56
peerd. Kenschetsend voor het stadium van ontwikkeling,
waarin zich Jan de Bray bevindt, is de zoogenaamde
„aussere Einheit", verbonden met een neiging tot vertellen.
Zijn kunnen is welhaast volmaakt. Hij is meester over de
middelen, die een schilder heeft, om aan zijn opgave te
voldoen. We zijn het niet eens met A. Riegl, die in dit
werk reeds een sterk akademische trek ziet. Naar ons
dunkt is deze hoedanigheid nog pas in geringe mate
aanwezig.
Het belangrijkste van dezen tijd zijn twee regenten
stukken, die zich eveneens te Haarlem bevinden: De
regenten en de regentessen van het leprozenhuis J). Afb. 6.
De compositie van dit regentessenstuk is gelijk aan die van
het in 1664 geschilderde werk van de regentessen van het
kinderziekenhuis. Weer zitten de vrouwen om een tafel,
die als een wig in de diepte dringt. Weer zien we, naast
elkaar uitgevoerd, portret en vertelling. De „aussere
Einheit" blijft bestaan. Weer hebben wij voeling met de
uitgebeelden, weer is het onafhankelijke gebarenspel te
zien. De schildering van het stofkarakter is zorgvuldig,
het relief der gezichten wordt door breed opgezette glim
lichten versterkt. De achtergrond wordt door vertikale
vooruitspringende muurgedeeltes in vlakken ontbonden.
In principe heeft het werk geen verandering ondergaan
tegenover dat van 1664.
Deze ontleding geldt niet voor het pendant: de regenten
van het leprozenhuis. De schikking is weliswaar dezelfde
gebleven, maar het onderling verband van de uitgebeelden
is anders. De gedaanten der twee bestuurders, die rechts
en links van de tafel zitten, brengen het contact met den
beschouwer tot stand. Van de tweede groep echter, be
staande uit de derde regent, een „voorspraak" en een
zieke jongen, ziet niemand in onze richting. Zij vormen
een in zich zelf besloten gedeelte van het tafereel. Voor
de verbinding tusschen deze twee groepen zorgt het gebaar
van den links gezeten regent 2). Deze poging tot verbinding
Te Haarlem, Frans Hals Museum, cat. van 1929, No. 38, gesign., gejm.
1667.
2) Deze waarnemingen zijn van A. Riegl overgenomen.
