Nagtzaamstraat. Een opvallend verschijnsel in het
ontwerp zijn de zes woonstraten, alle uitmondend op de
Amsterdamse Vaart, aan de andere zijde van de ge
meentegrens (afb. 6, rechts boven). Hun kromming
lijkt met de nauwkeurigheid van een passer ontworpen,
als een reeks concentrische cirkelbogen. Dumonts keu
ze voor zo'n lichte kromming in de lengte-as van de
straat moet worden gezien als de neerslag van een op
dat moment al meer dan 25 jaar oude discussie in de
Duitse vakbladen over een ontwerpprincipe, zoals dat
werd aanbevolen door de Duitse stedebouwkundige en
bouw-theoreticus Joseph Stübben. In zijn ook hier te
lande wijd verspreide handboek Der Stadtebauwaarin
voor het eerst het complexe vraagstuk van de stedebouw
en de stadsuitbreiding integraal aan de orde werd ge
steld, voert Stübben naast verkeerstechnische ook en
kele esthetische argumenten aan die de ontwerper zou
moeten overwegen bij zijn keuze tussen 'gerade oder
krumme Strassen'. De rechte straat achtte hij uit het
oogpunt van verkeer het meest geschikt, maar hij waar
schuwde voor het gevaar van visuele eentonigheid, die
de aantrekkelijkheid van het straatbeeld kon schaden.
Hij hanteerde daarbij als maatstaf een verhouding tus
sen de straatbreedte en -lengte van max. 125. Een gro
tere lengte vereiste een kromming in de straatlijn: 'Sie
(krommingen) besitzen die vorteilhafte Eigenschaft,
dass endlich der Bliek in eine krumme Strasse sich
durch die beide Strassenfronten selbst begrenzt, was
wohnlicher, behaglicher als die lange Perspective einer
gerade Strasse aussieht(25).
De oplossing die Dumont vond om de straatlengten in
deze uithoek op doeltreffende, maar vooral goedkope
wijze visueel te breken, is de Hollandse variatie (in veel
voud) op een Duits thema.
In zijn monografie over Haarlem bekritiseerde Max Eis-
ler, een met Berlage bevriende Weense kunsthistoricus,
het planontwerp voor het bouwterrein ten noorden van
de Zomervaart: .es konnte seiner Natur nach nicht
rein befriedigen, bietet keine neuen Lösungen, nament-
lich nicht in den langgestreckten Blöcken des östlichen
Arbeiterviertels und gerat der Monotonie geometrischer
Kurvenbildungen gefahrlich nahe. lm ganzen fallt der
Mangel an vorhergesehenen Monumentalbauten und
ihren Platzanlagen besonders auf (26).
Jammer genoeg was Eisler over het meest interessante
onderdeel, ten zuiden van de Zomervaart, waar Dumont
vrij spel had, al te kort: .Jedenfalls aber ist an diesen
