnentuinen
van de scholen aan de Leidsevaart en de
Schreveliusstraat.
Straks in de lente zullen de schooltuintjes
weer geordend liggen, zal in de wildtuin
een overvloed van aangevoerde planten in
bloei komen, zullen de imkers onder de
kwekelingen weer hun bijenvolken verzor
gen. Kippen, konijnen, cavia's, de vissen
in de vijver en in de aquaria en ook vele
vogels in een grote volière die nu door
kwekelingen als geheel eigen arbeid wordt
tot stand gebracht. Dat vogel- en weer-
waarnemingen tot de geregelde activiteiten
behoren, behoeft geen nader betoog.
Een flinke laag sneeuw vormt 's winters de beste natuurlijke bescherming van
planten, heesters en bomen, omdat hun wortels onder deze sneeuwdeken gevrijwaard
zijn tegen bevriezing, zelfs als er boven de „witte wade" temperaturen van vele
graden onder nul heersen.
Tijdens een gala-voorstelling op 11
maart in de Amsterdamse Stadsschouw
burg, zal door minister Cals de befaamde
Theo Mann-Bouwmeesterring worden uit
gereikt aan de actrice Caro van Eyck.
„Theater" zal die avond, onder regie
van Robert de Vries, het stuk „De klei
ne vossen" van de Amerikaanse toneel
schrijfster Lilian Helman spelen. Caro
van Eyck speelt daarin een van de hoofd
rollen.
Schooiwandelingen, excursies naar duin en
strand en de jaarlijkse schoolreizen wor
den tevens dienstbaar gemaakt, om zo de
kennis te integreren en midden in het leven
van de dag te plaatsen.
EEN GEZOND KIND wil en moet zich
uiten en bezig zijn. Deze constatering is
een leidende gedachte in de moderne op
voeding en de methoden van onderwijs.
Een vaak op lagere en hogere scholen ver
waarloosd of vermethodiseerd vak is het
tekenen. De krabbel van de kleuter en het
schoolkind is voor hem of haar een uit
drukkingsvorm; zijn kleurgekladder een
bevredigende bezigheid, waarin het kind
zich in zekere zin uitleeft en spanningen
afreageert. Heel de lagere schoolleeftijd
door zoekt een groeiend mensje gelegen
heid in lijnen, kleuren, fantasieën gestalte
te geven aan hetgeen hem op dat moment
bezighoudt. De leiders van de Rijksleer
school hebben daarmee rekening gehou
den. Bij de metamorfose die de school in
de laatste tien jaren heeft ondergaan is de
mogelijkheid geschapen aan die uitings-
drang tegemoet te komen. In elk der zeven
klassen vinden de leerlingen aan de ach
terwand over de volle lengte een teken
bord, waaronder een overvloed van wit en
gekleurd krijt ligt. Bij toerbeurt mag een
kwart of een derde deel van de leerlingen
daarop vrij tekenen. Hun produkten wor
den enige dagen aan de bewonderende
blikken van klasgenoten, hospiterende
kwekelingen en bezoekende kweekschool
leraren prijsgegeven: een voldoening die
ook haar uitwerking heeft.
TOEN ENIGE jaren geleden twee kun
stenaars van naam het verzoek te kennen
gaven, eens te mogen zien wat er nu van
het tekenonderricht op een lagere school
terecht kwam werden ze op een vrije
woensdagmiddag in de gelegenheid gesteld
alle klassen van een tot zeven in ogen
schouw te nemen. „Die wandeling is een
gang door de ontwikkeling van het kinder
tekenen", aldus hun mening; hetgeen niet
hoeft te verwonderen, aangezien al die
kinderen hun impulsen immers konden
uitleven. Het zou te ver voeren hier een
schets te geven van wat zich achtereen
volgens in de tekeningen en dus in het
kind ontplooit aan opvattingen, moge-
Vele prominenten uit binnen- en buiten
land hebben in de loop der jaren „de
school aan de Leidsevaart" bezocht om
zich daar op de hoogte te stellen van de
ervaringen en resultaten met de nieuwste
onderwijstechnieken, die hier dikwijls als
eersten werden toegepast. Een van hen
was de ambassadeur van Pakistan, de Be
gum Lia'quat Ali Khan, die in de zomer
van 1957 met grote belangstelling kennis
nam van het onderwijs in handenarbeid in
de Rijkskweekschool en -leerschool. Links
de kweekschooldirecteur de heer Van der
Meulen, de schrijver van dit artikel.
lijkheden en technische prestaties Honder
den en honderden tekeningen op allerlei
papiersoorten vullen het beeld van de ont
wikkeling aan, gegeven door de bordschet-
sen. De nauw hierbij aansluitende handen-
arbeidstechnieken als knippen, scheuren,
plakken, stempelwerk (in aardappel, kurk,
hout), linoleumsneden, houtsnij- en boet
seerwerk enz. enz. openbaren eveneens
vaak onvermoede expressiemogelijkheden,
die vroeger bleven sluimeren
Wat moet dit alles van grote waarde
geacht worden in een periode van ver
bazingwekkend snelle wijziging in het
levenspatroon van de mens. Over hoeveel
vrije tijd zullen deze kinderen over vijf
tien, twintig, vijfentwintig jaar beschikken
en hoe zullen ze die zinvol gebruiken? Des
te beter naarmate zekere aanleg en gaven
in de kinderjaren niet geheel onderdrukt
en verschrompeld zijn. „Mits", aldus die
nietgenoemde Haarlemmer kunstenaars,
„mits vooral in de scholen voor voort
gezet onderwijs ook de behandelingstech
nieken van al deze expressiemiddelen goed
onderwezen worden". Zo werkt men hier
ook met het oog op wat ons over een
kwarteeuw staat te wachten.
Dat plaatcollecties, filmstroken en de
Nederlandse Onderwijs Films hierbij hun
dienende rol spelen spreekt vanzelf.
DE GEMEENTE steunt de Rijksschool:
deze moderne opvattingen worden gesti
muleerd door de Haarlemse gemeentelijke
overheid o.a. in het werk van haar cultu
rele sectie en hogelijk wordt het gewaar
deerd door de tweehoofdige leiding van de
Rijksleerschool dat deze merkwaardige
rijksinrichting waarover de gemeente
letterlijk niets te zeggen heeft volledig
wordt opgenomen in de gemeentelijke
extra-zorg voor het onderwijs als school
zwemmen, schoolconcerten e.d. „De ouders
zijn burgers van onze gemeente en de leer
lingen zijn Haarlemmertjes, dus vallen ze
mede onder onze zorg", aldus zullen de on-
derwijsautoriteiten van de gemeente rede
neren.
En och, in feite betaalt het Rijk toch ook
heel het gemeentelijk onderwijs volgens
wettelijke voorschriften Zo is dus de
Rijksleerschool een beetje een troetelkind
van twee instanties en ze vaart daar wel
bij, al heeft het jaren geduurd, voor en
aleer de inventaris geheel gemoderniseerd
was. Nu geeft het interieur met volledig
nieuw meubilair en moderne leermiddelen,
praktische kasten, vrolijke kleuren en ver
zorgde wandversiering geen geringere in
druk dan een der vele mooie scholen waar
over de gemeente Haarlem beschikt.
EN HOE STAAT het met het onderwijs?
Een dergelijke vraag kan ieder verwach-.
ten die in termen als bovenstaande spreekt
over de hedendaagse school. Bedoeld wordt
dan zoiets als: „Leidt de Rijksleerschool
wel op voor de middelbare school?" „Wordt
er ook nog wel aan de gewone vakken ge
daan?" „Moeten de kinderen ook wel „le
ren" en stevig werken?"
„Wees gerust", zou het samenvattend
antwoord kunnen zijn, „ook daarnaar
wordt gestreefd en met succes."
Voorop moet echter staan, dat aan het
kind op elk niveeau van zyn ontwikkeling
geboden wordt wat het op dat peil van zy'n
ontwikkeling „aankan", kan verwerken,
zich kan eigen maken.
De stof moet ten dele net even boven
het nu bereikte liggen om het verkennen
en exploiteren van telkens een nieuwe sec
tor aantrekkelijk en mogelijk te maken
en dat in eigen tempo.
Hier nu liggen de misverstanden tyj vele
ouders voor de hand, culminerend in een
vraag zoals die meer dan eens door een
vader of moeder gesteld wordt, wanneer
die de zesjarige veelbelovende spruit aan
meldt. „Ziet u, onze jongen (6 jaar!) moet
dokter (tandarts, ingenieurworden.
Dus, mijnheer, hij moet over zes jaar naar
het gymnasium of de h.b.s." De bezorgde
papa of mama wil nu reeds de grootst mo
gelijke zekerheid hebben, dat zoon/dochter
de door de ouders! begeerde studierichting
Vervolg op pagina 2)
