De oude Sint Bavo
QrhJnJ-
72
Het artikel van
Godfried Bomans
in de Volkskrant
van 16 april 1966.
T~\E mooiste kerk van Nederland is
zonder twijfel de oude Sint Bavo
of Grote Kerk van Haarlem. Deze
kloeke en uit de mond van een Haar
lemmer natuurlijk hoogst verdachte
verklaring bevat drie adjectieven, te
weten: mooi, oud en groot. Voor elk
van de drie volgt hier een korte recht
vaardiging. Oud is de kerk, omdat
reeds vóór 1400 met de bouw ervan
begonnen werd en groot, omdat zij in
oppervlakte en hoogte van het midden
schip de grootste van heel Nederland
is. En nu: de mooiste. Zulke bewerin
gen zijn natuurlijk subjectief, maar
hoeven daarom nog niet elke objectie
ve grond te missen. Wie de kerken
van Nederland enigszins kent zal het
vermoedelijk met mij eens zijn, dat
deze kathedraal een ruimtewerking
heeft, die men nergens in die mate aan
treft
Telkens als ik dit monument van
samengebalde kracht en immense af
metingen binnenga sta ik weer ver
stomd over de vermetelheid van con
ceptie om een stuk Hollandse ruimte
zó te vangen en binnen een stenen
huid te stollen. Het is of je opeens de
tjjdeloosheid betreedt, alsof men
wordt opgenomen in een enorme en
geruisloze golf van steen, die je dè
adem afsnijdt. Je verwacht het niet,
die kolossale overhuiving en opeens sta
je er midden in. Je zou verdrinken, als
de ruimte na een tijdje zich niet barm
hartig om je heen sloot in een soort
innigheid, die men „vroom" zou wil
len noemen, als het woord niet al te
veel besmet was. Dit soort sterke, ge
zonde, vaste en strenge vroomheid is
uit ons levensgevoel verdwenen, maar
we herkennen het toch, als de klank
van een melodie, die héél vroeger een
maal gezongen is.
Ik romantiseer niet. Ik weet heel
goed, dat die bouwmeesters, metselaars
en timmerlui evenmin deugden als wij
en mogelijk nog groter losbollen ge
weest zijn. Maar ze hadden iets, dat
uit ons leven geleidelijk is weggebloed,
een vroomheid zonder braafheid, een
gespierd en altijd geweten besef van
„erbij" te horen, ook als het feitelijk
gedrag misschien nergens meer op leek.
Het woord „geloof" komt er het
dichtste bij, maar er bestaat #iffenlijk
geen woord voor, omdat het gevoel
zelf er niet meer is.
Het wonder van architectuur is, dat
de stenen ommanteling van zulke ge
voelens nog overeind staat, terwijl het
leven dat het eens ontsloot eruit is
weggevloeid. Enorme fossiele schelpen,
versteende huiden, kolossale karkassen,
die omhoogrijzen in een wereld, die
al lang met andere maten meet. Want
dat is tevens de tragiek van de ar
chitectuur. Telkens wil de bouwkunst
het heden vangen en telkens weer zet
zij het verleden op sterk water.
TNTUSSEN begint deze sublieme
-*■ kerk lelijk te kraken. De Haar
lemmers houden hun hart vast. Zeker,
de toren wordt momenteel gerestau
reerd, want alle oude torens in Neder
land horen sinds Napoleon aan het
rijk. De kerk echter is het eigendom
van de Hervormde Gemeente en wat
kan die doen? De massale ontvolking
van de binnenstad heeft het kerkvolk,
zoals overal elders in het land, doen
verschrompelen en dan: ze heeft óók
nog de zorg voor de Bakenesser kerk
en de Nieuwe Kerk in Haarlem. Met
het onderhoud van interieur en meu
bilair is de grens van haar draag
kracht eigenlijk al overschreden. Aan
restauratie valt niet te denken. En
toch, als er niet snel twee ton op tafel
komt, moet de kerk eenvoudig dicht.
De stukken vallen uit de zoldering om
laag, de vloeren verzakken en de mu
ren vertonen steeds meer barsten.
Met de architect H. W. van Kempen,
die op goed geluk al vast begonnen is,
omdat hij het niet langer meer aan
kan zien, ben ik gisteren boven de ge
welven geweest en heb de dakspanten
eens bekeken. Het is werkelijk de
hoogste tijd. Als u ditmaal eens iets
voor uw eigen land wilt doen, dan
kunt u wat storten op giro 377882
van de vereniging „Haerlem", met de
vermelding „Restauratie Grote Kerk".
Het is goed besteed. Een nationaal mo
nument dreigt ons te ontvallen en het
is gewoon in uw eigen belang, als dit
behouden blijft. Zijn eenmaal die twee
ton binnen, dan doet het rijk de rest.
Maar eerst moet er een bewijs van be
langstelling uit de burgerij en de rest
van het land komen. Dit is redelijk.
Een verlangen dient te blijken, wil het
vervuld worden.
GODFRIED EOMANS
Wij zullen maar met de deur in huis vallen: de 'Oude Baaf' staat er slecht
bij. Dit monument, voldragen vrucht van vroeg-Christelijke cultuur in
Kennemerland, verkeert in groot gevaar. Wanneer de deuren van dit eerbied
waardige gebouw tengevolge van verval gesloten moeten worden, zal het een
levenloze erfenis der middeleeuwen zijn. Wij hopen dan ook dat U ons
helpen wilt dit te verhoeden.
Immers, Uw naam staat op de lijst van slechts een paar honderd personen,
die ons gegeven is met de verzekering, dat het lot van de Grote Kerk ieder
hunner ter harte gaat. Het zijn, behalve een aantal particulieren, voor het
merendeel grote zakenlieden en industriëlen van Haarlem en Kennemerland,
aan het hoofd staande van bedrijven met omvangrijke gebouwen, waarvan
altijd wel één raam uitziet op 'jan met de hoge schouders'. Zo immers wordt
in de volksmond de Sint Bavo met zijn machtig middenschip (het grootste
van ons land) nog steeds aangeduid. En het zijn juist deze schouders, die
ons het meeste zorg baren en waaronder wij U verzoeken de Uwe te zetten.
De toren zelf, eigendom van de gemeente Haarlem, wordt reeds hersteld;
maar ook het gehele kerkgebouw vertoont zoveel tekenen van verval, dat
ingrijpen dringend geboden is, wil een ramp worden voorkomen. Hiervoor is
een bedrag van miljoenen nodig. Dit is veel. Wij zijn echter tegen de methode
van bijlappen, waardoor wij mogelijk over drie jaar weer voor U moeten
staan. Wij wensen, en menen hiermee in Uw geest te handelen, een grondig
en blijvend herstel.
De benodigde gelden moeten komen van overheid en burgerij. De overheid
stelt zich echter op het standpunt, dat de burgerij hierin dient vóór te gaan.
Dit komt ons billijk voor. De liefde voor een dergelijk monument moet
worden bewezen, vooral door hen die er dagelijks van genieten. Daartoe
hebben wij dan ook een actie gereed en hopen hiermede een totaal van
500.000,te mogen bereiken.
In de eerste plaats willen wij ons richten tot U, directies van grote bedrijven
en een aantal particulieren. Het is een aanzienlijk bedrag dat wij nodig hebben,
wij zijn ons daarvan bewust doch U behoort tot de aanzienlijken en...
noblesse oblige. Verder aandringen doen wij dan ook niet. Wij verzoeken U
slechts uit Uw raam te kijken en Uzelf af te vragen: zou ik dit gezicht
willen missen?
Uw antwoord kunt U invullen op postgirorekening nummer 1577000
ten name vaq Stichting Restauratiefonds Grote- of Sint Bavokerk te Haarlem.
In rustig vertrouwen en met de meeste hoogachting.
