74
maatschappij. Met man en macht is aan beide zijden ge
werkt, en ondanks de enorme doorgravingswerkzaamheden,
die moesten worden verricht, heeft Elswout de wedloop met
slechts enkele meters gewonnen, hetgeen de maatschappij
kwam te staan op de bouw van een spoorbrug en het in orde
maken van het eronder liggend vaartgedeelte, dat volgens
de overeenkomst vier meter breed moest zijn. De H.Z.S.M.
zag zich door die gang van zaken voor zeer hoge uitgaven ge
steld, en wilde niet meer doen dan volgens de letter van het
contract haar verplichting nakomen. De oevers van de vaart
werden bijna loodrecht opgezet met een houten beschoeiing,
teneinde het geheel zo smal mogelijk te houden en daardoor
de spanwijdte van de brug tot het uiterste te beperken. Hier
door is verklaard waarom de Zanderijvaart daar niet haar
normale aanzien heeft gekregen met het overal elders aan
wezige glooiende talud.
Gedurende de i gde eeuw hebben de zanders - ook hier aan
vankelijk het economisch liberalisme, zich uitend in het coali
tieverbod tot 1855 en het stakingsverbod tot 1872 - zich niet
verenigd. Zand werd verkocht aan ieder der zanders afzonder
lijk. In het derde decennium der eeuw verdwijnt de functie
van 'vaartmeester'. Een 'zandhaas' wordt vanwege de eige
naar van Elswout aangesteld, gekozen buiten de kring der
zanders. Belast met het algemeen toezicht en het innen en af
dragen van het zandgeld, vormde hij de schakel tussen zand-
verkoper en -afnemer. Met de dood van C. Terol, een Zand-
voorter van geboorte, integer, en in Overveen een bekende
figuur, hield dit wonderlijk beroep in 1934 op te bestaan.
Eerst tegen 1910 valt bij de zanders een streven tot gemeen
schappelijke behartiging hunner belangen waar te nemen.
Een vereniging wordt opgericht, die als om de achterstand in
te halen, de naam krijgt: 'Bijtijds Ontwaakt'. Op 12 Februari
1921 wordt mede op aandringen van de rentmeester van Els
wout, deze vereniging omgezet in de vletterschippersvereni-
ging: 'Door eendracht verbetering', die koninklijk werd goed
gekeurd.
Tegen het vervoer van zand per as, dat na 1930 hand over
hand toenam, was voor de zandschippers geen concurrentie
mogelijk. Velen van hen zagen naar een andere broodwinning
om. Hun vereniging had geen reden van bestaan meer.
Ook de dagen van Elswouts zanderij waren geteld. Op
