kt hiervoor een ontwerp in van een spitsbogige kruiskerk met koe
pelgewelven, dat echter niet voor uitvoering in aanmerking kwam
is- omdat de bisschop Westeuropese gothiek wenste.
10 Iets dergelijks overkwam Joseph Cuypers in Nederland toen hij
niet vrij was om de St. Calixtus te Groenlo54 naar eigen inzichten
s- te ontwerpen, maar op wens van de geestelijkheid het ontwerp
el indiende van een kruiskerk met vijfbeukig koor in de vormentaal
it- van de Nederrijnse gothiek als van de middeleeuwse St. Eusebius-
kerk te Arnhem.55
ar In zijn later werk zou Joseph Cuypers echter des te meer de
a_ voorkeur geven aan de plattegrond van de kerk op centrale
je grondslag, overdekt door een schermkoepel met uitwendige
ie steunberen. Dit type kwam in een sterk antithetische relatie te
ar staan tot de basilikale kerken, die door A. J. Kropholler ont-
r- worpen werden.
Voorbeelden van Joseph Cuypers' kerken op centrale grondslag
in zijn de St. Jakob te 's-Hertogenbosch, de Onze Lieve Vrouw te
in Bussum, de St. Agatha te Beverwijk. Deze, zich op Byzantijnse
jr en Romaanse koepelbouw inspirerende stroming binnen de Ne
ig derlandse kerkbouw vond buiten Nederland haar equivalent in
ar bijvoorbeeld de Westminster Cathedral van C. F. Bentley,56 ge
in bouwd van 1895-1903 en de Parijse Sacré-Coeur van Paul Aba-
i- die, voltooid in 1910, maar waarvan de plannen tot 1876 terug-
gingen. Vergelijkt men nu de St. Bavo met deze buitenlandse
:n voorbeelden dan moet gezegd worden dat de St. Bavo de meest
a- vrije schepping is, althans in die zin dat deze kerk niet het pro-
in dukt is van een nauwgezet, archeologisch verantwoord neo-
n Romaans of neo-Byzantijns. Aan de andere kant is de St. Bavo
i, het hoofdwerk van een ambivalent ontwerper, die weliswaar nog
n in de 19e eeuw stond, maar ook binnen de mogelijkheden van
het enge kerkelijke wereldje de kerkbouw nieuwe impulsen wist
le te geven.
rs De plaats die Joseph Cuypers inneemt temidden van de vernieu-
wers van de vroege 20e eeuw, wordt duidelijk wanneer men zijn
n Effectenbeurs te Amsterdam, gebouwd in 1914, vergelijkt met de
;e nabijgelegen Koopmansbeurs van H. P. Berlage uit 1898-1903.
le Joseph Cuypers lijkt hier, vergeleken met de grote Berlage, meer
85
