LYCGC
YER
Een eeuwenoud gilde van
smulpapen en veekenners
OVER
MORGEN
BEGINT
DE LENTE
Spits en saepeC
van
ONZE ZOMERSCHOENEN
Bij de foto
Prijs voor dichter
rr j rj
OuWrit-MW VW I V .V./.»WV(.V.
HET ZAL WEL NIET algemeen bekend zijn, dat Haar
lem een gilde rijk is, dat luistert naar de gouden-eeuws
aandoende naam van „Loffelyck Ossenweyers Gilde". Het
is dan ook een oud, zelfs eeuwenoud gilde, hoewel zijn
geboortedatum niet bekend is. In het gemeente-archief te
Haarlem kunt u een aantal mappen en bescheiden vinden
die op dit gilde betrekking hebben, maar er moeten veel
meer paperassen geweest zijn, welke helaas onvindbaar zijn
en ons aldus in het ongewisse laten omtrent de eerste levens
jaren van het gilde. Uit de papieren, zoals ze daar in de
Jansstraat nog liggen, blijkt wel, dat het Gilde reeds vóór
1696 bestaan moet hebben. Er is in het jaar 1730 zelfs een
lijst opgesteld van ordonnantiën, welke als eerste keur van
oprichting die van 12 december 1667 aangeeft. Het gilde
werd toen bestuurd door een Deken, twee Vinders en vier
Raden en aanvankelijk schijnt het weiden van ossen wel
degelijk aan het lidmaatschap verbonden te zijn geweest.
Op den duur verdween die verplichting en zo is overge
bleven een gezelligheidsvereniging of misschien beter gezegd
een sociëteitsvereniging, welke zich alleen ten doel stelt door
het nuttigen van een voortreffelijke maaltijd een oude tra
ditie en een oud stadsgilde in leven te houden. Reeds in de
gouden eeuw schijnt er wat met het Gilde aan de hand te
zijn geweest, want anders zou het niet op non-actief zijn
gekomen. Dit blijkt uit het feit, dat het in 1703 „weer'
opgericht werd of misschien juister uitgedrukt nieuw leven
werd ingeblazen. In het midden van de achttiende eeuw
„vet weiden" en veelal werden ossen voor die vetweiderij
gebruikt. Vast staat dat er een keur geweest is, waarbij het
Gilde een monopoliepositie toegekend kreeg gedurende een
tijdvak ingaande één week vóór en eindigende zes weken
de Ossenmarkt. Ook zon een keur van 1690 de vlees-
na
was het gilde in volle bloei en besloot men zelfs vanwege
het Gilde een Sociëteit of Compagnie tot aankoop van
Deense ossen op te richten. Hieruit blijkt wel, dat men zich
de oorspronkelijke doelstelling wel terdege bewust was.
Vermoedelijk was het Gilde opgericht als een gemeenschap
van personen, woonachtig in Haarlem en zich bezig hou
dende met het vet maken van vee. De vakman neemt dat
Een aan het Ossenweyersgïlde geschon
ken „bocaaltje", waarmee nieuwe leden
„ingedronken" moesten worden. Dit
fraa.ie exemplaar bevindt zich in het
Frans Halsmuseum en heeft als rand
schrift de drink spreuk „Het groeien en
bloeien van ossen en koeien". In het
glas zijn gravures van twee ossen en
een boerderij.
houwers verboden hebben andere koeien en ossen te slach
ten dan die, geweid door ingezetenen der stad; tenminste
gedurende het seizoen van primo oktober tot ultimo januari.
In elk geval is een beboeting bekend uit het jaar 1739, toen
een slager beboet werd met 30 gulden (een groot bedrag
voor die jaren) wegens het slachten van een os, elders vet
geweid en nog van een vreemdeling gekocht ook! Van tijd
tot tijd kwam bij de Gilde-broeders het verlangen op om
zich weer eens als „Ossenweyers-Gikle" te laten gelden. En
dan deed men een beroep op de vroedschap om in zaken
gekend te worden, waarin het Gilde gekend behóórt te
worden, wat neerkomt op „alle vee-achtige dingen", zoals
bijvoorbeeld het „approbieeren" van een nieuwe Ossen
markt, welke in de Nieuwe Plantagie te Haarlem zou aan- leverde verguld zilveren hensbeker kwam
gelegd worden (waar dus nu het Kenaupark is). Het Gilde een glazen bokaal in plaats met de inhoud
ging gaarne met dat voortuitstrevende plan akkoord en de van »een halve bouteille'
nieuwe Ossenmarkt kwam er. In het midden van de acht-
i i /~i-i i v tocht naar de eigendommen in casu de
tiende eeuw bloeide, zoals reeds gezegd, het Gilcle. Ei was bekers van het Gilde ondernomen en heb-
veel belangstelling om er lid van te worden, het werd een ben mr. Amersfoordt, jhr. Mock en v.
gezelschap van zeer aanzienlijke en vermogende heren. Men Wickevoort Crommelin lallen grootgrond-
vergaderde en dineerde veelvuldig en er werd menig glaasje bezitters, die voel belang stelden Jn land-
.p i i x i F 1 bouw en veeteelt) een rapport uitgebracht,
gedronken engebroken! Maar daarover straks meer, waaruit blijkt, dat er op het Haarlemse
want behalve deze op zichzelf zeer prettige bezigheden stadhuis zeven gilde-bekers bewaard wer-
waren er enkele heren, die hun gilde werkelijk nuttig wilden den met opschriften als: „groeyen en
maken en tenslotte de stoot gaven tot oprichting van ge- j2Ioe-Ven van Ossen en Koeyen" ..Goede
t~\ i Overkomst" „Goede Inkoop van Ossen"
noemde Compagnie tot aankoop van ossen in Uenemai ken. ,De Voorspoedige Ossenweyders" Ver-
Deense ossen golden namelijk als bijzonder geschikt om moedelijk warén dit tevens de drinkspreu-
vetgemest te worden. Ze waren niet duur, wèl mager, maar ken welke gezegd moesten worden al-
daarom des te beter groeiend op de weiden om Haarlem. vorens een dronk te wijden.
r In het Frans Halsmuseum zijn tenslotte
een aantal bekers terecht gekomen, waar
men ze nóg kan bewonderen. Het betreft
niet minder dan elf kristallen bokalen,
welke thans tijdelijk opgeborgen zijn. Zo
dra de reorganisatie haar beslag zal heb-
DE OPRICHTERS van de Compagnie MEER PRAKTISCHE W.AARDE hebben de heren van het Gilde te mogen her- moest worden. Er is ook wat dat betreft
waren de heren Kops en Oem, tevens de de langdurige en uitvoerige gesprekken bergen en bedienen. Later kwam daar ver- niets nieuws onder de zon.
steunpilaren en promotors. Maar vanaf de over de veeteelt in het algemeen, over het andcring in en trok men naar de boven- De nieuwe leden moesten ook nog „i - -
oprichting in 1756 gerekend, duurde de voederen van kalveren en koeien, over de kamer van „Trou moet blyckenDat was gedronken worden en dat deden de an- ben verkregen zullen ze met het overige
Pret slechts een jaar of vier. In het op- prijzen van het vee. over in- en uitvoer, in de Franse lijd, maar in 1819 is men deren met een bokaaltje waarvan er glaswerk in een aparte kamer aan de
richtingsjaar werden in Jutland door over de weide- en akkerbouw, over het weer terug in het Gulden Vlies. In de der- heel wat geweest moeten zijn respectieve- voorzijde van het gebouw uitgestald wor-
Arend Önstein 319 ossen gekocht, waar- melken. Uitvoerig kan men dit lezen in de tiger jaren van de negentiende eeuw week lijk aangekocht, maar ook wel geschonken den. W-l werd in 1903 besloten de bekers
van er echter maar 254 in Haarlem aan- notulen, maar niet die welke in het Haar- men wel erg van de traditie af door bij door dankbare en ijverige broeders. De ge- weer zelf te gaan bewaren, maar het ge-
kwamen omdat een vijfde schip vergaan lemse gemeente-archief zijn opgeborgen. Springer (of Sprenger) in Overveen te schonken bokaaltjes (wijnglazen) waren meentebestuur sprak zijn leedwezen luer-
was Nadat in 1759 niet minder dan twee- Hoewel er daar wel degelijk ook verschei- gaan harstemaaltijden. Bij de herleving m soms mooi gegraveerd met wapens, meest- over uit en Broeder Cremer maakte zich
envijftig ossen op zee gestorven „zouden dene gegevens van omstreeks 1870 tot 1880 1871 is hotel Funcler zaliger nagedachtenis al met zinvolle spreuken, zu het geen dich- ,n 1905 in een vergadering van het Gilde
zijn" (want men was daar niet ten volle gedeponeerd zijn (vermoedelijk uit de na- de uitverkoren vergaderplaats en bleef dat terlijke kunstprodukten. Voor de inge- de tolk der aanwezigen door erop te wij
van overtuigd maar kon geen kwade latenschap van mr. Amersfoordt) berust vele jaren totdat men in 1882 besloot, dat zen dat ook de leden van het Ossenweyers
trouw van de commissionair bewijzen) be- het notulenboek en andere archivalia van ook elders dan in Haarlem bijeengekomen yeie jaren heeft het gilde in het logement sterfelijk zijn en de bekers dus beter
sloot men de vereniging op te heffen om- na 1870 bij de tegenwoordige Schrijver, kon woiden.
dat de deelnemers vreesden te grote risico's Na Amersfoordts aftreden als Deken (U
te moeten lopen. (1884) trachtten enkele geestverwanten En nu die „Hengstbeker zo genoemd
om dat zo maar eens uit te drukken omdat men de oorspronkelijke naam
ONDER DE DEELNEMERS aan deze volgens zijn richtlijnen het Gilde voort -Hensbekerblijkbaar niet meer kende.
ossen-import treffen we tal van namen te zetten. Maar de tijden veranderden en ^et. is alweer Van Dale, die ons uit de
aan, welke niet op de ledenlijsten van het zeker was dit het geval nadat de eerste moeilijkheden helpt en ons vertelt, dat een
Gilde voorkomen. Belangrijke deelnemers, wereldoorlog had gewoed. De grote land- Hens- of Henzebeker niet anders is dan
die „portie hadden" in soms wel tien die- goederen verdwenen, het ene na het an- een Hanzebeker, een zeer grote beker, die
ren, komt men tegen: Mr. David van Len- dere. De aardigheid om te „hereboeren" geledigd moest worden door iemand, die
nep van Huize Manpad, Hester Barnaart, Was er af. Het werd alles te ingewikkeld dei di een dilde of college werd opge-
weduwe van D. L. van Lennep, Aernhout en te duur en het leidinggevende werk dc-r nomen.
van Lennep, de burgemeesteren van Haar- Heren werd overgenomen door wat zij zélf Het 2a' tvel direct duidelijk zijn, dat liet
lem: Valkenburg en Witte, Johannes F.n- gesticht hadden: de landbouwverenigingen,
schedé Izakzn., Jakop Elias, mevr. de we- de stamboekorganisaties en andere instel-
duwe Cornelis Trip en vele anderen. lingen, waarin boeren „met landbouw-
Wanneer het niet met het vee wil vlotten school" de leiding kregen,
houdt men zich maar weer aan de weke- Maar het Ossenweyers Gilde blééf be-
lijkse praatuurtjes, de maaltijden en uit- staan en blééf zijn naam voeren, want men kring was opgenomen. Er werd dan ook
stapjes in de zomer. Totdat in de zeven- wilde de traditie voortzetten. En dat is een speciale lijst bijgehouden van allen,
tiger jaren van de vorige eeuw een goed ook. want hot is o zo gemakkelijk om die de hensbeker hadden gedronken. En
korte —nieuwe bloeiperiode intreedt, na- iets wat uit de grijze nevels der eeuwen wanneer iemand de grote bokaal ge ie
dat het Gilde herleefde onder de bezielen- tot ons is gekomen met één handomdraai geledigd had toerei dit kiachtstaaltje spe-
de leiding van A. H. van Wickevoort Crom- uit de wereld te helpen. ciaal achter zgn naam vermeld! Toen in
melin. Eén der Broeders was vanaf die
Het Gulden Vlies" aan de Grote Markt bewaard zijn bij de gemeente, waarbij de
zijn maaltijden gehouden. Deze aquarel uit cpooitie echter zou moeten zijn, dat ze
1818 komt naast Het Gulden Vlies de puin- zlchtbaar opgesteld worden.
hoop van het Coster-huis. Wouter Slob
ledigen van die beker een gebeurtenis van
belang was. Voor de nieuweling, die er
soms weinig meer van kon navertellen en
voor het. gilde omdat meestal een vooraan
staand persoon als Gildebroeder in de
herlevingsavond in Hotel Funcler Mr. Ja
cob Paulus Amersfoordt, de grote man uit
de Haarlemmermeer en deze ernstige man,
die nooit iets half deed, nam geen ge
noegen met een Gilde, dat alleen maar de „Hengstenbéker", zoals deze door slor-
maaltijden organiseerde en glaasjes dronk. dj2e spraakgebruikers wel genoemd en ge-
Hij kon een goede maaltijd en voortreffe- schreven werd, een integrerend onderdeel
lijke wijn terdege naar waarde schatten, vormde.
1793 op 23 februari Jan Lucht als laatste
VFK nFR RFT ANGRTTK-STF n„nten in de li^st van Hensbeker-drinkers kon
EEN DER BELANGRIJKSTE pu"f®n worden ingeschreven werd met dubbele
van het jaarprogramma van het Loffe- rtnt h.ii het monu-
lycke Gilde was het aanzitten aan de
„Harstmaaltijd", waarbij het ledigen van
inktstrepen onderlijnd, dat hij het monu
mentale drinkgerei geheel alleen uitge
dronken had...
Maar niet alleen nieuwelingen, ook gas
ten moesten er aan geloven en anders
daarvan getuigen zijn reisdagboeken, "„Harst" is een stuk gebraden vlees vol- boetcbetalcn. Opden ^u^'ng^ea"™°
welke zich in het archief der gemeente <,ens Van Dale en het is duidelijk, dat in d'e Was vermoedelijk
Haarlemmermeer bevinden. Maar hij stond een „Ossenweyers Gilde" een maaltijd met cr.1 ...,n ,jp t„d waarin men
op het standpunt, dat het aangename ge- a]s hoofdschotel zulk een kostelijk toebe- MVp werd hèt niet meer
paard moest worden aan het nuttige en hij rejd s|uk rundvlees het hoofdnummer der 1 p i d hensbeker-
gaf het gilde nieuwe impulsen en nieuwe jaarHJkge agenda vormt. Toen in 1871 het YerPhch11 gesteld. Biij de f
doelstellingen. Het vee ging weer een rol gi]de herleefde werd ook déze maaltijd «n dnnke 15ev°"c3e"lp',p Ln seCretaris
spelen in de bijeenkomsten der heren, die ere hersteld en is tot op de dag van heden KriiesraaT een lid van de Rotter- "T
nu echter niet meer uitsluitend uit Haar- nÓ2 steeds de kern der zaak! Er is in de ^ande^nJ!?^!_' de lente officieel begint
(Van onze weerkundige
medewerker)
HET TIJDSTIP waarop
lem afkomstig zijn. Wèl moesten ze een achttiende eeuw een tijd geweest, dat en- hangt *amen™et hf ^d'
jaarlijkse boete betalen, wanneer ze geen ke]e dagen na de Harstmaaltijd een „Vis- j^°^i vp?en hunner ziin ^ds liT van het $tip waaJ°? de ZOn het T
os vet geweid hadden! Ook moesten ze, maal» gehouden werd en in de vóórzomer 1 tir w^er te,u« te vinden waaruit 9e!iaamde lentepunt van de
ieder op zijn beurt, een paar ossenribben stond dan meestal nog een ..Asperge-maal" ^iljJe lata weer ei ug te vinden waaruit echptica (pal boven de
voor „de" maaltijd schenken, welke ribben op het Dr0gramma. Toch is de vleesmaal- ^jTr nieTteeenstaande de machtige e?.enaar) bereikt Dit tyd-
dan op hun kwaliteit gekeurd werden, tijd altijd belangrijker geweest dan de ^Lv
beide andere.
Waar de Harstmaaltijd midden novem
ber moest worden- gehouden volgt daaruit
dat ook de Vismaaltijd in die periode ge
wettigd werd.
stip is niet altijd, aan de
datum 21 maart gebonden,
maar valt soms enige uren
voor of na de 21ste. Zo ook
dit jaar. Zondagmiddag om
zeven minuten over half
vier (dus dit jaar op de
twintigste van de maand)
DE GROTE HENSBEKER was een ver
guld zilveren bokaal en een „waardevol
kunstprodukt", zoals de zilversmid, die
hem in 1793 schoon moest maken, zei. De
VELE JAREN ACHTEREEN heeft het beker „was" zeiden wij een mooie beker,
Haarlemse logement „Het Gulden Vlies" want hij werd in de Franse tijd versmol- doet de lente haar entree en
aan de Grote Markt het voorrecht gehad ten, toen er goud en zilver ingeleverd neemt de winter afscheid.
Een winter die wij vlug
zidlen zijn vergeten ivant
voor veel bijzonderheden
heeft hij niet gezorgd. Het
is, zoals uit het overzicht
door het K.N.M.I. verstrekt
bleek, een gemiddeld zachte
winter geworden zoals
de Duitse meteorologen
hadden verwachtmet te
weinig zon en op de meeste
plaatsen te weinig regen, al
viel vooral in het westen
van ons land meer neer
slag dan normaal.
NORMAAL BRENGEN
de drie wintermaanden in
onze omgeving 160 mm
neerslag. Deze winter werd
in Haarlem 279 mm als
grootste hoeveelheid, Zaan
dam 240, Vijfhuizen 210,
Amsterdam 238, IJmuiden
211 mm neerslag gemeten.
In een groot deel van ons
land is het watertekort dat
men verleden jaar zomer
en herfst tijdens de abnor
male droogte heeft opge
lopen, nog niet weer aan
gevuld doordal ook februari
aan de droge kant bleef, al
thans in een groot deel van
ons land.
HET ENTREE van de
lente betekent niet altijd
dadelijk zomer zoals in 1938
toen op 21 maart in De Bilt
al een temperatuur van
21 C. werd gemeten. Het is
ook al wel voorgekomen dat
het in de lentenacht tien
graden vroor. In 1899 werd
zelfs op 24 maart nog een
temperatuur van 12 C.
gemeten.
Een van de vele volks-
weerwijsheden luidt dat
maart minstens zeven mooie
zomerse dagen zou bren
gen. Bij een onderzoek naar
deze weerregel bleek dat in
een deel van ons land deze
regel betrekking had (vroe
ger) op de daglonen van
landarbeiders die in het
winterseizoen minder ver
dienden dan in het voor
jaar en de zomer. Voor deze
mensen had maart 9 zo
merse dagen, althans in de
portemonnaie, want het was
vroeger de gewoonte om
deze mensen in maart al
negen dagen in zomertarief
uit te betalen, zodat deze
negen zomerse dagen niets
met het weer annex bleken
te hebben.
DIT NEEMT niet weg dat
maart soms al heel wat
mooie, vrij warme en zon
nige dagen kan brengen,
maar tot een officiële zo
merse dag, ivaarvoor het
kwik de 25 C. moet over
schrijden is het in ons land
in maart nog nooit ge
komen. In april is dit al
heel goed mogelijk.
NU WE ONS in alle opzichten op de
hoogte hebben kunnen stellen, wat de mo
dekoningen dit seizoen voor ons uitgedacht
hebben, kunnen we ons „up to date" kle
den. Maar om er echt van top tot teen
modieus uit te zien, dienen we ons ook te
oriënteren op het gebied van de schoenen
mode.
Het modecentrum voor de schoenen- en
lederbranche geeft ons ieder half jaar de
gelegenheid, kennis te maken met de nou-
veauté's op schoenengebied. En het is iede
re keer weer een verrassing te zien tot
welk een veelzijdige collectie men komt
met iets, dat zoveel functionele bepei'kin-
gen stelt als een schoen. Men zoekt het in
een steeds mooiere vormgeving en ook de
materialen worden voortdurend luxueu
zer. Over het algemeen worden matte soe
pele leersoorten verwerkt tot -eveneens
zeer soepele modellen. Was dit tot vóór
kort een privilege van de Italiaanse schoen
industrie, sinds kort worden ook door on
ze vaderlandse fabrikanten zeer buigza
me modeschoenen vervaardigd. Door een
dunne, haast elastische voering verkrijgt
men een smalle elegante lijn, en al is hier
door de soliditeit wel wat minder gewor
den, er bestaat een grote voorkeur voor
deze buigzame modieuze schoentjes.
De leesten zijn over het algemeen spits
zelfs voor schoenen met platte hakken, met
als enkele uitzondering de uitgesproken
sportieve modellen, die aan de neus enigs
zins afgeplat zijn. De hakken, van 3 tot
7 cm. hoog zijn steeds uiterst dun. Door
toepassing van nylon, aluminium en plas
tic is de kans op breken aanmerkelijk
minder geworden. Bovendien heeft men
geleerde op dunne hakken te lopen, door
het lichaamsgewicht meer naar de voor
voet te verplaatsen, wat overigens de he
le houding ten goede komt. Opmerkelijk
voor de zomerschoenen zijn de rijkgeva-
rieerde garneringen: een gesp, strik of
rozet zijn de meer eenvoudige decoraties
vergeleken bij de strasz-clips en kleine,
kleurige bloemboeketjes. Zeer origineel,
maar in de praktijk zouden deze ornamen
ten waarschijnlijk méér voldoen wanneer
ze afneembaar waren.
Bijzonder mooi van lijn en materiaal
was een zomerpump van wit leer met een
fantasieperforatie, die doorvlochten was
met diverse tinten raffia.
De meer sportieve modellen in overi
gens slanke, gerekte vormen waren veel
al voorzien van een kruisveter als sierslui-
ting. Een enkele maal diende deze veter
een functioneel doel, meestal echter was
hij geheel als fantasiegarnering bedoeld.
Zowel sportieve- als geklede schoenen
zijn in mooie zachte tinten uitgevoerd,
waarvan vooral beige, grège en platina
de boventoon voeren.
Een bijzondere vermelding verdienen
nog de vaak zeer elegante modellen met
ingebouwde steunzolen, waardoor de moei
lijke voeten nu ook in een wat flatteuzer
en vlot model geschoven kunnen worden.
Kaf li
Boven (links): De platte schoentjes heb
ben een semi-sportief karakter en zijn
vaak van een stikselgarnering voorzien
Rechts: Overdadige garnering met o/,
het strikje nog een strasz. bijou. Ondei
links: Zeer rnodieus en elegant model I
van geperforeerd leer met raffia door
regen. Rechts: Sportief schoentje met
elastische sluiting gecamoufleerd door
reepjes leer. In het midden: Stijlvol
schoentje met. een enkel geplooid boven-
stukje als enige versiering.
De Britse schrijver en dichter Robert
Graves, die op Majorca woont, is de Wil
liam Foyle poëzie-prijs 1959 ter waarde
van 250 toegekend voor zijn verzamelde
gedichten, „The Anger of Achilles". Robert
Graves vestigde zich in 1932 op Majorca
en schreef daar zijn reeks historische ro
mans met de twee Claudius-boeken, „Clau
dius" en „Claudius the God". Zijn belang
stelling voor de Spaanse letteren bracht
hem ertoe Spaanse poëzie in het Engels te
vertalen, en Alcaron's „Infant and tbr
Globe". Hij heeft ook George Sand's ,.v
ter in Majorca" in het Eng 1
