90
in de waag. Om te begrijpen wat voor betrekkingen dit waren,
moeten wij ons eerst bezig houden met de functie van de waag
en met de belastingen.
Een enkele waag wordt ook nu nog gebruikt, bijv. de waag
op de kaasmarkt te Alkmaar. Deze instelling dient om voor
koper en verkoper het gewicht van een verhandelde partij
kaas te bepalen. In de 17e en 18e eeuw kon men op de waag
waarschijnlijk net zo goederen laten wegen, indien men daar
toe voor zijn nering behoefte had. Toch was dit in die eeuwen
niet de voornaamste opzet. De waag was er niet in de eerste
plaats ten behoeve van de burgerij, maar ten behoeve van
de overheid. Wij moeten de waag zien als een belastingkan
toor. Het wegen der goederen geschiedde in hoofdzaak om
het bedrag der belastingen, dit waren grotendeels accijnzen,
vast te stellen.
De inning van de meeste belastingen was verpacht. De in
komsten kwamen dan aan de pachter ten goede.
De eerste accijns, die wij hier willen bespreken, is het waag
geld. In het gemeente-archief van Haarlem zijn een drietal
exemplaren aanwezig van de ordonnantie op de verpachting
van de waag uit het midden van de 17e eeuw. Deze ordon
nantie is de belangrijkste bron van onze kennis van de functie
van de waag in de 17e en ook nog in de 18e eeuw. De waag
werd ieder jaar verpacht. Als pachtcontract gebruikte men
een gedrukt exemplaar van de ordonnantie. Het werd door
de pachter en voor de overheid door een der schepenen ge
tekend. Het waaggeld, dat de pachter ontving, was, volgens
Sickenga, niet anders dan een vergoeding voor de diensten,
alleen ter goedmaking van de kosten voor ambtenaren en be
dienden, voor gebouwen en inrichtingen19. Roovers20 meent,
dat het waaggeld weliswaar een retributie was, maar dat een
deel toch zeker in de openbare kas vloeide. De ordonnantie
op de verpachting van de Haarlemse waag spreekt van „deze
Waege-excijns". Wij mogen veilig aannemen, dat deze
„stadsimpost op de waag" veel meer dan een retributie en
wel degelijk een stedelijke belasting was. Anders was er geen
reden de boetes op het niet-betalen van het waaggeld zo hoog
