Ingrijpende veranderingen in Zeeland
veroorzaken soms scherpe conflicten
Jhr. mr. A. F. C. de Casembroot: „Wij
hebben een Delta cultus gehad"
UITGESTREKT WEGENNET ZAL
EILANDEN ONTSLUITEN
Schrikbeeld aan
het waterfront
vervaagt
Revolutie voltrekt zich
18
Zeeland's toekomst
Waar mogelijk oude behouden
en openstaan voor het nieuwe
ZATERDAG 9 JULI 1960
ROTTERDAM
CTHlIt.
WAARD
V////A
BCS5
omtni
Semmtisdr*
•ovwtrshèi
lUéttvOm*
t>oitff*nv>iê*c£§i
'ZIERIK2EE
pro*föa%3"i
o+ilercu'/u>y
I BEVEL A Ni
[*>J ttfèpeU*
ThOitflJ
ISENDAiL
MIDDEL BUSGt
touiai
1EPGEN OP ZOOM
•Z.BE VE LA NI
VUSSINGEN
rru«wprj
StuateoDieder
I Cw*. *r; ftv IK v&r
O-Se***»
i*»X 10 *r> «"Cf oer*r*+eö-f>e-A
<v «v-Schudt
J *w*ueli/kt oöetmQ JACK/****»
'r V*er$* dét
rr+. *r> ge
icn**o*
5 <H*jiir+dee+a
*sn*Aitef*
6 We»*scA#m« ovffe
/ro<* -»fl
Ben-en roe/ oenercuituur de
6rerti»*,Qer> er> Brouwer
ooren»» 0«f
Atvwhno onstefg- bekken van
oe O Scbfdt
f Afaarnm.ro (eraree*'
'TÏÏRNEUZEN,
Pufte'
*Jt*
10 (e er i*c<* pojtf'e veer*
r* *t*a*eno Dr-e *4*na*rcien
O fOere re* rtr*ek* re efvu>lmg
O-Schee»
O Idem ren &*o«vssr r* A/tiu'lmg
6r ereleden
'J 'hcrtder^rg i See'tr^e err ei
oe*trv*rb>nd,no m*l Br*
bertte
'4 Water \trvtrecreoi,* ,n Qeitemeer I
AUT WEPPE!
(Van onze reportageredacteur)
Vierkant en soliede. een echte zoon van zijn gewest, zo is onze eerste indruk
van de Commissaris der Koningin in de provincie Zeeland, jhr. mr. A. F. C. de
Casembroot. Als wij met een vriendelijk gebaar zijn ruim werkvertrek worden
binnengenood, rijst de man. die alle krachten aanwendt om de onder zijn hoede
gestelde provincie tevens zijn geboortegrond over de drempel van een
nieuwe tijd te leiden, achter een massief bureau op. De brede, hoekige figuur
plaatst zich daarbij voor het in de wand aangebrachte Zeeuwse wapen, de leeuw
die „worstelend ontkomt" aan de woeige baren, beeld dat nimmer zo actueel is
geweest als op de huidige dag. beeld ook dat bij ons de vraag doet rijzen of deze
symboliek over enkele tientallen jaren nog wel terzake zal zijn.
„Wanneer deze wet er eenmaal is, zal zü
veel moeilijkheden wegnemen. Er valt dan
alleen reeds een bezuiniging te registreren
op de post van de vele diensturen, die ver
scheidene hoge ambtenaren thans met dis
cussiëren over de hangende vraagstukken
doorbrengen", zegt jhr. De Casembroot
hiervan. Het is overigens te verwachten dat
deze bijdragenwet, die indertijd door mi
nister Algera van het eigenlijke ontwerp
Deltawet werd losgekoppeld teneinde dit
laatste een kans te geven aangenomen te
worden, ook in de beide Kamers der Sta-
ten-Generaal nog genoeg stof voor lang
durige debatten zal opleveren.
Behalve waterkering en spuicomplcx
wordt in het Haringvliet de belang
rijke Noord-Zuid verbinding tussen
Voorne en Goeree realiteit. Over de 17
sluizen die in de hier afgebeelde bouw
put worden aangelegdkomt. een mo
derne autoweg te liggen. 18 meter
boven de waterspiegel zoals de pijl
aangeeft nog boven de hoogste heistel
ling. De stippellijn volgend komt men
op de bodem van de bouwput, 17 meter
beneden N.A.P.
Op een zonnige juni-morgen zjjn wy naar
Middelburg gegaan, het hart van de streek
waar zoveel dat eeuwen stand hield op het
punt staat te verdwijnen, waar zoveel dat
nieuw en ongekend is uit de brede en on
stuimige wateren als het ware tevoorschijn
wordt getoverd. In deze stad met haar
Lange Jan. haar grijze stadhuis en abdij,
maar nu ook met haar ultra-moderne, doch
niettemin een sfeer van ryke traditie
ademende paleis der provincie hebben wjj
de eerste inwoner van Zeeland gesproken
over de waterstaatkundige, economische en
sociale revolutie, die bezig is zich hier te
voltrekken. Of over enkele jaren zal wor
den ingeluid.
Hoewel het Deltaplan aan deze ontwikke
ling een geheel nieuw accent heeft gegeven,
is zij, zeker op Walcheren, al vele jaren
geleden ingezet eerder in ieder geval dan
met de uitvoering van de grote afsluitings-
werken werd begonnen. In de straten van
de provinciale hoofdstad komt dit overigens
het best tot uiting in de drukte der ter
markt gaande eilandbewoners en naar toe
ristische bezienswaardigheden speurende of
op een terrasje luierende vakantiegangers.
Toerisme zal volgens de gewestelijke plano
logen een belangrijk onderdeel vormen van
het streven naar een hoger welvaarts
niveau. waarbij zij hun provincie zien ge
situeerd in het centrum van de dichtbevolk
te gebieden der Hollandse randstand, West-
Duitsland en België.
T weestrijd
Lijkt het Deltaplan op het eerste gezicht
een geschenk van het rijk aan het Zeeuwse
gewest, wie zich de moeite geeft en zijn
oor bij de bewoners van de zuidwestelijke
eilanden te luisteren legt kan wel eens een
andere indruk mee naar huis nemen.
„Wij hebben de Delta-cultus gehad", zo
merkt jhr. De Casembroot hierover op. „In
de eerste tijd was iedere critiek gelijk aan
een misdaad". De wat cynisch klinkende
opmerking kan echter de gedachte niet
wegnemen, dat deze hoge ambtsdrager wel
bijzonder overtuigd is van het uit het Del
taplan voor zijn provincie voortvloeiende
gewin. Het is overigens duidelijk dat een
ingreep, zoals die in de komende tien a
twintig jaar hier wordt verwezenlijkt,
scherpe conflicten en soms ook ernstige
innerlijke tweestrijd moet oproepen! Twee
strijd wordt in de eerste plaats gevoerd in
de boezem van het provinciale bestuur,
want waar dit enerzijds de pleitbezorger is
van allen die zich door de uitvoering van
de werken min of meer voelen benadeeld,
daar dient het aan de andere kant namens
de centrale overheid pal te staan, wanneer
polders of waterschappen hun inzichten
over wijze van uitvoering of financiering
van bepaalde projecten op de spits wensen
te drijven.
„Twintig april van dit jaar heb ik de
polderbesturen van Noord- en Zuid-Beve
land moeten bevelen over te gaan tot uit
voering van de zogenaamde aanpassings-
werken. Het gaat daarbij om artikel drie
van de Deltawet, waarin is vastgesteld dat
in dergelijke gevallen de betrokken be
heerders, de waterschappen dus, de zorg
op zich moeten nemen". Zo geeft de Com
missaris der provincie een voorbeeld van
een conflict waarin hij ondanks zijn begrip
voor de situatie de wet heeft moeten hand
haven.
Noord-Beveland, waar de interne water
huishouding voortreffelijk is georganiseerd,
Felle spanningen roept de ontwikke
ling nan het deltaplan - soms op in de
streken waar men behalve de gepropa
geerde voordelen ook nog wel eens iets
an de soms wat op de achtergrond
gehouden nadelen aan den lijve onder
vindt. Hier wordt zo gezegd de juris
prudentie vastgelegd voor wat straks in
ndere provincies op hetzelfde gebied
nog zal moeten gebeuren", verklaarde
ons de Commissaris der Koningin in de
provincie Zeeland, jhr. mr. A. F. C. de
Casembroot, tijdens een interview dat
wij in het onlangs geopende provincie
huis te Middelburg met hem mochten
hebben.
Iets van de spanningen, de oplossin
gen en het toekomstbeeld die de delta
werken in dit. gewest oproepen of be
werkstelligen hebben iuij in het hier
naast. afgedrukte derde en laatste arti
kel over'de waterbouwkundige, econo
mische en sociale revolutie in het Ne
derlandse Zuidwesten trachten weer te
geven.
Een palinggat in de sluisconstructie in
het Haringvliet. Overal in het spui-
complex worden dergelijke openingen
vrij gehouden opdat de trek van de
paling uit zee naar het binnenland niet
zal worden bemoeilijkt.
Jhr. mr. A. F. C. de Casembroot, Com
missaris der Koningin in de provincie
Zeeland: „wij scheppen hier de juris
prudentie voor wat straks in andere
provincies gaat gebeuren
kon tot dusver vrijelijk zijn overtollig wa
ter kwijt op de omringende zeearmen. Wan
neer deze laatste echter zullen zijn af
gesloten, wordt het noodzakelijk gemalen
te installeren, omdat de eb- en vloedbe
weging haar invloed niet meer zal kunnen
doen gelden. Het rijk nu noemde deze
lozingsinstallalies aanpassingswerken in de
zin van artikel drie, maar was wel bereid
een deel van de kosten in afwachting van
een vergoedingsregeling ingevolge de bij
dragenwet voor te schieten, namelijk
60 percent. De betrokken boeren eisten een
vergoeding voor het volle pond. Het pro
vinciale bestuur tenslotte wist te bereiken
dat de rente van het door de polders te
dragen aandeel in de financiering zou wor
den vergoed, maar moest, zoals gezegd, de
waterschappen opdragen zich aan de voor
schriften te houden.
„Bij dit alles speelt nog een andere factor
een voorname rol", gaat de gouverneur der
provincie glimlachend verder. „Wij bijten
als het ware het spits af en vooral in de
gewesten, waar men straks soortgelijke si
tuaties kan verwachten, met name Fries
land en Groningen, volgt men met argus
ogen de ontwikkeling hier".
Juist waar het gaat om het scheppen van
een precedent is het voor de Zeeuwen be
langrijk, waar dit redelijk en mogelijk is,
voor de provinciale rechten en verlangens
op te komen. Zo is er tevens de kwestie
van dijkverhoging en -versterking, welke
wij in het voorgaande artikel met een enkel
woord hebben aangeduid.
Alle dijken rond de eilanden, die blijven
buiten de in het Deltaplan geprojecteerde
afsluitingen der Zeeuwse en Zuidhollandse
zeearmen, moeten namelijk worden ge
bracht op Deltahoogte, ofwel 5.50 m -f
N.A.P., een voorwaarde die haar oorsprong
vindt in de berekening welke een samen
bundeling van alle ongunstige factoren een
maal in de tienduizend jaar voor mogelijk
houdt. Deze eis geldt voor de „kop" der aan
de zee grenzende eilanden en de kusten
langs de Westerschelde, die voor de scheep
vaart op Antwerpen open dient te blijven.
Men neemt aan dat de hiermee verband
houdende werkzaamheden in een periode
van ten hoogste twintig jaar zullen zijn
voltooid, ongeveer tegelijkertijd met het
gereedkomen van de laatste Delta-dam (in
de Oosterschelde). Ook in dit geval is ex-
een voorschoti-egeling van zestig percent
voorzien.
Wat de verstei-king der zwakke plaatsen
in de dijken betreft is men ï-eeds zover dat
de regering hiei-bij, al naar gelang de finan
ciële draagkracht van de waterschappen
ter plaatse, een subsidie van 50 tot 95 per
cent wil vei-lenen. Het probleem van de
dekking van het restant vormt echter een
punt van voortdui-ende touwtrekkerij tus
sen de instanties, die een uiteindelijke x-e-
geling moeten vooi-bei-eiden.
Zware dammen zullen weliswaar in de
toekomst de primaire taak van vele kilo
meters dijklengte overnemen, waardoor
verstei-king tot de Delta-kruin onnodig
wordt, maar dit sluit niet uit dat het voor
enkele zeearmen nog een vrij groot aantal
jaren zal dux-en eer zij vooi-goed hun
schrikwekkende kracht hebben verloren.
In de Deltawet is dan ook een passage op
genomen, die vaststelt, dat de dijken, waar
voor deze toestand geldt, indien noodzake
lijk zodanig moeten worden verstei-kt, dat
het risico aanvaax-dbaar is tot de sluiting.
Ook hierbij doen zich evenwel weer finan
cieringsperikelen voor, zoals deze voorts
niet uitblijven bij diverse geschillen tussen
gemeente en het rijk over onder meer
havenverbetering en aanleg van zuiverings
installaties.
De gevolgen van de uitvoering der Delta
werken zijn op dit ogenblik nog nauwelijks
te overzien. De toenemende mogelijkheid
tot recreatie en de nieuwe toegangswegen
zullen zo verwacht een ieder die zich
op dit stuk een mening heeft gevormd
een brede tocristenstroom naar de zuid
westelijke eilanden trekken, waar speciaal
voor watersport- en zeevakanties enorme
gebieden zullen komen braak te liggen.
Walcheren zal hiermee slechts een traditie
voortzetten, maar volgend jaar kan men
misschien vaststellen of Noord-Beveland
reeds van de Zandkreek-verbinding met
Zuid-Beveland profiteert.
Het Deltaplan bezorgt de provincie Zeeland naast een sterk verhoogde beveili
ging en een gezondere waterhuishouding een uitgebreide scala van problemen,
die voor een belangrijk deel met de financiering van de aanpassingswerken te
maken hebben en waarbij het soms oververeenvoudigde standpunt van „Den
Haag" fel contrasteert met de zienswijze die in de lagere bestuursorganen opgeld
doet. Veel aspecten tonen bovendien ook de vraagstukken, die samenhangen met
de structurele wijziging van de provincie Zeeland, vooral als gevolg van de
..openlegging" der eilanden. Zoals het nevenstaande-kaartje aangeeft, hebben
de dammen niet alleen een 'functie bij het garanderen van de veiligheid, maar
vormen zij ook de zo lang verbeide oeververbindingen met gebieden, die tot nu
toe, sterk geïsoleerd als zij waren, zich volkomen afhankelijk toonden van de naar
verhouding toch wel zeer gebrekkige veerdiensten.
Als een uitgestrekte boulevard zal eeri
weg worden aangelegd die van Voorne af
langs de kust en over de dammen van
eiland tot eiland springend tot aan Wal
cheren zal worden doox-getrokken. Meer
landinwaarts komt de Benelux-i-oute, die
de kortste vex-binding gaat worden tussen
Rotterdam en Antwex-pen. Via de brug
over het Haringvliet en het oostelijk deel
van de Volkerakdam zal de weggebx-uiker
van de toekomst komende uit de Hoekse-
waard, direct. Brabant in kunnen rijden
naar de Belgische grens en zo de omweg
over de Moex-dijk kunen vermijden. Via
de brug en het westelijk deel van de Vol
kerakdam bereikt men straks Flakkee van
welk eiland het eenvoudig zal zijn dank
zij de secundaix-e dam in de Grevelingen op
Schouwen en Duiveland te komen.
Om van dit punt de zuidelijker gelegen
eilanden te bezoeken zal men zich echter
van de „kustx-oute" moeten bedienen, hoe
wel de Zeeuwse planologen dx-omen van
een tweede meer landinwaarts gelegen
vaste verbinding tussen Schouwen en
Noord-Beveland. Dit laatste eiland zal in
ieder geval van het zuiden uit over twee
dammen bereikt kunnen worden: langs het
Veex-egat en over de Zandkx-eek, welke laat
ste andex-halve maand geleden werd vol
tooid.
Een uitgespx-oken wens der provinciale
plannenmakers is tenslotte een tunnel on
der de Westerschelde naar Zeeuws-Vlaan
deren, maar de verwezenlijking van dit
px-oject lijkt ons, althans in het kader van
Een indruk van de afmetingen, waar
om de deltawerken beroemd zijn ge
worden. Het kleine witte profiel stelt
de afsluitdijk in het IJsselmeer voor,
zoals hij totaal verzwolgen zou worden
in de reusachtige dam die over circa
vijftien jaar de Oosterschelde van de
Noordzee zal moeten scheiden.
de Deltawerken, nog achter de horizon ver
borgen te liggen. Wel zou men kunnen zeg
gen dat het hierbij gaat om een logisch
sluitstuk van de enox-me vex-betering in de
Zeeuwse vex-bindingen, die in de komende
decennia tot stand zal worden gebracht.
Het wegennet dot over een aantal
jaren de ontsluiting van de Zeeuwse
en Zuidhollandse eilanden mogelijk
moet maken. Op deze kaart kan men
zien hoe de plannenmakers in Zeeland
zich de ontwikkeling van hun pro
vincie hebben gedacht.
De dam in het Veeregat, waar hij aan
sluiting geeft op de normale water
kering van Walcheren.
In ieder geval zal in de driehoek van het
hier gesitueerde drie-eilandenproject het
eerste nieuwe en grootscheepse recreatie
gebied werkelijkheid wox-den, hoewel juist
onlangs moeilijkheden zijn gerezen over de
aanleg van jachthavens ter plaatse, moei
lijkheden die tegen de achtergrond van de
scherpe discussies die over vrijwel ieder
onderwerp worden gehouden nauwelijks
meer kunnen verbazen. Het worstelen om
boven te komen op vrijwel ieder onderdeel
van de pi-ovinciale volkshuishouding schijnt
de Zeeuwen in het bloed te zitten of zo
als dat ook met de strijd tegen het water
het; geval is te wox-den opgedrongen
Dat men voox-alsnog gx-aag wat dicht bij
huis (lees: Walchex-en) blijft, valt op bij
de industrialisatie. Het Sloeplan, dat is ge
projecteerd in de zuidelijke inham tussen
Walchei-en en Zuid-Beveland en waarbij de
maatschappij De Schelde te Vlissingen zeer
nauw is betrokken, is hier een voorbeeld
van.
Maar algemeen gesproken zijn de
Zeeuwen zelf er absoluut niet op uit hun
px-ovincie vol te stoppen met rokende fa
brieksschoorstenen en dergelijke. De plano
logen zeggen: wij wensen geen monocul
tuur, en wij streven ex-naar de tx-aditionele
bestaansmogelijkheden als visserij, land
bouw en oestercultuur zoveel mogelijk te
beschermen.
Over het veelomstreden en nog steeds
hangende vraagstuk van de oesterproef in
het Veex-egat verklaart hij dan nog: „Zoals
ik het zie is het geld hiex-voor nooit weg
gegooid. Het heeft altijd zin om de mo
gelijkheden voor de voox-tzetting van deze
kweek te onderzoeken!"
Werkgroep Deltazaken Zeeland
.SCHEMA STUDIEOBJECTEN.
