234
kelder. Hoewel deze toevallige ontsluitingen in geologisch, ar-
chaelogisch en historisch opzicht geen spectaculaire vondsten
opleverden en het onderzoek tot veelal losstaande waarnemingen
beperkt bleef, werd toch enig nader inzicht in de voorgeschiede
nis van deze voor onze stad zo bijzondere plek verkregen. Daar
naast zal deze informatie voor een eventueel verder onderzoek
wellicht van nut kunnen zijn.
Het gebied dat thans de Grote Markt beslaat, maakt geologisch
gezien deel uit van het Oude Duinlandschap. Dit is in Haarlem
en omgeving aanwezig als een tamelijk smalle, ongeveer noord
zuid gerichte duinzandrug, die in het westen, noorden en oosten
wordt begrensd door veen, dat op een aantal plaatsen weer met
klei is bedekt. Het centrum van de stad, waarbinnen wellicht
ook het oudste stadsdeel ligt, bevindt zich op de zandrug. Deze
was echter te smal voor de grote uitbreidingen, die de stad in de
loop der eeuwen onderging, waardoor de uitleggingen voor een
belangrijk deel op het veen plaatsvonden; het laatste ging ge
paard met belangrijke ophogingen van deze relatief laaggelegen
gebieden.
Ter verduidelijking van de geologische ligging is op fig. 1 een
oost-west profiel door de duinzandrug ter hoogte van de noord
zijde van de Grote Markt weergegeven. Het profiel, geconstru
eerd aan de hand van boringen en enkele ontsluitingen, geeft aan
dat de kern van de rug bestaat uit zeezand (strandzand), d.i.
zand, gekenmerkt door het voorkomen van schelpen. Ten tijde
van de vorming van dit zandlichaam, ook wel strandwal ge
noemd, lag de noordzeekust bij Haarlem, terwijl in het noorden
voorbij de plaats waar nu de Slaperdijk ligt, het IJ zich reeds als
een estuarium aftekende. De strandwal sloot in het oosten een
gebied af, waarin de zee vanuit het IJ-estuarium aanvankelijk nog
invloed kon uitoefenen, later niet meer, waardoor veengroei op
ging treden (fig. 1, rechts). Waarschijnlijk reeds gedurende de
vorming, maar vooral na de voltooiing (meer dan 4000 jaar ge
leden), vond op de strandwal duinvorming plaats. De aanvoer
van zand werd echter beëindigd toen zich aan de zeezijde een
volgende strandwal vormde, waar nu de plaatsen Santpoort, Bloe-
